Giáo Dục Hành Vi Cho Học Sinh Tăng Động Giảm Chú Ý Học Hòa Nhập Ở Đầu

tiếp và KNXH ở HS. Để GDHV này, trong trường tiểu học hòa nhập cần tổ chức các hoạt động nhóm để tăng cường mối quan hệ giữa HS rối loạn AD/HD với HS có sự phát triển thông thường.

1.4. Giáo dục hành vi cho học sinh tăng động giảm chú ý học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

1.4.1. Khái niệm GDHV cho học sinh rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

Theo Trần Tuyết Oanh (2006), “Giáo dục theo nghĩa rộng là quá trình tác động có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch, có nội dung, bằng phương pháp khoa học của nhà giáo dục tới người được giáo dục trong các cơ quan giáo dục nhằm hình thành nhân cách cho họ. Theo nghĩa hẹp, giáo dục là quá trình hình thành cho người được giáo dục lí tưởng, động cơ, tình cảm, niềm tin, những nét tính cách của nhân cách, những hành vi, thói quen cư xử đúng đắn trong xã hội thông qua việc tổ chức cho họ các hoạt động và giao lưu” [23].

Rief (2005) khẳng định, để quản lý hành vi thách thức của HS rối loạn AD/HD cần: quản lý lớp học, đưa ra quy định tích cực, ngăn chặn các vấn đề hành vi và tăng cường các kĩ năng cụ thể của HS [84].

Trong phạm vi nghiên cứu của luận án, chúng tôi quan niệm: GDHV cho HS rối loạn AD/HD là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch thông qua các hoạt động giáo dục nhằm hình thành các HVPH, ngăn ngừa và giảm thiểu các HVKPH của HS rối loạn AD/HD, giúp các em có hành vi phù hợp trong việc tham gia học tập và các hoạt động giáo dục ở nhà trường.

1.4.2. Quá trình GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

1.4.2.1. Mục tiêu giáo dục hành vi cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp

tiểu học

Bước đầu tiên của lập kế hoạch là xác định mục tiêu GDHV phù hợp. Mục tiêu GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học là những mong đợi đối với hành vi của HS gồm: 1) Học sinh rối loạn AD/HD có những kĩ năng nền tảng và kĩ năng học tập cơ bản; 2) Học sinh rối loạn AD/HD có được những thành công nhất định trong học tập; 3) Giúp HS xây dựng và phát triển được

các mối quan hệ với bạn bè và thầy cô; 4) Tạo cơ hội cho HS rối loạn AD/HD hòa nhập vào môi trường lớp học và xã hội.

1.4.2.2. Nội dung GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

Với HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học, những hành vi cần giáo dục bao gồm:

Tuân thủ nội quy quy định: Theo Barkley (2016), các nội quy lớp học mà HS rối loạn AD/HD cần tuân thủ như: lắng nghe, giơ tay khi muốn nói, giữ yên lặng [42]. Theo Rief (2005) thì các nội quy gồm: lắng nghe, làm theo hướng dẫn [84].

Chú ý trong học tập: Các tác giả cho rằng cần GDHV chú ý khi học tập cho HS rối loạn AD/HD như: chú ý và duy trì chú ý vào nhiệm vụ, làm việc một cách yên lặng (Rief, 2005) [84]; tăng thời gian làm việc tại bàn (O’regan, 2019) [74]; hoàn thành nhiệm vụ (Pierangelo & Giuliani, 2015) [78].

Kĩ năng tổ chức sắp xếp: Học sinh rối loạn AD/HD cần được GDHV tổ chức sắp xếp, cụ thể là: tổ chức sắp xếp nhiệm vụ; lấy đồ dùng cần thiết cho nhiệm vụ; bắt đầu nhiệm vụ, duy trì và kết thúc nhiệm vụ (Rief, 2005) [84].

Thực hiện theo yêu cầu: Học sinh rối loạn AD/HD cần được giáo dục kĩ năng làm theo yêu cầu và quy tắc của GV, kiểm soát cơn tức giận (Đỗ Thị Thảo và cộng sự, 2021) [31].

Kĩ năng giao tiếp ứng xử: Một số tác giả cho rằng cần GDHV giao tiếp ứng xử và KNXH cho HS rối loạn AD/HD (Hoàng Thị Hạnh, Trần Văn Công, 2018) [13]. Các kĩ năng ứng xử cụ thể gồm: tương tác phù hợp, hòa thuận với bạn bè, chơi cùng nhau, làm việc cùng nhau (Rief, 2005) [84]; chia sẻ với bạn, làm việc cùng bạn (Barkley, 2016) [42].

