Nội Dung Và Nguyên Tắc, Quy Trình Dạy Học Phân Hóa

Dạy học phân hóa hướng tới thực hiện mục tiêu dân chủ hóa nền giáo dục, xu thế của thời đại. Xu thế này nhằm đảm bảo cho đạt được những tầm cao văn hóa, phát huy hết năng lực của người học, tạo điều kiện thuận lợi để người học có thể khắc phục được những trở ngại trên bước đường học tập, tạo cơ hội cho mỗi người tiếp tục được học tập và phát triển không ngừng.

Nhằm phát hiện và bù đắp lỗ hổng kiến thức, tạo động lực thúc đẩy học tập cho học sinh; biến niềm đam mê trong cuộc sống thành động lực trong học tập. Nói cách khác, DHPH là con đường ngắn nhất để đạt mục đích của dạy học đồng loạt.

1.3.2. Nội dung và nguyên tắc, quy trình dạy học phân hóa

1.3.2.1. Nội dung của dạy học phân hóa

(i) Nội dung dạy học phân hóa theo từng nhóm đối tượng dựa trên hứng thú và sở thích, nhu cầu

Căn cứ vào đặc điểm tâm lý, trình độ nhận thức và hứng thú, sở thích, nhu cầu của người học để GV thiết kế nội dung dạy học đáp ứng mục tiêu, nhu cầu của người học để tổ chức cho HS học theo nhu cầu và hứng thú của cá nhân nhưng lại đạt được mục tiêu, nhiệm vụ dạy học đề ra. Đối với những nhóm HS có nhu cầu tìm tòi, nghiên cứu, GV cần xác định nhiệm vụ học tập cao hơn và đưa thêm nhiều nội dung học tập cho HS nhóm này tự học. Đối với nhóm HS có nhu cầu học tập không cao thì GV phải chú ý đến nhiệm vụ, nội dung cơ bản và bổ sung, liên hệ những vấn đề thực tiễn giúp HS tăng sự hứng thú, động cơ học tập.

(ii) Nội dung dạy học phân hóa theo trình độ, nhịp độ nhận thức của người học: Lấy sự phân biệt nhịp độ làm căn cứ phân hóa. Nhịp độ được tính bằng lượng thời gian chuyển từ hoạt động này sang hoạt động khác, từ đơn vị kiến thức này sang đơn vị kiến thức khác, từ nhiệm vụ này sang nhiệm vụ khác. Lớp học có nhiều nhịp độ nhận thức khác nhau. Mỗi học sinh có khả năng và nhịp độ nhận thức khác nhau, giáo viên cần thiết kế nội dung dạy học để đảm

bảo tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng cho người học. Mỗi người học đều có phẩm chất tâm lý, có những ước mơ hoài bão, có hoàn cảnh sống, có thể lực, có trình độ xuất phát, có trí thông minh, có phong cách học tập, có mục đích học khác nhau…cho nên họ học khác nhau. Trong giảng dạy, nếu biết tôn trọng sự khác biệt đó và tiến hành dạy học theo năng lực của người học thì có thể thu hẹp sự khác biệt về năng lực tiếp thu và vận dụng tri thức mới. Nếu chú ý đến tình cảm, ý chí và tính cách, biết phát huy tính tích cực tham gia học tập của mỗi người học thì chất lượng dạy học được nâng lên một cách thực chất, bền vững.

(iii) Nội dung dạy học phân theo nhóm trình độ:

Căn cứ vào thực chất năng lực, trình độ của HS và phân nhóm trình độ của học sinh, GV lựa chon nội dung dạy học tương ứng với từng nhóm đối tượng cho phù hợp với năng lực của học sinh và tổ chức những tác động sư phạm phù hợp với HS để kích thích tính tích cực học tập của HS. Nhóm học sinh có thể phân chia thành các nhóm dựa trên trình độ giỏi, khá, trung bình, yếu, kém mà GV giao cho HS những nhiệm vụ tương ứng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 129 trang tài liệu này.

