Thực Trạng Nghiệp Vụ Bao Thanh Toán Tại Các Nhtm Việt Nam

thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, các NHTM còn nhiều bỡ ngỡ, hiệu quả kinh doanh còn nhiều mặt hạn chế, kể cả mảng huy động vốn. Tuy nhiên, cùng với sự nỗ lực của bản thân các ngân hàng thương mại và sự ủng hộ từ nhiều phía tạo môi trường kinh doanh thuận lợi hơn, các NHTM đã quen dần với cơ chế mới và đạt được những thành quả nhất định trong kinh doanh. Trong giai đoạn 2000-2005, chỉ xét riêng mảng huy động vốn của hầu hết các NHTM đều có sự tăng lên cả về quy mô và chất lượng. Theo báo cáo của NHNN, tổng khối lượng vốn huy động của các tổ chức tín dụng trong nước cũng như các chi nhánh ngân hàng nước ngoài, ngân hàng liên doanh liên tục tăng. Năm 2005, các ngân hàng thương mại quốc doanh huy động được 367,5 ngàn tỉ VND (kể cả ngoại tệ quy đổi) (khoảng 70% GDP) vượt mục tiêu đã đề ra tại Đại hội Đảng IX.

2.1.2. Mở rộng tín dụng và đầu tư

Tín dụng của các NHTM có ý nghĩa quan trọng với toàn bộ nền kinh tế, nó cung cấp nguồn tài trợ cho các hoạt động trong lĩnh vực công nghiệp, nông nghiệp, thương nghiệp và dịch vụ của đất nước. Tín dụng ngân hàng đã tạo ra khả năng thực hiện toàn bộ quá trình từ khi sản phẩm được sản xuất cho đến khi sản phẩm đến tay người tiêu dùng.

Bảng 2.1- Tăng trưởng dư nợ của hệ thống NHTM

Đơn vị: tỉ đồng - %

Chỉ tiêu

2003	2004	2005
Ngân hàng thương mại nhà nước	302.840	389.950	457.535
Ngân hàng thương mại cổ phần	45.920	58.950	69.745
Ngân hàng nước ngoài và liên doanh	38.240	46.100	53.720
Tổng cộng	387.000	495.000	581.000
Tỉ trọng dư nợ/GDP	54,73%	62,38%	68,42%

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

(Nguồn: Ngân hàng nhà nước Việt Nam, 2005)

Đối với các NHTM Việt Nam do dịch vụ ngân hàng chưa đa dạng và phát triển ở mức độ chưa cao, lợi nhuận thu được từ việc thu phí dịch vụ còn thấp nên hoạt động cho vay giữ vai trò số một trong việc tìm kiếm lợi nhuận của các ngân hàng. Do tính đơn điệu của sản phẩm nên hình thức cạnh tranh chủ yếu là thông qua lãi suất cho vay. Và trong “cuộc chiến” lãi suất, lợi thế thuộc về nhóm các NHTMNN do có quy mô vốn lớn, mạng lưới chi nhánh rộng. Các NHTMCP, ngân hàng liên doanh và chi nhánh ngân hàng nước ngoài do chi phí cho việc huy động cao hơn nên thường phải đặt mức lãi suất cao hơn so với các NHTMNN. Tuy nhiên điều đó không có nghĩa là khối lượng khách hàng đến xin vay tại các NHTMNN không lớn. Bởi vì có mức “giá” hấp dẫn hơn, nhưng các nguồn vốn vay từ các NHTMNN là rất khó tiếp cận. Các NHTMNN thường cho vay đối với các Tổng công ty 90, 91, các doanh nghiệp nhà nước; cho vay theo chỉ định của chính phủ đối với các công trình trọng điểm của quốc gia…Các doanh nghiệp vừa và nhỏ, các doanh nghiệp thuộc khu vực kinh tế tư nhân thường không có quan hệ tín dụng tốt đối với các NHTMNN do luôn bị coi là những khách hàng nhỏ, hoạt động theo kiểu manh mún, chụp giật, vốn tự có thấp, uy tín chưa cao. Các doanh nghiệp này là đối tượng của các NHTMCP, ngân hàng liên doanh, và chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Từ sau khi các NHTMNN tách chức năng tín dụng chính sách đồng thời chuyển đổi từ các ngân hàng chuyên doanh sang kinh doanh đa năng, đa dạng hoá khách hàng, khu vực kinh tế tư nhân có nhiều cơ hội hơn để tiếp cận vốn của các ngân hàng này. Năm 2004, các NHTMNN cho vay khu vực kinh tế tư nhân là 265.792 tỉ đồng, đến năm 2005 đã tăng lên 372.869 tỉ đồng, tăng 14,1% so với năm 2004.

