Biện Pháp 3: Xây Dựng Và Vận Dụng Tình Huống Tự Học Toán Cho Sinh Viên Đại

Bước 2: Xác định và chuẩn bị những tài liệu có liên quan đến nội dung bài học. Chuẩn bị những phương tiện học tập cần thiết.

Bước 3: Ghi chép toàn bộ các tiêu đề lớn nhỏ theo sơ đồ tư duy.

Bước 4: Đọc tài liệu Toán học (thực hiện theo quy trình đọc tài liệu Toán học ở trên).

Bước 5: Dùng các từ khóa, ký hiệu ghi chép nội dung đã đọc được lên sơ đồ tư duy ban đầu (sử dụng cách ghi chép TMT).

Bước 6: Kiểm tra trên sơ đồ tư duy, những nội dung chưa hiểu, còn thắc mắc. Tham khảo các tài liệu khác để giải quyết các nội dung đó đến khi hiểu chúng. (Phần nào khó quá có thể đặt câu hỏi để buổi học trao đổi GV và bạn bè).

Bước 7: Tìm cách vận dụng kiến thức đã đọc được, giải quyết các vấn đề GV

giao.

Bước 8: Tìm cách kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ.

Bước 9: Ôn tập lại hệ thống kiến thức đã học. Tìm hiểu mối liên hệ giữa Toán

cao cấp và Toán Tiểu học, tự đề ra nhiệm vụ mới để giải quyết.

*) Quy trình tự ôn tập bài và vận dụng kiến thức đã học

Bước 1: Xác định những nhiệm vụ GV yêu cầu.

Bước 2: Xác định và ôn tập những phần lý thuyết có liên quan để giải quyết nhiệm vụ. Tìm hiểu kỹ những phần còn thắc mắc. Giải quyết các vấn đề trong bài học còn dang dở như: chứng minh nốt định lý, làm hết các ví dụ . . .

Bước 3: Đề xuất những câu hỏi và tìm cách giải đáp chúng (nếu có).

Bước 4: Ghi nhớ và biểu diễn lại toàn bộ phần lý thuyết đã ôn tập trên sơ đồ tư

duy.

Bước 5: Kiểm tra và điều chỉnh sơ đồ tư duy nội dung ôn tập (nếu cần).

Bước 6: Vận dụng phần lý thuyết đã ôn tập vào giải quyết các nhiệm vụ giáo

viên giao.

Bước 7: Tìm cách kiểm tra đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ.

Bước 8: Tìm hiểu mối liên hệ giữa Toán cao cấp và Toán Tiểu học, tự đề ra nhiệm vụ mới để giải quyết.

c) Ý nghĩa của các quy trình dạy - tự học

Với quy trình giảng dạy trên, chúng tôi đã giúp SV phát triển các KN hoạt động như:

+ KN chuẩn bị những tri thức cần thiết làm tiền đề cho việc tự học những tri thức Toán học mới: Khi thực hiện phiếu 1, nghiên cứu các câu hỏi, SV phải tự xác định được tri thức cần thiết để có thể trả lời được những câu hỏi trong phiếu 1. Sau khi SV chiếm lĩnh kiến thức mới qua việc trả lời phiếu 1, SV phải tự trang bị cho minh kiến thức cần thiết để trả lời và hoàn thiện câu hỏi ở phiếu 2 (trên lớp). Hay SV phải tự xác định, tìm hiểu, bổ sung những tri thức cần thiết để đáp ứng được kiến thức cơ bản phục vụ cho việc chiếm lĩnh tri thức mới (ở nhà).

+ KN kế hoạch hóa học tập: SV tự đặt kế hoạch thực hiện những câu hỏi trong thời gian xác định của GV yêu cầu (trên lớp). Hay SV biết tự tổ chức, lên kế hoạch cho nhóm và cá nhân (ở nhà).

+ KN đọc tài liệu Toán học: SV phải tự đọc trước bài học để nắm được mục tiêu, cấu trúc nội dung bài học. Đồng thời SV phải đọc tài liệu Toán học khi gặp những khó khăn trong việc trả lời câu hỏi.

+ KN ghi chép Toán học: SV phải tự ghi chép lại những nội dung chính của bài theo ý hiểu của mình.

+ KN đề xuất - phát hiện - giải quyết vấn đề: SV sau khi tự nghiên cứu, trả lời câu hỏi phải biết tự đề xuất ý kiến hay câu hỏi có liên quan đến nội dung bài học.

