Đặc Điểm Học Thực Hành Kỹ Thuật Của Sinh Viên Sư Phạm Kỹ Thuật

vụ tổng hợp. Tuy nhiên, bài học thực hành kỹ thuật ở dạng nào thì mục đích chính là rèn luyện hình thành KN nghề nghiệp. Nội dung học thực hành bao giờ cũng bắt đầu từ sự nhận thức (để thông hiểu về mục đích, cơ chế, tiến trình, ý nghĩa…) và kết thúc được biểu hiện ở hành động cụ thể.

Thực hành trong học kỹ thuật khác với thực hành trong học lý thuyết. Bởi thực hành trong học kỹ thuật, công việc thực hành luyện tập của SV là công việc sản xuất mang tính kỹ thuật, đó là quá trình người học triển khai các thao tác kỹ thuật, công nghệ để làm ra các sản phẩm kỹ thuật theo mục tiêu, nội dung bài luyện tập như thiết kế, chế tạo máy móc, thiết bị kỹ thuật; tháo lắp, sửa chữa và vận hành máy móc, thiết bị kỹ thuật… Do đó thường xuyên xuất hiện mối liên hệ tức thời giữa lý thuyết với thực tiễn và hoạt động sản xuất; trong khi đó thực hành trong học lý thuyết không có sự sản xuất mà chủ yếu là bài tập vận dụng/áp dụng các công thức, định lý, định luật…. để giải quyết một bài tập, một tình huống có liên quan nhằm củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức lý thuyết.

- Phương thức tổ chức học thực hành kỹ thuật ở các trường SPKT: hiện nay áp dụng theo 2 cách, tổ chức học hực hành tại xưởng sau khi học xong lý thuyết hoặc tổ chức kết hợp giữa dạy học lý thuyết và thực hành nghề đan xen với nhau trong cùng một thời gian và tại cùng một địa điểm (gọi là dạy học tích hợp tại các phòng học chuyên môn hóa) nhằm hình thành năng lực thực hiện công việc cho người học.

Dựa vào đặc điểm, tính chất của công việc mà tổ chức học thực hành kỹ thuật theo một trong hai hình thức sau:

+ Học thực hành kỹ thuật theo cá nhân là hình thức học tập trong đó dưới sự tổ chức, điều khiển của GV, mỗi SV độc lập luyện tập các thao tác kỹ thuật, thực hiện những nhiệm vụ học tập của mình theo nhịp độ riêng để đạt đến mục tiêu học tập chung. Chẳng hạn như: thực hành gia công - sản xuất; thực hành lắp ráp sản phẩm kỹ thuật; thực hành đấu dây, vận hành mạch điện…; KN tháo, lắp chốt pít tông; sửa chữa nắp máy…

+ Học thực hành kỹ thuật theo nhóm là hình thức học tập có sự kết hợp giữa tính tập thể và tính cá nhân. Dưới sự chỉ đạo của GV, từng nhóm SV thảo luận, trao

đổi, chia sẻ ý tưởng, nguồn kiến thức cho nhau, phối hợp, hỗ trợ nhau để chiếm lĩnh tri thức, hình thành KN, kỹ xảo. Đặc trưng của hình thức này là sự tác động trực tiếp giữa các cá nhân trong nhóm với nhau, sự cùng phối hợp hoạt động của họ. Thực hành kỹ thuật theo nhóm thường áp dụng vào các công việc phức tạp mà bản thân mỗi cá nhân không thể thực hiện được, rất cần sự phối hợp, hỗ trợ, giúp đỡ của một số thành viên. Các thành viên trong nhóm phải biết phối hợp, hỗ trợ nhau để lập kế hoạch, sắp xếp, bố trí dụng cụ vật tư thiết bị, nguyên vật liệu hợp lý để thực hiện công việc thuận lợi, việc luyện tập phải đúng theo quy trình công nghệ và tuân thủ nghiêm ngặt nội quy an toàn lao động, thực hiện phối kết hợp nhiều thao động tác (cả thao tác trí óc và thao tác chân tay). Do vậy, trong quá trình học thực hành kỹ thuật theo nhóm, SV cần biết giúp đỡ, chia sẽ lẫn nhau, gắn kết giữa người học với người dạy, đặc biệt là sự tương tác, phối hợp giữa người học với nhau. Các loại bài thường vận dụng vào học thực hành kỹ thuật theo nhóm là thiết kế sản phẩm; triển khai vận hành sản phẩm; xác định, đánh giá các thông số, chỉ số của một loại sản phẩm nào đó…

