Quản Lí Hoạt Động Dạy Học Môn Địa Ở Trường Thpt

Từ các định nghĩa trên, có thể khái quát khái niệm về quản lí nhà trường như sau: Quản lí nhà trường là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lí (Hiệu trưởng) đến khách thể quản lí (con người: GV, cán bộ, nhân viên, HS; các nguồn lực: csvc, tài chính, thông tin...) nhằm đạt được các mục tiêu của nhà trường đề ra.

1.2.4. Hoạt động dạy học

1.2.4.1. Hoạt động dạy học

Hoạt động dạy học gồm hai hoạt động gắn bó mật thiết đó là hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của người học. Hoạt động dạy của giáo viên là hoạt động tổ chức, điều khiển, hướng dẫn của GV nhằm giúp cho HS tự giác, tích cực, chủ động nắm vững hệ thống kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo, qua đó phát triển được năng lực nhận thức, năng lực hoạt động; hình thành những cơ sở của thế giới quan khoa học. Hoạt động học của học sinh là hoạt động nhằm chiếm lĩnh tri thức. Như vậy đối với người học từ chỗ chưa ý thức đầy đủ, sâu sắc, đến có ý thức đầy đủ hơn, sâu sắc hơn nhiệm vụ học tập; từ tri thức đến việc hình thành các kỹ năng, kỹ xảo; từ đó biết vận dụng những điều đã học vào các tình huống quen thuộc và các tình huống mới, trên cơ sở đó có thể tư duy sáng tạo và ngày càng hoàn thiện các năng lực cá nhân, phẩm chất hoạt động trí tuệ, cũng như hoàn thiện thế giới quan khoa học và các phẩm chất đạo đức cá nhân.

1.2.4.2. Hoạt động dạy học môn Địa lí

Môn Địa lí cũng giống như bất cứ một môn khoa học nào khác ở trường phổ thông, quá trình dạy học đều thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa ba nhân tố người dạy - người học - nội dung tri thức. Mục đích cuối cùng của quá trình tác động giữa ba nhân tố ấy là làm cho mỗi cá nhân lĩnh hội được nội dung tri thức môn học, rèn luyện kỹ năng và bồi dưỡng tư tưởng, thái độ tương ứng. Để thực hiện mục đích đó, trong quá trình dạy học, người giáo viên phải tiến hành nhiều hoạt động tổ chức, điều khiển quá trĩnh nhận thức của học sinh, xác định và vận hành các mối quan hệ tương tác giữa người dạy với người học; xác định và sử

dụng hệ thống phương pháp dạy học, hình thức và phương tiện dạy học, tổ chức kiểm tra, đánh giá, dự kiến và ứng xử các tình huống sư phạm. Tuy nhiên, dù khó và phức tạp đến đâu thì diễn biến của quá trình đó cũng có tính quy luật.

Với tư cách là một khoa học, lí luận dạy học môn Địa lí là một hệ thống lí thuyết và kỹ năng cơ bản để tổ chức quá trình dạy học môn Địa lí ở trường phổ thông. Hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường phổ thông là hoạt động phối hợp thống nhất của GV và HS, xác định và xây dựng hệ thống các nguyên tắc, hình thức và phương pháp dạy học cụ thể để tổ chức thành công hoạt động dạy và học môn Địa lí, nhằm thực hiện tốt mục tiêu và nhiệm vụ dạy học trong nhà trường.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 151 trang tài liệu này.

1.2.5. Quản lí hoạt động dạy học

Quản lí hoạt động dạy học (QLHĐDH) là các biện pháp tác động của chủ thể quản lí đến tập thể giáo viên, học sinh,... khác nhằm huy động và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực vốn có, tạo động lực đẩy mạnh quá trình dạy học của nhà trường nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục của nhà trường theo yêu cầu trong năm học.

QLHĐDH chính là sự tác động lên đội ngũ giáo viên, học sinh qua việc thực thi các chức năng quản lí kế hoạch, tổ chức chỉ đạo, kiểm tra, điều chỉnh nhằm thực hiện tốt nhất mục tiêu giáo dục. Trong đó người thầy đóng vai trò hướng dẫn, dẫn dắt học sinh đi tìm chân lí. Người học chủ động tiếp cận chiếm lĩnh kiến thức, kỹ năng theo yêu câu. Đặc biệt vai trò người học trên cơ sở hướng dẫn của người giáo viên biết tự xây dựng kế hoạch, tự kiểm tra đánh giá để đạt chuẩn với yêu cầu trong giáo dục.

