Xu Hướng Đổi Mới Dạy Học Môn Địa Lí Ở Trường Thpt

1.3.5. Xu hướng đổi mới dạy học môn Địa lí ở trường THPT

1.3.5.1. Quan điểm xây dựng chương trình

Chương trình môn Địa lí chuyển từ tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực. Chương trình xác định rõ các phẩm chất và năng lực cần đạt; xem các năng lực cần thiết đó như là điểm xuất phát, cơ sở để lựa chọn các kiến thức cần dạy học trong chương trình.

Chương trình coi trọng thực hành địa lí, xem thực hành là một nội dung quan trọng của môn Địa lí và là công cụ thiết thực, hiệu quả để phát triển năng lực học sinh. Tăng cường phần thực hành trong chương trình cả về thời lượng (chiếm khoảng 50% thời gian thực học của chương trình) lẫn các hình thức; đa dạng hoá các loại hình bài thực hành, nhằm vào trực tiếp phát triển các năng lực chuyên môn của Địa lí.

Chương trình môn Địa lí kế thừa và phát huy ưu điểm của những chương trình đã có, tiếp thu kinh nghiệm phát triển chương trình môn học của các nước có nền giáo dục tiên tiến, tiếp cận với những thành tựu của khoa học Địa lí; phù hợp với thực tiễn xã hội, giáo dục, điều kiện và khả năng học tập của học sinh ở các vùng, miền khác nhau.

Chương trình đề cao việc tích hợp và coi trọng tất cả các mức độ và loại hình tích hợp khác nhau. Tích hợp kiến thức giữa địa lí tự nhiên, địa lí dân cư, xã hội và địa lí kinh tế trong môn học; lồng ghép/liên hệ các nội dung liên quan (như giáo dục dân số, môi trường, di sản, an toàn giao thông...) vào nội dung địa lí.

Vận dụng kiến thức các môn học khác (Vật lí, Hoá học, Sinh học, Lịch sử...) trong việc làm sáng rõ các kiến thức địa lí; hội tụ kiến thức nhiều môn học khác để xây dựng thành các chủ đề có tính tích hợp cao (như phát triển kinh tế biển đảo, biến đổi khí hậu toàn cầu, đô thị hoá ở trên thế giới, văn minh lúa nước

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 151 trang tài liệu này.

ở Đông Nam Á; di sản và bảo vệ, phát huy giá trị di sản trong thời kì công nghiệp hoá)...

Trên cơ sở bảo đảm định hướng, yêu cầu cần đạt và những nội dung giáo dục cốt lõi thống nhất trong cả nước, chương trình dành thời lượng nhất định để các trường hướng dẫn học sinh thực hành tìm hiểu địa lí địa phương phù hợp với điều kiện của mình.

1.3.5.2. Nội dung chương trình

Chương trình môn Địa lí được thiết kế theo ba mạch: đại cương, thế giới, Việt Nam từ lớp 10 đến lớp 12 gồm cả kiến thức về địa lí tự nhiên và địa lí kinh tế - xã hội; phát triển, mở rộng và nâng cao nội dung địa lí đã học ở cấp trung học cơ sở (THCS). Cách thiết kế như vậy đảm bảo tính kế thừa chương trình môn Địa lí đã thực hiện ở phổ thông trong khoảng 4 thập niên vừa qua.

Nội dung cốt lõi của chương trình đảm bảo tính cơ bản, cập nhật, thực tiễn, khả thi. Một mặt, hệ thống kiến thức đảm bảo tinh gọn, cơ bản; và mặt khác, cập nhật được các tri thức khoa học, hiện đại của Địa lí học, các vấn đề về phát triển của môi trường và kinh tế - xã hội trên thế giới, từng khu vực cũng như ở Việt Nam và địa phương.

Bên cạnh nội dung giáo dục cốt lõi (70 tiết/lớp/năm), trong mỗi năm học, những học sinh có thiên hướng khoa học xã hội và nhân văn được chọn học một số chuyên đề (35 tiết/lớp/năm) nhằm thực hiện yêu cầu phân hoá sâu, giúp học sinh tăng cường kiến thức và kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào giải quyết một số vấn đề thực tiễn, đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp.

Các chuyên đề của chương trình môn Địa lí chủ yếu thuộc về ba nhóm: Nâng cao kiến thức; Phát triển, hoàn thiện kĩ năng địa lí; Phương pháp nghiên cứu, học tập địa lí.

Các nội dung cốt lõi được trình bày theo hướng khái quát, không đi sâu vào chi tiết; bên cạnh có các yêu cầu cần đạt ở các mức độ khác nhau; đồng thời có các gợi ý, minh hoạ về tổ chức dạy học.

