Quản Lí Hoạt Động Dạy Học Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực Của

Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực: Dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học có thể hiểu là một chiến lược giảng dạy, trong đó quá trình học tập dựa trên năng lực, quá trình giảng dạy dẫn người học đến chỗ làm chủ những kĩ năng cơ bản và những kĩ năng sống cần thiết của cá nhân để h a nhập tốt vào hoạt động lao động ngoài xã hội [10].

1.2.3. Quản lí

Có nhiều quan điểm khác nhau về quản lí dẫn đến có nhiều cách định nghĩa khác nhau:

Theo quan điểm của Harold Koontz thì: “Quản lí là một hoạt động thiết yếu, nó đảm bảo phối hợp những nỗ lực cá nhân nhằm đạt được các mục đích của nhóm (tổ chức) về thời gian, tiền bạc và sự bất mãn cá nhân ít nhất. Với tư cách thực hành thì quản lí là một nghệ thuật, còn với kiến thức thì quản lí là một khoa học [16].

Theo sự phân tích của C.Mác thì “Bất cứ nơi nào có lao động, nơi đó có quản lí ; C.Mac viết: “Tất cả mọi lao động trong xã hội trực tiếp hay lao động chung nào tiến hành trên quy mô tương đối lớn, thì ít nhiều cũng cần đến một sự chỉ đạo để điều hòa những hoạt động cá nhân và thực hiện những chức năng chung phát sinh từ sự vận động của toàn bộ cơ thể khác nhau với sự vận động của những khí quan độc lập của nó. Một người độc tấu vĩ cầm tự mình điều khiển lấy mình, còn một dàn nhạc thì cần phải có nhạc trưởng .

Theo tác giả Trần Kiểm “Quản lí là những tác động của chủ thể quản lí trong việc huy động phát huy, kết hợp, sử dụng, điều chỉnh, điều phối các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực) trong và ngoài nước (chủ yếu là nội lực) một cách tối ưu nhằm đạt mục đích của tổ chức với hiệu quả cao nhất” [26, tr.12].

Như vậy, có thể hiểu: Quản lí là những tác động có chủ đích của chủ thể quản lí lên đối tượng quản lí nhằm phát huy tiềm năng của các yếu tố, các mối quan hệ chức năng, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực và cơ hội của tổ chức/hệ thống nhằm đảm bảo cho tổ chức/hệ thống vận hành (hoạt động) hiệu quả, đạt được các mục tiêu đã đề ra.

1.2.4. Quản lí hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực của người học

Quản lí hoạt động dạy học là những tác động có mục đích, có kế hoạch của cán bộ quản lí trường học vào quá trình dạy học (được tiến hành bởi tập thể GV, HS với sự hỗ trợ đắc lực của các lực lượng xã hội) để quá trình dạy học vận động tối ưu góp phần hình thành, phát triển toàn diện nhân cách HS theo mục tiêu giáo dục.

Quản lí hoạt động dạy học là một trong những nội dung quản lí quan trọng nhất ở trường THPT. Việc quản lí hoạt động dạy học có thể tiếp cận theo những định hướng khác nhau, tùy thuộc mục đích, yêu cầu của các chủ thể quản lí . Nếu theo định hướng nội dung, quản lí hoạt động dạy học tập trung nhiều vào việc truyền thụ kiến thức cho HS và kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức của các em. Còn nếu theo định hướng phát triển năng lực HS, quản lí hoạt động dạy học tập trung nhiều vào đầu ra của HS, vào sự tiến bộ của HS trong quá trình dạy học. Nói cách khác, quản lí hoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực HS đòi hỏi, từ xây dựng mục tiêu dạy học, lựa chọn nội dung dạy học, sử dụng phương pháp và hình thức dạy học đến kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học ở trường THPT phải được tổ chức, điều khiển theo định hướng phát triển năng lực HS.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 145 trang tài liệu này.

Như vậy, quản lí hoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát triển năng lực HS là quá trình lập kế hoạch, tổ chức chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học để đảm bảo đạt được mục tiêu phát triển năng lực HS.

