Hình Thức Và Phương Pháp Trải Nghiệm Trong Dạy Học M N Ngữ Văn

chính là việc hình thành lối sống mang tính lựa chọn chủ động và trên thực tế, giúp HS biết sẻ chia đồng cảm giữa con người với con người; giữa con người với môi trường sống.

Trải nghiệm xã hội: các hình thức tham quan những danh thắng, lăng tẩm, sưu tầm văn học địa phương, câu lạc bộ sáng tác văn học, trại sáng tác văn học, tìm hiểu ca Huế trên sông Hương, tìm hiểu các thể loại dân ca, kịch, tuồng, chèo, … và các hình thức biểu diễn hay sân khấu hóa, … đều được xem là cơ hội để người học có dịp hóa thân, tham gia trực tiếp vào các hoạt động có chủ điểm gắn liền với hoạt động giáo dục môn học. Đối với môn Ngữ văn nó hầu như gắn liền với các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Trải nghiệm xã hội qua nội dung môn Ngữ văn là cơ hội phát triển tâm lý nhận thức của học sinh, cải thiện các kỹ năng sống, giúp cho các em có thể tự xác định một số tiêu chí phát triển phù hợp với bản thân hài hòa trong mối quan hệ với điều kiện sống cụ thể của từng cá nhân học sinh.

Trải nghiệm mô phỏng: Thông qua trải nghiệm mô phỏng trong dạy học môn Ngữ văn khiến học sinh có cảm giác thật hơn khi sắm vai các nhân vật để vượt rào cản tình huống. Đây cũng là sự tập dượt để người học có khả năng xử lý tốt một tình huống tương tự trong cuộc sống.

1.3.2.3. Hình thức và phương pháp trải nghiệm trong dạy học m n Ngữ văn

a. Hình thức tổ chức các hoạt động học tập trải nghiệm trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn rất phong phú và đa dạng. Một số hình thức mà người giáo viên có thể sử dụng để tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học bộ môn Ngữ văn:

- Thực địa, tham quan, dã ngoại

Thông qua việc tổ chức cho học sinh được tham gia vào các hoạt động tham quan, dã ngoại, trải nghiệm ở các khu lưu niệm, địa chỉ cách mạng, danh lam thắng cảnh trong và ngoài tỉnh, ... Đặc biệt, sau mỗi chuyến đi, học sinh có những thu hoạch bằng bài viết, bằng các sáng tác theo năng khiếu, sở trường của mình, bằng những bài báo được trình bày qua những tiết sinh hoạt

đầu giờ, cuối tuần,... Thông qua hình thức này, học sinh được phát huy vai trò chủ động của bản thân khi được tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động. Học sinh sau khi trải nghiệm được bày tỏ quan điểm, ý tưởng, và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và của bạn bè,… Từ đó, giúp các em không chỉ củng cố kiến thức, kỹ năng văn học mà hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực văn học một cách hiệu quả.

Thực địa, tham quan, dã ngoại gồm các bước:

Bước 1 - Chuẩn bị: GV hướng dẫn HS nội dung tìm hiểu, địa điểm và dụng cụ cần thiết phải mang theo, lên kế hoạch chi tiết về khung thời gian và các hình thức tiến hành tham quan. Công việc chuẩn bị càng chu đáo thì kết quả hoạt động càng cao.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 148 trang tài liệu này.

Bước 2 - Tiến hành tham quan tìm hiểu: HS được trực tiếp tham quan địa điểm văn hóa mà GV và HS đã thống nhất, đây là bước quan trọng nhất. HS sẽ được cảm nhận trực tiếp giá trị văn học, văn hóa từ cảnh vật trực quan mà mình tiếp xúc. Các em có thể tiến hành ghi chép, ghi âm, trao đổi, thảo luận trong quá trình tìm hiểu và tiếp xúc với thực tiễn. GV sẽ định hướng, khơi gợi nguồn cảm hứng để HS có thể thẩm thấu cái hay, cái đẹp từ những nét đẹp văn hóa dân tộc trong thực tiễn.

Bước 3 - Chia sẻ: HS trình bày lại những kết quả mà bản thân thu nhận được từ quan sát, cảm nhận thực tiễn. Hoạt động này có thể tiến hành bằng nhiều hình thức như: vẽ tranh, viết bài, thuyết trình,… Qua đó, HS có cơ hội giãi bày quan điểm cá nhân, phát triển ngôn ngữ, năng lực giao tiếp, …

Bước 4 - Tổng quát: GV đánh giá và ghi nhận những kiến thức HS có được từ hình thức hoạt động trải nghiệm này, xây dựng ý thức về niềm tự hào trước những giá trị văn hóa dân tộc, ý thức bảo vệ và phát huy những truyền thống yêu nước, nhân đạo của người Việt Nam.

