Bồi Dưỡng Giáo Viên Tiếng Anh Theo Tiếp Cận Phát Triển Năng Lực

và linh hồn của dân tộc cũng chính là ngôn ngữ của dân tộc, khó mà tưởng tượng có bất kỳ hai thứ nào giống hệt nhau như tinh thần và ngôn ngữ.

Mối quan hệ giữa ngôn ngữ và văn hoá được biểu hiện ra bên ngoài thành những phương tiện vật chất cụ thể, nhưng cũng có thể biểu hiện qua mối quan hệ bên trong. Mối quan hệ này được hình thành từ một trong những chức năng quan trọng của ngôn ngữ, đó là chức năng tư duy. Không có ngôn ngữ, con người không thể tư duy. Để xem xét nhận thức, tính cách, văn hóa của một người, chúng ta có thể nhìn vào cách mà người đó sử dụng ngôn ngữ. Hay nói cách khác bản chất con người chỉ bộc lộ ra trong giao tiếp thông qua phương tiện ngôn ngữ. Năng lực ngôn ngữ trở thành một thành tố cơ bản của văn hóa chung ở con người, thiếu ngôn ngữ không thể có hoạt động và văn hóa tinh thần của con người nào hết.

Oxford [135] cũng chia sẻ quan điểm này khi cho rằng “người học phải được trang bị kiến thức nền về nền văn hóa mới bởi vì những kiến thức này sẽ giúp người học hiểu rõ hơn những gì được nghe hay đọc trong nền văn hóa mới.”

Thực tế của việc kết hợp dạy học văn hóa trong chương trình tiếng Anh như một ngoại ngữ cũng được nhiều học giả nghiên cứu ở khắp các châu lục. Tuy nhiên, để có thể biến nhận thức và kiến thức thành kỹ năng giao tiếp thì rõ ràng dạy học văn hóa cần được tiến hành ngay trong các lớp học kỹ năng giao tiếp. Nhiều học giả đã tiến hành nghiên cứu và ứng dụng các hoạt động dạy học văn hóa trong dạy học kỹ năng giao tiếp.

1.4.3. Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh theo tiếp cận phát triển năng lực

Nhận thức về tầm quan trọng của tiếng Anh, đặc biệt khi nước ta gia nhập các tổ chức Quốc tế, Chính phủ đặt ra mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức nâng cao kiến thức, năng lực quản lý điều hành và thực thi công vụ của đội ngũ cán bộ, công chức, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Để đạt mục tiêu đó, Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã thông qua Quyết định số 1400 về phê duyệt đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn 2008-2020”, trong đó nêu rõ mục tiêu chung là: “…Đổi mới toàn diện việc dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân, triển khai chương trình dạy và học ngoại ngữ mới ở các cấp học, trình độ đào tạo…” [20]

Bộ giáo dục và đào tạo công bố các yêu cầu cơ bản về năng lực giáo viên tiếng Anh. Theo đó, năng lực giáo viên tiếng Anh phổ thông bao gồm các tiêu chí về kiến thức và kĩ năng giúp cho giáo viên có căn cứ để phấn đấu nâng cao năng lực nghề nghiệp. Nội dung yêu cầu gồm 5 tiêu chuẩn: Phẩm chất nhà giáo; Phát triển chuyên môn, nghiệp vụ; Xây dựng môi trường giáo dục; Phát triển mối quan hệ giữa nhà trường, gia đình và xã hội; Sử dụng ngoại ngữ hoặc tiếng dân tộc, ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác và sử dụng thiết bị công nghệ trong dạy học, giáo dục. [9]

Cụ thể, giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông phải đạt bậc 5/6 theo Khung năng lực ngoại ngữ 6 bậc dùng cho Việt Nam. Cần có sự hiểu biết cơ bản về văn hóa của các nước nói tiếng Anh; có khả năng so sánh, đối chiếu với văn hóa Việt Nam và đưa các kiến thức văn hóa vào việc giảng dạy. Có khả năng sử dụng các tài liệu văn học, văn hóa và học thuật viết bằng tiếng Anh phù hợp với cấp học để dạy tiếng Anh. Có khả năng tổ chức quá trình dạy học, sử dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học khác nhau để dạy 4 kỹ năng nghe - nói - đọc - viết cho học sinh... [9]

Công tác bồi dưỡng đội ngũ sẽ được xác định không thể tách rời hoạt động đào tạo giáo viên mới ở các trường, các khoa chuyên ngữ, đảm bảo mục tiêu của mọi hoạt động bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ và phải hướng tới việc phát triển năng lực nhằm nâng cao thái độ, giá trị nghề nghiệp cho giáo viên, giảng viên.