1.3.2.2. Nguyên tắc dạy học phân hóa

- Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu của dạy học phân hóa: Dạy học phải sát với năng lực của nhóm học sinh và của từng học sinh và phát huy được năng lực học sinh.

- Nguyên tắc đảm bảo tính vừa sức chung và tính vừa sức riêng: Nắm vững đặc điểm nhận thức chung của tập thể và đặc điểm của từng nhóm, cá nhân học sinh; Xác định mức độ, tính chất khó khăn trong nội dung dạy học của từng nhóm đối tượng để thiết lập cách thức dạy học phù hợp, tổ chức quá trình dạy học từ đơn giản đến phức tạp nhằm tạo động lực học tập, phát huy cao độ tính tích cực, năng lực hiện có ở học sinh. Thực hiện tinh giản nội dung dạy học giúp học sinh nhóm năng lực thấp tiếp nhận kiến thức dễ dàng. Thực hiện các biện pháp, kỹ thuật dạy học phân hóa và cá biệt hóa để thoả mãn mọi trình

độ nhận thức của học sinh. Theo dõi thường xuyên sự phát triển nhận thức, sự tiến bộ ở học sinh để điều chỉnh phù hợp. Phối hợp giữa các biện pháp tổ chức dạy học trên lớp với hình thức thảo luận nhóm và hình thức tự học ở nhà của mỗi học sinh.

- Nguyên tắc đảm bảo kết hợp hoạt động cá nhân với hoạt động nhóm: Hoạt động dạy học được tiến hành chung trong lớp nhưng lại được triển khai với từng nhóm năng lực khác nhau, tuy nhiên phải kết hợp thống nhất giữa hoạt động của nhóm với hoạt động cá nhân nhằm tạo ra sự tiến bộ ở mỗi học sinh.

- Đảm bảo thống nhất giữa vai trò chủ đạo của giáo viên và vai trò tích cực chủ động của học sinh. Hành động dạy của giáo viên phải có tác dụng định hướng hoạt động của học sinh. Đánh giá kết quả đạt được của học sinh phải được sử dụng để điều chỉnh hoạt động dạy của thầy; giáo viên phải theo dõi được sự tiến bộ của mỗi học sinh.

1.3.2.3. Quy trình dạy học phân hóa

Bước 1: Tìm hiểu nhận diện năng lực học sinh

Mục tiêu của việc tìm hiểu nhận diện năng lực học sinh: Xác định đặc điểm, năng lực, trình độ của học sinh lựa chọn mục tiêu, nội dung dạy học; hình thức tổ chức, phương pháp, biện pháp và kỹ thuật dạy học, phương pháp đánh giá phù hợp với đối tượng học sinh.

Nội dung tiến hành: Nghiên cứu đặc điểm học sinh và năng lực của học sinh; Phân loại học sinh theo nhóm năng lực; Theo dõi sự tiến bộ của học sinh qua hồ sơ học tập, xác định nguyên nhân dẫn tới năng lực học tập của học sinh.

Bước 2: Lập kế hoạch và tổ chức dạy học

- Xác định mục tiêu dạy học theo 3 cấp độ: Biết; Hiểu và vận dụng; Phân tích, tổng hợp – đánh giá.

- Thiết kế nội dung và nhiệm vụ học tập của học sinh theo từng nhóm năng lực, đồng thời thiết kế các nội dung học tập cho phù hợp với phong cách học tập đa dạng của học sinh.

- Thiết kế hệ thống tài liệu học tập

- Dự kiến hướng dẫn học sinh học tập theo từng nhóm năng lực và năng lực cá nhân để đạt được mục tiêu.

- Lựa chọn phương pháp, biện pháp và kỹ thuật dạy học theo tiếp cận năng lự cá nhân và năng lực nhóm nhằm phát huy tính tích cực học tập của học sinh.

