Nội Dung Và Tiêu Chí Đánh Giá Phát Triển Du Lịch Bền Vững

động phát triển du lịch. Tôn trọng, thường xuyên trao đổi, tham khảo ý kiến cộng đồng và các đối tượng có liên quan vào quá trình lập kế hoạch và ra quyết định;

+ Đánh giá đầy đủ tác động xã hội của du lịch ngay từ khâu quy hoạch và trong suốt quá trình phát triển để giảm thiểu tác động tiêu cực, tối đa hóa tác động tích cực;

+ Tôn trọng và phát huy văn hóa bản địa; tôn trọng cấu trúc cộng đồng truyền thống; khuyến khích đa dạng văn hóa, xã hội;

+ Đảm bảo cộng đồng được tham gia và hưởng lợi từ du lịch; nỗ lực để đảm bảo du lịch góp phần cải thiện đời sống cộng đồng.

- Nhóm nguyên tắc phát triển du lịch bền vững về môi trường:

+ Đánh giá đầy đủ tác động của du lịch đến môi trường và sức ép môi trường lên phát triển du lịch trước và trong suốt quá trình phát triển du lịch để giảm thiểu tác động tiêu cực và tối đa hóa tác động tích cực;

+ Sử dụng bền vững các nguồn tài nguyên, tránh lãng phí hay tiêu thụ quá mức; tôn trọng khả năng chịu tải của tài nguyên;

+ Duy trì và khuyến khích đa dạng sinh học tự nhiên;

+ Thúc đẩy giáo dục và nhận thức về phát triển du lịch bền vững;

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 204 trang tài liệu này.

+ Nâng cao năng lực cho các bên liên quan, tăng cường ứng dụng khoa học công nghệ và mở rộng liên kết trong bảo vệ môi trường.

Thực hiện tốt, đầy đủ các nguyên tắc nói trên là yếu tố đảm bảo cho sự phát triển du lịch bền vững. Tuy nhiên khi vận dụng, thực hiện các nguyên tắc trên ở mỗi địa phương và trong từng giai đoạn phát triển cụ thể cần có sự linh hoạt để vừa đảm bảo được các yếu tố cốt lõi của phát triển bền vững, vừa khả thi trên thực tế.

2.1.2.2. Vai trò của phát triển du lịch bền vững

Một là, phát triển du lịch bền vững đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế bền vững của địa phương và quốc gia.

Doanh thu của ngành du lịch đóng góp ngày càng cao vào tăng trưởng kinh tế của địa phương. Mặt khác, sự phát triển của du lịch bền vững có tác động lan tỏa tích cực đến các ngành, lĩnh vực khác có liên quan (như nông nghiệp, công nghiệp, các ngành dịch vụ), thúc đẩy các ngành, lĩnh vực này cùng phát triển. Các địa phương có nguồn thu nhập từ du lịch ngày càng tăng là những minh chứng cho vai trò của ngành du lịch đối với phát triển kinh tế địa phương.

Du lịch phát triển bền vững thúc đẩy cơ cấu kinh tế địa phương chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đó là nhờ tỷ trọng dịch vụ ngày càng tăng và đồng thời thúc đẩy các ngành khác chuyển dịch theo hướng hiện đại và hiệu quả. Du lịch phát triển bền vững kéo theo hạ tầng giao thông phát triển và được bảo vệ, cơ sở lưu trú hiện đại...

Hai là, du lịch phát triển bền vững đóng góp tích cực vào thực hiện mục tiêu ổn định chính trị - xã hội và tiến bộ xã hội ngày càng tăng, bảo tồn và tôn vinh các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương.

Các địa phương có chiến lược và quy hoạch phát triển du lịch phù hợp sẽ tạo điều kiện, thúc đẩy các doanh nghiệp và đông đảo người dân thực hiện các hoạt động du lịch có hiệu quả. Nhờ đó, công ăn việc làm ở địa phương ổn định và ngày càng tăng, góp phần xóa đói, giảm nghèo, cải thiện đời sống của người dân bản địa. Du lịch phát triển bền vững góp phần tăng cường sự ổn định chính trị- xã hội, an ninh quốc phòng được giữ vững.

Du lịch phát triển bền vững tạo nhu cầu, điều kiện và đồng thời cũng đặt ra mục tiêu bảo vệ và tôn tạo các công trình văn hóa vật thể và di sản văn hóa phi vật thể của địa phương, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của địa phương nơi có hoạt động du lịch.

Ba là, phát triển du lịch bền vững tạo điều kiện và đóng góp tích cực cho bảo vệ và phát triển tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ môi trường.