+ KN học tập hợp tác nhóm: Trong suốt quá trình làm việc trên lớp, SV đều phải làm cá nhân và kết hợp làm việc và phát huy sức mạnh của nhóm trong học tập. Trong quá trình chuẩn bị bài hay ôn tập ở nhà, nếu cần trao đổi, SV có thể làm việc theo nhóm để cùng nhau giải đáp thắc mắc và kiểm tra bài của nhau.

+ KN tự đánh giá kết quả THT: Trong quá trình thảo luận nhóm trên lớp để đi đến thống nhất câu trả lời chung, SV phải tự đánh giá câu trả lời của mình và của bạn để có thể bác bỏ hay nhất trí kết quả. Bên cạnh đó, cuối buổi thảo luận, SV phải tự đánh giá và bổ sung vào sơ đồ cấu trúc bài học do mình xây dựng. Ngoài ra, sau buổi thảo luận, sinh viên tự đánh giá thái độ và kết quả học tập của cá nhân và

nhóm, từ đó rút kinh nghiệm cho buổi sau. Trong quá trình chuẩn bị bài mới hay ôn tập, vận dụng giải quyết bài học ở nhà, SV phải tự kiểm tra mức độ thông hiểu và ghi nhớ, tái hiện của minh. Đồng thời SV phải tự tìm cách kiểm tra kết quả việc thực hiện nhiệm vụ GV giao.

+ KN cần thiết đáp ứng yêu cầu giảng dạy ở thực tiễn trường Tiểu học: Trong bài học, GV có đưa ra các tình huống, bài tập trong chương trình Toán ở Tiểu học để SV mở rộng, đào sâu kiến thức và thấy được những ứng dụng thiết thực của các học phần Toán học ở Tiểu học. Ngoài ra, nhờ được tiếp cận và trực tiếp là chủ thể tham gia quá trình dạy - học tích cực nên SV sẽ có nhiều kinh nghiệm và thực tiễn để có thể vận dụng phương pháp dạy học tích cực phù hợp với đối tượng và bài học và tổ chức hoạt động tự học theo nhóm cho HS Tiểu học.

2.2.3. Biện pháp 3: Xây dựng và vận dụng tình huống tự học Toán cho sinh viên đại học sư phạm Tiểu học

2.2.3.1. Cơ sở khoa học của biện pháp

Về phương pháp giáo dục đào tạo, mục 5.2 trong chiến lược phát triển giáo dục 2001 - 2010 khẳng định: “Đổi mới và hiện đại hoá phương pháp giáo dục. Chuyển từ việc truyền đạt tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp; phát triển năng lực của mỗi cá nhân; tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của HS, SV trong quá trình học tập, . . .”. Như vậy vấn đề của phương pháp giáo dục là phải phát triển được năng lực tự học của mỗi cá nhân, bồi dưỡng ý thức tự giác, tích cực trong học tập là một trong những mục tiêu quan trọng trong phát triển giáo dục ở Việt Nam. Thực tế giảng dạy hiện nay cho thấy chất lượng dạy học bị chi phối rất nhiều bởi môi trường. Tuy nhiên có không ít GV chưa đánh giá đúng mức vai trò, sự ảnh hưởng của môi trường trong quá trình dạy và học. Chính vì vậy, nghiên cứu sự tương tác và mối quan hệ giữa người dạy, người học với môi trường là cần thiết và có ý nghĩa thực tiễn rất quan trọng. Tác giả Guy Brousseau nghiên cứu mối quan hệ tương tác và tương hỗ giữa Người dạy (Dạy) -

Người học (Học) - môi trường đối với tri thức trong quá trình dạy học. Trong đó, môi trường được tác giả xem xét dưới góc độ tình huống. Ông định nghĩa: “Tình huống a - didactic (tình huống chứa đựng các điều kiện cho phép HS tìm ra kiến thức, và cả các điều kiện cho phép HS hợp thức hoá kiến thức cá nhân thành tri thức khoa học) là tình huống gây nên sự thích nghi mong muốn ở HS – tình huống ấy được hiểu là tình huống theo nghĩa rộng - một môi trường” [91, tr.30]. Môi trường dưới cách nhìn của G.Brousseau là môi trường được thầy giáo lựa chọn để cho HS hoạt động và phát triển. Theo ông, nhiệm vụ nhận thức (như là những đòi hỏi của môi trường) và các điều kiện, phương tiện cần thiết để giải quyết các nhiệm vụ nhận thức đều đã được GV trù liệu, cân nhắc kỹ lưỡng và chuẩn bị trước cho SV. “Tình huống a - didactic là tình huống do GV tìm cách đề ra, sao cho SV có thể tự xây dựng hay chỉnh lý kiến thức của mình, như là lời giải đáp cho những yêu cầu của môi trường, chứ không phải do sự thoả mãn ý muốn của GV” [91, tr.37]. Trong tình huống a - didactic, SV không chuyển giao tri thức, KN cho SV mà chuyển giao tình huống có vấn đề rồi GV “tự rút lui” không can thiệp trực tiếp kể từ khi SV chấp nhận tình huống cho đến khi tìm ra câu trả lời cho tình huống; và SV tìm thấy tri thức mới thông qua sự nội tại của tình huống.