2.1.3. Hoạt động thanh toán‌

Việc đưa ra hoạt động thanh toán, hay nói cách khác, sự vận động của đồng vốn là một trong những chức năng quan trọng. Trong những năm gần đây, hệ thống các ngân hàng đã có những biến chuyển nhất định, các ngân hàng đã và đang trang bị máy vi tính, hệ thống mạng kết nối thanh toán thẻ quốc tế, các phương tiện kỹ thuật để đưa vào sử dụng những hình thức chuyển tiền mới như chuyển tiền điện tử, mạng SWIFT và mạng hoá hệ thống máy tính trong ngân hàng. Hệ thống mạng kết nối thanh toán điện tử liên ngân hàng được thiết lập, tạo nên những biến chuyển sâu sắc trong hoạt động thanh toán nội địa và quốc tế của các NHTM Việt Nam.

2.1.4. Tài trợ thương mại

Đây có thể nói là một trong những hoạt động quan trọng nhất do các NHTM thực hiện trong xu thế hội nhập nền kinh tế thế giới. Mặc dù ngoại thương được hình thành và bắt nguồn từ những hoạt động nội thương, nhưng có những sự khác nhau đáng kể và chính từ sự khác nhau đó mà các ngân hàng thương mại cần cung ứng các dịch vụ thanh toán quốc tế hay bao thanh toán xuất nhập khẩu để cho quá trình này diễn ra suôn sẻ. Sở dĩ như vậy là do mỗi nước có một hệ thống tiền tệ riêng, không đồng nhất, và với năng lực tài chính của người mua và người bán ở các quốc gia cũng không giống nhau, ngoài ra còn có những hạn chế về ngôn ngữ, môi trường văn hoá, phong tục tập quán khác nhau, môi trường pháp lý và luật pháp của các quốc gia khác nhau, các chế độ chính trị khác nhau, người mua, người bán cách xa nhau về địa lý…. Chính vì vậy các ngân hàng thương mại đóng vai trò quan trọng trong thương mại quốc tế, điều này thể hiện ở những mặt sau:

 Cung cấp các khoản bảo lãnh hoặc tín dụng: bao gồm bảo lãnh tín dụng, bảo lãnh phát hành L/C, cho vay…đối với nhà nhập khẩu và chiết khấu chứng từ xuất khẩu, mua lại chứng từ nhờ thu…đối với nhà xuất khẩu.

 Trung gian thanh toán: hệ thống ngân hàng cho phép việc thực hiện thanh toán giữa các bên liên quan, đảm bảo an toàn nhanh chóng và chính xác.

 Tư vấn: Trong bất kỳ trường hợp nào nếu gặp phải những vấn đề liên quan đến thanh toán trong giao dịch ngoại thương, khách hàng liên quan có thể nhận được những tư vấn tốt từ cán bộ chuyên môn trong các ngân hàng thương mại.

 Quản lý rủi ro tín dụng: Trong thương mại quốc tế, người mua có thể giao dịch với một người bán mà họ không hề biết, thậm chí ngay cả khi họ đã thực hiện một số giao dịch mua bán với nhau, người mua cũng không biết về người bán một cách triệt để. Như vậy người mua và người bán không thể nắm bắt được chắc chắn về khả năng tài chính, uy tín và khả năng thực hiện hợp đồng của đối tác, do đó khó lường được những rủi ro có thể xảy ra. Với sự giúp đỡ của ngân hàng, người mua và người bán sẽ có thể tin tưởng nhau hơn vì sẽ loại trừ hoặc giảm thiểu một số rủi ro trong hoạt động kinh doanh.

 Quản lý rủi ro về ngoại hối: Trong thương mại quốc tế, nguời mua và người bán ở hai nước khác nhau nhưng chỉ giao dịch với nhau cùng một loại tiền tệ, họ sẽ phải đương đầu với những loại rủi ro dao động về tỷ giá, những rủi ro này sẽ dễ dàng được hạn chế khi có sự giúp đỡ của ngân hàng thông qua các hợp đồng mua bán hoặc chuyển đổi ngoại tệ tuỳ theo sự lựa chọn của khách hàng.