Để phát triển du lịch trong dài hạn, các địa phương phải coi trọng công tác bảo vệ môi trường cảnh quan ở các điểm du lịch, bảo đảm môi trường trong sạch. Mặt khác, nhờ có việc đầu tư trở lại bằng nguồn thu từ du lịch cho công tác bảo vệ tài nguyên, phát triển các tài nguyên du lịch có khả năng tái sinh và bảo vệ môi trường nên nguồn tài nguyên được bảo vệ, môi trường được cải thiện tốt hơn.

Bốn là, phát triển du lịch bền vững góp phần nâng cao năng lực hội nhập quốc tế cho địa phương, đất nước.

Với việc mở rộng thị trường khách du lịch trong đó cơ cấu khách du lịch quốc tế ngày càng đa dạng, phong phú, một mặt vừa tạo cơ hội, mặt khác đặt ra trách nhiệm đối với ngành du lịch nói riêng, các ngành, lĩnh vực khác có liên quan và cả nền kinh tế nói chung, phải tăng cường năng lực mọi mặt để phù hợp và đáp

ứng với yêu cầu của hội nhập. Bên cạnh đó, với chất lượng và tính trách nhiệm cao trong phát triển du lịch bền vững, sẽ giúp quảng bá, lan tỏa hình ảnh tốt đẹp của địa phương, của quốc gia ra với thế giới, đạt được sự ghi nhận tích cực của bạn bè quốc tế, từ đó tạo thuận lợi cho việc mở rộng, thúc đẩy phát triển các quan hệ giao lưu, giao thương, hợp tác, hội nhập quốc tế.

2.2. NỘI DUNG VÀ TIÊU CHÍ ĐÁNH GIÁ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG

2.2.1. Nội dung của phát triển du lịch bền vững

Phát triển du lịch bền vững bao hàm 3 nội dung (trụ cột) chính: Tăng trưởng kinh tế bền vững của ngành du lịch; tăng trưởng kinh tế bền vững đồng thời thúc đẩy tiến bộ, công bằng xã hội ngày càng cao và gắn liền với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa; tăng trưởng kinh tế bền vững gắn liền với bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, phát triển các tài nguyên có khả năng tái sinh, bảo vệ môi trường sinh thái.

2.2.1.1. Tăng trưởng kinh tế bền vững của ngành du lịch

Tăng trưởng kinh tế kinh tế bền vững của ngành du lịch là sự tăng lên về giá trị tăng thêm của ngành du lịch một cách hợp lý, ổn định dài hạn và có chất lượng trên cơ sở khai thác hiệu quả, hợp lý tài nguyên du lịch và các nguồn lực khác của địa phương nhằm thỏa mãn các nhu cầu đa dạng của khách du lịch.

Nội dung này được thể hiện qua những khía cạnh sau:

- Trước hết, là sự tăng lên về giá trị tăng thêm của ngành du lịch ở địa phương một cách hợp lý và ổn định trong dài hạn.

Tốc độ tăng trưởng là mục tiêu quan trọng hàng đầu đối với mỗi địa phương và quốc gia. Đây cũng là điều kiện cơ bản để thực hiện các mục tiêu khác của phát triển bền vững. Tuy nhiên, đối với mỗi ngành kinh tế ở mỗi địa phương và ở những giai đoạn phát triển khác nhau, mức tăng trưởng để được xác định là hợp lý không giống nhau. Với ngành du lịch, các địa phương cần căn cứ vào các điều kiện cụ thể về nguồn lực phát triển đặc biệt là nguồn tài nguyên du lịch để xác định mục tiêu về tốc độ tăng trưởng của ngành du lịch cho phù hợp. Sự phù hợp được hiểu là giới hạn mà mục tiêu định ra nằm trong mức độ vừa đáp ứng yêu cầu gia tăng thêm được nguồn lực cần thiết cho việc thực hiện các mục tiêu khác của phát triển du lịch bền vững, vừa không quá cao đến mức tạo nên áp lực đòi hỏi phải đánh đổi tài nguyên và môi trường du lịch cho tăng trưởng (tăng trưởng

nóng). Mục tiêu này cũng cần được duy trì ổn định lâu dài, phù hợp với chu kỳ trung và dài hạn của nền kinh tế.

- Hai là, tăng trưởng kinh tế ngành du lịch có chất lượng ngày càng cao trên cơ sở khai thác, sử dụng có hiệu quả các nguồn lực phát triển.

