Vai Trò, Ý Nghĩa Của Việc Sử Dụng Di Tích Lịch Sử

đối tượng biến đổi phù hợp với mục tiêu dạy học, đây là sự “cam kết” giữa thầy và trò trong giờ học. Với quan điểm đó, mục tiêu của từng bài góp phần thực hiện mục tiêu chung của cả chương, cả khóa trình, hoàn thiện mục tiêu giáo dục. Khi lựa chọn các hình thức và biện pháp sử dụng di tích LS-VH địa phương trong DHLS Việt Nam ở trường THPT tỉnh Thái Nguyên cần đảm bảo

mục tiêu một cách toàn diện.

Về kiến thức: HS phải nắm được những kiến thức cơ bản, khoa học theo mức độ chương trình qui định. Di tích LS-VH địa phương là nguồn tài liệu hiện vật vô cùng quý giá, là phương tiện trực quan cần sử dụng thường xuyên trong quá trình DHLS. Nếu như HS được tiếp xúc và tìm hiểu về nguồn tài liệu này sẽ giúp cho các em hình thành tri thức lịch sử, tạo dựng được bức tranh quá khứ sinh động, hiểu được quá trình phát triển của lịch sử, hiểu sâu sắc về các sự kiện, hiện tượng đã diễn ra trong quá khứ, từ đó biết vận dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề thực tiễn.

Về kĩ năng: HS phải được rèn luyện các kĩ năng bộ môn như quan sát, tái hiện, phân tích, so sánh, đánh giá… Ngoài ra, GV cũng phải hướng đến việc hình thành cho HS kĩ năng sống như kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giải quyết vấn đề…

Về thái độ: Sử dụng di tích LS-VH địa phương trong DHLS phải đảm bảo tạo ra cho HS những xúc cảm lịch sử, bồi dưỡng ý thức và nhận thức về những kiến thức được tiếp thu. HS phải biết bày tỏ thái độ đối với nhân vật, sự kiện lịch sử, thể hiện tình cảm yêu, ghét, đồng tình, phản đối.. Trên cơ sở đó, giáo dục cho các em lòng yêu quê hương, đất nước, niềm tin vào chế độ và rèn luyện các phẩm chất của một công dân.

Trên cơ sở mục tiêu về kiến thức, kĩ năng, thái độ, các năng lực chuyên biệt và năng lực chung cũng được hình thành và phát triển như: Năng lực thu thập và xử lí thông tin, năng lực tái hiện các sự kiện, hiện tượng lịch sử, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự học, năng lực hợp tác…

Mục tiêu dạy học ở trường THPT nói chung, DHLS nói riêng cần đảm bảo đạt được mục tiêu một cách toàn diện về kiến thức, kĩ năng, thái độ, qua đó hình

thành và phát triển các năng lực cần thiết cho HS. Để đáp ứng mục tiêu dạy học bộ môn, người GV phải xác định nội dung của các di tích LS-VH, từ đó sử dụng các biện pháp, cách thức cho phù hợp với từng bài học cụ thể. Qua đó, nâng cao hiệu quả bài học và chất lượng học tập bộ môn.

Đảm bảo tính vừa sức, phù hợp với đối tượng học sinh

Kiến thức lịch sử thì có nhiều, phong phú mà khối óc, trí nhớ của con người thì có hạn, GV không thể dạy hết tất cả những kiến thức của khoa học lịch sử. Vì vậy việc tuân thủ tính vừa sức là cần thiết để khắc phục được tình trạng “quá tải” trong DHLS, góp phần nâng cao hiệu quả bài học.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 139 trang tài liệu này.

Xuất phát từ yêu cầu mục tiêu đào tạo, trình độ, năng lực học tập của HS, bài học lịch sử phải cung cấp những nội dung cơ bản, quan trọng phù hợp với thời gian và trình độ nhận thức của HS, giúp các em đạt được trình độ chuẩn của chương trình. Qua đó, trên cơ sở những di tích LS-VH địa phương, chúng ta cần căn cứ vào nội dung của từng bài học cụ thể, lựa chọn các di tích tương ứng, phù hợp với nội dung, kiến thức cơ bản của bài học để tiến hành tổ chức học tập, kích thích hứng thú cho HS trong học tập. Tránh sử dụng các di tích không tiêu biểu, không điển hình với nội dung bài học, gây nhàm chán cho HS và không đạt hiệu quả giảng dạy.