1.2.6. Quản lí hoạt động dạy học môn Địa ở trường THPT

QLHĐDH môn ĐL ở trường phổ thông là những tác động của chủ thể quản lí trường học (Hiệu trưởng, Phó Hiệu trưởng, Tổ/Nhóm trưởng chuyên môn, Giáo viên) vào hoạt động dạy học môn ĐL trong nhà trường nhằm góp phần quan trọng vào việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo chung của nhà trường. QLHĐDH môn ĐL ở trường phổ thông bao

gồm: quản lí mục tiêu, kế hoạch, nội dung chương trình dạy học môn ĐL; quản lí hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS trong môn ĐL; quản lí các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học môn Địa lí.

1.3. Hoạt động dạy học môn Địa lí ở trường Trung học phổ thông

1.3.1. Mục tiêu của môn Địa lí

Môn Địa lí trong nhà trường phổ thông giúp HS có được những hiểu biết cơ bản, hệ thống Trái Đất, môi trường sống của con người, về thiên nhiên và những hoạt động kinh tế - xã hội của con người trên phạm vi quốc gia, khu vực và trên thế giới; rèn luyện cho HS những kĩ năng hành động, thái độ ứng xử thích hợp với môi trường tự nhiên, xã hội.

Chương trình môn Địa lí THPT góp phần hoàn thiện học vấn phổ thông cho HS để đáp ứng mục tiêu giáo dục và phát triển con người Việt Nam trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Tạo điều kiện cho HS có thể tiếp tục học lên những bậc học cao hơn thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên hay lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn.

Củng cố và tiếp tục phát triển một số năng lực chủ yếu của HS đã được hình thành ở bậc THCS, báo gồm:

- Năng lực hành động có hiệu quả trên cơ sở những kiến thức, kỹ năng, phẩm chất đã có trong quá trình học tập, rèn luyện và giao tiếp.

- Năng lực hợp tác, phối hợp hành động trong học tập và đời sống.

- Năng lực sáng tạo, có thể thích ứng với những thay đổi trong cuộc sống.

- Năng lực tự khẳng định bản thân.

HĐDH môn Địa lí hướng vào ba mục tiêu cơ bản

Về kiến thức: Trang bị cho HS những kiến thức phổ thông cơ bản, cần thiết về:

- Trái Đất, các thành phần cấu tạo của Trái Đất, các hiện tượng, sự vật địa lí và tác động qua lại giữa chúng; một số quy luật phát triển của môi trường tự nhiên trên Trái Đất; dân cư và các hoạt động của con người trên Trái Đất; mối quan hệ giữa dân cư, hoạt động sản xuất và môi trường; sự cần thiết phải khai thác hợp lí tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường nhằm phát triển bền vững.

- Đặc điểm tự nhiên, dân cư, kinh tế - xã hội của mộ số khu vực khác nhau và của một số quốc gia trên thế giới, một số đặc điểm của thế giới đương đại.

- Đặc điểm tự nhiên, dân cư và tình hình phát triển kinh tế xã hội của Việt Nam; những vấn đề đặt ra với cả nước nói chung và các vùng, các địa phương nơi HS đang sinh sống nói riêng.

Về kĩ năng: Củng cố và phát triển cho HS:

- Kĩ năng học tập và nghiên cứu địa lí: quan sát, nhận xét, phân tích, so sánh, đánh giá các sự vật, hiện tượng địa lí; vẽ lược đồ, biểu đồ; phân tích, sử dụng bản đồ, Atlat, biểu đồ, lát cắt, số liệu thống kê,…

- Kĩ năng thu thập, xử lí, tổng hợp và thông báo thông tin địa lí.

- Kĩ năng vận dụng tri thức địa lí để giải thích hiện tượng, sự vật địa lí và bước đầu tham gia giải quyết những vấn đề của cuộc sống phù hợp với khả năng của HS.

Về thái độ: Hình thành ở HS:

- Tình yêu thiên nhiên, quê hương, đất nước và tôn trọng các thành quả kinh tế, văn hóa của nhân dân Việt Nam cũng như của nhân loại.

- Niềm tin vào khoa học, ham học hỏi, hứng thú tìm hiểu và giải thích các sự vật hiện tượng địa lí.

- Ý chí tự cường dân tộc, niềm tin vào tương lai của đất nước, sẵn sàng tham gia xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước; có ý thức trách nhiệm và tích cực tham gia vào các hoạt động sử dụng hợp lí, bảo vệ, cải tạo môi trường, nâng cao chất lượng cuộc sống của gia đình và cộng đồng.