Giáo viên tiếng Anh đạt chuẩn phải đạt được các tiêu chí được nêu rõ trong các khung năng lực yêu cầu. Ngoài ra, giáo viên tiếng Anh được đánh giá là có năng lực khi có đầy đủ các yếu tố:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 242 trang tài liệu này.

Thứ nhất, khả năng sử dụng ngoại ngữ tốt kết hợp với sự hiểu biết đầy đủ về ngôn ngữ và văn hóa của ngoại ngữ đang dạy.

Thứ hai, có phương pháp quản lý lớp học, giảng dạy, truyền đạt hiệu quả tạo được môi trường tích cực trên lớp; Ngoài ra, hiểu và sử dụng được nhiều kỹ thuật giảng dạy khác nhau; có thể áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong soạn giảng và trình bày - tổ chức hoạt động trong lớp học.

Thứ ba, có khả năng tự điều chỉnh, tự đánh giá được các vấn đề liên quan đến chuyên môn nghiệp vụ, phát hiện được điểm cần cải tiến, phát triển để tìm tòi học hỏi, thử nghiệm các cải tiến và áp dụng trong thực tế công việc nhằm đạt được hiệu quả và chất lượng ngày càng cao.

1.5. Các thành tố của hoạt động bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh

1.5.1. Mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông

Bồi dưỡng là quá trình bổ sung tri thức, kỹ năng để nâng cao trình độ trong lĩnh vực hoạt động chuyên môn nào đó nhằm đáp ứng yêu cầu mới về chuyên môn nghiệp vụ.

Bồi dưỡng là thực hiện nhiệm vụ lấp đầy khoảng trống giữa một bên là những điều đã đạt được, đã có trong hiện tại với một bên là những yêu cầu cho những thứ cần ở tương lai, những thứ mà cần phải có theo chuẩn mực. Cụ thể, mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh các trường trung học phổ thông được xác định như sau:

Những thứ hiện có

- Những kết quả đạt được

- Những kiến thức và kỹ năng có được

- Thực hiện công việc thực tế của các cá nhân

Những thứ cần phải có

- Các tiêu chuẩn đề ra

- Những kiến thức và kỹ năng yêu cầu

- Những chuẩn mực khi thực hiện công việc

Ngành giáo dục đã xác định mục tiêu bồi dưỡng giáo viên hiện nay là:“Nâng cao nhận thức cho nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục các vấn đề thuộc đường lối, quan điểm của Đảng, chủ trương chính sách của Nhà nước, của ngành; nâng cao năng lực về chuyên môn, nghiệp vụ giảng dạy theo hướng cập nhật, hiện đại hoá để đáp ứng các yêu cầu đổi mới về mục tiêu, nội dung, phương pháp giáo dục.” [38]

Trên cơ sở mục tiêu chung đó, chúng ta xác định mục tiêu cụ thể khi xây dựng chương trình cho từng loại hình bồi dưỡng cụ thể.

Mục tiêu bồi dưỡng nhằm nâng cao, phát triển năng lực, chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên tiếng Anh được xem là việc đào tạo lại, đổi mới, cập nhật kiến thức, kỹ năng nghề nghiệp. Tùy đối tượng, hoàn cảnh và yêu cầu đặt ra mà công tác bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh nhằm thực hiện các mục tiêu sau:

• Bồi dưỡng để chuẩn hóa trình độ tiếng Anh được đào tạo

• Bồi dưỡng để cập nhật kiến thức

• Bồi dưỡng để dạy theo chương trình và sách giáo khoa tiếng Anh mới

• Bồi dưỡng để tiếp tục nâng cao trình độ chuyên môn sau chuẩn về đào tạo

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh nhằm bổ sung những thiếu hụt về tri thức trên cơ sở nuôi dưỡng những tri thức cũ còn phù hợp với yêu cầu mới, điều chỉnh, sửa đổi những tri thức đã bị lạc hậu nhằm nâng cao trình độ chuyên môn

