Nghiên cứu văn bản Quốc sử di biên - 30

Ngày mồng 10, tháng 10, mùa đông, mệnh cho bộ Công xem xét, châm chước

tên gọi các đồ vật ở điện đường, nhà cửa, tàu, thuyền.

Sự kiện này được chép vào tháng 12 năm 1829

chép khác ngày tháng

82b-

83a

Năm đó, ngày 22, tháng 4, Hoàng đệ là Quảng Uy công qua đời.

Ông là do bà Lê Ngọc Bình, Đệ tam cung sinh ra. Ông tính tình hào phóng, khi yêu mến thì vui vẻ thi ân, nếu có gì thất ý thì dùng roi sắt đánh, hoặc cắt tai, hoặc chặt ngón tay. Mỗi khi nghe thấy bọn võ biền nói chuyện phân biệt tính cách người đàng trong đàng ngoài thì liền chửi mắng rằng: "Bọn nô bộc chẳng biết đường ngoài tức là tổ phụ của đường trong sao"? Ông lại là người có sức khỏe, thích đánh võ, tay không địch mãnh hổ, thường nuôi loại trâu như ý, lại cho trang sức như voi. Lại có khi dùng trâu trắng vẽ màu xanh đỏ lên trên rồi cho đấu với voi làm trò vui. Hoặc dùng đứa gia đồng làm chỗ

tựa, gối lên để câu cá, bắt phải đứng yên không được động đậy

Không chép

83b-

84a

Thự Thượng Lại quân công kỉ lục nhất tư là Lê Đăng Doanh kiêm quản Khâm thiên giám. Hoàng Công Dương [84a], Đinh Mạch cùng bị giáng 4 cấp, lưu nhậm.

Lúc đó, trong số 13 người làm ở Khâm thiên giám chỉ có Văn Tố, Công Lập, Văn Tuấn vẫn ở chức như cũ, còn lại đều bị giáng cấp. (sự kiện này được chép tháng 12 năm 1829)

ĐNTL có chép về sự kiên này như sau: Trong Kinh kỳ mưa đêm, vua ở trong cung sai lấy vại sành hứng nước… Vua bảo với Văn thư phòng rằng : “ Trẫm thường xét ngày tạnh so trời mưa để nghiệm xét việc làm ruộng. Bọn kia chức trách là chiêm nghiệm khí tiết mà vẫn giữ tính lười biếng không một khắc nào để bụng. Đã nhiều lần dạy bảo, đến nay vẫn chểnh mảng như thế, tội dẫu nhẹ mà tình

là cố ý, nếu cứ rộng tha thì lấy gì mà răn về sau”.

Chép khác nội dung và thời gian

Bèn sai đóng gông Chiêm hậu ty là Hoàng Văn Thông ở đài Quan Tượng đanh cho 100 côn son, Nguyễn Danh Giáp, Hoàng Công Dương cùng thuộc ty 26 người đều phân biệt đánh roi, đánh trượng…(sự kiện

này được chép vào tháng 4 năm 1827)

84a

Thuận An có nguy biến.

Tri phủ Thuận An là người Hương Trà. Viên Đồng tri phủ bị cách chức, giáng cấp lưu nhậm, cũng là do án cướp

Không chép

84a

Ngày 13, tháng 2, mùa xuân, lúc chập tối, có khí trắng, vắt ngang qua trời

từ nam sang bắc như sông Thiên hà.

Không chép

84a

Tháng 3, thiên chuyển chức Tham hiệp là Nguyễn Ngọc Trác làm Hiệp trấn Vĩnh Thanh, chưa kịp đến lị sở nhậm chức đã qua đời.

Đó là vào ngày 17 tháng 4, chiếu tặng Tham tri, thụy là Trang Khải, cho trở về quê chôn cất. Đoàn đưa linh cữu đến cửa biển Thần Phù thì bị lật thuyền, quan địa phương phát binh ra sức cứu, rồi hộ tống linh cữu về quê hương. Ngày mồng 6

tháng 8 thì về đến quê.