1.3. Những vấn đề cơ bản về hoạt động dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

1.3.1. Đặc điểm của môn Địa lí trong chương trình giáo dục THPT

Trong đường lối phát triển kinh tế - xã hội của Đảng (dự thảo cương lĩnh xây dựng CNXH trong thời kì quá độ) đề ra năm 1991 có ghi rõ: “Giáo dục là sự nghiệp đào tạo và xây dựng con người vừa phục vụ nhiệm vụ kinh tế - xã hội trước mắt, vừa chuẩn bị cho đất nước bước vào những giai đoạn phát triển

lâu dài và nhiệm vụ trung tâm của giáo dục là đào tạo thế hệ trẻ thành những người lao động có ý thức làm chủ, có tri thức, thành thạo nghề nghiệp và có thái độ lao động tích cực, sáng tạo… . Đó là nhiệm vụ nặng nề, phức tạp, đòi hỏi mỗi môn học trong nhà trường phổ thông phải dựa vào đặc trưng bộ môn để xác định rõ vị trí, chức năng và nhiệm vụ của mình trong nhiệm vụ chung. Cũng như tất cả các môn học khác, môn Địa lí phải góp phần giáo dục và đào tạo những người công dân tương lai, phù hợp với yêu cầu xã hội.

- Môn Địa lí cung cấp cho học sinh những kiến thức khoa học về tự nhiên, về dân cư, về xã hội và về các hoạt động kinh tế của con người ở khắp nơi trên Trái Đất.

- Qua bức tranh toàn cảnh về tự nhiên và kinh tế - xã hội của các lãnh thổ khác nhau, học sinh sẽ nắm được và biết cách giải thích các hiện tượng, các mối quan hệ đã tạo nên những sự thay đổi và phát triển trong môi trường tự nhiên cũng như trong nền kinh tế, xã hội, đặc biệt là trong giai đoạn chuyển hướng kinh tế của đất nước ta hiện nay.

- Môn Địa lí cũng trang bị cho học sinh một số kĩ năng, kĩ xảo để học sinh vận dụng các kiến thức của khoa học địa lí vào thực tiễn, làm quen với các phương pháp nghiên cứu, quan sát, điều tra, làm việc với bản đồ, với các số liệu thống kê kinh tế v.v…để sau này các em không bỡ ngỡ trước những hoạt động phức tạp và đa dạng của cuộc sống.

- Môn Địa lí bồi dưỡng cho học sinh một thế giới quan khoa học và những quan điểm nhận thức đúng đắn Như chúng ta đã biết, Địa lí là một môn học có tính tổng hợp. Nó nghiên cứu những vấn đề rất phức tạp về mặt không gian lãnh thổ, trong đó các yếu tố thành phần gắn bó chặt chẽ với nhau, tác động lẫn nhau. Trong quá trình học tập Địa lí, học sinh luôn luôn phải tìm hiểu các mối liên hệ giữa những sự vật, hiện tượng trong quá trình phát triển và biến đổi không ngừng của chúng. Những kiến thức đó góp phần đắc lực vào việc hình thành cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng. Việc học tập Địa lí cũng dần dần làm cho học sinh nhận thức được vai trò của tự nhiên, con người

trong các hoạt động kinh tế - xã hội trên lãnh thổ. Tự nhiên chỉ chứa đựng những khả năng tiềm tàng còn việc khai thác chúng được nhiều hay ít, hợp lí hay không là do con người, do trình độ công nghệ, kĩ thuật và do phương thức sản xuất quyết định. Môn Địa lí như vậy là đã góp phần bồi dưỡng cho học sinh quan điểm duy vật lịch sử, duy vật kinh tế, tư duy sinh thái v.v…

- Môn Địa lí hình thành cho học sinh nhân các con người mới trong xã hội Môn Địa lí, nhất là Địa lí Việt Nam, có nhiều khả năng làm cho học sinh hiểu rằng: đất nước ta trước đây đã bị bóc lột, kìm hãm và tàn phá trong chiến tranh như thế nào, đời sống của nhân dân ta vì đâu mà nghèo khó v.v…Hiểu được như vậy, các em sẽ càng có quyết tâm lao động, xây dựng đất nước, càng thêm cảnh giác để bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ những thành quả lao động của mình. Như vậy, môn Địa lí không chỉ giáo dục cho học sinh long yêu nước, thái độ lao động nhiệt tình nói chung mà còn bồi dưỡng cho các em ý thức làm chủ, long mong muốn góp phần làm cho đất nước, quê hương giàu đẹp.

