Bồi Dưỡng Năng Lực Dạy Học Phân Hóa Cho Giáo Viên Tiểu Học

Tác giả Nguyễn Kế Hào, Nguyễn Quang Uẩn cho rằng: “Năng lực là tổ hợp các thuộc tính độc đáo của cá nhân, phù hợp với những yêu cầu của một hoạt động nhất định, bảo đảm cho hoạt động đó có kết quả” [19].

Như vậy, có thể hiểu: Năng lực tổ hợp thuộc tính tâm lý cá nhân nhằm đảm bảo thực hiện có hiệu quả hoạt động trong thực tiễn.

Năng lực dạy học phân hóa: Từ khái niệm năng lực và khái niệm dạy học phân hóa nêu trên có thể hiểu:

Năng lực dạy học phân hóa là tổ hợp các thuộc tính tâm lý cá nhân nhằm thực hiện có hiệu quả các hoạt động: thiết kế và tổ chức dạy học xuất phát từ tình hình thực tế của HS, dựa vào đặc điểm cá nhân, tâm lí, sinh lí, nhu cầu, động cơ, hứng thú, nguyện vọng, điều kiện hoàn cảnh... của các HS nhằm phát triển nhân cách học sinh.

Năng lực dạy học phân hóa của người GV được thể hiện qua các khía cạnh sau đây:

- Có kiến thức chuyên môn sâu, kiến thức liên ngành rộng và một sự hiểu biết xã hội (văn hóa đại cương) sâu sắc. Đây là yếu tố nền tảng rất quan trọng, bởi thiếu nó GV sẽ không liên kết được những kiến thức có liên quan đến nội dung dạy học.

- Có hiểu biết sâu về dạy học phân hóa, cụ thể: người GV phải hiểu rõ bản chất của DHPH; các cách tích hợp, các mức độ tích hợp (dọc, ngang; theo nội dung/ chủ đề; liên môn, xuyên môn, đa môn…).

- Để có năng lực dạy học phân hóa giáo viên cần có các kỹ năng sau:

+ Có kỹ năng nghiên cứu và phân loại học sinh: giáo viên thực hiện phân loại học sinh theo năng lực, hứng thú, phong cách và nhịp độ học tập của học sinh.

+ Có kỹ năng xác định chủ đề/ hoặc nội dung phân hóa; kỹ năng khai thác những nội dung, yếu tố có mối liên hệ gắn kết gần gũi với nội dung bài học.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 116 trang tài liệu này.

+Thiết kế được các kế hoạch dạy học theo hướng phân hóa (về nội dung, về hoạt động…).

+ Biết lựa chọn các phương pháp, cách thức dạy học phân hóa để giúp HS tự cập nhật, đổi mới tri thức, phát triển năng lực sáng tạo và giải quyết vấn đề phức hợp, đồng thời chuyển tải nội dung giáo dục tới HS một cách sinh động, tự nhiên, nhẹ nhàng, hấp dẫn.

+ Thực hiện tốt quá trình dạy học phân hóa ở trên lớp cũng như ở ngoài lớp học (thư viện, sân trường, công viên, bảo tàng, di tích lịch sử văn hóa, nhà máy…) với

những phương pháp, kỹ thuật, phương tiện dạy học và hình thức tổ chức dạy học đa dạng phong phú.

+ Có kỹ năng khai thác, sử dụng các kênh thông tin một cách hiệu quả, nhất là qua Internet để làm cho nội dung bài giảng phong phú, đa dạng. Tạo điều kiện cho HS được học tập qua các nguồn học liệu đa dạng, phong phú trong xã hội. Từ đó phát triển năng lực tự học và chuẩn bị tâm thế cho học tập suốt đời của HS.

+ Có kỹ năng giải quyết vấn đề cũng như các tình huống nảy sinh trong dạy học theo hướng phân hóa.

+ Có khả năng gắn lý thuyết với thực hành. Bản chất của dạy phân hóa là tổ chức dạy học kết hợp giữa dạy lý thuyết và thực hành trong một nội dung bài học. Do đó GV phải có được khả năng cần thiết này.

+ Có kỹ năng sử dụng đa dạng các công cụ, kỹ thuật, phương pháp kiểm tra đánh giá theo dạy học phân hóa.

