Pháp Luật Và Giáo Dục Pháp Luật Cho Học Sinh Phổ Thông Dân Tộc Nội Trú, Bán

điều kiện đảm bảo sự cân bằng với môi trường bên ngoài luôn luôn biến động” [11]. Cũng theo tác giả Trần Kiểm: “Cũng có thể định nghĩa QLGD là hoạt động tự giác của chủ thể quản lý nhằm huy động, tổ chức, điều phối, điều chỉnh, giám sát một cách có hiệu quả các nguồn lực giáo dục (nhân lực, vật lực, tài lực) phục vụ cho mục tiêu phát triển giáo dục, đáp ứng yêu cầu kinh tế - xã hội” [11].

Như vậy, xét theo phương diện quản lý nhà trường có thể hiểu: Quản lý giáo dục là những tác động có hệ thống, có tính mục đích và hợp quy luật của chủ thể quản lý (Hiệu trưởng) đến toàn bộ các hoạt động của nhà trường nhằm thực hiện các mục tiêu đã đề ra.

1.2.2. Trường phổ thông dân tộc nội trú, bán trú

Trường PTDT nội trú, bán trú được Nhà nước thành lập cho con em dân tộc thiểu số, con em gia đình các dân tộc định cư lâu dài tại vùng có điều kiện kinh tế

- xã hội đặc biệt khó khăn nhằm góp phần tạo nguồn đào tạo cán bộ và nguồn nhân lực có chất lượng cho vùng này.

Trường PTDT nội trú, bán trú có vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội và củng cố an ninh, quốc phòng ở miền núi, vùng dân tộc thiểu số.

Nhiệm vụ của trường PTDT nội trú, bán trú: Trường PTDT nội trú, bán trú thực hiện các nhiệm vụ của trường trung học quy định tại Điều lệ trường trung học hiện hành và các nhiệm vụ sau:

- Tuyển sinh đúng đối tượng và chỉ tiêu được giao hằng năm.

- Giáo dục học sinh về chủ trương, chính sách dân tộc của Đảng và Nhà nước; bản sắc văn hóa và truyền thống tốt đẹp của các dân tộc Việt Nam; ý thức tham gia phục vụ phát triển kinh tế - xã hội ở vùng khó khăn sau khi tốt nghiệp.

- Giáo dục kỹ năng sống và kỹ năng hoạt động xã hội phù hợp với học sinh PTDT nội trú, bán trú.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 135 trang tài liệu này.

- Giáo dục lao động, hướng nghiệp và dạy nghề truyền thống phù hợp với năng lực của học sinh và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

- Theo dõi, thống kê số lượng học sinh đã tốt nghiệp hằng năm của nhà trường tiếp tục học ở cấp học, trình độ cao hơn hoặc trở về địa phương tham gia công tác, lao động sản xuất nhằm đề ra các giải pháp nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục.

1.2.3. Pháp luật và giáo dục pháp luật cho học sinh phổ thông dân tộc nội trú, bán trú theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

1.2.3.1. Pháp luật

Có thể hiểu, pháp luật là thành tựu của trí tuệ và là nét đẹp văn hóa trong đời sống xã hội. Đó là biểu hiện của văn minh thông qua cách ứng xử của con người với nhau, ứng xử với tự nhiên và xã hội. Pháp luật thiết lập trật tự, sự công bằng và dân chủ. Chính vì vậy, pháp luật là một phần không thể thiếu của đời sống con người. Xuất phát từ giá trị phổ biến của pháp luật, việc giáo dục pháp luật nhằm đưa pháp luật đến với mọi người, qua đó hiện thực hóa quyền được thông tin và đảm bảo quyền con người, quyền và nghĩa vụ công dân trở thành hoạt động tự thân của nền giáo dục.

Thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước, trong thời gian qua các hoạt động giáo dục pháp luật ở các cơ sở giáo dục đã được triển khai song song với tiến trình đổi mới nền giáo dục. Giáo dục pháp luật trong trường học bước đầu mang lại những tín hiệu tích cực và trở thành nội dung giáo dục văn hóa không thể thiếu trong quá trình giáo dục, đào tạo con người mới phát triển toàn diện. Tuy vậy, giáo dục pháp luật cho học sinh trong trường trung học phổ thông nói chung, GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú nói riêng vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế dẫn đến hiệu quả giáo dục còn thấp, thể hiện ở sự thiếu hiểu biết về pháp luật của học sinh; sự thờ ơ, thiếu niềm tin vào pháp luật vẫn phổ biến và tình trạng vi phạm pháp luật ở lứa tuổi trung học phổ thông đang gia tăng về số lượng và mức độ nguy hiểm. Chính vì vậy, việc nghiên cứu một cách sâu sắc, có hệ thống và toàn diện hoạt động giáo dục pháp luật cho học sinh trong các trường trung học phổ thông là yêu cầu cấp thiết nhằm bổ sung nguyên lý giáo dục pháp luật, góp phần xây dựng lý luận, định hướng hoạt động thực tiễn và nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho học sinh trong nhà trường, đặc biệt là đối với HSPTDT nội trú, bán trú.