- Vận dụng phối hợp các phương pháp, biện pháp và kỹ thuật dạy học để tổ chức quá trình học tập cho học sinh theo nhóm năng lực và năng lực cá nhân. Các phương pháp dạy học có thể sử dụng trong dạy học phân hóa: Dạy học nêu vấn đề; phương pháp dạy học dự án; phương pháp xử lý tình huống; phương pháp dạy học theo nhóm; phương pháp cá thể hóa dạy học; ngoài ra giáo viên có thể sử dụng các biện pháp kỹ thuật dạy học phân hóa như: Kỹ thuật 3 lần 3; 635; khăn trải bàn; làm việc nhóm; công não vv…

- Thu thông tin phản hổi từ học sinh để điều chỉnh quá trình dạy học hiệu quả. Bước 3: Đánh giá kết quả dạy học phân hóa

- Thiết kế công cụ đánh giá có tính phân loại năng lực của học sinh dựa trên chuẩn kiến thức, kỹ năng thái độ cần đạt ở học sinh.

- Xây dựng hồ sơ đánh giá học sinh sau mỗi bài học

- Tổ chức đánh giá và phân tích kết quả đánh giá

- Xây dựng kế hoạch cải tiến để nâng cao chất lượng dạy học

1.3.3. Yêu cầu đối với giáo viên trung học phổ thông trong dạy học phân hóa

1.3.2.1. Đòi hỏi đội ngũ giáo viên có đầy đủ các phẩm chất, năng lực về dạy học phân hóa

a) Giáo viên phải nắm vững năng lực học tập của học sinh và phân nhóm năng lực học sinh.

Cần phải nhận thức rằng, dạy học phân hóa chính là một biểu hiện của văn hóa chất lượng, một tiêu chí đảm bảo chất lượng của trường phổ thông. Không chạy theo hình thức, đối phó trong việc tổ chức dạy học phân hóa. Từ

nhận thức đó để tạo nên động lực bên ngoài và động lực tự thân để mỗi GV không ngừng phát triển năng lực dạy học phân hóa cho mình và cho đồng nghiệp. Tuy nhiên, cũng không được quá đề cao trong việc khẳng định vai trò của dạy học phân hóa; phải xác định đúng mức độ, phù hợp đối tượng; kết hợp biện chứng giữa phân hóa và tích hợp trong quá trình dạy học.

b) Đội ngũ giáo viên phải có trình độ chuyên môn, kỹ năng sư phạm, sự am hiểu về lý luận giáo dục và lý luận dạy học để thực hiện tốt dạy học phân hóa. Có thể nói, DHPH là một trình độ cao hơn so với kỹ năng dạy học nói chung. Vì vậy, để có KNDHPH, mỗi GV phải đạt được một trình độ chuyên môn, kỹ năng sư phạm để có thể thực hiện dạy học phân hóa một cách chất lượng, hiệu quả.

c) Đội ngũ giáo viên phải đảm bảo tính hệ thống, tính chủ động trong việc tổ chức hoạt động dạy học nói chung và dạy học phân hóa nói riêng. So với các GV thực hiện dạy học đồng loạt cùng một nội dung, một phương pháp,… cho cả lớp học thì những GV dạy học phân hóa phải cùng lúc điều khiển và giám sát các hoạt động của người học nhiều hơn. Quá trình dạy học đòi hỏi sự kết hợp, tương tác với nhau liên tục giữa GV và người học nhằm theo dõi sự tiến bộ của người học và điều chỉnh hoạt động học cho phù hợp khi cần thiết. Vì thế một lớp học phân hóa là một tổ chức mang tính hệ thống và chặt chẽ.

Đồng thời, dạy học phân hóa mang tính chủ động vì trong quá trình dạy học này, GV nắm được nhu cầu và năng lực khác nhau của người học. Từ đó chủ động thể hiện thành những kế hoạch dạy học tương ứng cho người học. Mỗi GV phải điều chỉnh kế hoạch dạy cho phù hợp với từng cá nhân người học. Tuy nhiên, vì dạy học phân hóa được thực hiện dựa trên nền tảng kiến thức và năng lực nhận thức cũng như những đặc điểm riêng trong học tập của

người học nên vẫn có cơ hội cho việc tiến hành một kế hoạch dạy học phù hợp với cùng lúc nhiều người học trong một bối cảnh cụ thể.