Đối với ngành du lịch, nguồn lực quan trọng nhất là các tài nguyên du lịch. Khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn lực tài nguyên chính là việc phát huy được tối đa lợi thế và những điều kiện riêng có về tài nguyên du lịch để xây dựng và phát triển bền vững các sản phẩm du lịch đặc trưng của địa phương.

Theo Edgell (2006):

Sản phẩm du lịch bền vững khi nó đem đến lợi ích cho cả cộng đồng địa phương và khách du lịch. Sản phẩm du lịch bền vững sẽ cung cấp cho khách du lịch một sự hiểu biết tốt hơn về những điểm đến lịch sử, văn hóa, di sản và nghệ thuật, trong khi người dân địa phương có thể tự hào về những sản phẩm phản ánh giá trị của nền văn hóa, di sản riêng có và môi trường của họ. Sản phẩm du lịch được quản lý tốt có thể giúp tăng cường duy trì và bảo vệ các điểm tham quan tự nhiên và nhân tạo trong khi đồng thời cho phép tìm hiểu môi trường và di sản văn hóa [125, tr.30-31].

Còn theo Chương trình Sáng kiến khai thác hành trình du lịch cho phát triển du lịch bền vững (TOI), nói về sản phẩm du lịch bền vững có nghĩa là:

Trong toàn bộ chu trình của sản phẩm, các lợi ích về môi trường, xã hội và kinh tế đều phải được xem xét đến; đồng thời sức khỏe cộng đồng và môi trường cần được bảo vệ. Mỗi công ty phải có trách nhiệm về sản phẩm của họ và phải đảm bảo rằng tất cả các khía cạnh của sản phẩm hoặc ảnh hưởng đến sản phẩm của họ đều là bền vững [trích theo 132, tr.21].

Như vậy, sản phẩm du lịch bền vững phải được thiết kế để đảm bảo sự bền vững về môi trường, văn hóa xã hội và kinh tế trong cả quá trình sản xuất và tiêu dùng, cả trước mắt và lâu dài. Sản phẩm hình thành trên cơ sở sử dụng hợp lý và phát huy giá trị của các nguồn tài nguyên du lịch ở điểm đến; khả thi về mặt thương mại; có thể mang lại các lợi ích về kinh tế, văn hóa, xã hội cho địa phương, cộng đồng bản địa; việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm không tác động xấu đến môi

trường sinh thái và nguồn tài nguyên du lịch mà ngược lại, góp phần bảo vệ, tôn tạo, phát huy các giá trị của tài nguyên, duy trì đa dạng sinh thái.

Nguồn lực vốn đầu tư được khai thác hiệu quả cho phát triển du lịch ở địa phương thể hiện qua: Lượng vốn huy động đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch bền vững trong từng thời kỳ, cơ cấu nguồn vốn được xã hội hóa ngày càng cao, cơ cấu đầu tư từ các nguồn vốn phù hợp với chiến lược phát triển sản phẩm du lịch bền vững của địa phương; hiệu quả sử dụng các cơ sở vật chất ngành du lịch cao và giảm thiểu chênh lệch về hiệu suất sử dụng giữa các khoảng thời gian trong năm.

Cùng với hai nguồn lực trên, lao động là nguồn lực quan trọng cần được khai thác hiệu quả để tạo ra thu nhập và tăng trưởng bền vững cho ngành du lịch và đảm bảo thu nhập cho chính bản thân người lao động của địa phương. Lao động trong ngành du lịch phải đáp ứng được những yêu cầu về số lượng, chất lượng và có những phẩm chất đặc thù. Trong đó, sự phát triển về số lượng, cơ cấu lao động du lịch phải phù hợp với quy hoạch phát triển du lịch; chất lượng lao động, kỹ năng, tính chuyên nghiệp, kỷ luật, kiến thức chuyên ngành về du lịch đáp ứng ngày càng cao yêu cầu phát triển du lịch bền vững. Sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực du lịch bao gồm cả việc bố trí lao động phù hợp với năng lực và chuyên môn, khuyến khích, phát huy được kỹ năng, kinh nghiệm, tính sáng tạo và nghệ thuật làm việc của từng người; duy trì nghiêm túc kỷ luật nghề nghiệp; đảm bảo và ngày càng nâng cao năng suất lao động gắn với chế độ đãi ngộ thỏa đáng cho người lao động.

Nguồn lực khoa học công nghệ được sử dụng hiệu quả và đóng góp ngày càng cao cho tăng trưởng du lịch, thể hiện qua việc chủ động, tích cực ứng dụng với mức độ ngày càng cao các công nghệ thân thiện với môi trường, công nghệ tiết kiệm năng lượng, nguyên liệu và tạo năng suất cao trong các dự án du lịch, đầu tư và sử dụng các cơ sở vật chất ngành du lịch; tích cực ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kinh doanh du lịch.