- Bản chất của học thực hành kỹ thuật là quá trình vận dụng kiến thức, hiểu biết về chuyên môn kỹ thuật vào hoạt động trải nghiệm trong thực tiễn lao động, sản xuất có tính chất kỹ thuật (như thiết kế, chế tạo, sửa chữa, vận hành máy móc thiết bị kỹ thuật…), rèn luyện hình thành KN, kỹ xảo nghề nghiệp, rèn luyện tác phong công nghiệp, thói quen lao động, phát triển năng lực tư duy kỹ thuật, tư duy sáng tạo. Do đó, học thực hành kỹ thuật thường được tổ chức trong thời gian dài 3-4 giờ/1 ca, tổ chức tại xưởng thực hành, xưởng sản xuất, phòng thí nghiệm…mục đích để SV vận dụng kiến thức, kinh nghiệm, KN đã có vào thực hành, luyện tập các thao động tác kỹ thuật theo quy trình công nghệ nhằm tạo ra sản phẩm cụ thể; trong khi đó, thực hành trong học lý thuyết diễn ra tại phòng học lý thuyết, việc thực hành chỉ được tổ chức lồng ghép hoặc diễn ra trong một thời gian rất ngắn của tiết học, nội dung công việc ở mức độ đơn giản, mục đích giúp người học nhớ lâu, hiểu sâu kiến thức và có khả năng áp dụng giải quyết được một số vấn đề, tình huống đơn giản trong cuộc sống.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 251 trang tài liệu này.

Học thực hành kỹ thuật phức tạp hơn học lý thuyết vì tính biến động, đa dạng

của quá trình sản xuất, đặc biệt sự tổ chức lao động như chỗ làm việc, máy móc, sản xuất, bảo hộ lao động, các quy định an toàn….

Trong học thực hành kỹ thuật, SV thường tiếp xúc trực tiếp với môi trường mang tính sản xuất, được thực hành, luyện tập trên các phương tiện thiết bị kỹ thuật theo quy trình công nghệ đã được xây dựng dưới sự giám sát của GV dạy thực hành hoặc nhóm lao động, đây là điểm khác biệt với thực hành trong học lý thuyết.

Trong học thực hành kỹ thuật đặc điểm về diễn biến tâm lý của người học phức tạp nó phụ thuộc vào thể lực, tố chất của người học.

Có thể nói, do nội dung, tính chất đặc thù của ngành kỹ thuật nên tất yếu phải có sự hợp tác giữa SV với nhau trong quá trình học thực hành. Bởi trong học thực hành kỹ thuật, một mặt người học phải rèn luyện, phát triển tư duy kỹ thuật, biết phát hiện và giải quyết tốt các bài toán kỹ thuật đặt ra. Mặt khác, phải rèn luyện, phát triển KN chuyên môn kỹ thuật, SV thường xuyên tiếp xúc, làm việc với các máy móc, dụng cụ, thiết bị kỹ thuật, thực hiện các bài tập thực hành phức tạp nên cần phải có sự hỗ trợ, chung sức của nhiều người để hoàn hành nhiệm vụ thực hành. Hơn nữa, sự phối hợp, gắn kết với nhau trong học thực hành là cơ hội để SV trao đổi thông tin với nhau, học hỏi thêm kiến thức, kinh nghiệm từ người khác, giúp họ nhận ra được những thuận lợi khó khăn, những điểm mạnh điểm yếu của bản thân; đồng thời thông qua việc phối hợp, chia sẻ với người khác giúp bản thân phát triển các KN xã hội khác. Đây cũng là yêu cầu về phẩm chất, năng lực của người lao động kỹ thuật thời kỳ mới.

1.4.1.3. Đặc điểm học thực hành kỹ thuật của sinh viên sư phạm kỹ thuật

Khác với học thực hành trong học lý thuyết, học thực hành kỹ thuật của sinh viên SPKT có các đặc điểm sau:

Thứ nhất, học thực hành kỹ thuật của SV SPKT hướng đến nhiều mục tiêu

Mục tiêu của học thực hành kỹ thuật của SV SPKT một mặt chú trọng việc vận dụng các kiến thức lý thuyết liên quan, hình thành và phát triển các kỹ năng, kỹ xảo kỹ thuật, một mặt hình thành kỹ năng hợp tác, cách thức học tập, tinh thần, thái độ ứng xử chuẩn bị trở thành giáo viên dạy các môn kỹ thuật, công nghệ trong các

cơ sở giáo dục nghề nghiệp hoặc là chuyên gia trong lĩnh vực SPKT, hoặc tham gia vào đời sống xã hội, phát triển cộng đồng.