Hiệp trấn Vĩnh Thanh là Nguyễn Ngọc Trác chết. Tặng Tham tri,cho 2 cây gấm Tống và 100 quan tiền

Ghi chép cụ thể thời gian

84b

Thiên chuyển Đốc học Gia Định Hoàng Tế Mỹ lên giữ chức Tham hiệp Sơn Nam.

Không chép (ĐNTL ghi, tháng 7 năm 1830,

Hoàng Tế Mỹ là Thự hiệp trấn Hải Dương)

Chép thêm

nội dung

84b

Hồ Bảo Định làm Hiệp trấn Nghệ An. Trần Trọng Tuân làm Đốc học. Nguyễn Văn Bảo làm Thông phán. Đỗ Huy Châu làm Tri phủ Diễn Châu. Nguyễn Huy Chuẩn làm Đồng tri phủ. Thanh Xuyên bá làm Tri phủ Anh Sơn. Nguyễn Thời Trị

làm Đồng tri. Bùi Ngạn Cơ làm Quyền tri phủ Tương Dương…

Không chép

85a

Tham tán Nguyễn Nhuận Quyền

Không chép

nhiếp Bắc Ninh Hiệp trấn. Nguyễn Kiệu

làm Tham hiệp.

85a

Thiên chuyển Tri huyện Vĩnh Yên là Nguyễn Trực Phương làm Chủ sự.

Không chép

85b

Ngày 19, Sơn Tây có mưa đá lớn.

Không chép

85b

Ngày 23, tháng 4, mùa hạ, tiết vạn thọ, và làm lễ lớn nhân dịp mừng vua "tứ tuần" [sinh nhật 40 tuổi].

(Xin xem thêm ĐNTL tập 3, trang 34-41)

Chép giản lược

nội dung

86b

Sứ thần là bọn Đặng Khải bị cách chức. Người Thời Trung là Phan Tú theo nghĩa binh Phan An phá giặc có công, được thăng làm Cai đội đội Cẩm Y. Sau thi đỗ Tú tài.

(sự kiện này được chép vào tháng 4 năm 1830)

Sứ bộ nước Thanh là Nguyễn Trọng Vũ, Nguyễn Đình Tân, Đặng Văn Khải đều bị cách chức

(sự kiện này được chép vào tháng 3 năm 1830)

Chép khác thời gian

87a

Tháng 5, Bắc Thành gặp hạn hán, bị đói

Không chép

87a

Ngày 21, Phó Tổng trấn Bắc Thành

là Phan Văn Thúy lại sức các điều cấm về trang phục.

Không chép

87a-

87b

Trấn thủ trấn Sơn Nam bị giáng cấp cho lưu ở nhậm sở.

[87b] Lúc đó bọn phỉ là con của Tổng Thái, bị giam bắt ở thành trấn Sơn Nam. Nhân lúc Trấn thủ đi kiểm tra việc đê điều, bọn tù ẩu đả giết quân coi ngục, bẻ còng giam, cướp binh khí, phá thành chạy ra. Hiệp trấn cho quân đi lùng bắt, cho nên Chánh trấn bị giáng cấp.

Những tù giam ở trấn Sơn Nam phá ngục. Đầu là Trần thủ Hồ Bôi, Tham hiệp Vũ Huy Quýnh đều có việc ra ngoài, số lính ờ trấn có it, ngục tốt phòng bị cũng lơ là, bọn từ giam hơn 60 người bèn cởi gông cho nhau. Chém giết viên thủ ngục, nhằm chạy về phía trước trấn thành mà chạy….trừ Hồ Bôi trước đã bị cách lưu không bàn đến nữa, Vũ Huy Quýnh bị giáng 4 cấp, coi việc ngày ấy là Trương Phúc Cương thì cho cách ly, phó tổng

trấn Phan Văn Thúy tạm miễn nghị…..

Chép giản lược nội dung

Làm chuồng nuôi hổ ở núi Thiên Mạc

Không chép

88a

Đặt thư lâu ở Nội các.