Điều đó tạo điều kiện cho tác giả SGK và giáo viên ở các nhà trường trong cả nước chủ động, sáng tạo trong phát triển chương trình; đồng thời, vừa nhằm đáp ứng yêu cầu ổn định lâu dài trong điều kiện khoa học - công nghệ và xã hội liên tục phát triển, thường xuyên đặt ra những yêu cầu mới cho giáo dục.

1.3.5.3. Phương pháp giáo dục

Chương trình chú trọng đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tiếp cận năng lực, đề cao hoạt động chủ động, tích cực, sáng tạo của học sinh dưới sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên thông qua các hình thức và phương pháp dạy học tiên tiến như thảo luận, seminar, trình diễn, đóng vai, viết báo cáo, dự án…

Chương trình đa dạng hoá hình thức tổ chức dạy học, phương pháp, phương tiện dạy học; tích cực sử dụng công nghệ thông tin. Khuyến khích và tạo điều kiện, môi trường học tập thuận lợi cho việc khai thác thông tin và xử lí, trình bày bằng việc sử dụng các phương tiện công nghệ thông tin và truyền thông;

Chương trình tăng cường các hình thức dạy học gắn với thực tiễn địa phương, hợp tác nhóm; tích cực thực hiện hoạt động trải nghiệm trong dạy học trên lớp và ngoài lớp; mở rộng việc dạy học ngoài thiên nhiên, ngoài môi trường lớp học; gắn bài học địa lí với thực tiễn địa phương, đất nước; khuyến khích việc vận dụng kiến thức vào việc giải quyết các vấn đề về môi trường, kinh tế - xã hội tại địa phương.

1.3.5.4. Kiểm tra, đánh giá

Chương trình coi trọng kiểm tra đánh giá thường xuyên trong quá trình dạy học, gắn với kiểm tra đánh giá tổng kết; tập trung vào đánh giá việc vận

dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng, thái độ để giải quyết các vấn đề trong tình huống của học tập và thực tiễn.

Đa dạng hoá việc đánh giá, sử dụng nhiều hình thức và công cụ đánh giá khác nhau trong môn địa lí, như hình thức tự luận và trắc nghiệm khách quan, kiểm tra miệng và kiểm tra viết, bài lí thuyết và bài thực hành,...; các phương pháp quan sát, đánh giá sản phẩm học tập của học sinh (bài làm, bài tập, bài thực hành, bài báo cáo, sản phẩm của hoạt động dự án,...).

1.3.5.5. Điều kiện và phương tiện dạy học

Chương trình môn Địa lí chú trọng phát triển năng lực học sinh, vì vậy cần có các phương tiện dạy học địa lí như: bản đồ (bản đồ giáo khoa, Atlat Địa lí Việt Nam, tập bản đồ); tranh ảnh (các sự vật, hiện tượng địa lí tự nhiên và địa lí kinh tế - xã hội); mô hình (quả địa cầu, mô hình vận động quay của Trái Đất).

Các dụng cụ (dụng cụ quan trắc thời tiết, dụng cụ đo vẽ địa hình); băng đĩa, video clip; tài liệu, tư liệu (niên giám thống kê, số liệu kinh tế - xã hội các nước và lãnh thổ trên thế giới, tư liệu kinh tế - xã hội Việt Nam và các nước trên thế giới); thiết bị công nghệ thông tin và truyền thông (internet với đường truyền tốc độ cao, máy tính, máy chiếu, màn hình,... kết nối).

Ở những nơi có điều kiện có thể xây dựng phòng địa lí, vườn địa lí để tăng cường hoạt động thực hành, thực tế cho học sinh.

Để sử dụng có hiệu quả các phương tiện dạy học địa lí, trong quá trình dạy học giáo viên cần tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện để học sinh biết tìm tòi, khám phá, khai thác và chiếm lĩnh kiến thức từ các phương tiện dạy học địa lí; qua đó, học sinh vừa có được kiến thức, vừa được rèn luyện các kĩ năng địa lí và biết cách thức vận dụng kiến thức địa lí vào thực tiễn.

1.4. Quản lí hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường THPT

Dạy học và giáo dục trong sự thống nhất là hoạt động trọng tâm của nhà trường, mọi hoạt động khác của nhà trường đều tập trung theo hướng đó. Quản lí HĐDH nói chung và quản lí HĐDH môn ĐL nói riêng là hệ thống những tác động có mục đích, có khoa học, hợp quy luật của chủ thể quản lí tới khách thể quản lí trong hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Trong nhà trường, quản lí hoạt động dạy học là quản lí quá trình lao động sư phạm của người thầy và hoạt động học tập, tự giáo dục của HS trong quá trình dạy học. Do đó, công tác quản lí hoạt động dạy học phải được tiến hành đồng bộ từ quản lí hoạt động giảng dạy của GV, quản lí hoạt động học tập của HS, quản lí hoạt động kiểm tra - đánh giá kết quả học tập và quản lí các điều kiện dạy học môn Địa lí.