1.2.5. Bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên Tiểu học

Bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học thực chất là quá trình cập nhật bổ sung kiến thức, kỹ năng để nâng cao trình độ trong lĩnh vực dạy học phân hóa của người giáo viên thông qua được tập huấn hoặc tự học (bồi dưỡng và tự bồi dưỡng). Mục đích bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa là nhằm nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ để người giáo viên có cơ hội củng cố mở mang hoặc nâng cao hệ thống tri thức kỹ năng, kỹ xảo chuyên môn nghiệp vụ có sẵn nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của hoạt động dạy học.

1.2.6. Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học

Kế thừa các khái niệm quản lý, bồi dưỡng, năng lực dạy học phân hóa, chúng tôi đã xây dựng khái niệm quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học như sau:

Quản lý bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, phối hợp và kiểm tra nhằm tác động có định hướng của CBQL đến công tác bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân hóa ở các trường tiểu học.

1.3. Một số vấn đề về bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường tiểu học

1.3.1. Bản chất của dạy học phân hóa trong trường Tiểu học

Giáo dục tiểu học được xem là bậc học nhằm giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản để tiếp tục học các bậc cao hơn. Nền tảng nhân cách, kĩ năng sống, kĩ năng học tập cơ bản (nghe, nói, đọc, viết và tính toán) của học sinh được hình thành ở tiểu học và được sử dụng trong suốt cuộc đời của mỗi con người. Học sinh tiểu học được dạy từ những thói quen nhỏ nhất như cách cầm bút, tư thế ngồi viết, cách thưa gửi, đi đứng, ăn mặc cho đến các kĩ năng tự phục vụ, kĩ năng giao tiếp, các kĩ năng học tập và khả năng tự học, sáng tạo. Như vậy, giáo dục tiểu học (GDTH) có giá trị cơ bản, lâu dài, có tính quyết định. Vì thế, làm tốt GDTH là đảm bảo sự phát triển bền vững của đất nước.

Dạy học phân hoá trong trường tiểu học vùng đặc biệt khó khăn là một hướng đổi mới PPDH nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS được hiểu là quá trình GV tổ chức và hướng dẫn các hoạt động học tập. Bao gồm:

- Huy động mọi khả năng của từng HS để tự HS tìm tòi, khám phá ra những nội dung mới của bài học.

- Phân hoá HS theo trình độ nhận thức, giao nhiệm vụ phù hợp với từng nhóm HS tạo điều kiện và phương tiện hoạt động để HS tự phát hiện ra các tình huống có vấn đề; tự mình hoặc cùng các bạn trong nhóm, trong lớp lập kế hoạch hợp lý nhất để giải quyết vấn đề.

- Tập trung mọi cố gắng để phát triển năng lực, sở trường của mỗi HS, tạo cho HS có niềm tin và niềm vui trong học tập.

1.3.2. Nội dung bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học

Để thực hiện được dạy học phân hóa vi mô thì bên cạnh những kỹ năng dạy học chung, giáo viên phải đáp ứng được năng lực dạy học riêng biệt phục vụ cho quá trình dạy học phân hóa. Trên quan điểm dạy học phân hóa được thực dựa trên nguyên tắc “đảm bảo tính vừa sức chung và vừa sức riêng trong quá trình dạy học” nên nhiều năng lực dạy học phân hóa của giáo viên cũng là yêu cầu về năng lực dạy học chung. Năng lực dạy học phân hóa là gồm nhiều kỹ năng bộ phận, để xác định các nhóm kỹ năng dạy học phân hóa cần căn cứ vào các cơ sở sau:

- Căn cứ vào logic của quá trình dạy học.

- Căn cứ vào bản chất của dạy học phân hóa ở trường phổ thông.

- Căn cứ vào cấu trúc các yếu tố của quá trình dạy học.

- Căn cứ vào thực tiễn quá trình tổ chức dạy học phân hóa.

Dựa trên các cơ sở trên, tôi cho rằng giáo viên trực tiếp đứng lớp phải được bồi dưỡng các nhóm năng lực dạy học phân hóa vi mô như sau:

* Năng lực đánh giá và phân loại học sinh

Cơ sở khoa học của DHPH là dựa trên sự khác biệt giữa HS hay nhóm HS. Vì thế, tìm hiểu, phân loại HS là khâu đầu tiên và được xem là quan trọng nhất để tiến hành DHPH, có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động thiết kế kế hoạch, tổ chức, kiểm tra, đánh giá quá trình DH về sau.