1.4.2.3. Phương pháp GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

Tổ chức hoạt động GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học được thực hiện thông qua một số phương pháp sau:

 Đàm thoại với học sinh AD/HD

Thông thường, đàm thoại với học sinh cần thực hiện theo các bước: 1) Bước chuẩn bị: Lựa chọn chủ đề, chuẩn bị tư liệu, xây dựng câu hỏi; 2) Bước đàm thoại:

Giới thiệu mục đích, giới thiệu tư liệu, đặt câu hỏi; 3) Bước tổng kết đàm thoại: Nêu lại ý chính của buổi đàm thoại [15] [16].

Những điều chỉnh: Khi đàm thoại với HS rối loạn AD/HD GV cần lựa chọn chủ để đàm thoại gần gũi, dễ hiểu; sử dụng câu hỏi ngắn; nên dùng các phương tiện giáo dục trực quan đi kèm.

 Giảng giải cho học sinh AD/HD

Cần thực hiện theo các bước: 1) Bước chuẩn bị: Chuẩn bị nội dung cần giảng giải; 2) Bước thực hiện giảng giải: Sử dụng lời nói kết hợp với minh họa, các hành động cụ thể để diễn đạt/làm mẫu; 3) Kiểm tra mức độ hiểu của học sinh: Khẳng định HS đã hiểu vấn đề cần thực hiện [15] [23].

Những điều chỉnh: Khi giảng giải cho học sinh AD/HD, GV nên sử dụng câu nói cần ngắn gọn, súc tích, đưa ra được các minh chứng chứng minh tính chính xác của chuẩn mực hành vi, các minh chứng cần dễ hiểu (nên minh họa bằng tranh ảnh hoặc video để các em dễ hình dung).

 Sử dụng nêu gương

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Xác định, phân tích tấm gương, chuẩn bị tư liệu (ảnh, video) về tấm gương; 2) Bước nêu gương: kể chuyện, giải thích,… để HS biết những việc làm của tấm gương, những việc đó mang lại điều tốt (xấu) gì, nên bắt chước hay tránh điều gì qua tấm gương; 3) Bước tổng kết: GV khuyên HS làm theo tấm gương đó (hoặc tránh) [15] [23] [74].

- Những điều chỉnh: Nên sử dụng các tấm gương tốt để HS thực hiện theo, tránh sử dụng tấm gương xấu; phương pháp nêu gương cần được sử dụng thường xuyên hàng ngày.

 Nêu yêu cầu sư phạm

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Xác định yêu cầu, dự kiến phương

pháp thực hiện, dự kiến các biện pháp hỗ trợ, dự kiến cách đánh giá việc thực hiện;

2) Bước nêu yêu cầu sư phạm: GV giúp HS nắm được nội dung và cách thực hiện yêu cầu; 3) Bước tổ chức thực hiện: Cho HS thực hiện yêu cầu sư phạm để biến tri thức thành hành vi, để hình thành thói quen cho các em [15] [16] [55].

- Những điều chỉnh: Yêu cầu đưa ra cho HS rối loạn AD/HD cần vừa phải với HS. GV và cha mẹ kiên định trong quá trình HS thực hiện yêu cầu sư phạm.

 Giao việc

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Lập danh sách các nhiệm vụ phù hợp với HS; 2) Giao việc: Giao nhiệm vụ cho HS kết hợp với các hợp đồng hành vi (Mức độ thực hiện nhiệm vụ và phần thưởng sẽ nhận được); 3) Tổng kết: Kiểm tra kết quả thực hiện nhiệm vụ với các cam kết trong hợp đồng hành vi và tiến hành trao thưởng cho HS [94].

- Những điều chỉnh: Với HS rối loạn AD/HD, danh sách các nhiệm vụ cần ngắn gọn (2-3 nhiệm vụ) hoặc có thể giao từng nhiệm vụ một cho HS để các em không cảm thấy bị ngợp. Thời lượng cho mỗi nhiệm vụ cần ngắn gọn để HS dễ thực hiện được.

 Tập luyện

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Xác định hành vi cần tập luyện, phương tiện hỗ trợ, dự kiến các biện pháp KTĐG; 2) Bước huấn luyện: Làm mẫu và gợi nhắccho HS làm thử; 3) Bước tiến hành hàng ngày: Thường xuyên tạo tình huống cho HS áp dụng hành vi mọi lúc mọi nơi, mọi tình huống khác nhau [15], [16].

- Những điều chỉnh: GV và cha mẹ cần có sự phối hợp linh hoạt và tổ chức tập luyện hành vi cho HS hàng ngày.