1.3.2. Nội dung chương trình của môn Địa lí

Chương trình môn Địa lí ở phổ thông được thiết kế theo kiểu đồng tâm với ba khối kiến thức chủ yếu về địa lí đại cương (tự nhiên và kinh tế - xã hội), địa lí thế giới (khu vực và các nước) và địa lí Tổ quốc (tự nhiên và kinh tế - xã hội). Các kiến thức này bắt đầu được đưa vào từ bậc tiểu học (phần nhiều trong môn Tự nhiên và xã hội) dưới dạng đơn giản, rồi trở thành một môn học độc lập ở bậc THCS và được hoàn thiện ở bậc THPT. Chương trình môn Địa lí THPT được cấu trúc thành các phần chính như sau:

-Lớp 10: có 2 phần

+ Phần I: Địa lí tự nhiên đại cương

+ Phần II: Địa lí kinh tế - xã hội đại cương

-Lớp 11: có 2 phần

+ Phần I: Khái quát chung về nền kinh tế - xã hội thế giới

+ Phần II: Địa lí khu vực và các quốc gia tiêu biểu

- Lớp 12: có 2 phần

+ Phần I: Địa lí tự nhiên Việt Nam

+ Phần II: Địa lí kinh tế - xã hội Việt Nam

1.3.3. Phương pháp, hình thức dạy học

1.3.3.1. Phương pháp dạy học môn Địa lí

PPDH môn ĐL là sự kết hợp của nhiều phương pháp khác nhau như thuyết trình, đàm thoại, trực quan, thảo luận nhóm, nêu vấn đề, xử lí tình huống, đóng vai, trò chơi, dự án. Bên cạnh đó, DH môn ĐL còn đòi hỏi một số kỹ thuật dạy học tích cực như kỹ thuật động não, kỹ thuật sơ đồ tư duy, kỹ thuật khăn trải

bàn, kỹ thuật XYZ, kỹ thuật các mảnh ghép, kỹ thuật “3 lần 3”.

DH môn ĐL phải chú ý đến việc rèn luyện kỹ năng và giáo dục thái độ, hành vi đúng đắn của HS; phải gắn với thực tế cuộc sống, hướng dẫn HS vận dụng kiến thức đã học để phân tích, giải quyết các tình huống, các vấn đề trong cuộc sống. Vì vậy, cần phải kết hợp sáng tạo các PPDH truyền thống với các PPDH hiện đại để phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, tạo hứng thú học tập cho HS. Đa dạng và sử dụng hợp lí các hình thức học tập như học cá nhân, theo nhóm, theo lớp; hình thức dạy học trong lớp, ngoài lớp, ngoài trường. Bên cạnh đó tích hợp một cách hợp lí các nội dung cần thiết vào trong bài học. Đồng thời vận dụng sáng tạo và phù hợp các kiến thức liên môn vào trong bài giảng môn ĐL.

Thiết bị và phương tiện dạy học (PTDH) môn ĐL chủ yếu là SGK, bảng biểu, tranh ảnh, phiếu học tập, máy chiếu, tivi, băng hình, bảng phụ, giấy khổ lớn...Tùy vào nội dung bài học, GV và HS cũng có thể tự làm tranh ảnh, video... để làm đồ dùng DH. Ngoài ra, sản phẩm thực hành của HS cũng có thể được sử dụng làm đồ dùng DH.

Việc ứng dụng CNTT một cách hợp lí là yêu cầu trong đổi mới PPDH môn ĐL hiện nay. Khả năng ứng dụng CNTT và các thiết bị kỹ thuật phù họp nhằm làm tăng chất lượng DH cũng như tăng hứng thú của HS đối với môn học này ở nhà trường phổ thông là hết sức khả thi. Thông qua việc ứng dụng CNTT, GV môn ĐL có thể khai thác thông tin trên internet, khai thác tốt các phần mềm công cụ một cách sáng tạo nhằm nâng cao hiệu quả bài dạy và môn học.

1.3.3.2. Hình thức tổ chức dạy học môn Địa lí

Môn ĐL cũng như các môn học khác trong trường phổ thông đều có các hình thức dạy học chung. Đó cách tổ chức quá trình học tập môn ĐLcho HS phù hợp với mục đích, nội dung của môn học, bài học nhằm làm cho môn học, bài học đạt được kết quả tốt nhất. Từ đó, hình thức dạy học môn ĐL là sự vận dụng cụ thể từ những hình thức dạy học nói chung và có những nét riêng do đặc thù

tri thức và tính chất của quá trình dạy học môn ĐL quy định. Hiện nay, có các hình thức tổ chức dạy học môn ĐL như sau: dạy học cá nhân, dạy học theo nhóm, dạy học theo lớp, dạy học trên lớp và ngoại khóa môn ĐL.