Nhưng để mục tiêu bồi dưỡng đáp ứng được mục đích và luôn bám sát với yêu cầu biến động, thay đổi của chức năng, nhiệm vụ giáo dục - dạy học tiếng Anh, cần quán triệt các nguyên tắc:

• Quán triệt nguyên tắc phân hoá đối tượng

• Không ngừng mở rộng, nâng cao trình độ hiểu biết, nhận thức, trách nhiệm nghề nghiệp, năng lực sư phạm tạo cho giáo viên tiếng Anh tiềm lực thích ứng

• Đáp ứng kịp thời những đổi mới trong chương trình

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phải căn cứ vào nhu cầu thực tế

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phải căn cứ vào điều kiện thực tế của địa phương và của giáo viên tiếng Anh

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phải đáp ứng được yêu cầu nâng cao chất lượng giáo dục ở cơ sở và ở địa phương

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phải gắn liền với hoạt động đào tạo, tự bồi dưỡng của giáo viên

• Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phải mang tính toàn diện.

Mục tiêu bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh trung học phổ thông nhằm nâng cao khả năng sử dụng các kỹ năng nghe - nói - đọc - viết bằng ngoại ngữ đang dạy một cách lưu loát, chính xác, kết hợp với kiến thức đầy đủ về hệ thống ngôn ngữ cùng mối quan hệ gắn bó giữa ngôn ngữ và văn hóa của các nước sử dụng ngoại ngữ đó. Bên cạnh đó, giáo viên sẽ được trang bị và củng cố kỹ thuật quản lý lớp học, năng lực giảng dạy tiếng Anh hiệu quả, tích cực với các kĩ thuật, phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá người học phù hợp, chính xác.

Ngoài ra, giáo viên tiếng Anh phải hiểu và sử dụng được nhiều kỹ thuật giảng dạy khác nhau; có thể áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin trong soạn giảng và trình bày - tổ chức hoạt động trong lớp học.

Yêu cầu cơ bản về năng lực giáo viên tiếng Anh phổ thông bao gồm tập hợp các tiêu chí về kiến thức và kĩ năng giúp cho giáo viên có căn cứ để phấn đấu nâng cao và phát triển năng lực nghề nghiệp.

1.5.2. Nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh

Nội dung của bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là tiếp nối những kiến thức đã được đào tạo ban đầu. Nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh phù hợp với mục tiêu và hình thức của từng loại hình bồi dưỡng.

Thời gian bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là ngắn hạn, nếu là dài hạn thì được chia theo chu kỳ hay theo học kỳ. Tùy theo nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh để bố trí thời gian phù hợp với từng nội dung cần bồi dưỡng.

Phương pháp bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh đòi hỏi phải linh hoạt, mềm dẻo, tiếp cận với phương pháp dạy học tiếng Anh ở trường trung học phổ thông và tập trung vào cách dạy tự học, tự bồi dưỡng.

Nội dung bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh gồm hai bộ phận có liên quan tới việc củng cố, nâng cao các yếu tố: Phẩm chất, đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp với yêu cầu phát triển của xã hội; Năng lực sư phạm.

Nội dung yêu cầu cơ bản về năng lực giáo viên tiếng Anh phổ thông bao gồm 5 lĩnh vực: Kiến thức về môn học và chương trình; Kiến thức về dạy học tiếng Anh; Kiến thức về học sinh; Giá trị và thái độ nghề nghiệp; Kết nối và rút kinh nghiệm về dạy học tiếng Anh. [14]

Tính đến hiện tại, chưa có kế hoạch và chương trình nào được triển khai nhằm bồi dưỡng giáo viên về kiến thức văn hóa, giao thoa văn hóa…bên cạnh các khóa bồi dưỡng năng lực.

1.5.3. Hình thức tổ chức, phương thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh

Có nhiều cách phân loại các loại hình bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh:

• Theo thời gian: bồi dưỡng ngắn hạn, bồi dưỡng dài hạn

• Theo hình thức tổ chức: bồi dưỡng tập trung, bồi dưỡng tại chỗ

• Theo kiến thức, kỹ năng: bồi dưỡng trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, bồi dưỡng nâng bậc tay nghề, bồi dưỡng ngoại ngữ 2, bồi dưỡng tin học…

• Theo chu kỳ: bồi dưỡng định kỳ, thường xuyên, bồi dưỡng đột xuất

• Theo sự kết hợp: là sự phối hợp giữa các loại hình trên. Ví dụ: bồi dưỡng dài hạn tập trung, bồi dưỡng ngắn hạn, bồi dưỡng thường xuyên…