Không chép

88a

Ngày 28, tháng 6, ở phía chính nam có mây màu lam, giáng tía bao ở ngoài.

Không chép

88a

Xuống chiếu bãi bỏ thuế sản vật thay thế giả mạo ở Bắc Thành, định bằng đồ

vật dùng trong quân đội. (sự kiện này được chép vào tháng 6 năm 1830)

(Sự kiện này được chép vào tháng 4 nhuận năm 1830)

Chép khác thời gian

88b

Chuẩn định năm nay thuế vụ mùa hạ chia làm ba hạn.

Sai sứ phát thóc ra bán rẻ ở Ninh Bình (mỗi hộc giá 1 quan 5 mạch).

Không chép

89a

Lấy Hà Tông Quyền làm Nội các

thần.

Không chép

89b

Có kẻ trộm lấy mất cái tẩu thuốc ở Thái miếu.

Không chép

90a

Bắt đầu cấp triện gỗ cho chức Tổng, Lý. Trước đây các vị chánh Phó tổng, Chánh phó lý mỗi người được cấp một con dấu nhỏ gọi là "thố tử", đến nay bắt đầu thu "thố tử" để phát triện gỗ.

ĐNTL chỉ ghi cấp tín bài bằng ngà cho các địa phương, không ghi sự kiện cấp triện gỗ. Có thể tham khảo thêm đoạn ghi dưới đây trong ĐNTL: "Người xưa dùng vào việc quân có hịch lông gà, lấy ý nghĩa là nhanh chóng; thẻ gỗ, cá đồng là để nghiệm làm tin; gọi binh thì có tín bài....

(ĐNTL, T.III, tr.77)

Chép khác nội dung

90a

Ngày 17, tháng 7, mùa thu, Thuận An có biến loạn, Đồng tri phủ là Bùi Trần Dự bị chết.

Mới đầu, Cai tổng Đoan Bái là Phạm Bá Mật bị bãi việc vì chứa chấp bọn trộm cắp. Dân đinh người Đoan Bái, Gia Bình bị xử tội tên là Khán Xuân chạy lên báo với quan phủ. Trần Dự kiêu ngạo, khinh xuất bị Mật giết chết, rồi bọn Mật bỏ trốn làm ngụy. Vua xuống chiếu thu hồi lệnh

giáng cấp [Trần] Dự, [90b] ban cho tiền về an táng ở Thanh Hoa, đến ngày mồng 9

Giặc trốn ở Bắc Ninh ngụy xưng Tiền quân là Đào Đình Ngân trộm nổi ở hạt huyện Gia Bình. Phủ đồng tri Thuận An là Bùi Đình Dự đem quân binh đến bắt, đánh nhau với giặc bị chết…

Chép khác nội dung

tháng 9 năm Giáp Thân thì về đến quê.

90b

Đốc phủ là người Tây Đam bị kết tội là không gắng sức cứu giúp nên đoạt bổng cho lưu nhậm.

Quan phủ Nguyễn Đình Bình không đem quân theo bắt giặc thì bị giáng

2 cấp

Chép thêm nội

dung

90b

Nguyễn Cung [làm chức Ấn vụ] ở

Gia Bình bị giáng ba cấp, triệu về kinh điều dụng.

Không chép

91a

Quyền Hiệp trấn Bắc Ninh [tức Nguyễn Nhuận] bị phạt bổng lộc.

Không chép

91a

Bắt đầu xem xét các Tú tài để bổ chức giáo.

Không chép

91b

Cho các hoàng tử ở riêng ở các phủ bên ngoài (xem năm Tân Sửu ở sau).

Không chép

91b-

92a

Tham bổ:

Chánh cung húy là Kiều, là con gái của quan Dinh tượng, chưa có con trai. Đệ nhị cung húy là Hạnh, là con gái của Lê Tông Chất sinh được 3 người con trai, con trai trưởng thích đạo Phật, 3 vị đều sáng suốt anh linh, mất sớm.