Thứ hai, nội dung học thực hành kỹ thuật gắn với tình huống thực tiễn, mang tính phức hợp và phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, kiến thức của SV SPKT

Nội dung học thực hành kỹ thuật là những kiến thức, kỹ năng người học cần lĩnh hội và biến nó thành kinh nghiệm, khả năng thực hiện của bản thân phản ánh qua năng lực thực hiện. Nội dung học thực hành kỹ thuật rất phong phú, đa dạng, mỗi bài thực hành gắn với tình huống thực tiễn, có nội dung đặc trưng riêng và đặt ra các yêu cầu cụ thể đối với người học. Chẳng hạn, với bài thực hành “Thiết kế/chế tạo” GV thường tổ chức cho SV hoạt động theo một chu trình hoàn chỉnh của quá trình sản xuất, cung cấp cho SV những kiến thức về các yếu tố cơ bản của sản xuất như: tính chất nguyên liệu, cấu trúc, điều kiện công cụ và thiết bị, kỹ thuật học (phương thức gia công nguyên liệu, trình tự các thao tác), tổ chức lao động của bản thân và tập thể v.v.... Do đặc điểm phức tạp của nội dung thực hành, dạng thiết kế này đòi hỏi SV phải có kinh nghiệm về sản xuất, có những cơ sở cần thiết về năng lực tính toán, tổ chức, thể lực., dữ kiện và chi tiết này là khó đối với sự suy nghĩ và việc làm của cá nhân SV nên rất cần có sự hỗ trợ nhất định của người khác, của bạn học. Với bài thực hành “Lắp đặt/lắp ráp và vận hành” như lắp ráp mạch điện, vận hành máy tiện… Đòi hỏi SV phải nhận diện được tình huống/công việc; sử dụng thành thạo các dụng cụ, thiết bị, nguyên vật liệu trong nghề; lắp đặt, lắp ráp hoặc vận hành chuẩn xác theo các quy trình hướng dẫn cho các máy móc, tổ hợp và các hệ thống cụ thể liên quan tới công việc; đánh giá với độ chính xác cao tình trạng kỹ thuật của từng cụm, chi tiết trong các hệ thống công việc để khai thác chúng an toàn, hiệu quả cao; hình thành tác phong, kỷ luật làm việc trong các điều kiện khác nhau… SV cần phối hợp, hỗ trợ nhau xây dựng sơ lắp đấu, lập quy trình vận hành, lựa chọn dụng cụ và thiết bị sử dụng để lắp đặt/ lắp ráp và vận hành. Đồng thời thảo luận, chia sẻ với nhau để đánh giá chính xác tình trạng kỹ thuật của từng cụm, chi tiết trong các hệ thống công việc để khai thác chúng an toàn, hiệu quả cao; để thiết kế các nguyên công và quy trình vận hành máy móc thiết bị đảm bảo chuẩn xác

theo các quy trình hướng dẫn cho các máy móc, tổ hợp và các hệ thống cụ thể liên quan tới công việc. Hay với bài thực hành “Bảo dưỡng và sửa chữa” các loại máy móc, thiết bị thường hướng vào hình thành các kỹ năng: Nhận diện được tình huống công việc; Xác định được nguyên nhân và vị trí hư hỏng; Đề xuất các phương án khắc phục và lựa chọn được phương án hợp lý; Bảo dưỡng, sửa chữa đúng quy trình kỹ thuật máy móc, thiết bị; Vận hành, chạy thử… SV cần phối hợp với nhau để phân tích tình huống sửa chữa và bảo dưỡng, nêu giả thuyết khoa học để giải quyết vấn đề và lập kế hoạch kiểm chứng giả thuyết, chuẩn bị dụng cụ, thiết bị, nguyên vật liệu sử dụng để sửa chữa và bảo dưỡng. Cùng nhau tính toán nguyên vật liệu và giá thành sửa chữa, sử dụng công cụ thiết bị, nghiên cứu các chỉ dẫn kỹ thuật của nhà sản xuất, các quy định về đảm bảo an toàn, xây dựng quy trình công nghệ sửa chữa và bảo dưỡng.

Thứ ba, nhiệm vụ học thực hành kỹ thuật của SV SPKT là hình thành và phát triển tư duy kỹ thuật và thực hiện các chức năng khác (tác phong lao động, tạo hứng thú, an toàn vệ sinh công nghiệp…), củng cố, hoàn thiện, đào sâu, vận dụng tri thức, hình thành rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo kỹ thuật.