Phát huy tính tích cực của học sinh

Đây là một nguyên tắc cần quán triệt thể hiện trong mọi hoạt động, mọi khâu của quá trình dạy học. Nguyên tắc này thể hiện quan niệm HS là chủ thể của nhận thức, dưới sự hướng dẫn của GV, trong khuôn khổ nhà trường, theo chương trình, mục tiêu đã quy định. Bản chất chính là sự chuyển đổi mô hình GV là trung tâm truyền thụ kiến thức một chiều sang mô hình lấy HS làm trung tâm nhằm phát huy tính tích cực, độc lập nhận thức của người học dưới sự điều khiển, hướng dẫn của GV.

Phát huy tính tích cực học tập của HS đòi hỏi phải khắc phục cách dạy học theo kiểu giáo điều, nhồi nhét, trong đó GV là người thuyết trình giảng giải và

HS thụ động tiếp nhận kiến thức. Có nhiều biện pháp để phát huy tính tích cực, chủ động trong nhận thức của HS trong học tập lịch sử, tuy nhiên khi sử dụng các di tích LS-VH địa phương thì cần tuân thủ một số nguyên tắc nhất định đối với bài học. Đặc biệt để HS hứng thú với việc quan sát, tìm hiểu nội dung bài học thông qua các di tích thì GV cần phải vận dụng các phương pháp dạy học linh hoạt như kết hợp giữa phương pháp dạy học nêu vấn đề với trao đổi đàm thoại. GV phải là người biết khơi dậy hứng thú học tập cho HS bằng cách sử dụng nhuần nhuyễn và thành thạo các phương tiện trực quan (ở đây là các di tích LS-VH) thông qua lời kể, miêu tả, tường thuật sinh động. GV vừa là người tổ chức cho HS làm việc với phương tiện trực quan đồng thời phải quan sát, duy trì không khí học tập cho lớp học.

Do vậy, việc sử dụng các di tích LS-VH ở địa phương được sử dụng, khai thác như một nguồn sử liệu, một loại phương tiện thông tin nhằm cụ thể hóa sự kiện lịch sử, phát huy tính tích cực, độc lập của HS.

Tăng cường các hoạt động trải nghiệm, tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh

Hoạt động trải nghiệm là hoạt động giáo dục trong đó từng HS được trực tiếp tham gia các hoạt động trong nhà trường hoặc ngoài xã hội dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, qua đó giúp HS phát triển các năng lực cần có, những phẩm chất tốt đẹp và kĩ năng sống.

Các di tích LS-VH ở Thái Nguyên có nhiều ưu thế để tổ chức các hoạt động trải nghiệm với nhiều hình thức khác nhau: Trải nghiệm tại lớp học với sự hỗ trợ của công nghệ thông tin, trải nghiệm tại di tích với các hình thức tham quan ngoại khóa, đóng vai làm hướng dẫn viên…

Trong quá trình đổi mới DHLS hiện nay, việc tăng cường các hoạt động trải nghiệm là hết sức cần thiết để tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS. Thông qua hoạt động này, HS sẽ đóng vai trò là người chủ động tìm tòi, nghiên cứu và tiếp cận các tri thức lịch sử.

Đa dạng hóa các hình thức, phương pháp dạy học

Không có phương pháp dạy học nào là vạn năng, duy nhất và cũng không có bài học nào chỉ sử dụng một phương pháp trong quá trình học tập, vì thế trong quá trình dạy học cần phải phối hợp nhuần nhuyễn các phương pháp dạy học để đạt hiệu quả tốt nhất.