1.3.4. Kiểm tra, đánh giá

Hình thức kiểm tra đánh giá (KTĐG) môn ĐL gồm:

Kiểm tra đánh giá thường xuyên: Hình thức kiểm tra này còn được gọi là kiểm tra hàng ngày vì nó được diễn ra hàng ngày. Kiểm tra thường xuyên được người GV tiến hành thường xuyên trong quá trình dạy học, thông qua đó kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy học của GV và HS, thúc đẩy HS cố gắng tích cực làm việc một cách liên tục, có hệ thống, tạo điều kiện vững chắc để quá trình dạy học chuyển dần sang những bước mới. Hình thức KTĐG này được thực hiện thông qua việc quan sát hoạt động của lớp, của mỗi học sinh có tính hệ thống, thông qua quá trình học bài mới, thông qua việc ôn tập, củng cố bài cũ và qua việc vận dụng tri thức vào thực tiễn.

Kiểm tra đánh giá định kỳ: là hình thức KTĐG sau khi HS đã học xong một phần chương trình môn học hoặc học xong một học kỳ. Do kiểm tra sau một số bài, chương, học kỳ của một môn học nên khối lượng tri thức, kỹ năng, kỹ xảo nằm trong phạm vi kiểm tra là tương đối lớn. Hình thức KTĐG này giúp thầy trò nhìn nhận lại kết quả dạy học sau một thời gian nhất định. Từ đó đánh giá được việc nắm tri thức, kỹ năng, kỹ xảo của học sinh sau một thời hạn nhất định, giúp cho học sinh củng cố, mở rộng tri thức đã học. Tạo cơ sở để HS tiếp tục học sang những phần mới, chương mới.

Kiểm tra đánh giá tổng kết, là hình thức KTĐG kết quả chung sau khi kết thúc toàn bộ chương trình của năm học. Hình thức này giúp củng cố, mở rộng toàn bộ tri thức đã học từ đầu năm, tạo điều kiện để học sinh chuyển sang năm học mới.

Phương pháp KTĐG môn ĐL gồm:

Phương pháp kiểm tra nói: được áp dụng khá rộng rãi trong tiến trình dạy

học. Có 3 phương pháp kiểm tra nói phổ biến: kiểm tra miệng, kiểm tra vấn đáp và kiểm tra thuyết trình. Đây là phương pháp có thể sử dụng ở đầu tiết học, trong quá trình dạy bài mới và cả khi củng cố bài học. Phương pháp kiểm tra này giúp GV có thể nhanh chóng nắm bắt mức độ tư duy của HS, đánh giá được khả năng xử lí tình huống của HS, đồng thời có được những thông tin phản hồi kịp thời về năng lực và trình độ tri thức của HS.

Phương pháp kiểm tra viết: là phương pháp được sử dụng rộng rãi nhất trong công tác KTĐG. Phương pháp kiểm tra viết có thể KTĐG trong cùng một lúc tất cả học sinh trong lớp, do đó đánh giá được trình độ chung. Đề kiểm tra viết có thể đề cập đến nhiều vấn đề, nhằm đánh giá nhiều mặt học sinh hơn kiểm tra nói. Qua bài làm có thể đánh giá được sự phát triển ngôn ngữ, năng lực diễn đạt của học sinh. Trong kiểm tra viết có thể sử dụng hệ thống câu hỏi tự luận hoặc câu hỏi trắc nghiệm khách quan.

Các phương pháp khác: Ngoài phương pháp kiểm tra miệng và kiểm tra viết, GV cũng có thế đánh giá HS thông qua việc quan sát ý thức, thái độ học tập của mỗi HS trong thảo luận nhóm, trong các giờ làm bài tập, trong các buổi ngoại khóa. Phương pháp này có thể giúp GV đánh giá HS một cách thường xuyên, toàn diện và có hệ thống. GV cũng có thể sử dụng phương pháp cho HS đánh giá lẫn nhau và tự đánh giá bản thân trong quá trình học tập.

Bên cạnh những nội dung cơ bản về hình thức và phương pháp, môn ĐL yêu cầu việc kiểm tra đánh giá phải bám sát chuẩn kiến thức - kỹ năng - thái độ, trong đó giảm bớt việc tái hiện kiến thức, tăng cường vận dụng kiến thức để học sinh liên hệ, phân tích, nhận xét, và rèn luyện kỹ năng, cần đa dạng các hình thức kiểm tra, đánh giá trong môn ĐL. KTĐG không chỉ qua bài viết, bài đọc của HS, mà còn thông qua các sản phẩm thực hành, thông qua tinh thần tự giác, trung thực trong quá trình tham gia các hoạt động học tập, thái độ đối với mọi người, sự tiến bộ trong ý thức và hành vi.