Bước 5 - Áp dụng: GV hướng dẫn HS vận dụng những tri thức có được

qua các hoạt động thực tiễn vào cuộc sống. Có thể khuyến khích HS hình thành các nhóm hoạt động dự án thiết thực như quảng bá nét đẹp văn hóa Việt, bảo vệ môi trường, phản đối các hoạt động phản thuần phong mĩ tục …

- Câu lạc bộ văn học

Câu lạc bộ văn học là hình thức sinh hoạt ngoại khoá của những nhóm học sinh cùng sở thích, nhu cầu, năng khiếu về môn Ngữ văn dưới sự định hướng của GV nhằm tạo môi trường giao lưu về văn học một cách thân thiện, tích cực giữa học sinh với nhau và giữa học sinh với các thầy cô giáo. Hoạt động của câu lạc bộ văn học sẽ tạo cơ hội để học sinh được chia sẻ những kiến thức, hiểu biết của mình về các tác phẩm văn học, các nhân vật hay các tác giả văn học, … qua đó phát triển các kĩ năng của học sinh như: kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe và biểu đạt ý kiến, kĩ năng trình bày suy nghĩ và ý tưởng, kĩ năng viết bài, kĩ năng chụp ảnh, kĩ năng hợp tác, làm việc nhóm, kĩ năng ra quyết định và giải quyết vấn đề, … Thông qua các câu lạc bộ văn học, học sinh được thể hiện tố chất, niềm đam mê, yêu thích … đối với môn Ngữ văn.

Trên cơ sở những bài/tiết có liên quan đến bộ môn Ngữ văn, thành lập các Câu lạc bộ (C B) liên quan đến bộ môn Ngữ văn như: C B văn học dân gian, C B thơ ca kháng chiến, CLB sáng tác thơ, ... giúp học sinh vận dụng, nâng cao những hiểu biết về văn học, rèn luyện các phẩm chất và năng lực văn học, phát năng khiếu, sở trường cho học sinh.

- Các hoạt động xã hội/ tình nguyện

Hoạt động tình nguyện mang tính tự nguyện, tự giác cao của HS. Trong chương trình Ngữ văn THCS, học sinh được học nhiều tác phẩm thấm đẫm tinh thần nhân văn. Việc tìm hiểu khám phá những tác phẩm văn học ấy sẽ giúp HS nhìn nhận lại bản thân để biết sống có ý nghĩa hơn. Các em có dịp thể hiện sự đồng cảm, chia sẻ không chỉ trên những trang văn mà còn biết trắc ẩn giữa những trang đời. Các em được tham gia các hoạt động thiện nguyện, giúp đỡ những mảnh đời, những hoàn cảnh khó khăn hơn trong cuộc sống.

Qua đó, các em biết sống biết nhân ái, yêu thương, đoàn kết, đùm bọc, sẻ chia lẫn nhau. Khi HS quan tâm và tham gia tích cực vào các hoạt động chung của cộng đồng, lúc đó HS sẽ nhận thức được vai trò, trách nhiệm xã hội của bản thân, từ đó giúp cho các em sẽ hình thành những thái độ đúng đắn, tích cực để đóng góp cho sự phát triển xã hội.

- Diễn đàn văn học

Mục đích của việc tổ chức diễn đàn là để tạo cơ hội được tìm hiểu, nghiên cứu; tạo môi trường cho học sinh được bày tỏ ý kiến; là dịp được chia sẻ, chia sẻ với nhau các vấn đề văn học - những vấn đề các em quan tâm, giúp các em khẳng định vai trò và tiếng nói của mình, đưa ra những suy nghĩ và hành vi tích cực để khẳng định mình. Đặc biệt, hoạt động trải nghiệm dưới hình thức hội thảo, diễn đàn sẽ giúp các em làm chủ trước đám đông, bày tỏ quan điểm, suy nghĩ của riêng minh, phát triển kỹ năng thuyết trình, hùng biện, tạo cơ hội giao lưu, trao đổi, học hỏi, nâng cao khả năng tự tin và xây dựng các kĩ năng cần thiết như: kĩ năng phát biểu trước tập thể, kĩ năng trình bày vấn đề, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng lắng nghe, kĩ năng thể hiện sự tự tin, kĩ năng phát hiện vấn đề, …

- Giao lưu văn học

Giao lưu văn học là một hình thức trao đổi, thảo luận giữa các học sinh về một nhân vật, tác phẩm hay một chủ đề văn học nhằm tạo ra các điều kiện cần thiết để cho học được tiếp xúc, trò chuyệ, trao đổi thông tin và có thời gian tìm hiểu, nghiên cứu sâu hơn, kỹ hơn về vấn đề văn học đó. Qua đó, các em sẽ có được những nhận thức, tình cảm và thái độ phù hợp, đúng đắn đối với những vấn đề văn học và có được những lời khuyên đúng đắn để thay đổi bản thân trong cuộc sống và hoàn thiện nhân cách.