1.3.2.2. Đòi hỏi giáo viên phải áp dụng nhiều phương pháp, kĩ thuật dạy học để phát huy tính tích cực học tập của học sinh

Một nhiệm vụ học tập quá dễ đối với người học có trình độ khá - giỏi thì không kích thích được tính tích cực học tập của các đối tượng học nghề. Tương tự như vậy, những nhiệm vụ học tập quá khó khăn đối với những đối tượng học sinh THPT có nhịp độ nhận thức trung bình, yếu - kém sẽ dễ khiến họ nản chí và bỏ qua. Nói một cách hình ảnh, dạy học phân hóa không phải là cách nỗ lực để “gọt chân cho vừa giầy” mà phải cố gắng để điều chỉnh nội dung dạy học, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học… cho phù hợp với trình độ và năng lực nhận thức của đối tượng học sinh THPT.

Có ý kiến cho rằng dạy học phân hóa là khi người dạy giao nhiệm vụ nhiều lên hoặc ít đi cho người học. Mặc dù cách tiếp cận về mặt số lượng nhiệm vụ này có vẻ hợp lí nhưng nó thường không mang lại nhiều hiệu quả so với việc điều chỉnh bản chất của nhiệm vụ đó theo nhu cầu và năng lực của người học

1.3.2.3. Giáo viên cung cấp nhiều cách thức tiếp cận với nội dung, quy trình và sản phẩm dạy học theo tiếp cận dạy học phân hóa

Trong hoạt động dạy học, GV có nhiều cách khác nhau (thông qua quan sát, trò chuyện với người học, các cuộc thảo luận trên lớp, sản phẩm dạy học…) để có sự đánh giá chính thức về những thay đổi (tích cực hoặc tiêu cực) trong năng lực nhận thức, hứng thú, tính tích cực học tập của mỗi người học. Những nhận định này chính là chất xúc tác quan trọng để GV tạo ra được cách dạy thích hợp, giúp người học phát huy tối đa tiềm năng trí tuệ của mình.

Để thực hiện DHPH, GV phải quan tâm đến ít nhất ba yếu tố quan trọng:

(1) Nội dung - đầu vào, cái mà người học sẽ chuyển hóa thành đối tượng học tập;

(2) Quy trình - cách thức mà người học sử dụng để chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng;

(3) Sản phẩm - đầu ra, cách mà người học thể hiện những gì mà họ đã được học.

Ở đó, GV đưa ra những cách thức khác nhau để người học tiếp cận với những vấn đề mà họ tìm hiểu, theo một cách nào đó phù hợp và diễn đạt, trình bày lại những kiến thức, kỹ năng mà mình đã chiếm lĩnh, thông thường, GV nên thiết kế kế hoạch dạy học sao cho người học có thể khai thác và phát huy được tốt nhất tiềm năng của mình trong việc tiếp nhận tri thức, rèn luyện kỹ năng, bồi dưỡng nhân cách.

1.3.2.4. Giáo viên phải lựa chọn được hình thức, phương pháp tổ chức dạy học hợp lý

Vẫn có ý kiến cho rằng, dạy học phân hóa như là một hình thức dạy học. Tuy nhiên, dạy học phân hóa không phải là một hình thức dạy học mà là sự kết hợp của các hình thức tổ chức dạy học toàn lớp, dạy học nhóm và dạy học cá nhân. Trong quá trình dạy học phân hóa, đôi khi việc chia sẻ các thông tin hoặc tạo ra các hoạt động theo toàn lớp sẽ mang lại hiệu quả dạy học cao, giúp thiết lập nền tảng kiến thức chung và phát triển tinh thần tập thể. Theo Carol Tomlinson (2004), mô hình dạy học phân hóa có thể được minh họa bằng một đường lượn sóng như Hình 1.1.