Dạy bằng tình huống a - didactic thường trải qua 3 pha sau:

+ Pha chuyển giao (uỷ thác) một tình huống: GV xây dựng tình huống có vấn đề và chuyển giao tình huống ấy ở trên lớp sao cho SV chấp nhận tình huống như là tình huống nảy sinh của chính mình và bắt tay vào giải quyết tình huống.

+ Pha nghiên cứu cá nhân: Người học đặt mình vào vị trí người nghiên cứu, tự tiến hành khám phá tìm ra những tri thức “mới” - “hiểu biết cá nhân” bằng hành động của chính mình, người học đã tạo ra sản phẩm nhận thức ban đầu.

+ Pha thể chế hoá: Là quá trình biến đổi hiểu biết cá nhân thành tri thức khoa học. Thể chế hoá được thể hiện qua hai tầng bậc là thể chế địa phương và thể chế hoá chính thức.

Chúng tôi nghiên cứu và cũng xem xét môi trường dưới góc độ tình huống. Với khía cạnh xem xét về môi trường là các tình huống xây dựng cho người học tương

tác, hợp tác thì GV hoàn toàn có thể chủ động tạo ra những tình huống, tạo ra những môi trường học tích cực để tạo sự cộng hưởng giữa nội lực và ngoại lực. GV tạo ra các tình huống chứa đựng các điều kiện cho phép HS tìm ra kiến thức, và cả các điều kiện cho phép HS hợp thức hoá kiến thức cá nhân thành tri thức khoa học. Để PT KN THT cho SV ĐHSPTH cần tạo ra môi trường THT, do đó cần tạo ra các tình huống THT cho các em được học tập, rèn luyện và phát triển.

2.2.3.2. Mục tiêu của biện pháp

Xây dựng và vận dụng các tình huống THT trong quá trình dạy học Toán nhằm giúp SV thường xuyên luyện tập các KN THT để phát triển KN đó.

2.2.3.3. Nội dung và tổ chức thực hiện biện pháp

1) Quan niệm về tình huống tự học Toán

Từ khái niệm tình huống a-didactic chúng tôi xây dựng tình huống tự học Toán như sau: Tình huống tự học Toán được hiểu là những vấn đề, bài tập, câu hỏi,

. . . . được xây dựng giúp cho người học sử dụng những kiến thức, kinh nghiệm, KN sẵn có và đôi khi phải huy động cả những kiến thức mới đọc được và sử dụng những hoạt động Toán học nhằm giải quyết chúng để hình thành những kiến thức, KN mới.

2) Yêu cầu của một tình huống tự học Toán

Yêu cầu 1: Tình huống THT phải đảm bảo phù hợp đối tượng: Người học cảm thấy tự tin có thể giải quyết được tình huống, cảm thấy thích thú khi sử dụng kiến thức, KN, kinh nghiệm của bản thân để giải quyết tình huống. Đôi khi người học có thể đọc thêm những tài liệu có liên quan để giải quyết chúng.

Yêu cầu 2: Tình huống THT phải đảm bảo tính phát triển: Khi người học giải quyết chúng bằng những kiến thức, KN, kinh nghiệm cũ thì người học phải đạt được những kiến thức, KN mới.

3) Các mức độ tình huống tự học Toán

Mức độ tình huống

THT

Hoạt động và kết quả thực hiện tình huống THT của SV
1	Với tình huống THT ở mức độ 1, SV chỉ cần huy động kiến thức, KN, kinh nghiệm cơ bản là có thể giải quyết được ngay tình huống tự học Toán.
2	Với tình huống THT ở mức độ 2, SV cần huy động kiến thức, KN, kinh nghiệm sẵn có và thực hiện các hoạt động trí tuệ Toán học mới giải quyết được tình huống tự học Toán.
3	Với tình huống THT ở mức độ 3, SV huy động kiến thức, KN, kinh nghiệm kết hợp kiến thức mới đọc được có thể giải quyết được tình huống tự học Toán.
4	Với tình huống THT ở mức độ 3, SV huy động kiến thức, KN, kinh nghiệm kết hợp nghiên cứu tài liệu và thực hiện các hoạt động trí tuệ Toán học giải quyết tình huống tự học Toán.