Di tích LS-VH địa phương ở Thái Nguyên là những di tích có ý nghĩa, vai trò đối với lịch sử địa phương và lịch sử dân tộc. Đây chính là phương tiện trực quan trong dạy học, nhưng để HS tiếp thu đầy đủ nội dung, kiến thức bài học, tạo hứng thú học tập, đặc biệt làm nổi bật giá trị di tích thì việc sử dụng di tích LS-VH địa phương phải kết hợp nhiều phương pháp dạy học ví dụ như: Trao đổi đàm thoại, làm việc nhóm, sử dụng phương pháp tạo tình huống có vấn đề, phương pháp đóng vai…

Như vậy, việc sử dụng di tích LS-VH địa phương trong DHLS ở trường phổ thông phải lựa chọn các hình thức, biện pháp phù hợp, kết hợp linh hoạt, sáng tạo với các phương pháp dạy học khác nhằm phát huy tính tích cực, độc lập, chủ động trong nhận thức của HS đối với bài học, nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn ở trường phổ thông.

1.1.4. Vai trò, ý nghĩa của việc sử dụng di tích lịch sử - văn hóa địa phương trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông tỉnh Thái Nguyên

Vai trò

Lịch sử là các sự kiện đã xảy ra trong quá khứ, vì thế việc tiếp nhận tri thức đòi hỏi óc tưởng tượng phong phú để tái tạo lại bức tranh quá khứ thông qua các biểu tượng. Việc sử dụng phương tiện trực quan nói chung, đặc biệt là các di tích LS-VH ở địa phương có thể giúp HS phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ, hình thành cảm xúc lịch sử. Nói cách khác, sử dụng di tích LS-VH địa phương trong dạy học có vai trò quan trọng, giúp HS nhận thức lịch sử một cách đầy đủ, khôi phục lại bức tranh quá khứ một cách sống động và chân thực nhất. Các di tích LS-VH đóng vai trò là nguồn thông tin trực tiếp, quý giá và hết sức thuyết phục đối với HS. Vai trò của việc sử dụng di

tích LS-VH được biểu hiện trên các khía cạnh sau:

Thứ nhất, hỗ trợ đắc lực cho các kiến thức lịch sử mà HS được hình thành theo quy định của chương trình, sách giáo khoa.

Thứ hai, là nguồn cung cấp thông tin chính cho HS trong một số trường hợp đặc biệt nếu tại địa phương xảy ra sự kiện lịch sử song cũng là sự kiện lớn của lịch sử dân tộc.

Thứ ba, các di tích LS-VH ở địa phương là phương tiện trực quan vô giá trong DHLS và giáo dục các thế hệ. Đó là những nơi sự kiện đã xảy ra hoặc nơi được dựng lên để ghi nhớ sự kiện, lưu niệm những ký ức về nhân vật lịch sử. Di tích LS-VH là bằng chứng của lịch sử mà HS có thể đặt chân đến, tận mắt quan sát và cảm nhận được những rung cảm lịch sử mà không có một phương tiện trực quan nào làm được.

Thái Nguyên là một vùng đất cách mạng, các công trình văn hóa - tâm linh như các ngôi đền, đình, nhà thờ các dòng họ... cũng gắn với lịch sử tranh đấu của nhân dân. Khi đặt chân đến một di tích LS-VH, HS sẽ tự hỏi: Sự kiện gì đã xảy ra? Di tích có ý nghĩa gì? Công tác bảo tồn và khai thác di tích đã có hiệu quả chưa? Các em phải huy động năng lực học tập lịch sử của mình để giải đáp và hình thành trách nhiệm của mình đối với di tích. Việc tăng cường, đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học bộ môn với di tích LS-VH ở địa phương cũng là một biện pháp nhằm thực hiện đổi mới phương pháp dạy học bộ môn ở trường phổ thông hiện nay.

Ý nghĩa

Di tích LS-VH phản ánh những hoạt động đời sống kinh tế, văn hóa tiêu biểu của con người, vì thế, đây là nguồn cung cấp chất liệu để xây dựng nội dung dạy học, giáo dục có ý nghĩa toàn diện.