1.2.3.2. Giáo dục pháp luật cho học sinh PTDT nội trú, bán trú theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

Trong Chương trình GDPT mới (26/12/2018), Bộ GD - ĐT cũng xác định rõ về vị trí, vai trò, mục tiêu, yêu cầu của hoạt động GDPL với bậc trung học. Nội dung này được chỉ rõ trong tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm và trong dạy học môn Đạo đức, GDCD [20].

Môn Đạo đức ở cấp tiểu học, môn Giáo dục công dân ở cấp trung học cơ sở giữ vai trò chủ đạo trong việc giúp học sinh hình thành, phát triển ý thức và hành vi của người công dân. Thông qua các bài học về lối sống, đạo đức, pháp luật môn Giáo dục công dân góp phần bồi dưỡng cho học sinh những phẩm chất chủ yếu và năng lực cốt lõi của người công dân, đặc biệt là tình cảm, niềm tin, nhận thức, cách ứng xử phù hợp với chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật, có kĩ năng sống và bản lĩnh để học tập, làm việc và sẵn sàng thực hiện trách nhiệm công dân trong sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và hội nhập quốc tế.

Ở giai đoạn giáo dục cơ bản: Đạo đức và Giáo dục công dân là các môn học bắt buộc. Nội dung chủ yếu của môn học là giáo dục đạo đức, kĩ năng sống. Những nội dung này định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, quê hương, cộng đồng, nhằm hình thành cho học sinh thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập, sinh hoạt và ý thức tự điều chỉnh bản thân theo các chuẩn mực đạo đức và quy định của pháp luật.

Bên cạnh việc tổ chức hoạt động giáo dục pháp luật thông qua dạy học các môn học có ưu thế, các hoạt động trải nghiệm giáo dục trong nhà trường cũng là con đường cơ bản để nâng cao kiến thức pháp luật, niềm tin, thái độ và các hành vi phù hợp với quy định của pháp luật. Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, hoạt động trải nghiệm là hoạt động xuyên suốt từ bậc tiểu học với đa dạng các loại hình hoạt động: giao lưu, tọa đàm, trải nghiệm ngoài nhà trường, hội thi… có ưu thế để giáo dục các nội dung liên quan đến các văn bản luật, dưới luật.

Giáo dục pháp luật là quá trình hoạt động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch, theo nội dung và thông qua những phương pháp, hình thức nhất định từ phía chủ thể GDPL, tác động đến đối tượng tiếp nhận GDPL nhằm làm hình thành và phát triển ở họ hệ thống tri thức pháp luật, trình độ hiểu biết về pháp luật; làm hình thành tình cảm, thói quen và hành vi xử sự tích cực theo pháp luật. GDPL là lĩnh vực hoạt động bao gồm tất cả các giai đoạn như định hướng GDPL, xây dựng chương trình, kế hoạch, xác định nội dung GDPL, phương pháp và hình thức GDPL; triển khai thực hiện chương trình GDPL; kiểm tra, đánh giá kết quả GDPL; sơ kết, tổng kết, rút kinh nghiệm về GDPL...

Giáo dục pháp luật ở trường PTDT nội trú, bán trú là một quá trình được tổ chức một cách có mục đích, có kế hoạch, căn cứ vào mục đích, chương trình giáo dục

nhà trường, trong đó dưới vai trò chủ đạo của giáo viên, học sinh tự giác, tích cực chiếm lĩnh được những tri thức về pháp luật, nội quy, quy định của nhà trường. Từ đó hình thành tình cảm, niềm tin, hành vi và thói quen phù hợp với pháp luật, nội quy, quy định đó.

GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là hoạt động dạy học theo nội dung của chương trình giáo dục phổ thông mới có kết hợp các hình thức trải nghiệm thực tiễn phù hợp với truyền thống văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, sinh hoạt, học tập của HS PTDT nội trú, bán trú; làm hình thành ở các em ý thức pháp luật, niềm tin pháp luật và hành vi phù hợp với các yêu cầu của pháp luật hiện hành; góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện trong nhà trường.

Giáo dục pháp luật cho học sinh ở trường PTDT nội trú, bán trú cần chú ý đến các vấn đề sau:

Thứ nhất, GDPL là hoạt động thể hiện sự tương tác giữa chủ thể GDPL và đối tượng GDPL. Theo nguyên tắc đó, GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú cũng là hoạt động được thực hiện thông qua sự tác động qua lại giữa chủ thể và đối tượng. Chủ thể GDPL ở đây chính là là CBQL, GV trường PTDT nội trú, bán trú; Đối tượng tiếp nhận GDPL ở đây chính là HSPTDT nội trú, bán trú.

Thứ hai, GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú là hoạt động có định hướng, có mục đích, bao hàm những tác động tự giác, tích cực, tuân theo kế hoạch đã được xác định của chủ thể GDPL lên đối tượng GDPL là HSPTDT nội trú, bán trú tương ứng với các nội dung cụ thể. Tính có định hướng, có mục đích trong hoạt động của chủ thể GDPL mang tính khách quan, phản ánh những yêu cầu, đòi hỏi của thực tiễn cuộc sống về kiến thức, hiểu biết pháp luật của HSPTDT nội trú, bán trú được chủ thể GDPL truyền đạt, chuyển hóa nó thành nhu cầu tự thân của đối tượng là HSPTDT nội trú, bán trú. Quá trình GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú chỉ thực sự đạt được mục tiêu, hiệu quả đề ra khi HS thực sự tự giác, tích cực biến những yêu cầu pháp luật khách quan thành nhu cầu nội tại của bản thân mỗi người.

Thứ ba, quá trình GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú luôn tuân theo nội dung, chương trình PBGDPL cụ thể, dựa trên các phương pháp GDPL khoa học, hiện đại và các hình thức GDPL phù hợp với đặc điểm tình hình kinh tế, văn hóa, lối sống của HSPTDT nội trú, bán trú nhằm hiện thực hóa một cách tối ưu mục tiêu GDPL

cho các em. GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú mang những đặc điểm chung của quá trình GDPL cho các đối tượng xã hội khác, như cũng có kế hoạch, nội dung, phương pháp, hình thức GDPL; song, chúng phải được đặt trong sự phù hợp, tương thích với các yêu cầu về kiến thức, hiểu biết pháp luật và những đòi hỏi về giải quyết các vấn đề, sự kiện, hiện tượng pháp lý xảy ra trong cuộc sống, lao động, sinh hoạt và học tập hàng ngày của HSPTDT nội trú, bán trú.

Ngoài ra, hoạt động GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú cũng phải phù hợp với các đặc điểm văn hóa, lối sống, phong tục tập quán, truyền thống tôn giáo, tín ngưỡng của đồng bào dân tộc thiểu số. Điều đó đòi hỏi các chủ thể GDPL phải tìm ra được cách tiếp cận hoạt động GDPL phù hợp với HSPTDT nội trú, bán trú trên tất cả các phương diện, từ nội dung, phương pháp cho đến hình thức GDPL cho học sinh.

Thứ tư, trong nội dung GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú ngoài việc cung cấp, trang bị những kiến thức, hiểu biết pháp luật cần thiết như cho mọi công dân nói chung, các chủ thể GDPL còn phải rất chú trọng trang bị cho HSPTDT nội trú, bán trú những kiến thức, hiểu biết về các lĩnh vực pháp luật có liên quan mật thiết với cuộc sống, lao động và học tập của các em, các văn bản pháp quy do các cấp chính quyền địa phương ban hành... Ngoài ra, nội dung GDPL phải thật cụ thể, rõ ràng; phương pháp phải truyền đạt dễ hiểu, dễ nhớ; hình thức GDPL phải hấp dẫn, sinh động, phù hợp với truyền thống văn hóa, tôn giáo, tập quán lao động, sinh hoạt, trình độ của HSPTDT nội trú, bán trú.

Thứ năm, GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú phải đạt được mục tiêu, hiệu quả mà chủ thể GDPL đặt ra và cũng là những tiêu chí để đánh giá chất lượng công tác này. Mục tiêu, hiệu quả của GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú phải được đánh giá qua việc học sinh đạt được những mục tiêu cụ thể gì từ quá trình này. Mục tiêu của GDPL cho học sinh phải được nhìn nhận trên ba tiêu chí: về nhận thức, thái độ và hành vi.