- Ba là, tăng trưởng kinh tế gắn với chuyển dịch cơ cấu kinh tế nội ngành du lịch theo hướng hiệu quả và thúc đẩy cơ cấu kinh tế của địa phương theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Cơ cấu của ngành du lịch chuyển dịch theo hướng hiệu quả khi doanh thu của ngành du lịch ngày càng dựa chủ yếu vào các sản phẩm du lịch đặc trưng bền vững của địa phương và các dịch vụ có giá trị gia tăng cao. Đây chính là động thái

cơ bản của phát triển du lịch bền vững so với phát triển du lịch không bền vững. Doanh thu của ngành du lịch tăng nhanh, tỷ trọng giá trị tăng thêm ngành du lịch ngày càng chiếm cao trong GRDP của địa phương. Khía cạnh khác thể hiện sự tăng trưởng kinh tế ngành du lịch bền vững là tăng trưởng đó thúc đẩy sự phát triển của nông nghiệp, công nghiệp và các ngành, lĩnh vực liên quan ở địa phương theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

- Bốn là, tăng trưởng kinh tế gắn với chất lượng đáp ứng nhu cầu của khách du lịch ngày càng cao.

Tăng trưởng kinh tế ngành du lịch gắn với chất lượng đáp ứng nhu cầu của khách du lịch ngày càng cao thể hiện qua tăng trưởng lượng khách du lịch hợp lý, ổn định nhưng không vượt quá sức chứa của tài nguyên, cơ sở vật chất ngành du lịch và sức chứa xã hội ở địa phương; sản phẩm du lịch thỏa mãn và làm hài lòng du khách. Tăng trưởng kinh tế đạt được trên cơ sở chiến lược thu hút và đáp ứng nhu cầu của khách du lịch được xây dựng và thực hiện theo hướng giành ưu tiên cho việc nâng chất lượng nguồn khách hơn là theo đuổi thuần túy số lượng khách du lịch để có được tăng trưởng.

2.2.1.2. Tăng trưởng kinh tế bền vững đồng thời thúc đẩy tiến bộ, công bằng xã hội ngày càng cao và gắn liền với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa

Đây là nội dung (trụ cột) thứ 2 của phát triển du lịch bền vững ở địa phương và được thể hiện qua những khía cạnh cơ bản sau:

- Một là, tăng trưởng kinh tế của ngành du lịch phải đồng thời tạo cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho người lao động và người dân, góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo ở địa phương.

Phát triển du lịch bền vững thu hút và ưu tiên tạo việc làm cho lao động địa phương trong các dự án kinh doanh du lịch, tăng thu nhập cho các chủ thể tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch. Không những vậy nó còn tạo tác động lan tỏa, thúc đẩy các ngành, lĩnh vực kinh tế khác phát triển, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và đòi hỏi chất lượng của nhiều sản phẩm tăng theo. Nhờ đó thu nhập bình quân của người lao động và người dân địa phương cũng tăng lên đồng thời với xu hướng tăng doanh thu và giá trị tăng thêm của ngành du lịch. Bên cạnh đó, các nguồn thu từ du lịch góp phần quan trọng thực hiện các chương trình, dự án xóa đói giảm nghèo ở

địa phương. Như vậy, thành quả tăng trưởng kinh tế của ngành du lịch tạo điều kiện nâng cao đời sống vật chất cho mọi thành viên trong cộng đồng địa phương.

- Hai là, tăng trưởng của ngành du lịch có sự tham gia và tạo cơ hội cho cộng đồng hưởng lợi đồng thời không làm bất công xã hội và vấn đề xã hội gia tăng.

Khía cạnh này thể hiện qua các nội dung: quá trình phát triển du lịch gắn với việc khuyến khích, thu hút, hỗ trợ cộng đồng tham gia vào các hoạt động du lịch, gồm cả hoạt động đầu tư kinh doanh du lịch, huy động sự tham gia của người dân trong các sự kiện phục vụ du lịch có chủ đề về văn hóa hoặc di sản địa phương; xây dựng những chuỗi cung cấp các dịch vụ hàng hóa tại chỗ và tự chủ một phần sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm truyền thống của địa phương để người dân cùng có cơ hội bình đẳng tham gia sản xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ phục vụ du lịch và hưởng lợi từ du lịch; tạo điều kiện để người dân thực sự được tham gia đóng góp vào quy hoạch, có tiếng nói trong quá trình triển khai thực hiện và quản lý các dự án phát triển du lịch tại địa phương. Hoạt động du lịch cũng không gây tác động, ảnh hưởng bất thường đến cấu trúc xã hội truyền thống và văn hóa truyền thống của cộng đồng; không tác động bất thường đến tình hình an ninh trật tự mà góp phần tích cực đảm bảo an toàn xã hội của địa phương.