Về kiến thức:

Việc tiếp cận với di tích LS-VH mang lại lợi ích cụ thể, trước mắt đó là

giúp HS làm phong phú hoặc củng cố kiến thức của mình. Từ các hiện vật gốc, dấu vết còn lưu lại, HS nhớ lại sự kiện lịch sử đã diễn ra khi nào, ở đâu, ai tham gia, diễn biến, kết quả, ý nghĩa và bài học của nó ra sao. HS hình dung lịch sử dựa trên việc kết hợp năng lực tri giác, tư duy của bản thân với sự hỗ trợ của GV, người hướng dẫn khu di tích. Đây là phương pháp giáo dục trực quan, đầy thuyết phục dựa trên nguồn sử liệu trực tiếp, giúp HS khôi phục bức tranh quá khứ một cách chân thực.

Thông qua các hoạt động liên quan đến di tích như: sử dụng tài liệu về di tích trong bài học nội khóa, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan tại di tích... hoạt động nhận thức của HS được nâng cao. Các em sẽ phải tái hiện sự kiện, giai đoạn lịch sử tương ứng để giải thích vì sao có di tích LS-VH đó, làm rõ mối liên hệ nguyên nhân - kết quả, hiểu sâu bản chất sự tồn tại của chúng, đi đến hình thành các khái niệm, quy luật lịch sử.

Về kĩ năng:

Các di tích LS-VH là một dạng di sản đặc biệt giúp HS phát triển các kĩ năng học tập bộ môn như quan sát, tư duy tái tạo và kĩ năng phân tích, đánh giá sự kiện, hiện tượng lịch sử. Di tích LS-VH là nơi lưu giữ những dấu vết, hiện vật gốc có giá trị nhiều mặt thể hiện bằng chứng sinh động của quá khứ, nên nó là trung tâm chứa đựng thông tin nguyên gốc. Đặc điểm của chúng là có thể trực tiếp quan sát (trong một số trường hợp có thể sờ mó được), vì thế được HS tiếp nhận một cách thích thú, đặc biệt, say mê tạo nên các phương pháp giáo dục trực quan sinh động, gợi mở và suy ngẫm.

Ví dụ: Khi dạy học Bài 13: “Việt Nam thời nguyên thủy” (Lịch sử lớp 10), để làm rõ những dấu tích của thời kì hình thành và phát triển của công xã thị tộc ở Việt Nam, GV cho HS quan sát (nếu có thể sờ trực tiếp hiện vật) một số công cụ đá ghè đẽo của Người tinh khôn. Việc quan sát những hình ảnh trên giúp HS phát triển khả năng tri giác tài liệu, ghi nhớ hình ảnh, trên cơ sở đó các kĩ năng phân tích, đánh giá được hình thành.

Sử dụng di tích LS-VH tại Thái Nguyên trong DHLS ở trường phổ thông còn giúp HS phát triển kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin phục vụ cho học tập. Ví dụ: Khi dạy học Bài 19: “Những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm thế kỉ X- XV” (Lịch sử 10), GV giao nhiệm vụ cho HS sưu tầm tài liệu về nhân vật Dương Tự Minh, Lưu Nhân Chú từ việc khai thác di tích Đền Đuổm và di tích núi Văn, núi Võ. HS sẽ được GV hướng dẫn lập kế hoạch sưu tầm, các địa chỉ tìm kiếm, cách sắp xếp và báo cáo… Với việc tham gia trực tiếp vào các nhiệm vụ học tập cụ thể, kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin ở HS sẽ dần hình thành. Đây chính là kĩ năng đặc trưng HS được hình thành, rèn luyện khi học tập với di tích LS-VH.