Năng lực đánh giá và phân loại học sinh là cách thức phổ biến nhất khi thực hiện DHPH từ trước đến nay. Chúng ta thường phân chia năng lực học tập của HS đối với một môn học thành các dạng: Giỏi/Khá - Trung bình - Yếu/Kém để tiến hành hoạt động DHPH cho hiệu quả. Công cụ để thu nhận thông tin về năng lực học tập của HS có thể qua các bài kiểm tra, qua hồ sơ học tập các môn học, qua quan sát hàng ngày,… Từ thông tin đã có, GV phân loại danh sách HS theo từng nhóm năng lực học tập tương ứng để chuẩn bị cho các công việc tổ chức DHPH.

*Năng lực thiết kế và sử dụng các nguồn học liệu

Thiết kế kế hoạch DH theo hướng phân hóa có vai trò định hướng cho hoạt động DH. Khi phân loại được HS dựa trên các tiêu chí đã định, GV phải thiết kế các phương án DH khác nhau phù hợp theo từng nhóm đối tượng. Do đó, trong DHPH GV phải có nhiều phương án cho cùng một lớp học ở cùng một thời điểm. Đồng thời, GV phải nhạy bén trong quá trình xác định các kế hoạch phù hợp với từng nhóm đối tượng HS.

* Năng lực xây dựng nội dung dạy học phân hóa

Năng lực này thể hiện ở việc GV phải phân các loại mục tiêu cần đạt cho từng nhóm HS. Tất nhiên, tùy theo ý tưởng phân hóa như thế nào để GV lựa chọn cách thiết kế mục tiêu. Có thể lựa chọn phân loại mục tiêu theo các tiêu chí: năng lực, phong cách, nhịp độ, hứng thú, thể chất… trong học tập của HS. Ví dụ như chia bài học thành các mức độ dễ, trung bình, khó cho các nhóm yếu kém, trung bình, khá giỏi. Cũng có

thể GV linh hoạt, mềm dẻo để ghép các mục tiêu dựa trên nhiều tiêu chí cho phù hợp với ý tưởng tổ chức DH. Đây là kỹ năng có ý nghĩa tiên quyết ảnh hưởng đến ý tưởng và kết quả của cả quá trình DHPH.

*Năng lực phối hợp sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học

Thiết kế kế hoạch DH theo DHPH khá đa dạng, tùy theo ý tưởng DHPH người GV có thể lựa chọn phương pháp DHPH nào. Nhưng có thể GV thiết kế phương pháp DHPH rất tốt nhưng chưa hẳn đã triển khai có hiệu quả.Năng lực lực phối hợp sử dụng các phương pháp và hình thức tổ chức DHPH trên lớp học chịu sự chi phối bởi nhiều yếu tố chẳng hạn như: cơ sở vật chất, thiết bị DH, phòng ốc, đặc điểm HS của lớp, yếu tố trong chính đặc điểm nhân cách của người GV. Vì vậy, GV chuẩn bị chu đáo các yếu tố trên và tăng cường thực hành sử dụng các phương pháp DHPH mới thực hiện tốt kỹ năng này.

*Năng lực quản lý lớp học và tạo lập môi trường day học phân hóa

DH đồng loạt có ưu điểm lớn là GV thường làm chủ được thời gian giảng dạy vì giáo án được thiết kế cho mọi đối tượng HS trong một lớp là như nhau. Còn DHPH lại thực hiện nhiều giáo án DH cho các nhóm trong cùng một thời gian. Do đặc trưng của DHPH gắn với hoạt động nhóm nên GV phải dành nhiều thời gian cho tất cả các khâu từ chuẩn bị lập nhóm, tổ chức hoạt động từng nhóm và đánh giá từng nhóm. Đồng thời phải đảm bảo thời gian DH của bài theo chương trình đã quy định. Năng lực này thể hiện ở việc GV có khả năng tính toán phân bổ thời gian cho từng hoạt động của các nhóm phân hóa. Để tiết kiệm thời gian trên lớp, các hoạt động phân nhóm theo tiêu chí nhất định GV phải chuẩn bị hoặc tiến hành trước khi tổ chức DH trên lớp.