Muốn phát triễn tư duy kỹ thuật phải đồng thời tiến hành hàng loạt thao tác trí óc kết hợp với các hành động thực hành làm cho chúng hỗ trợ SV kiểm tra và thúc đẩy lẫn nhau. Do đó, sinh viên SPKT tích cực vận dụng tri thức liên quan vào thực tiễn và giải quyết các vấn đề kỹ thuật phức hợp, sáng tạo nhằm phát triển tư duy kỹ thuật. Mặt khác, để hình thành kỹ năng, kỹ xảo kỹ thuật, SV phải tích cực vận dụng kiến thức vào thực hành luyện tập. Tuy nhiên, do kiến thức, kỹ năng thực hành kỹ thuật rất phong phú, đa dạng và phức tạp nên SV cần có khả năng phối hợp hỗ trợ nhau để thực hiện có hiệu quả.

Thứ tư, điều kiện học thực hành kỹ thuật phải đảm bảo cho hoạt động rèn luyện kỹ năng theo mục đích yêu cầu đặt ra và đảm bảo mối liên hệ hợp tác và trao đổi giữa những người cùng học.

Trong học thực hành kỹ thuật, nơi làm việc của SV là một phần diện tích của xưởng trường được trang bị đầy đủ những phương tiện cần thiết cho một hoặc một

số SV thực hiện công việc luyện tập. Sự tổ chức lao động (nơi làm việc, máy móc, sản xuất, bảo hộ lao động, các quy định an toàn…) và tính biến động, đa dạng của quá trình sản xuất (quá trình công nghệ, quá trình lao động) nên rất phức tạp. Do đó, tổ chức nơi làm việc tốt tạo điều kiện thuận lợi cho SV trao đổi, chia sẻ lẫn nhau góp phần nâng cao hiệu quả luyện tập và nâng cao năng suất lao động của SV.

Học thực hành kỹ thuật, SV tiếp xúc trực tiếp với môi trường mang tính sản xuất kỹ thuật, công nghệ. Nơi làm việc phải được trang bị đầy đủ máy móc thiết bị, dụng cụ tương ứng với ngành nghề đào tạo, đảm bảo cho SV thực hành, luyện tập tạo ra sản phẩm/bán sản phẩm theo mục đích, yêu cầu của bài học.

Từ các đặc điểm nêu trên, cho thấy để học thực hành kỹ thuật đạt kết quả cao đòi hỏi cần có sự hợp tác giữa các thành viên trong nhóm học thực hành.

1.4.2. Hợp tác trong học thực hành kỹ thuật của sinh viên sư phạm kỹ thuật

1.4.2.1. Khái niệm hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật

Từ định nghĩa hợp tác, hợp tác trong học tập và khái niệm hoạt động học thực hành của sinh viên SPKT; từ tính tất yếu của việc học thực hành các môn kỹ thuật trong chương trình đào tạo, có thể xác định định nghĩa hợp tác trong học thực hành:

"Hợp tác trong học thực hành là sự gắn kết, chia sẻ, hỗ trợ nhau lập kế hoạch, tổ chức thực hiện kế hoạch và đánh giá hiệu quả hợp tác một cách tích cực, tự giác giữa các thành viên trong nhóm học thực hành nhằm hoàn thành mục đích chung là lĩnh hội tri thức, hình thành KN, kỹ xảo chuyên môn nghề trong điều kiện cụ thể".

Có thể thấy, để hợp tác trong học thực hành kỹ thuật đạt kết quả là lĩnh hội tri thức, hình thành KN, kỹ xảo chuyên môn nghề thì sinh viên SPKT phải luôn có sự chia sẻ, bàn bạc, trao đổi với nhau trên tinh thần tự giác, tích cực, chủ động về các hành động lập kế hoạch, tổ chức triển khai kế hoạch và đánh giá hiệu quả việc thực hiện kế hoạch. Với tinh thần đó, hợp tác trong học thực hành giúp cho mỗi cá nhân tìm thấy lợi ích cho chính mình và cho tất cả các thành viên trong nhóm, nghĩa là thúc đẩy sự ảnh hưởng tích cực lẫn nhau trong tập thể sinh viên. Bởi hợp tác

trong học thực hành kỹ thuật là sự hỗ trợ, gắn kết, chia sẻ, giám sát lẫn nhau trong từng công đoạn kỹ thuật và hợp tác trong dây chuyền sản xuất, tùy thuộc vào mỗi loại bài thực hành nhàm đạt kết quả chung đặt ra. Hợp tác trong học thực hành kỹ thuật góp phần phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo, phát triển năng lực tư duy cho sinh viên, rèn luyện KNHT và KN xã hội khác, đồng thời giúp sinh viên biết điều chỉnh hành vi, ý thức, thái độ bản thân và điều chỉnh người khác khi tham gia hoạt động học tập; mặt khác, hợp tác giúp sinh viên phối hợp, cộng tác, hỗ trợ nhau hoàn thành nhiệm vụ học thực hành mà giảng viên đặt ra, tạo cơ hội cùng nhau đào sâu mở rộng kiến thức; cùng nhau cùng tiến bộ đáp ứng xu thế phát triển của thời đại.