(1)

GV và HS cả lớp bắt đầu thâm nhập vấn đề

(3)

GV và HS làm việc cùng nhau để chia sẻ thông tin và đặt ra câu hỏi

(5)

HS cả lớp xem lại các ý tưởng chính và mở rộng việc nghiên cứu của mình thông qua việc chia sẻ thông tin

(7)

HS cả lớp được giới thiệu những kỹ năng cần thiết và thực hiện

(9)

HS cả lớp lắng nghe kế hoạch học tập của từng cá nhân và thiết lập mục tiêu kế hoạch chung.

…

(2)

HS bổ sung thêm thông tin bằng cách sử dụng các nguồn học liệu khác nhau tùy theo trình độ nhận thức và năng lực tư duy của mỗi

(4)

HS thực hiện các nhiệm vụ được giao khác nhau để giúp họ tự chiếm lĩnh những kiến thức cơ bản, cần thiết ở các mức độ phức tạp và với nhịp độ khác

(6)

Trong nhóm nhỏ được lựa chọn bởi người học, học sinh áp dụng các nguyên tắc quan trọng để giải quyết các vấn đề mà giáo viên

(8)

HS tự lựa chọn vấn đề mà họ quan tâm, thông qua đó mở rộng kiến thức và kỹ năng cho bản thân

Số hónagưbờởii Trung tâm Học liệu nvhàauCông nghệ thông tin –đưĐa rHa. TN http://lrc.tnu.edu.vn

Hình 1.1. Sơ đồ DHPH của Carol Ann Tommlinson

(Nguồn: How to Differentiate Instruction in Mixed Ability Classrooms) Mức độ cao của dạy học phân hóa là dạy học cá nhân. Khi ở mức độ này -

dạy học cá nhân lại là một hình thức dạy học dựa trên cơ sở sự phân hóa về trình độ và năng lực học tập của người học và nhiệm vụ của GV là làm sao để cho mọi người học đều tiến bộ. Trong dạy học phân hóa, có khi GV cần làm việc với toàn lớp, có khi làm việc với nhóm hoặc đôi khi làm việc với cá nhân người học. Dạy học phân hóa đóng vai trò quan trọng trong việc giúp tất cả người học học tập tiến bộ, nâng cao trình độ kiến thức, kỹ năng, đồng thời giúp họ phát triển khả năng làm việc hợp tác.

Một dấu hiệu để nhận biết lớp học dạy học phân hóa hiệu quả chính là việc sử dụng linh hoạt các nhóm học tập, mỗi nhóm bao gồm những người học có tiềm năng phát triển ở một lĩnh vực nhất định hoặc có cùng một nền tảng tri thức về lĩnh vực được học.

Tóm lại, trong một lớp học dạy học phân hóa, GV phải chủ động lên kế hoạch dạy học để tổ chức, điều khiển, hướng dẫn các cách thức tiếp cận khác nhau về nội dung, quy trình, sản phẩm dạy học cho phù hợp với trình độ nhận thức, năng lực tư duy và hứng thú học tập của người học. Các phương pháp dạy học phải được vận dung linh hoạt cho toàn lớp, nhóm, cá nhân để đạt được yêu cầu trên giáo viên cần sử dụng các phương pháp dạy học sau đây:

Phương pháp dạy học nêu vấn đề; Dạy học theo nhóm và phương pháp cá thể hóa hoạt động học tập của học sinh thông qua sử dụng các kỹ thuật dạy học: Hỏi đáp, công não; giao nhiệm vụ cá nhân; ba lần ba; khăn trải bàn vv…

1.4. Những vấn đề cơ bản về quản lý dạy học phân hóa

1.4.1. Lập kế hoạch quản lý dạy học phân hóa

Hiệu trưởng trường THPT lập kế hoạch dạy học phân hóa chung của toàn trường và chỉ đạo tổ chuyên môn, hướng dẫn giáo viên lập kế hoạch dạy học phân hóa cho từng môn học. Kế hoạch dạy học phân hóa không được tách