Giao lưu văn học có thể tổ chức trong phạm vi các khối lớp hoặc toàn trường, tạo được không gian, sân chơi ý nghĩa cho các em được thể hiện hiểu biết, hứng thú và niềm đam mê với văn học. Các hình thức giao lưu văn học phổ biến: đối thoại, thi đóng kịch, viết bài, …

- Sân khấu hóa văn học

Hình thức sân khấu hóa được GV lựa chọn nhiều nhất là dựng nên các đoạn kịch từ một số văn bản nghệ thuật giàu chất kịch, gần gũi với đời sống. Hình thức này vừa tạo được hứng thú cho HS vừa phù hợp với năng lực lứa tuổi người học. Hoạt động trải nghiệm này giúp các em được hóa thân, được nhập vai, trải nghiệm, sống cùng cảm xúc và tư tưởng nhân vật trong tác phẩm văn học.

Bước 1 - Chuẩn bị: GV trao đổi với HS để thống nhất đoạn/ tác phẩm (đối với văn bản tự sự) hoặc màn/ cảnh/ chương/ hồi (văn bản kịch) sẽ được thực hiện sân khấu hóa, sau đó GV sẽ chia lớp thành các nhóm và phân công nhiệm vụ cho từng nhóm. GV kiểm tra sự chuẩn bị và hướng dẫn luyện tập cho các nhóm.

Bước 2 - Tiến hành thực hiện: Các nhóm thực hiện trình diễn vở kịch/đoạn kịch (tiểu phẩm) đã được giao. Qua hoạt động diễn, HS có cơ hội tương tác lẫn nhau, tăng cường năng lực hợp tác, làm việc nhóm, sự sáng tạo và chủ động giúp phát triển phẩm chất và năng lực đặc thù bộ môn.

Bước 3 - Đánh giá, nhận xét: Sau khi các nhóm đã hoàn thành bài diễn, GV tiến hành tổ chức nhận xét, HS các nhóm có thể đưa ra câu hỏi, cùng nhau thảo luận để tìm thấy tiếng nói chung về giá trị của tác phẩm được sân khấu hóa.

Bước 4 - Áp dụng: Sau những hoạt động nhóm cùng nhau thực hiện nhiệm vụ học tập, HS sẽ thu nhận được những giá trị của văn bản nghệ thuật, hiểu hơn về đời sống, từ đó có thể hình thành những giá trị sống tốt đẹp như: nhân ái, bao dung...

b. Phương pháp

- Phương pháp giải quyết vấn đề:

Phương pháp này hướng tới phát triển năng lực tư duy giải quyết vấn đề mà HS gặp phải trong quá trình học tập môn Ngữ văn. HS sẽ lĩnh hội

những kiến thức mới thông qua việc giải quyết vấn đề trải nghiệm được giáo viên hướng tới trong quá trình dạy và học môn Ngữ văn. Tình huống có vấn đề là một tình huống về một vấn đề văn học liên quan đến các nhân vật, tình huống truyện, tác giả, ... gợi ra cho HS những khó khăn mà HS thấy cần phải vượt qua thông qua quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động trải nghiệm để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức sẵn có trong môn Ngữ văn.

- Phương pháp đóng vai

Phương pháp đóng vai là phương pháp mà HS sẽ hóa thân để tái tạo, mô phỏng lại nhân vật trong tác phẩm văn học, Từ đó, HS thấy được tính cách, đặc điểm của nhân vật và học tập được những phẩm chất quý giá cho bản thân. Đây là một trong những phương pháp giúp HS xây dựng tính kiên cường và sự tự tin để đương đầu với mọi thách thức trong tương lai thông qua việc khắc phục những khó khăn trong hóa thân vào nhân vật. Sử dụng phương pháp này yêu cầu giáo viên tổ chức cho HS tìm hiểu kỹ những nhân vật, những tình huống truyện mà HS sẽ tham gia để giúp cho HS có thể truyền tải một cách đầy đủ, trọn vẹn.

- Phương pháp đàm thoại

Phương pháp đàm thoại là phương pháp mà ở đó người GV đòi hỏi phải khéo léo để xây dựng và đặt hệ thống những câu hỏi có liên quan đến các vấn đề, nội dung của môn Ngữ văn nhằm tạo điều kiện cho HS tham gia trả lời, thông qua đó gợi mở những vấn đề mới.