*Năng lực kiểm tra, đánh giá trong dạy học phân hóa

Năng lực đánh giá giúp cho GV nắm được trình độ và khả năng tiếp thu bài của HS để xác nhận kết quả của một hoạt động để bổ sung điều chỉnh trong dạy học. Để tạo được uy tín trước học sinh, người GV phải có quan điểm đánh giá khách quan, chính xác và công bằng. Thái độ và hành vi trung thực, khách quan của nhà giáo dục một mặt đảm bảo các yêu cầu của nhiệm vụ giáo dục mặt khác tạo ra sức cảm hóa lớn đối với người học kể cả đánh giá thành công hay hạn chế của HS. Khả năng đánh giá đúng của GV đối với người học sẽ tác động mạnh mẽ đến kết quả tự học và kết quả rèn luyện đạo đức cho HS và bản thân GV, sử dụng kết quả kiểm tra đánh giá để điều chỉnh hoạt động dạy và học. Theo quan điểm DHPH nhằm phát triển năng lực của người học, việc

đánh giá kết quả học tập không lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trung tâm của việc đánh giá. Đánh giá kết quả học tập cần chú trọng khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống ứng dụng khác nhau.

1.3.3. Phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học

Các phương pháp bồi dưỡng năng lực DHPH cho GV các trường tiểu học cần phù hợp với nội dung, đảm bảo yêu cầu nghiêm túc, hấp dẫn, thiết thực và hiệu quả. Ngoài việc tổ chức nghe giảng, cần phát triển các hình thức: thảo luận, đối thoại, thực hành thao giảng...

- Sử dụng phương pháp thuyết trình: Cung cấp kiến thức chuyên đề, phân tích, giải thích, lý giải về kiến thức mới những vấn đề thuộc chuyên môn các lĩnh vực khác nhau, về năng lực dạy học.

- Phương pháp hỏi- đáp: Đây là phương pháp mà báo cáo viên đặt ra một hệ thống câu hỏi để người học lần lượt trả lời đồng thời cùng trao đổi qua lại; qua hệ thống hỏi đáp người học được lĩnh hội nội dung bài học vì ở phương pháp này hệ thống câu hỏi, câu trả lời là nguồn kiến thức chủ yếu.

- Phương pháp tự học, tự nghiên cứu: CBQL, giáo viên dạy giỏi tổ chức biên soạn tài liệu hướng dẫn nâng cao năng lực dạy học môn tiếng việt cho giáo viên, cần nêu rõ khái niệm, đặc điểm, biểu hiện của các hình thái năng lực dạy học, cách áp dụng các năng lực đó vào thực tế.

- Phương pháp làm việc nhóm: Tạo ra môi trường học tập theo nhóm để giáo viên chia sẻ kiến thức kinh nghiệm về nâng cao năng lực dạy học môn tiếng việt và vai trò trách nhiệm của giáo viên trong thời kỳ đổi mới giáo dục.

- Phương pháp thực hành: Cho giáo viên thực hành xử lý tình huống, tự tổ chức các hoạt động, trên cơ sở đó phân tích rút ra kinh nghiệm về tổ chức hoạt động hiệu quả công tác nâng cao năng lực dạy học môn tiếng việt.

- Phương pháp cùng tham gia: Có sự tác động luân phiên và tương hỗ giữa người báo cáo viên và học viên, Báo cáo viên đóng vai trò là người điều hành, dẫn dắt, định hướng, nêu vấn đề; học viên là người thảo luận, thực hành, rút ra những kinh nghiệm, kiến thức cho bản thân (đối thoại, thảo luận nhóm, hỏi đáp, trò chơi...).

- Phương pháp nghiên cứu trường hợp: Giúp giáo viên nhận diện và thảo luận

về các tình huống, các hoạt động thực tế, một vấn đề hay loạt vấn đề nào đó để có liên quan đến hoạt động phát triển năng lực dạy học của giáo viên, từ đó báo cáo viên có thể khái quát, rút ra được kinh nghiệm hay nhận ra được vấn đề rộng hơn từ một tình huống, trường hợp cụ thể.

1.3.4 Hình thức bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học

Bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên thường có các hình thức sau đây:

- Bồi dưỡng tại chỗ: Là tổ chức bồi dưỡng ngay tại trường nơi GV đang công tác.