 Cung cấp khả năng lựa chọn các phương thức thanh toán: thanh toán trước, thanh toán sau, tài khoản mở, nhờ thu, L/C và bao thanh toán. Hiện nay, ở Việt Nam, phương thức tín dụng chứng từ vẫn được khách hàng ưa chuộng.

2.1.5. Các hoạt động khác

Các hoạt động khác như giao dịch hối đoái, kinh doanh vàng, kim loại đá quý, dịch vụ uỷ thác…cũng đang phát triển mạnh mẽ.

Như vậy, ngoài những nhiệm vụ chính đóng vai trò huyết mạch, là bà đỡ cho các hoạt động kinh tế, hệ thống các NHTM Việt Nam còn cung cấp các dịch vụ ngân hàng, là một ngành kinh tế dịch vụ. Ngày nay, hệ thống các ngân hàng thương mại Việt Nam đang đứng trước xu thế toàn cầu hoá và hội nhập nền kinh tế, do đó các sản phẩm và dịch vụ do ngân hàng cung cấp luôn phải đáp ứng với yêu cầu của thời đại. Trên thế giới, khi mà bao thanh toán đã trở thành một trong những nghiệp vụ quen thuộc của hầu hết hệ thống các tổ chức tín dụng, ở Việt Nam, rất nhiều doanh nghiệp chưa biết tới loại hình này. Tác giả xin dành một phần trong luận văn của mình để đề cập đến trực trạng áp dụng bao thanh toán tại các NHTM Việt Nam hiện nay.‌

2.2. THỰC TRẠNG NGHIỆP VỤ BAO THANH TOÁN TẠI CÁC NHTM VIỆT NAM

2.2.1. So sánh ưu nhược điểm của bao thanh toán với phương thức tài trợ khác ở các NHTM Việt Nam

Các NHTM Việt Nam đứng trước một môi trường cạnh tranh đang trở nên khốc liệt, phát triển đa dạng hoá dịch vụ ngân hàng hơn lúc nào hết trở thành một vấn đề cấp thiết nằm trong chiến lược phát triển của từng ngân hàng nói riêng và của toàn ngành ngân hàng nói chung. Cho đến nay, phương thức tài trợ thương mại chủ yếu vẫn là cho vay đảm bảo bằng quyền đòi nợ, bảo lãnh, chiết khấu chứng từ…, những phương thức rất phổ biến và truyền thống ở hầu hết các ngân hàng trên thế giới. Vậy bao thanh toán có gì vượt trội hơn so với các phương thức phổ biến ở các ngân hàng Việt Nam hiện tại. Qua một số bảng so sánh với các dịch vụ hiện tại của Ngân hàng Thương mại Cổ phần Kỹ thương Việt Nam (TECHCOMABNK), một ngân hàng điển hình về phát triển

và đa dạng hoá các loại hình dịch vụ và sản phẩm, tác giả hi vọng có thể minh chứng phần nào một thực tế là các sản phẩm dịch vụ NHTM Việt Nam thiếu đi tính sáng tạo, đổi mới và hiện đại.

2.1.2.1. So sánh bao thanh toán và cho vay đảm bảo bằng quyền đòi nợ

Bao thanh toán như đã phân tích, có những đặc điểm giống và khác nhau nhất định so với các sản phẩm ngân hàng truyền thống của các NHTM Việt Nam, đặc biệt là sản phẩm cho vay đảm bảo bằng khoản phải thu (quyền đòi nợ).