- Ba là, tăng trưởng kinh tế bền vững của ngành du lịch gắn liền với bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của địa phương.

Giữa tăng trưởng kinh tế bền vững ngành du lịch và bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của địa phương có mối quan hệ tương tác, gắn bó chặt chẽ với nhau. Mối quan hệ này thể hiện một trong các khía cạnh quan trọng trong trụ cột thứ hai của phát triển du lịch bền vững, trong đó tăng trưởng kinh tế bền vững phải trên cơ sở khai thác, sử dụng hiệu quả và hợp lý các giá trị văn hóa bản địa - nguồn lực tài nguyên du lịch nhân văn của địa phương; tăng trưởng kinh tế bền vững đóng góp tích cực và hướng đến mục tiêu bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa.

Khai thác, sử dụng hiệu quả, hợp lý gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa cho phát triển du lịch bền vững đòi hỏi phải thực hiện những nội dung cơ bản sau: Rà soát, phân tích đánh giá đúng mức ý nghĩa của các giá trị văn hóa đối với ngành du lịch; xây dựng kế hoạch và cách thức sử dụng các giá trị đó để tạo nên sản phẩm du lịch đem lại hiệu quả cao nhất về mặt kinh tế, hài hoà các lợi ích văn

hóa - xã hội, không làm tổn hại giá trị văn hóa; gắn kết giữa sử dụng với bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa trong mọi hoạt động, mọi giai đoạn phát triển du lịch.

2.2.1.3. Tăng trưởng kinh tế bền vững gắn liền với bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên, phát triển tài nguyên có khả năng tái sinh, bảo vệ môi trường sinh thái

Đây là trụ cột thứ 3 hết sức quan trọng của phát triển du lịch bền vững ở bất cứ địa phương nào và được thể hiện trên các khía cạnh sau:

- Một là, khai thác và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên của địa phương.

Khai thác và sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên đặt ra yêu cầu điều tra, phân tích, đánh giá được đầy đủ, đúng mức tiềm năng, hiện trạng tài nguyên du lịch của địa phương. Trên cơ sở đó, xây dựng và tổ chức thực hiện quy hoạch sử dụng tài nguyên du lịch tự nhiên để hình thành các vùng, khu, điểm du lịch đồng thời xây dựng và phát triển sản phẩm du lịch phù hợp với điều kiện tài nguyên, nhu cầu thị trường. Xác định các giải pháp, kế hoạch sử dụng với phân kỳ hợp lý, tiết kiệm, cân đối giữa việc sử dụng hiện tại và gìn giữ cho tương lai.

- Hai là, khai thác, sử dụng gắn với bảo vệ tài nguyên du lịch tự nhiên và bảo vệ môi trường sinh thái.

Bảo vệ tài nguyên, môi trường trong phát triển du lịch bền vững bao gồm cả việc giữ gìn, bảo vệ tài nguyên, môi trường sinh thái để tạo tiền đề, điều kiện cho du lịch có thể phát triển bền vững và thực hiện việc bảo vệ tài nguyên, môi trường sinh thái trong phát triển du lịch, xác định đây vừa là nội dung, vừa là mục tiêu của phát triển du lịch bền vững.

Bảo vệ tài nguyên, môi trường sinh thái cho sự phát triển của du lịch đòi hỏi phải có sự đồng bộ, thống nhất trong nội dung quy hoạch phát triển du lịch với quy hoạch của các ngành, lĩnh vực liên quan, nhằm điều hòa, tránh xung đột, tạo sự phối hợp, tương tác cùng có lợi trong sử dụng không gian phát triển. Bảo vệ tài nguyên, môi trường sinh thái cho phát triển du lịch cũng đòi hỏi ngành du lịch cũng như các ngành, lĩnh vực có liên quan đến hoạt động du lịch phải thực hiện nghiêm túc, đầy đủ các nội dung bảo vệ môi trường trong quá trình tổ chức nhiệm vụ của ngành, lĩnh vực mình; đồng thời đặt ra yêu cầu và trách nhiệm phối hợp chặt chẽ, thường xuyên