Khi vua đi tuần phía Bắc, có chiêu nạp thêm người con gái ở đất Hương Canh vào cung, sinh được 2 người con trai. Thiếu phi sinh được 1 người con trai.

Hoàng thượng thường mắc bệnh vặt, chánh cung và nhị cung cùng đến cầu đảo ở chùa Thiên Mạc, Nhị cung nói rằng: "Mắc tội với trời, chẳng có cách nào mà cầu cúng đâu". [92a] Đến khi bệnh của vua thuyên giảm, chánh cung đem chuyện đó nói với vua, vua rất giận

dữ, cho nên ngôi Hoàng hậu vẫn để trống, bàn lâu mà không quyết định là ai.

Không chép

Chép thêm nội dung

92a

Tháng 10, mùa đông, lập quy chế thưởng công.

Ai mà có thể bắt được trộm, thì được thưởng bạc theo thứ bậc khác nhau.

Những người có án, nếu bắt được 10 tên trộm sẽ được miễn bỏ tội.

Bèn chuẩn định phàm xã dân, bắt được giặc tối yếu đem nộp thì thưởng

100 lạng bạc, tố cáo được thực hay chém được thì được thưởng 50

Chép khác nội dung

lạng….Nếu bắt được phạm đào mả hay bắt cóc người, bắt được thủ phạm thì thưởng 10 lạng bạc, bắt được tòng phạm thì thưởng 5 lạng bạc….(sự kiện này được

chép vào tháng 7 năm 1830)

92a

Tri phủ Ứng Hòa là Nguyễn Danh Châu có tội bị cách chức.

Không chép

92a

Tháng 11, sao chổi xuất hiện ở phía đông nam.

Không chép

92b

Triệu Tri phủ Quốc Oai là Ngô Huy Tuyền (chưa đến phủ thì bị triệu vào) làm

Tham hiệp Hưng Hóa.

Không chép

92b

Lấy Phùng Nhân Kiệt làm chức Tri phủ Thuận An. Phùng Nghĩa Phương làm chức Tri huyện Gia Bình, [Phùng Nghĩa Phương] là Cử nhân, người [huyện] Bố Chánh.

Nguyễn Cung vì chuyện ở Đoan Bái mà bị giáng cấp. Nay lại gặp chuyện tên thợ ở tổng Xuân Lai thiếu thuế, hận vì bị đòn nên nhân lúc "dậu đổ bìm leo", dâng lời tố cáo, [Nguyễn] Cung cũng bị liên can, giam ở Bắc trấn [tức trấn Bắc Thành].

Không chép

93a

Ngày 17, kẻ mắc tội chạy trốn là Nguyễn Bá Thịnh ra đầu thú.

Không chép

93a

Ngày 22, tháng 12, giặc ngụy tên là Hải xâm phạm Quảng Yên, vào cướp bóc. Quan trấn cùng con ra châu Vạn Ninh đón đánh, gặp bất lợi, đều bị chết tại trận. Lúc đó, các chức Cai huyện, Ký huyện cùng phát dân đinh đi truy bắt, bắt được đảng đó thu được đồ đạc và 5 chiếc thuyền.

Giặc trốn ở Quảng Yên là Nguyễn Bảo, tụ họp hơn 10 chiếc thuyền, ẩn hiện ở hải phận Trực Cát. Trấn thủ Nguyễn Duy Tân cùng với Thự phó vệ úy Tuyền phong hữu do thành phái đến là Phan Văn Đức đem quân đi tuần bắt ….giặc chợt

xông đến, binh thuyền đầu cuối không tiếp ứng

Chép khác nội dung và thời gian

được với nhau, Tân bị giặc giết, quân bị thương và chết nhiều bỏ thuyền lên bờ chạy. Đức ở đằng sau chỉ thúc thuyền đi theo bắn súng để hưởng ứng, đến sáng mai mới đốc quân chặn đánh, chém được 4 đầu giặc, giặc tan vỡ, bắt được 8 chiếc thuyền cùng nhiều súng ống khí giới. Bảo chạy thoát, đồ đảng thì trốn nấp ở bụi lau sậy ở bờ sông bị sở dân bắt được 14 đứa đem nộp…

(sự kiện này được chép vào tháng 11 năm 1830)

93b

Hiệp trấn Bắc Ninh là Nguyễn Nhuận lại được phục chức.