Tuy nhiên, khi học Địa lí Việt Nam, không phải chúng ta chỉ nói đến những thuận lợi, những viễn cảnh tươi đẹp mà còn phải nói đến những khó khăn về tự nhiên cũng như về kinh tế - xã hội đang cản trở bước tiến của chúng ta. Các khó khăn đó bắt nguồn từ nhiều nguyên nhân: một xã hội cũ với nền kinh tế lạc hậu, trình độ khoa học kĩ thuật chưa phát triển, nền nông nghiệp còn lệ thuộc vào tự nhiên, việc khai thác sử dụng tài nguyên còn yếu, gây nhiều lãng phí, năng suất lao động còn thấp, trình độ quản lí kinh tế - xã hội còn yếu, kém…

Trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, chương trình môn Địa lí cấp THPT được xây dựng theo hướng phát triển năng lực, tăng cường hứng thú học tập bộ môn cho các em học sinh. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, môn Địa lí có đặc điểm sau: [1] "Địa lí" là môn học độc lập, môn học tự chọn thuộc nhóm môn khoa học xã hội.

Môn Địa lí vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (Địa lí kinh tế - xã hội) vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lí tự nhiên), giúp học sinh có được

những hiểu biết cơ bản về khoa học Địa lí, các ngành nghề có liên quan đến địa lí, khả năng ứng dụng kiến thức địa lí trong đời sống; đồng thời củng cố và mở rộng nền tảng tri thức, kĩ năng phổ thông cốt lõi đã được hình thành ở giai đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành nghề có liên quan.

Địa lí góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực chung trên cơ sở phát triển các phẩm chất yêu thiên nhiên, đất nước, con người, có ý thức và trách nhiệm trong bảo vệ tự nhiên, phát triển đất nước; phát triển năng lực chuyên môn gắn liền với đặc thù của môn học như: năng lực nhận thức khoa học địa lí; năng lực tìm hiểu địa lí; năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học.

1.3.2. Yêu cầu dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT cần có sự điều chỉnh về mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả dạy học. Cụ thể cần đảm bảo các yêu cầu sau:

Về mục tiêu dạy học: Chú trọng hình thành phẩm chất và năng lực thông qua việc hình thành kiến thức, kỹ năng; mục tiêu dạy học được mô tả chi tiết và có thể quan sát, đánh giá được.

Về nội dung dạy học: Nội dung phải được lựa chọn nhằm đạt được kết quả đầu ra đã quy định; Chú trọng dạy các kỹ năng thực hành, vận dụng lí thuyết vào thực tiễn. Nội dung chương trình không quá chi tiết, có tính mở nên tạo điều kiện để người dạy dễ cập nhật tri thức mới.

Về phương pháp dạy học: Người dạy chủ yếu là người tổ chức, hỗ trợ trò chiếm lĩnh tri thức; chú trọng phát triển khả năng giải quyết vấn đề của trò. Coi trọng các tổ chức hoạt động, trò chủ động tham gia các hoạt động. Coi trọng hướng dẫn trò tự tìm tòi. Giáo án được thiết kế phân nhánh, có sự phân hóa theo trình độ và năng lực. Người học có nhiều cơ hội được bày tỏ ý kiến,

tham gia phản biện. Giáo viên sử dụng nhiều phương pháp dạy học tích cực (giải quyết vấn đề, tự phát hiện, trải nghiệm…) kết hợp phương pháp dạy học truyền thống

Về môi trường học tập: GV có thể đứng phía sau, đứng ở gần, ở xa… để điều khiển nhóm học tập, tạo không khí cởi mở, thân thiện trong lớp học. Lớp học có thể ở không gian ngoài trời, ở thực địa, có thể kê bàn ghế quây vào nhau…

Về đánh giá kết quả học tập: Đánh giá kết quả học tập môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực quan tâm đến đánh giá sản phẩm “đầu ra , đánh giá quá trình vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn. Một điểm đáng lưu ý trong đánh giá của dạy học phát triển năng lực là người học được tham gia vào quá trình đánh giá, nâng cao năng lực phản biện, một phẩm chất rất quan trọng của con người thời kỳ hiện đại.

1.3.3. Mục tiêu dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực nhằm thực hiện nhiều mục tiêu sau:

Góp phần cụ thể hoá mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông nói chung: Giúp học sinh tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với những thay đổi trong bối cảnh toàn cầu hoá và cách mạng công nghiệp mới.