1.4.1. Quản lí hoạt động dạy của giáo viên môn Địa lí

Hoạt động giảng dạy của GV là một hoạt động quan trọng trong quá trình dạy học nhằm nâng cao chất lượng dạy học, chất lượng giáo dục. Vì vậy, cần phải quản lí các công việc có liên quan đến hoạt động giảng dạy của giáo viên đó là: Quản lí việc thực hiện chương trình dạy học, quản lí việc chuẩn bị, thực hiện kế hoạch bài dạy của giáo viên môn ĐL, quản lí giờ lên lớp, dự giờ và đánh giá nhận xét bài học của GV, quản lí hồ sơ chuyên môn của GV và quản lí hoạt động của tổ chuyên môn...

1.4.1.1. Quản lí việc thực hiện chương trình môn học Địa lí

Thực hiện trương trình dạy học môn ĐL là thực hiện kế hoạch đào tạo theo mục tiêu của nhà trường phổ thông, nó là pháp lệnh của Nhà nước do Bộ GD&ĐT ban hành. Yêu cầu đối với hiệu trưởng là phải nắm vững chương trình, tổ chức cho GV tuân thủ một cách nghiêm túc, không được tùy tiện thay đổi, thêm bớt làm sai lệch CT DH (nếu có thay đổi, bổ sung phải theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT).

Sự nắm vững CT DH môn ĐL là việc đảm bảo để hiệu trưởng quản lí thực hiện tốt CT DH, bao gồm:

- Nắm vững những nguyên tắc cấu tạo CT, nội dung và phạm vi kiến thức DH của môn học ĐL.

- Nắm vững PPDH của môn học ĐL, từng khối lớp trong cấp học.

- Không được giảm nhẹ, nâng cao hoặc mở rộng so với yêu cầu nội dung, phạm vi kiến thức quy định của từng chương trình môn học ĐL.

- Phương pháp dạy đặc trưng của bộ môn ĐL, của bài học phù hợp với từng loại lớp học, từng loại bài của cấp học.

- Vận dụng các hình thức tổ chức dạy học khác nhau, kết hợp giữa các hình thức dạy học trên lớp, ngoài lớp, thực hành, tham quan... một cách hợp lí.

- Dạy học theo quy định của phân phối chương trình môn ĐL, nghiêm cấm việc cắt xén, dồn ép bài học, thêm bớt tiết học dưới bất kỳ hình thức nào.

Để việc quản lí thực hiện chương trình dạy học môn ĐL đạt kết quả, đảm bảo thời gian cho việc thực hiện chương trình dạy học môn ĐL, hiệu trưởng phải chú ý sử dụng thời khoá biểu như là công cụ để theo dõi, điều khiển và kiểm soát tiến bộ thực hiện chương trình dạy học, để thường xuyên, kịp thời điều chỉnh những lệch lạc trong quá trình thực hiện chương trình dạy học môn ĐL.

1.4.1.2. Quản lí việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy của giáo viên môn ĐL

Lập kế hoạch bài dạy là một khâu vồ cùng quan trọng trong hoạt động dạy môn ĐL của giáo viên môn ĐL. Tuy chưa dự kiến hết các tình huống trong quá trình lên lớp nhưng việc soạn bài và chuẩn bị kế hoạch bài dạy thực sự là lao động sáng tạo của từng GV, nó thể hiện sự suy nghĩ, lựa chọn, quyết định của GV về nội dung, phương pháp giảng dạy, hình thức lên lớp phù hợp với đối tượng học sinh và đúng với yêu cầu của chương trình môn ĐL. Việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy càng chu đáo thì kết quả DH môn ĐL càng ít sai sót. Vì vậy, quản lí việc chuẩn bị kế hoạch bài dạy môn ĐL là một hoạt động quản lí cần thiết để nâng cao hiệu quả HĐDH môn ĐL.

Chủ thể quản lí cần hướng dẫn GV các quy định, yêu cầu về lập kế hoạch bài dạy môn ĐL; quy định mẫu và chất lượng đối với kế hoạch từng loại bài dạy môn ĐL. Chỉ đạo, hướng dẫn tổ/nhóm chuyên môn thảo luận, trao đổi để lập kế hoạch bài dạy môn ĐL thống nhất về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức... lập kế hoạch bài dạy môn ĐL mẫu, bài dạy khó; trao đổi kinh nghiệm chuẩn bị bài dạy tốt.