Bảng 2.2. So sánh bao thanh toán và cho vay đảm bảo bằng quyền đòi nợ

Điểm khác biệt

Cho vay bảo đảm bằng quyền đòi nợ	Bao thanh toán
Sở hữu khoản phải thu	Thuộc người bán	Thuộc Ngân hàng
Tài trợ vốn cho người bán trên cơ sở phải thu	Giống nhau giữa hai hình thức: người bán đều có thể nhận được tài trợ vốn lưu động dựa vào các khoản phải thu
Rủi ro từ việc mua không trả được nợ	Người bán phải gánh chịu hoàn toàn	Ngân hàng (trong trường hợp bao thanh toán không truy đòi)
Dịch vụ thu hộ	Không có	Có dịch vụ thu hộ
Đối tượng thẩm định của ngân hàng	Người bán (chủ yếu là nguồn trả cuối cùng) và người mua	Người mua (năng lực tín dụng) và người bán (năng lực cung cấp hàng)

(Nguồn: Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam, 2006)

Như vậy, có một sự khác nhau căn bản giữa phương thức cho vay đảm bảo bằng quyền đòi nợ và phương thức bao thanh toán, đó là những dịch vụ

sau liên quan đến các khoản phải thu, đó là quyền sở hữu các khoản phải thu và trách nhiệm thu hộ của ngân hàng.

2.1.2.2. So sánh bao thanh toán và các phương thức thanh toán quốc tế

Bao thanh toán xuất nhập khẩu có thể được coi là một phương thức thanh toán độc lập. So với các phương thức thanh toán truyền thống khác, bao thanh toán có những điểm tương đồng và khác biệt nhất định. Cụ thể:

Bao thanh toán chỉ áp dụng trong thanh toán trả chậm, nên sẽ khác với các phương thức trả ngay, bao gồm: Chuyển tiền ứng trước (TTR In advance); thanh toán tiền mặt dựa trên chứng từ (CAD: Cash against Documents); Nhờ thu bộ chứng từ trả ngay (D/P: Documents against Payment) và phương thức thư tín dụng trả ngay (At sight Letter of Credit)

Các phương thức thanh toán trả chậm bao gồm: Chuyển tiền sau khi giao hàng (TTR after shipment hay còn gọi là Open Account); nhờ thu bộ chứng từ trả chậm (D/A: Document against Acceptance) và tín dụng thư trả chậm (Usance Letter of Credit). Ở ngân hàng Techcombank, sản phẩm bao thanh toán được kết hợp với phương thức trả chậm. Trong một số ít trường hợp, bao thanh toán có thể kết hợp với D/A. Đối với L/C trả chậm, bao thanh toán lại là một phương thức thay thế hiệu quả.

Tuy nhiên, đối với hình thức L/C trả ngay, thông thường vẫn có độ trễ nhất định trong thanh toán (do các vấn đề về yêu cầu chứng từ phức tạp, thủ tục chặt chẽ và khả năng có sai biệt của bộ chứng từ so với L/C dẫn đến trì hoãn trong thanh toán) nên có thể so sánh chung như sau:

 Đối với nhà xuất khẩu:

Bảng 2.3. So sánh chấp nhận thanh toán bằng L/C và chấp nhận thanh toán bằng bao thanh toán

So sánh

Chấp nhận thanh toán bằng L/C	Chấp nhận thanh toán bằng bao thanh toán
Phương thức áp dụng	Thanh toán trả ngay hoặc trả chậm	Chỉ áp dụng với thanh toán trả chậm
Khả năng tài trợ vốn cho người bán khi xuất hàng	Được ngân hàng chiết khấu sau khi có bộ chứng từ xuất khẩu	Được ngân hàng ứng trước trên cơ sở bộ chứng từ xuất khẩu
Rủi ro từ việc không thanh toán tiền	Thấp (do ngân hàng phát hành L/C bảo lãnh thanh toán theo L/C	Ngân hàng gánh chịu (trường hợp bao thanh toán không truy đòi)
Theo dõi và thu hộ các khoản phải thu	Không có	Có dịch vụ thu hộ

(Nguồn: Ngân hàng Kỹ thương Việt Nam, 2006)

Cũng tương tự như phương thức trên, đặc điểm nổi bật của bao thanh toán là có dịch vụ theo dõi và thu hộ các khoản phải thu, thông thường chấp nhận thanh toán bằng bao thanh toán chỉ áp dụng đối với phương thức thanh toán trả chậm. Đặc biệt, trong bao thanh toán không truy đòi, rủi ro do chính ngân hàng gánh chịu. Như vậy, đối với nhà xuất khẩu, sử dụng bao thanh toán ngoài lợi thế về nguồn vốn còn có thể giảm thiểu rủi ro cho hoạt động kinh doanh của mình, chuyển giao rủi ro đó sang một đơn vị có nhiều kinh nghiệm trong lĩnh vực thu hồi nợ.