- Bồi dưỡng tập trung: Tổ chức bồi dưỡng theo khóa hay theo từng đợt, từng chu kỳ tại các trường sư phạm hay các cơ sở BDGV.

- Bồi dưỡng từ xa: Thông qua các giáo trình, tài liệu hoặc các phương tiện công nghệ thông tin để hỗ trợ bồi dưỡng tại chỗ.

- Ngoài những hình thức trên, hiện nay phương thức tự bồi dưỡng đang được đề cao. Việc tự học, tự bồi dưỡng nhằm thực hiện phương châm "học thường xuyên, học suốt đời" là chiến lược mang tính toàn cầu đang được Liên Hợp Quốc phát động.

1.3.5. Xây dựng lực lượng tham gia công tác bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học

Lực lượng tham gia công tác bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học có thể bao gồm:

- Đội ngũ giảng viên của trường sư phạm có chuyên môn hiểu biết về giáo dục tiểu học, có trình độ chuyên môn vững, có năng lực sư phạm trong tổ chức bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên.

- Đội ngũ giáo viên cốt cán của Sở và phòng Giáo dục và Đào tạo đã được trang bị kiến thức, kỹ năng về đổi mới giáo dục tiểu học, có kỹ năng tổ chức tập huấn bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên.

- Tổ chuyên môn Tiểu học của sở Giáo dục và Đào tạo

- Đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên Tiểu học cốt cán trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.

- Đội ngũ cán bộ, nhân viên, học sinh của trường được chọn làm địa điểm tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên Tiểu học.

1.3.6. Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học

Hiệu quả việc bồi dưỡng được đánh giá qua việc theo dõi giám sát trong tất cả chương trình bồi dưỡng kỹ năng DHPH cho giáo viên tiểu học. Kết quả của công tác bồi dưỡng cũng cần được sử dụng trong quá trình đánh giá giáo viên thì hiệu quả của công tác bồi dưỡng mới đích thực có giá trị.

- Đánh giá kết quả bồi dưỡng phải đảm bảo tính khách quan, chính xác, phản ánh đúng thực trạng bồi dưỡng, nâng cao vai trò tự đánh giá của giáo viên tham gia bồi dưỡng để giáo viên tự hoàn thiện kỹ năng DHPH, nghiệp vụ sư phạm của mình.

- Đánh giá đúng mức độ thực hiện KH, có khen thưởng kịp thời những cá nhân làm tốt để động viên, khích lệ. Đồng thời phê bình, khiển trách những cá nhân làm chưa tốt công tác này.

- Kiểm tra hoạt động của các cá nhân, các tổ chuyên môn trong nhà trường có phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ phát triển năng lực DHPH đã được đề ra hay không, xem xét tính phù hợp của việc bồi dưỡng kỹ năng DHPH cho giáo viên trong nhà trường, những quan điểm, thiếu sót và những nguyên nhân tương ứng để kịp thời điều chỉnh các quyết định quản lý.

- Phát hiện những nhân tố mới, những khả năng tiềm tàng, sáng tạo của cấp dưới để từ đó điều chỉnh KH, điều chỉnh về mặt phân công chuyên môn giúp hoạt động phát triển kỹ năng DHPH cho giáo viên các trường THCS đạt được mục tiêu đã đề ra.

- Ban giám hiệu thường xuyên dự giờ, thăm lớp để đánh giá kỹ năng DHPH của giáo viên, để từ đó biết được các năng lực còn yếu từ đó đề ra các biện pháp bồi dưỡng, tập huấn cho phù hợp.

Để đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực dạy học phân hóa cho giáo viên các trường Tiểu học, hiệu trưởng nhà trường có thể thực hiện thông qua các nội dung sau:

- Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DHPH thông qua kiểm tra hồ sơ dạy học theo yêu cầu DHPH của giáo viên.

- Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DHPH thông qua kiểm tra hồ sơ quản lý của tổ chuyên môn trong các hoạt động sinh hoạt chuyên môn.

- Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DHPH thông qua tổ chức dự giờ, đánh giá giờ dạy theo yêu cầu DHPH.

- Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DHPH thông qua đánh giá kết quả học tập của học sinh chú trọng vào sự phát triển cá nhân theo hướng tiếp cận năng lực.