- Phương pháp thảo luận nhóm

ớp học sẽ được GV chia thành từng nhóm nhỏ, các nhóm được GV giao nhiệm vụ cụ thể về văn học.

Phương pháp hoạt động nhóm trong tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học Ngữ văn sẽ giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ những hiểu biết, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới về các nội dung của môn Ngữ văn. Học sinh sẽ được chủ động bày tỏ ý kiến cá nhân,

đóng góp những suy nghĩ của bản thân vào việc giải quyết các vấn đề văn học mà nhóm được GV giao cho.

- Phương pháp trò chơi

Sử dụng các trò chơi đơn giản phù hợp với đặc điểm, nhận thức của HS, phù hợp với nội dung dạy học trong môn Ngữ văn để kích thích HS tham gia hoạt động một cách tự nguyện, tích cực giải quyết các nhiệm vụ được giao.Từ đó, HS phát triển được các phẩm chất, năng lực văn học một cách toàn diện.

Tổ chức trò chơi cần gắn với những nội dung kiến thức văn học. Phương pháp trò chơi giúp phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây sự hứng thú với học sinh, xây dựng được bầu không khí trong học tập và vui chơi.

Phương pháp trò chơi trong tổ chức hoạt động trải nghiệm dạy học Ngữ văn có những thuận lợi như: phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho người học; giúp cho người học dễ tiếp thu kiến thức mới, giúp chuyển tải nhiều tri thức của nhiều lĩnh vực khác nhau; tạo bầu không khí thân thiện; tạo cho người học có tác phong nhanh nhẹn, năng động, sáng tạo.

1.3.2.4. Đánh giá kết quả trải nghiệm trong dạy học m n Ngữ văn của học sinh

Trong hoạt động trải nghiệm, đánh giá học sinh và đánh giá kết quả môn học Ngữ văn qua trải nghiệm là vô cùng quan trọng. Kết quả này giúp giáo viên đánh giá đúng được năng lực văn học của học sinh, từ đó có thể hỗ trợ, thúc đẩy sự tiến bộ của từng cá nhân học sinh. Thông qua việc đánh giá chương trình hoạt động trải nghiệm văn học, nhà trường có thể đánh giá kết quả thực hiện chương trình giáo dục của trường, của lớp, xem xét kế hoạch thực hiện có mang tính thực tiễn không, nội dung hoạt động cũng như quá trình thực hiện có thích hợp không, hiệu quả thu được trên học sinh có cao không. Điều này giúp cải tiến, đổi mới phương pháp chỉ đạo thực hiện hoạt động trải nghiệm trong dạy học các bộ môn nói chung và bộ môn Ngữ văn nói riêng đạt hiệu quả hơn.

Để biết được HS có năng lực ở mức độ nào đó trong môn Ngữ văn, GV phải tạo cơ hội cho HS được tham gia và làm chủ trong quá trình giải quyết vấn đề là những tình huống văn học mang tính thực tiễn. Thông qua các tình huống văn học thực tiễn, học sinh chủ động, tích cực trong hoạt động; giao lưu, hợp tác để cùng nhau hoàn thành nhiệm vụ.

Đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm của học sinh cần phải dựa trên các yêu cầu cần đạt mà chương trình hoạt động trải nghiệm của bộ môn Ngữ văn đã xác định theo từng lớp để thu thập những thông tin từ các nguồn khác nhau như: quan sát học sinh trong quá trình hoạt động; qua sản phẩm hoạt động của học sinh, đặc biệt là sản phẩm thực hành và ứng dụng; qua kết quả tự đánh giá của học sinh, đánh giá của nhóm học sinh và đánh giá của các lực lượng giáo dục khác.

1.3.2.5. Điều kiện tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học m n Ngữ văn

Các điều kiện hỗ trợ hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn bao gồm tổ chức sử dụng thiết bị, phương tiện dạy học đảm bảo hoạt động dạy học theo hướng tích hợp góp phần quan trọng để thực hiện có hiệu quả hoạt động dạy học theo hướng tích hợp, đáp ứng được yêu cầu tổ chức các hoạt động học tập tích cực của học sinh trong giờ lên lớp.

Các phương tiện sử dụng để tổ chức trải nghiệm trong dạy học môn Ngữ văn bao gồm:

- Hệ thống máy tính, máy chiếu

- Máy quay phim, ghi hình, chụp ảnh

- Thiết kế và sử dụng những đồ dùng, thiết bị dạy học tự làm

- Đồ dùng thực tế được sử dụng trong cuộc sống hằng ngày

- Sử dụng Internet

- Phim tư liệu; sách giáo khoa; tài liệu tham khảo; báo chí, tạp chí, ...