Phương thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh bao gồm các thành tố: phương pháp, phương tiện, tổ chức, đánh giá giáo viên tiếng Anh

Với quan niệm đó, thì việc bồi dưỡng giáo viên lâu nay thường được tiến hành theo 3 phương thức:

• Bồi dưỡng tập trung: Bồi dưỡng theo khoá dài ngày hoặc từng đợt ngắn ngày tại một cơ sở đào tạo hay cơ sở bồi dưỡng giáo viên

• Bồi dưỡng tại chỗ có thể được thực hiện bằng hình thức:

Giáo viên tiếng Anh tự bồi dưỡng với các tài liệu in, với sự hỗ trợ cùa các phương tiện băng video, đĩa CD do các cơ quan bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh biên soạn kết hợp với thảo luận nhóm tổ giáo viên cùng trường hoặc cụm trường.

Giáo viên tiếng Anh tự bồi dưỡng là chính, có thể xen kẽ những đợt giảng ngắn ngày của các giảng viên từ các trường sư phạm hoặc từ trường bồi dưỡng về tại trường, hoặc các buổi trình bày, trao đổi của các giáo viên tiếng Anh cốt cán đã được tập huấn từ trước ở tuyến trên.

Giáo viên tiếng Anh thực hiện kế hoạch bồi dưỡng thông qua các chương trình phát trên đài truyền thanh, truyền hình, hoặc với sự hỗ trợ của các phương tiện. Hình thức này thường được gọi là giáo dục từ xa. Bồi dưỡng từ xa cũng được thực hiện tại chỗ nhờ sự trợ giúp của các phương tiện nghe - nhìn, công nghệ thông tin như mạng Internet để nhận được sự hướng dẫn giúp đỡ của giảng viên.

Nhìn chung, quan trọng nhất vẫn là phương thức tự bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh. Công tác bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh có đạt hiệu quả hay không chủ yếu do giáo viên quyết định, phụ thuộc vào ý thức tự bồi dưỡng của giáo viên tiếng Anh.

Về tổ chức, phương thức bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh, các cơ sở bồi dưỡng có thể tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn với các hình thức khác nhau nhằm nâng cao phương pháp giảng dạy, ứng dụng công nghệ thông tin cho đội ngũ giáo viên tiếng Anh đã đạt chuẩn về năng lực ngoại ngữ; tổ chức các buổi hội thảo, nói chuyện trao đổi kinh nghiệm với chuyên gia trong và ngoài nước, giáo viên tiếng Anh cốt cán, giáo viên tiếng Anh xuất sắc; giới thiệu các lớp học online, offline, bồi dưỡng từ xa, các lớp học ngắn, trung hạn với các bài kiểm tra, đánh giá cuối khóa và cấp chứng chỉ; hướng dẫn giáo viên tìm sách, nguồn tài liệu về ngôn ngữ, văn hóa nhằm mở rộng kiến thức phục vụ cho việc giảng dạy sách giáo khoa mới; tập huấn cho giáo viên tiếng Anh các hình thức áp dụng kiến thức ngôn ngữ, văn hóa

trong việc thiết kế các bài dạy, các hoạt động và phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả như: làm dự án, đóng kịch, các hoạt động học tập, khảo sát, nghiên cứu các vấn đề xã hội, tìm hiểu nét đẹp trong các nền văn hóa…

1.5.4. Đánh giá kết quả bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh

Để đánh giá đúng kết quả bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh, cán bộ quản lý dựa vào các câu hỏi chính như: Bồi dưỡng có đạt mục tiêu không? Nội dung có phù hợp không? Chương trình có phù hợp không? Giáo viên bồi dưỡng có hiệu quả không? Giáo viên tiếng Anh có tích cực tham gia vào quá trình bồi dưỡng không? Công tác tổ chức bồi dưỡng có tốt không? Hiệu quả của chương trình bồi dưỡng?

Có thể chia thành 4 cấp độ đánh giá chương trình đào tạo giáo viên tiếng Anh:

1. Đánh giá phản ứng của giáo viên tiếng Anh: Họ đánh giá như thế nào về bồi dưỡng vào các thời điểm trước, trong, cuối khoá và vào thời điểm sau bồi dưỡng.