Thường xuyên kiểm tra, kí duyệt giáo án môn ĐL định kì, nắm tình hình bài soạn của GV để khuyến khích kịp thời, đồng thời điều chỉnh những sai lệch nhằm thực hiện đúng những quy định đề ra. Bên cạnh đó, cần đảm bảo đủ SGK môn ĐL, tài liệu DH môn ĐL, điều kiện về csvc môn ĐL, thời gian... cho GV môn ĐL.

1.4.1.3. Quản lí việc thực hiện kế hoạch bài dạy của giáo viên môn Địa

lí

Thực hiện kế hoạch bài dạy môn ĐL thực chất là HĐDH trên lớp của giáo

viên môn ĐL. Giờ lên lớp là hình thức tổ chức cơ bản và chủ yếu nhất của quá trình dạy học môn ĐL trong nhà trường để thực hiện mục tiêu môn ĐL. Chính vì vậy trong quá trình quản lí dạy, học môn ĐL của mình, CBQL phải có những biện pháp tác động cụ thể, phong phú và linh hoạt để nâng cao chất lượng giờ lên lớp của GV môn ĐL. Để quản lí hiệu quả việc thực hiện kế hoạch bài dạy môn ĐL của GV, chủ thể quản lí cần tạo điều kiện cho GV môn ĐL thực hiện giờ lên lớp, phân công chuyên môn hợp lí, đồng thời đảm bảo những yêu cầu cần thiết của giờ dạy trên lớp:

- Xây dựng nề nếp giờ lên lớp cho thầy và trò nhằm đảm bảo tính nghiêm túc trong mọi hoạt động hết sức nhịp nhàng của nhà trường, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn ĐL.

- Tác động đến giờ lên lớp một cách tích cực và càng trực tiếp càng tốt, để mọi giờ lên lớp góp phần thực hiện mục tiêu dạy học môn ĐL.

- Yêu cầu cụ thể từng đối tượng thực hiện đầy đủ, nghiêm túc những quy định của nhà trường, thực hiện nghiêm túc quy chế có liên quan đến giờ lên lớp.

Để đảm bảo được những yêu cầu quản lí giờ lên lớp, hiệu trưởng cần quy định rõ chế độ thực hiện và kiểm tra môn ĐL, sử dụng thời khóa biểu môn ĐL, kế hoạch dạy học môn ĐL, sổ báo giảng của giáo viên môn ĐL nhằm quản lí các giờ lên lớp, duy trì nề nếp dạy học môn ĐL, điều khiển dạy học môn ĐL và tạo nên bầu không khí sư phạm trong nhà trường, cần xây dựng quy định về chế độ thông tin, báo cáo, sắp xếp, thay thế hoặc dạy bù trong trường hợp vắng giáo viên môn ĐL.

Bên cạnh đó, quản lí giờ lên lớp của GV môn ĐL sẽ chính xác hơn nếu chủ thể quản lí tổ chức tốt việc dự giờ và phân tích giờ dạy của GV môn ĐL. Có thể tổ chức dự giờ rút kinh nghiệm trong tổ chuyên môn ĐL, tổ chức thao giảng trong trường, tổ chức dự giờ thi đua, đăng ký giờ dạy tốt môn ĐL. CBQL cũng cần thường xuyên dự giờ kiểm tra chuyên môn môn ĐL và dự giờ rút kinh nghiệm dạy của GV môn ĐL. Tổ chóc tốt việc dự giờ trong trường, có chế độ dự giờ rõ ràng, có kế hoạch cụ thể, đặc biệt phải có chuẩn đánh giá phù hơp, có đầy đủ hồ sơ dự giờ và có thái độ cầu thị khách quan để đánh giá đúng tình hình giờ lên lớp cũng như đánh giá đúng chất lượng giờ lên lớp, trên cơ sở đó, tìm ra biện pháp thích hợp cho công tác quản lí giờ lên lớp môn ĐL của mình.

Những trường hợp thực hiện không đúng kế hoạch bài dạy môn ĐL cần phải được xử lí nghiêm và kịp thời để đảm bảo hiệu quả của HĐDH môn ĐL.

1.4.1.4. Quản lí giờ lên lớp, dự giờ và đánh giá nhận xét bài học của giáo viên môn Địa lí

Hoạt động dạy và học môn ĐL trong nhà trường phổ thông hiện nay được thực hiện chủ yếu bằng hình thức dạy và học trên lớp, với nhũng giờ lên lớp và hệ thống bài học môn ĐL cụ thể. Chính vì vậy trong quá trình quản lí dạy và học môn ĐL của mình, Hiệu trưởng phải có những biện pháp tác động cụ thể, phong phú và linh hoạt để nâng cao chất lượng giờ lên lớp của GV môn ĐL, đó là