 Khen thưởng

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Xác định HVPH sẽ khen thưởng cho HS, xác định cách thức khen thưởng (bằng lời nói hay phần thưởng vật chất), dự kiến cách kiểm tra đánh giá (KTĐG); 2) Bước thực hiện khen thưởng: Khen thưởng bằng lời nói hoặc vật chất cho HS; 3) Bước tổng kết, nhận xét: Cho HS nói về những phần thưởng đã nhận được là lí do được khen và định hướng cho HS về việc thực hiện hành vi cho những lần tiếp theo [15] [16] [84] [27].

- Những điều chỉnh: GV cần đánh giá để lựa chọn HVPH để khen thưởng, lựa chọn phần thưởng HS thích và ngày càng nâng cao yêu cầu đối với phần thưởng cho HS. Ví dụ hôm nay HS được 3 ngôi sao nhưng ngày mai phải được 4 ngôi sao thì mới được thêm 15 phút chơi máy tính.

 Phương pháp tình huống

- Các bước tiến hành: 1) Cho HS đọc, xem hay nghe kể về tình huống; 2) Cho HS suy nghĩ về tình huống; 3) Đặt câu hỏi về tình huống; 4) Thảo luận hoặc GV giải thích tình huống thực tế tùy vào mức độ nhận thức của HS.

- Những điều chỉnh: Tình huống đưa ra cần ngắn gọn, rõ ràng, dễ nhớ, dễ làm theo. Tình huống nên kết thúc bằng các câu hỏi như: Nếu em là nhân vật A, nhân vật B trong tình huống đó thì em làm như thế nào? Những việc làm của nhân vật A như vậy là đúng hay sai? Em suy nghĩ xem điều gì sẽ xảy ra với B?

 Phương pháp KTĐG kết quả GDHV

- Các bước tiến hành: 1) Bước chuẩn bị: Lựa chọn các hành vi cần tiến hành kiếm tra đánh giá, chuẩn bị các câu hỏi và bài tập KTĐG kết quả GDHV; 2) Bước thực hiện: Tiến hành cho HS thực hiện các bài tập KTĐG và quan sát hành vi tại lớp học; 3) Bước tổng kết: So sánh giữa hành vi mục tiêu với kết quả bài tập và sự thể hiện hành vi của HS tại lớp học và xem xét sự tiến bộ cũng như đưa ra những điều chỉnh nếu cần [15] [16].

- Những điều chỉnh: Với các đặc điểm của HS rối loạn AD/HD, chúng tôi chỉ lựa chọn các KTĐG kết quả GDHV của HS thông qua trắc nhiệm khách quan và qua quan sát trực tiếp hành vi của HS ở lớp học.

1.4.2.4. Phương tiện GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

Dựa trên đặc điểm của HS rối loạn AD/HD cũng như tính đặc thù của GDHV, điều quan trọng là lựa chọn và sử dụng những phương tiện phù hợp với nhu cầu và hứng thú của HS. Những phương tiện sau đây có thể hỗ trợ sự chú ý, điều hòa cảm giác, tăng khả năng hiểu và thực hiện yêu cầu… cho HS rối loạn AD/HD:

Đồ dùng điều hòa cảm giác: Đồ dùng cảm giác có thể giúp HS rối loạn AD/HD cân bằng cảm giác đầu vào từ đó có thể bình tĩnh hơn (O’Regan), 2019) [74].

Bảng nhiệm vụ: Thiết kế bảng nhiệm vụ ghi những việc HS cần làm hoặc danh sách bài tập và để trên bàn của HS để HS tự theo dõi (Grosser, 2017) [58].

Thẻ tranh nội quy: Dựa trên đặc điểm trí nhớ của HS rối loạn AD/HD, cần có nội quy được trực quan hóa (Brock và cộng sự, 2010) [46], có thể nhìn thấy được (Barkley, 2016) [42] trong lớp học. Những thẻ tranh quy định hành vi được gắn trên

bàn học của HS và chỉ cho HS thấy nếu em tuân thủ tốt nội quy (DuPaul và cộng sự, 2011) [51].

Biên bản thỏa thuận: Yusuf và cộng sự (2017) cho rằng sử dụng biên bản thỏa thuận có thể làm giảm hành vi không thích nghi của HS rối loạn AD/HD [98]. GV có thể dùng biên bản thỏa thuận trong đó xác định hành vi mục tiêu mà HS cần đạt, phần thưởng HS sẽ nhận được nếu thực hiện đúng mong đợi và hình phạt nếu không hoàn thành nhiệm vụ (Barkley, 2016) [42]. Biên bản thỏa thuận có thể dùng cho cá nhân HS hay một nhóm HS (Trần Thị Minh Thành, 2014) [30].