2. Đánh giá kết quả học tập của giáo viên tiếng Anh: Xem giáo viên tiếng Anh đã tiếp thu những gì từ khóa học.

3. Đánh giá những thay đổi trong công việc của giáo viên tiếng Anh: Xem giáo viên tiếng Anh đã áp dụng những điều đã học vào công việc như thế nào? Những thay đổi trong công việc được thể hiện ra sao?

4. Đánh giá tác động, hiệu quả của tổ chức: Việc bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh có tác động, ảnh hưởng tới kết quả của tổ chức, hiệu quả của bồi dưỡng như thế nào? Đánh giá quá trình bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh: gồm quá trình học tập lí thuyết và thực hành tiếng Anh.

Đánh giá chương trình bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh: Chương trình bồi dưỡng được thiết kế dựa trên đánh giá nhu cầu của giáo viên tiếng Anh.

1.5.5. Tự bồi dưỡng

Học tập bao giờ cũng nhằm thực hiện mục tiêu kép, đó là tạo lập một cơ sở tri thức, văn hóa và đào tạo chuyên môn nghề nghiệp, vì vậy học tập vừa là nhu cầu, vừa là quyền lợi của người học.

Quan điểm dạy học hiện đại là biến quá trình dạy học thành quá trình tự học và giáo viên là những người học tập suốt đời. Giáo viên nói chung và giáo viên tiếng Anh nói riêng là những người sở hữu tri thức và truyền lại cho học sinh qua dạy học, nhưng tri thức được cho là bất động nhưng nó là cái luôn thay đổi và

không ngừng phát triển; những điều được biết hôm nay khó mà sẽ giống hệt điều sẽ được biết ngày mai.

Hình thức tự học của giáo viên tiếng Anh tùy theo mục đích, động cơ học tập, thường có hai hình thức chủ yếu:

Tự học để lấy văn bằng, chứng chỉ gồm: Tự học qua công tác bồi dưỡng thường xuyên và tự học để chuẩn hóa và nâng chuẩn đào tạo giáo viên tiếng Anh.

Tự học không lấy văn bằng, chứng chỉ: Cập nhật bồi dưỡng kiến thức theo nhu cầu, nguyện vọng và mong muốn của giáo viên tiếng Anh.

1.5.6. Mối quan hệ giữa đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh

Giữa đào tạo và bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh có mối quan hệ trực tiếp và ảnh hưởng qua lại lẫn nhau.

Như đào tạo mọi ngành nghề khác, đào tạo giáo viên tiếng Anh là quá trình hình thành phát triển từ đầu những phẩm chất và năng lực của người giáo viên, còn bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là quá trình tiếp nối sau đào tạo nhằm bổ sung, hoàn thiện “sản phẩm” đã đào tạo. Như vậy, bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là quá trình bổ sung hoàn thiện những phẩm chất, năng lực được hình thành trên cơ sở đào tạo. Không những thế, trên nền tri thức, kỹ năng nghề nghiệp được hình thành trong quá trình đào tạo, bồi dưỡng có cơ sở phát triển, nâng cao. Vì vậy, đào tạo là tiền đề, là nền tảng tạo cơ sở cho bồi dưỡng, đào tạo chất lượng tốt thì bồi dưỡng tiếp nối thuận lợi, đào tạo chất lượng thấp thì bồi dưỡng vất vả, khó khăn và công phu hơn.

Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là quá trình tất yếu thường xuyên, nhằm bổ sung những khuyết thiếu trong quá trình đào tạo mang tính giai đoạn, về phẩm chất, năng lực của giáo viên tiếng Anh, đảm bảo cho họ luôn thích ứng với yêu cầu giáo dục - dạy học.

Bồi dưỡng giáo viên tiếng Anh là hoạt động diễn ra thường xuyên liên tục, nhờ đó bổ sung cập nhật những tri thức mới, những phương pháp, kỹ năng mới về chuyên môn nghiệp vụ cho giáo viên tiếng Anh. Vì vậy, bồi dưỡng khắc phục được hạn chế của đào tạo là không theo kịp biến động không ngừng của đời sống xã hội đang tạo nên những yêu cầu mới cho nghề dạy học.

Có thể nói, không có đào tạo một lần để sử dụng suốt đời mà chỉ có bồi dưỡng suốt đời để thích ứng với mọi biến động thay đổi của cuộc sống.