Không chép

93b

Trấn thủ trấn Sơn Tây bị tội phạt bổng.

Không chép

94a

Gỗ lim không câu nệ là dài hay ngắn, còn cành hay vỏ, dân gian không được mua bừa (đến năm Ất Mùi lại tu sửa cửa

phía Nam). (sự kiện này đươc chép tháng 12 năm 1830)

(sự kiện này được chép vào tháng 2 năm 1831)

Chép khác thời gian

94a

Thượng thư Nguyễn Khoa Minh

kiêm Chưởng Khâm thiên giám, Thái Thường tự.

Không chép

94a

Cấm chơi trò giao điệt

Không chép

94a

(năm 1831)

Ngày mồng 1, tháng Giêng, mùa xuân, nhật thực.

Không chép

94a

Ngày mồng 6, tháng 2, tháng Kỷ Sửu, Bắc Thành có mưa đá.

Không chép

94b

Phan Văn Thúy đưa người lưu đầy ở Bắc

Thành vào Quảng Nam. 74 tử tù được giáng tội xuống một cấp.

Không chép

94b

Tháng 3, xuống chiếu cho các trấn thành, phủ thành đến các đường cái lớn

trồng cây mít (cứ năm thước lại trồng một

(sự kiện này được chép vào tháng 5 năm 1831)

Trước kia vua cho rằng,

Chép khác thời

cây). Đê sông lớn, sông nhỏ đều trồng liễu, các vườn và nhà hoang phế đều trồng đay và gai.

đất ở các hạt phần nhiều bỏ không, vì khi xét thành tích các phủ huyện chưa có việc ghi công về sự khuyên dân trông trọt, nên đã sắc chỉ ba bộ Lại, Hộ, Công xét định chương trình đệ tâu. Đến nay nghị dâng lên cho là trong các loại thực vật, chỉ có cây mít, quả cỏ thể ăn, gỗ có thể làm rường cột, càng là thiết dùng. Vậy xin từ Quảng Bình vào Nam, Nghệ An ra Bắc, trên đường cái quan và ven sông đều cho trồng một loại thứ cây

ấy…

gian

94b

Ngày 16, Mậu Thìn, vào giờ Thìn, ban ngày có đám khí trắng bay ngang qua trời, thẳng như chữ nhất, hai đầu phát đốm

sáng, bên ngoài có vòng tròn bao quanh.

Không chép

94b

Tháng 4, mùa hạ, miễn 2 phần 10 thuế mùa hạ. Lại vì gạo ở Sơn Nam, Hải Dương đắt, cho phép dùng tiền bạc nộp thay. Vua trách tội người dân không biết báo thiên tai, quan phủ quan huyện không

biết đích thân thi hành, cai trấn không biết tra xét sự thực.

(sự kiện này đượcc chép vào tháng 3 năm 1831)

Chép khác thời gian

95a

Xuống chiếu cho Hiệp trấn Quảng Ngãi là Trần Danh Bưu làm Binh bộ Thị lang, về sau đổi làm Lại bộ, cùng với bộ

này tu sửa luật lệ. (sự kiện này được chép vào tháng 4 năm 1831)

(sự kiện này được chép vào tháng 3 năm 1831)

Chép khác thời gian

95a

Binh tào ở Bắc Thành là Đặng Đình Hòa bị giáng cấp, phạt bổng.

Không chép

95a

Tháng 5, triệu Trấn thủ Hải Dương là Trịnh Đình Vũ làm Chánh thống thập

cơ ở Bắc Thành.

Không chép

95b

Khi trị nhậm Hải Dương, [Trịnh Đình Vũ] truyền cho các thôn xã dựng

Không chép