Lịch hoạt động (có thể bằng hình ảnh): Học sinh rối loạn AD/HD đáp ứng tích cực với những gì được cấu trúc và có thể dự đoán được. Do đó trong lớp nên có lịch hoạt động được trực quan hóa (Brock và cộng sự, 2010) [46].

Vở ghi nhiệm vụ: Cho HS ghi lại những nhiệm vụ cần thực hiện như bài tập về nhà hoặc các nhiệm vụ khác vào một cuốn sổ (Grosser, 2017) [58].

Máy tính/điện thoại: Có thể dùng máy tính/điện thoại cho HS xem những đoạn video minh họa các HVPH để HS bắt chước học theo.

Phiếu bài tập được điều chỉnh: Các nhiệm vụ và bài tập dành cho HS AD/HD cần được chia làm các nhiệm vụ nhỏ (Brock và cộng sự, 2009) [45]; cần điều chỉnh thời lượng và độ khó của nhiệm vụ (Brock và cộng sự, 2010) [46]. Do đó cần phiếu bài tập riêng được điều chỉnh cho HS rối loạn AD/HD.

Đồng hồ hẹn giờ: Đồng hồ hẹn giờ giúp HS AD/HD biết thời gian của bài học còn bao lâu. Đồng hồ mang tính trực quan vì thế HS có thể kiểm tra lượng thời gian còn lại và tự giám sát quá trình thực hiện nhiệm vụ của mình (Grosser, 2017) [58].

Bảng quy đổi phần thưởng: Giáo dục HS rối loạn AD/HD thường phải sử dụng phần thưởng ngay lập tức và thường xuyên. Tuy nhiên những yêu cầu đối với việc thể hiện HVPH cần ngày càng cao hơn và mức độ nhận được phần thưởng hữu hình của HS cũng cần thưa dần. Do đó nên thiết kế một bảng quy đổi phần thưởng trong đó xác định thứ dùng để quy đổi như: sticker, hoa, cờ… (Barkley, 2016; Trần Thị Minh Thành, 2014) [42] [30].

1.4.2.5. Quy trình GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học

Các bước giáo dục HS khuyết tật gồm 04 bước: 1) Tìm hiểu khả năng và

nhu cầu của HS; 2) Lập kế hoạch giáo dục; 3) Thực hiện kế hoạch; 4) Đánh giá kết quả [11] [12]. Trên cơ cở kế thừa kết quả nghiên cứu này, theo chúng tôi quy trình GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học gồm 04 bước: 1) Xác định hành vi của HS; 2) Lập kế hoạch GDHV cho HS rối loạn AD/HD (kế hoạch cá nhân); 3) Tổ chức các hoạt động GDHV cho HS rối loạn AD/HD; 4) Đánh giá kết quả GDHV cho HS rối loạn AD/HD. Quy trình GDHV cho HS rối loạn AD/HD học hòa nhập ở đầu cấp tiểu học được thể hiện qua sơ đồ sau:

		- Xây dựng mục
		tiêu GDHV
		- Xác định hành vi
		cần giáo dục
		- Xác định các
		- Xác định các
Bước 2.		hoạt động và thời
Lập kế hoạch		gian thực hiện
GDHV cho học		GDHV
sinh rối loạn		- Xác định phương
AD/HD (Kế		pháp, phương tiện
hoạch cá nhân)		thực hiện các hoạt
hoạch cá nhân)		thực hiện các hoạt
		động

- Đánh giá học
sinh tiểu học theo
quy định chung
của Bộ GD&ĐT

- Đánh giá học sinh khuyết tật học hòa nhập - Đánh giá kết quả GDHV cho học sinh AD/HD học		Bước 4. Đánh giá kết quả GDHV cho học sinh rối loạn AD/HD

hòa nhập ở tiểu
học

		Thực hiện các biện
		pháp GDHV:
		- Thực hiện các

Bước 3. Tổ chức các hoạt động GDHV cho học sinh rối loạn AD/HD		điều chỉnh (môi trường, nội dung, phương tiện, hình thức, cách đánh giá...) - Sử dụng các biện

		pháp GDHV tích
		cực
		- Trách phạt
		HVKPH
		- Sử dụng nhóm

		bạn hỗ trợ
		- Phối hợp các lực
		lượng
		- Phối hợp can
		thiệp, trị liệu bổ
		trợ