1.2.4. Quản lí GDPL cho học sinh PTDT nội trú, bán trú theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

Quản lý GDPL là quản lý các nội dung giáo dục pháp luật và các hoạt động GDPL qua các môi trường học tập, các hoạt động giáo dục trong và ngoài nhà trường.

Quản lý GDPL là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng xã hội tác động có chủ đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt kết quả theo yêu cầu phát triển xã hội. Đó chính là việc trang bị, bồi dưỡng và nâng cao tri thức pháp luật; hình thành, tạo dựng lòng tin vào pháp luật; xây dựng thói quen vững chắc xử sự theo những quy định của pháp luật (hình thành lối sống tuân theo pháp luật) cho các đối tượng cần được GDPL.

Quản lí GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú là việc làm của Hiệu trưởng nhà trường, đó là quá trình tiến hành một chuỗi các tác động quản lí và giám sát nhằm đảm bảo cho hoạt động giáo dục pháp luật của nhà trường đạt được hiệu quả mong muốn. Trước bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện nay, thì nhất thiết phải đề cập đến các khía cạnh sau:

Từ sự phân tích các mối quan hệ giữa chủ thể quản lí và đối tượng quản lí trong hoạt động giáo dục pháp luật ở nhà trường, có thể đưa ra định nghĩa: Quản lí GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú theo định hướng của chương trình giáo dục phổ thông mới là hoạt động tổ chức, chỉ đạo của chủ thể quản lí (là Ban Giám hiệu nhà trường) tiến hành theo chương trình, nội dung của chương trình giáo dục phổ thông mới để giáo viên lựa chọn được phương pháp và hình thức giáo dục phù hợp với truyền thống văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng, sinh hoạt, học tập của HS PTDT nội trú, bán trú; làm hình thành ở các em ý thức pháp luật, niềm tin pháp luật và hành vi phù hợp với các yêu cầu của pháp luật hiện hành; góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện trong nhà trường.

1.3. Hoạt động giáo dục pháp luật cho học sinh trường PTDT nội trú, bán trú theo định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông

1.3.1. Các mức độ biểu hiện hành vi vi phạm pháp luật chủ yếu của học sinh trường PTDT nội trú, bán trú

Học sinh ở trường PTDT nội trú, bán trú là học sinh người dân tộc thiểu số, với lứa tuổi này và điều kiện môi trường sống, các hành vi vi phạm pháp luật của học sinh chủ yếu được biểu hiện trong các hành vi vi phạm nội quy, quy định của nhà trường trong học tập và sinh hoạt nội trú. Mức độ vi phạm chủ yếu bắt nguồn từ những xích mích nhỏ trong sinh hoạt và học tập dẫn đến các hành vi đánh nhau, gây mất trật tự trong nhà trường. Tuy nhiên cũng có nhiều hành vi có tính chất nghiêm trọng nếu không có sự giáo dục hiểu biết pháp luật tích cực có thể dễ dàng dẫn đến

các biểu hiện của những hành vi này ở học sinh người DTTS tại các trường PTDT nội trú, bán trú. Các hành vi chủ yếu có thể kể đến bao gồm:

Đánh nhau, bạo lực học đường; Trấn đồ của người khác; Trộm cắp tài sản; Vi phạm luật giao thông; Phá hoại tài sản; Mua bán, tàng trữ ma túy; Mua bán, tàng trữ, đốt pháo; Nghiện hút; Tham gia các băng nhóm xã hội đen; Gây rối trật tự công cộng. Trong đó, tình trạng vi phạm luật giao thông là lỗi rất phổ biến với các em HS. HS tụ tập dưới lòng đường, đi hàng 3, 4, đi ngược chiều, không chấp hành tín hiệu đèn giao thông, không đội mũ bảo hiểm, điều khiển xe gắn máy khi chưa đủ tuổi và chưa có giấy phép lái xe, đi xe lạng lách, đánh võng, chở quá số người quy định. Việc vi phạm Luật hình sự cũng diễn ra ở HSPTDT nội trú, bán trú điều này chủ yếu tập trung các lỗi như; cố ý gây thương tích, trộm cắp, trấn lột. Ở trong trường PTDT nội trú, bán trú việc gây gổ đánh nhau cũng là lỗi tương đối phổ biến, đặc biệt ở các em HS nam thường xô xát từ những xích mích nhỏ, điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến tâm lý, cuộc sống, sinh hoạt và rèn luyện của học sinh nội trú trong nhà trường.