Từ định nghĩa này có thể thấy, hợp tác trong học thực hành của SV SPKT có các thành phần cơ bản sau:

+ Thứ nhất, sự gắn kết, chia sẻ, hỗ trợ nhau lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành

Để lập kế hoạch hợp tác chung, cùng nhau đạt kết quả, trước hết các thành viên phối hợp, bàn bạc với nhau để thống nhất mục tiêu công việc, cách thức thực hiện công việc, điều kiện để thực hiện (thời gian, địa điểm, nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị…). Sau khi thống nhất được mục tiêu, cách thực hiện, mỗi cá nhân phải tự hình dung được một cách đầy đủ, rõ ràng về nội dung công việc thực hành cần phải làm (xác định công việc nào cá nhân phải hoàn thành, việc nào phải phối hợp, hỗ trợ nhau để thực hiện). Bên cạnh đó, các cá nhân phải tự xác định nhiệm vụ của mình, của nhóm và của các thành viên trong nhóm. Trên cơ sở đó, các thành viên phối hợp với nhau phân công công việc phù hợp với năng lực, sở trường của từng cá nhân, tạo bầu không khí thoải mái, thân thiện trước khi bắt đầu công việc. Các thành viên thống nhất cách thức thực hiện, luân phiên đảm nhận các vai trò, nhiệm vụ khác nhau trong quá trình làm việc hợp tác nhóm trong học thực hành

+ Thứ hai, sự gắn kết, chia sẻ, hỗ trợ nhau tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành

Có thể thấy để triển khai các thao tác kỹ thuật, trong học thực hành kỹ thuật, công nghệ theo quy trình, logic chặt chẽ trong nhóm học thực hành. Các thành viên

trong nhóm phối hợp, gắn kết, sẵn sàng chia sẻ hiểu biết, kinh nghiệm cho nhau, sẵn sàng hỗ trợ, giúp đỡ lẫn nhau để triển khai các hoạt động thực hành, luyện tập KN nhằm hoàn thành nhiệm vụ học thực hành đặt ra. Phối hợp, hỗ trợ, gắn kết với nhau thực hiện công việc theo sự phân công; tiến hành các biện pháp để hoàn thành nhiệm vụ được giao; hỗ trợ các thành viên trong nhóm hoàn thành công việc của cá nhân và nhóm đúng tiến độ; làm việc có hiệu quả đảm bảo chất lượng công việc; động viên, khích lệ nhau trong quá trình làm việc.

+ Thứ ba, sự gắn kết, chia sẻ, hỗ trợ nhau đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành

Trong quá trình làm việc hợp tác trong học thực hành, các thành viên giám sát và đốc thúc lẫn nhau để hoàn thành công việc đươc giao, đồng thời tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau về cái được, cái chưa được trong quá trình thực hiện công việc; rút ra những bài học kinh nghiệm về làm việc cùng nhau sau mỗi hành động/hoạt động để có thể gắn kết, hợp tác với nhau tốt hơn trong các hoạt động tiếp theo.

Ba thành phần trên đây có mối quan hệ chặt chẽ với nhau tạo thành một cấu trúc thống nhất của hợp tác trong học thực hành của sinh viên SPKT.

1.4.2.2. Nội dung và yêu cầu hợp tác trong học thực hành các môn học kỹ thuật

Như đã phân tích ở mục 1.4.1.2, học thực hành kỹ thuật có nhiều loại bài thực hành khác nhau, mỗi bài là một đơn vị cơ bản của quá trình dạy học, bao gồm một đoạn hoàn chỉnh (kiến thức – KN – thái độ), được diễn ra trong một khoảng thời gian nhất định (4 giờ/1 ca thực hành), tại một địa điểm xác định là xưởng học thực hành, với số lượng SV giao động từ 17-25 người, có trình độ tương đối đồng đều. Bài học thực hành thường triển khai qua 3 giai đoạn:

+ Giai đoạn hướng dẫn ban đầu.

+ Giai đoạn hướng dẫn thường xuyên

+ Giai đoạn hướng dẫn kết thúc.

Mỗi giai đoạn đều có mục tiêu, kết quả xác định và các mục tiêu này có liên quan chặt chẽ với nhau. Vì thế trong từng giai đoạn SV cần ý thức một cách

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