Củng cố và phát triển ở học sinh các phẩm chất chủ yếu và năng lực chung đã được hình thành trong giai đoạn giáo dục cơ bản, đặc biệt là tình yêu quê hương, đất nước; thái độ ứng xử đúng đắn với môi trường tự nhiên, xã hội; khả năng định hướng nghề nghiệp; để hình thành nhân cách công dân, sẵn sàng đóng góp vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Góp phần phát triển phát triển các năng lực chung của học sinh THPT: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Phát triển năng lực đặc thù của môn Địa lí cấp THPT. Cụ thể:

- Năng lực nhận thức khoa học địa lí: Nhận thức được thế giới theo quan điểm không gian, gắn các sự vật, hiện tượng, quá trình địa lí với lãnh thổ; giải thích được các hiện tượng và quá trình địa lí (tự nhiên, kinh tế - xã hội).

- Năng lực tìm hiểu địa lí: Sử dụng được các công cụ của Địa lí học, tổ chức được học tập ở thực địa, khai thác được Internet phục vụ môn học.

- Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Cập nhật được thông tin và liên hệ thực tế, thực hiện được chủ đề học tập khám phá từ thực tiễn, vận dụng tri thức địa lí vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn

Các năng lực này được hình thành và phát triển thông qua việc trang bị những kiến thức về địa lí đại cương, địa lí kinh tế - xã hội thế giới, địa lí Việt Nam và phương pháp giáo dục đề cao hoạt động chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh.

1.3.4. Nội dung dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Để phát triển ở học sinh các năng lực đặc thù, nội dung dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh sẽ bao gồm kiến thức cốt lõi về địa lí đại cương, địa lí kinh tế - xã hội thế giới, địa lí Việt Nam; trong đó có cả địa lí tự nhiên và địa lí kinh tế - xã hội.

Nội dung địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh gồm các loại hình kiến thức chủ yếu sau:

+ Sự vật, hiện tượng, biểu tượng địa lí, các kiến thức thu thập trực tiếp trong thực tiễn không đòi hỏi qua tư duy (ví dụ các số liệu, sự kiện,...). Các kiến thức này đóng vai trò là cơ sở để khái quát lên kiến thức địa lí lí thuyết hoặc để cụ thể hoá, minh hoạ cho kiến thức địa lí lí thuyết.

+ Khái niệm, mối liên hệ nhân quả, quá trình, quy luật địa lí. Đây là những kiến thức lí thuyết làm nên hạt nhân nội dung địa lí. Những kiến thức này có được thông qua tư duy, nhất là tư duy bậc cao (khái quát hoá, trừu tượng hoá).

+ Phương pháp học tập, nghiên cứu địa lí. Loại kiến thức này vừa là nội dung địa lí, vừa là công cụ để học tập địa lí. Ví dụ kiến thức về sử dụng bản đồ, vừa là kiến thức cần phải có trong môn Địa lí, vừa là phương tiện để tìm tòi, khám phá các kiến thức địa lí. Điều này cũng là cơ sở để xác định sử dụng công cụ địa lí học là một năng.

Ngoài các, để phát triển toàn diện các năng lực, nội dung dạy học môn Địa lí cần còn có các chuyên đề học tập tích hợp như:

Biến đổi khí hậu, Đô thị hoá, Phương pháp viết báo cáo địa lí, Một số vấn đề về khu vực Đông Nam Á (Uỷ hội sông Mê Công; Hợp tác hoà bình trong khai thác Biển Đông), Một số vấn đề về du lịch thế giới, Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư (4.0), Thiên tai và biện pháp phòng chống, Phát triển vùng, Phát triển làng nghề, …

1.3.5. Phương pháp và hình thức dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

1.3.5.1. Phương pháp dạy học môn Địa lí theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học. Có nhiều phương pháp dạy học khác nhau được sử dụng trong dạy học địa lí ở trường THPT. Mỗi phương pháp dạy học có đặc điểm, thế mạnh và hạn chế khác nhau, do vậy cần phải vận dụng kết hợp chúng với nhau.

Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, hỏi đáp,... cần được sử dụng theo hướng phát huy tính tích cực và hứng thú học tập của học sinh, ví dụ như: giảng giải nêu vấn đề, hỏi đáp nêu vấn đề; truyền đạt kết hợp với bản đồ, hình ảnh trực quan, video clips,... Tuy nhiên, cần giảm đến mức tối