Về thái độ:

Trên cơ sở hình thành kiến thức, phát triển kỹ năng, việc học tập bộ môn với di tích lịch sử còn có tác dụng tích cực trong việc định hướng thái độ, xúc cảm cho HS về lịch sử như: đồng tình, phản đối, hứng thú.... Từ đó, giáo dục ý thức trân trọng, bảo vệ di tích. Tổ chức dạy học với di tích LS-VH địa phương còn góp phần hun đúc, bồi dưỡng nhiều phẩm chất đạo đức đúng đắn như: tình cảm tự hào, tình yêu đối với quê hương, đất nước; sự tri ân sâu sắc những người đã góp phần công sức, xương máu cho sự bình yên của quê hương mình.

Về định hướng phát triển năng lực:

Tổ chức dạy học với di tích LS-VH ở địa phương góp phần phát triển các năng lực chung: Năng lực phát hiện, giải quyết vấn đề; năng lực tự học; Năng lực hợp tác; Năng lực thuyết trình, tranh luận... Các năng lực chuyên biệt cũng được hình thành và phát triển như: Tái hiện lịch sử, thực hành lịch sử, chỉ ra các mối liên hệ, so sánh, đánh giá hiện tượng, sự kiện lịch sử; vận dụng vào thực tế; Sử dụng ngôn ngữ trình bày một vấn đề lịch sử.

Với tất cả ý nghĩa nêu trên, việc sử dụng di tích LS-VH trong DHLS sẽ là cầu nối giữa hiện thực quá khứ với đời sống hiện tại. Sử dụng di tích LS-VH góp

phần tạo ra hứng thú học tập cho các em, kích thích lòng say mê học tập bộ môn Lịch sử.

1.1.5. Nội dung một số di tích lịch sử - văn hóa Thái Nguyên cần khai thác và sử dụng trong dạy học lịch sử Việt Nam ở trường trung học phổ thông

Trên cơ sở nghiên cứu nội dung di tích, đề tài xác định một số di tích LS - VH tiêu biểu ở tỉnh Thái Nguyên có thể khai thác và sử dụng trong DHLS Việt Nam như sau:

Di tích khảo cổ học thời đại đồ đá cũ ở Thần Sa

Di tích khảo cổ Thần Sa (thuộc địa bàn xã Thần Sa, huyện Võ Nhai) gồm 2 di chỉ tiêu biểu là hang Phiêng Tung và mái đá Ngườm với hàng trăm hiện vật đồ đá, gồm nhiều mảnh tước, mũi nhọn, rìu tay của người nguyên thủy, có niên đại cách ngày nay từ 30.000 năm đến 10.000 năm. Đặc biệt hố khai quật Ngườm có 4 tầng văn hóa, các hiện vật đá mang đặc trưng của các nền văn hóa Ngườm, Sơn Vi, Hòa Bình, Bắc Sơn.

Khu di tích Khảo cổ học Thần Sa có thể khai thác sử dụng trong DHLS Việt Nam lớp 10, bài 13 “Việt Nam thời nguyên thủy”. Các di chỉ khảo cổ trên đã chứng tỏ Thái Nguyên là một trong những nơi xuất hiện sớm người nguyên thủy ở Việt Nam.

Khu di tích lịch sử Lý Nam Đế

Khu di tích Lý Nam Đế thuộc xã Tiên Phong (Phổ Yên) gồm các điểm di tích như Đền Mục - di tích lịch sử tiêu biểu thờ đức vua Lý Nam Đế; Chùa Hương Ấp - di tích lịch sử gắn với thời thơ ấu của Lý Nam Đế; Chùa Mãn Tăng - nơi lưu giữ những truyền thuyết, huyền thoại gắn với nhà Vua. Ngoài ra, còn có một số địa danh liên quan đến sự nghiệp đánh giặc cứu nước của Lý Nam Đế như: Cánh đồng Tráng, bãi Quần Ngựa, đồi Cao Vương… Với những giá trị lịch sử đó, khu di tích Lý Nam Đế có thể khai thác trong DHLS Việt Nam lớp 10, Bài 16: “Thời Bắc thuộc và các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc”.

Di tích lịch sử và thắng cảnh đền Đuổm

Di tích đền Đuổm thuộc xã Động Đạt (Phú Lương) thờ Dương Tự Minh.