Các hành vi vi phạm pháp luật ở trên do nhiều nguyên nhân, có thể kể đến các nguyên nhân cơ bản như:

Vi phạm pháp luật do sự vô ý. Vi phạm pháp luật do cố ý.

Vi phạm pháp luật do khả năng tự chủ bản thân chưa tốt.

Vi phạm pháp luật do thiếu hiểu biết kiến thức về pháp luật.

1.3.2. Tầm quan trọng của hoạt động giáo dục pháp luật đối với học sinh trường PTDT nội trú, bán trú

Cũng như GDPL cho các đối tượng xã hội khác, GDPL cho HS PTDT nội trú, bán trú có vai trò rất quan trọng, thể hiện trên các điểm sau:

- Giáo dục pháp luật góp phần cung cấp, trang bị, nâng cao kiến thức hiểu biết pháp luật cho HSPTDT nội trú, bán trú.

Một trong những đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền XHCN là pháp luật luôn được đặt ở vị trí thượng tôn, không một cơ quan, tổ chức hay cá nhân nào có thể đứng ngoài hay đứng trên pháp luật. Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. Nhà nước xây dựng, ban hành pháp luật là đề điều

chỉnh các quan hệ xã hội, bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của Nhà nước, tập thể và công dân. Muốn cho pháp luật được thực hiện một cách đầy đủ, nghiêm túc trong thực tế xã hội, phát huy được đầy đủ vai trò, chức năng của nó thì pháp luật phải được thẩm thấu vào trong nhận thức và bộc lộ ra thông qua hành vi pháp luật hợp pháp của mỗi thành viên trong xã hội. Tuy nhiên, pháp luật không thể tự nó đến được với mỗi người, mà phải thông qua GDPL. Đó chính là phương thức truyền tải, chuyển giao những thông tin pháp luật, nội dung các nguyên tắc, quy định pháp luật đến với đông đảo CBCC nhà nước và các tầng lớp nhân dân; giúp họ nắm bắt, hiểu biết pháp luật một cách nhanh chóng, kịp thời mà không mất quá nhiều thời gian, công sức cho việc tự tìm hiểu, học tập. GDPL chính là phương thức hỗ trợ tích cực, là con đường nhanh chóng và hiệu quả để trang bị, nâng cao kiến thức pháp luật cho các đối tượng xã hội. Đối với HSPTDT nội trú, bán trú vì nhiều nguyên nhân về lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội mà hiểu biết về pháp luật còn nhiều hạn chế. Có những HS chỉ biết rất ít hoặc hầu như không biết đến các quy định phápluật, trong đó có các quy định về quyền con người, quyền công dân. Thiếu hiểu biết pháp luật về quyền con người, quyền công dân thì HSPTDT nội trú, bán trú khó có thể tiếp cận, bảo vệ quyền con người, quyền công dân của mình. Muốn trang bị kiến thức pháp luật cho HSPTDT nội trú, bán trú thì phương thức chủ yếu mà các nhà trường phải triển khai là GDPL cho các em. Điều đó nói lên một trong những vai trò hết sức quan trọng của GDPL là góp phần cung cấp, trang bị, nâng cao kiến thức, hiểu biết pháp luật cho HS PTDT nội trú, bán trú.

- Giáo dục pháp luật góp phần xây dựng, củng cố tình cảm, niềm tin của HS PTDT nội trú, bán trú đối với pháp luật.

Pháp luật chỉ có thể được mọi người dân thực hiện nghiêm chỉnh và thực sự phát huy hiệu lực, hiệu quả khi các em tin tưởng vào các nguyên tắc, quy định của pháp luật. Chỉ khi nào HS nhận thức đúng đắn, đầy đủ các nguyên tắc, quy định của pháp luật thì họ mới có thể thực hiện pháp luật một cách tự giác mà không cần một biện pháp cưỡng chế nào từ phía Nhà nước. Từ vai trò cung cấp thông tin, nâng cao trình độ kiến thức, hiểu biết pháp luật cho các tầng lớp nhân dân, GDPL góp phần xây dựng, củng cố niềm tin của nhân dân đối với pháp luật.

Hoạt động GDPL cho HSPTDT nội trú, bán trú, có vai trò quan trọng là góp phần xây dựng, củng cố niềm tin của đồng bào đối với pháp luật. Trong thực tế