Nghiên cứu văn bản Quốc sử di biên - 29

và đề thỉnh hộ. Việc phát giác, giao xuống bộ hình tra xét. Vua nói

: “Phức nhờ ơn nước, chức vị đến Tham tri. Sao không nghĩ giữ mình trong sạch, lại uổng pháp mà nhận hối lộ, làm việc mờ ám, mất lương tâm, tội là tự mình làm nên, bắt tội giảo giam hậu”

(sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1829)

76b

Ngoại truyện:

[Phạm Đình] Trạc mới đầu nhậm chức ở Thanh Hà, có ngâm thơ rằng:

Xích Bích hữu hoài huề dạ

nguyệt,

Vu sơn vô mộng đáo triều vân.

(Mong được kéo trăng khuya ở sông Xích Bích,

Chẳng mơ đến áng mây chiều ở

núi Vu).

Không chép

67b

(năm 1828) Ngày mồng 2, tức ngày

Nhâm Dần, tháng Giêng, mùa xuân, Lý Công Toàn xâm phạm phủ Kiến Xương.

Không chép

68a

Lang trung Nguyễn Huỳnh, Nguyễn Chiếu bị giáng cấp.

Không chép

68a

Ngày mồng 8, tức ngày Mậu Thân, có khí trắng bay như hình cầu vồng vắt

qua trời (từ phía đông nam rồi dần dần chuyển về phía đông bắc).

Không chép

68b

Ngày mồng 3, tháng 3, ban rượu và thịt cho các cụ ông và cụ bà thọ cao.

Từ 100 tuổi trở lên, đến dịp đầu xuân mỗi cụ ông được ban 3 cân rượu, 2 cân

thịt, cụ bà được ban 2 cân rượu, một cân thịt.

Không chép

68b

Bắt đầu lệnh cho các phủ huyện đắp thành.

Không chép

69a

Luân chuyển Lang trung Nguyễn

(sự kiện này được chép

Chép

Ngọc Trác làm Tham hiệp Nghệ An.

(sự kiện này được chép vào tháng 3 năm 1828)

vào tháng 5 năm 1828)

khác thời gian

69a

Mở rộng vườn sau.

Vận chuyển cây lan trắng và hoa hải đường ở Bắc Thành về trồng. Lại tìm các đồ gạch ngói, phiến đá cổ [xây] như bốn phía bức tường của tháp Báo Thiên thời Lý. Làm lồng sắt, phía trên giăng lưới, rồi

mua các loài gia cầm quý như chim đầu trắng về nuôi.

Làm vườn Thiệu Phương (ở bên tả cung thành), trong vườn đựng điện Hoàng Phúc cùng các đường, các biên và hồi lang

69a

Ngày 27, Bắc Thành gặp hỏa hoạn lớn, lửa cháy bắt đầu từ phố bán sa, lụa đến bãi để lương thực, chạy lan sang thiêu cháy mấy trăm nhà, người và vật nuôi bị thương rất nhiều, nhà nào bị hỏa hoạn, có người chết đều được vua ban tiền tuất và vải trắng.

Nhà dân ở ngoài Bắc Thành bị cháy, cháy lây hơn 200 nóc nhà. Sai phát tiền chẩn tuất…lập tức sai chẩn cấp mỗi nhà 3 quan tiền 2 hộc thóc, người chết mỗi người 1 lạng bạc, 1 tấm vải, 2 quan tiền, người bị

thương mỗi người 2 quan tiền…

Chép đầy đủ ngày tháng

69a-

69b

Tổng trấn Bắc Thành là Trương Văn Minh có tội, bị sung vào quân đội.

[Trương Văn] Minh làm Tổng trấn Bắc Thành 13 năm, nắm quyền chuyên chế, khơi đào hồ Hậu Giám, bị quân thần sách [69b] vu khống rằng do ông làm tổn hại đến long mạch, cho nên liên tục nhiều năm bị hỏa hoạn. Tam tào đem việc hạch tội lên vua, vua giáng ông xuống một cấp, chỉ nắm quyền giữ ấn vụ của Tổng trấn. Đình thần nghị tội phải xử trảm, bắt giam ngục tối, chờ xét xử, nhà vua cho rằng ông là Phò mã nên nghị tội vào hàng thân tộc hoàng gia, được đặc ân mệnh cho giải lên

kinh, luận bàn với đủ mọi kế [như] cho sung vào quân đội, tịch biên tài sản.

Nguyên quyền trưởng ấn Tổng trấn là Trương Văn Minh nhiều lần bị phân xử giáng đến 5 cấp độ, bộ Binh tâu xin cách chức….Bắc Thành nước sông lên to, đê điều vỡ…nguyên thành thần Trương Văn Minh , Đê chính Nguyễn Đức Hội và Nguyễn Văn Nghị, cùng các quan trấn và phủ huyện sở tại đều giao cho bộ Hình phân biệt nghị tội.

Chép khác nội dung

69b-

70a

Tháng 4, bắt đầu khai mở tịch điền, ban chế độ thuế ruộng của dân là 3 phần 10.

Đô thành và các doanh trấn đều có

(sự kiện này được chép rất chi tiết, cụ thể vào tháng 2 năm 1828)

Lược bớt nội dung

tịch điền.

Xây dựng đàn xã tắc, miếu Tiên Nông. Hàng năm vào tháng 5, bói xem ngày nào đẹp, vua đích thân xuống cày ruộng, lấy bốn miếng đất, đập vụn ra. Thiên tử mặc áo tơi, đội nón lá, cầm một cái cày sơn đỏ, gác hai cái sừng trâu vàng, đeo vòng vàng, hai đại thần cầm roi, (3 lão nông) bảo vệ ở bên phải bên trái, nghi vệ và quân nhạc theo sau. Thiên tử cày 3 đường, hoàng tử cày 6 đường, quan các trấn cày 9 đường. Một lát sau thì nghỉ ngơi, truyền cho mọi người ăn cơm. Sau khi cày xong thì gieo thóc, sai quan lại và binh lính [70a] thay phiên nhau tưới nước. Lại ban chế độ trâu đất cho các phủ huyện, có bản âm bản dương (xem Thông khảo). Hàng năm vào tiết lập xuân, tế mang thần, đánh trâu đất

(sự kiện này được chép vào tháng 4 năm 1828)

69b

Tháng 5, đê Kim Quan, Bắc Ninh bị vỡ mấy trăm trượng từ Bát Tràng đến Giang Cao. Vua xuống chiếu phát tiền ở

kho công, cho thuê hòa đắp lấp lại.

Không chép

69b

Trưng thu số thóc cho vay năm trước (dự tính thu lại một nửa số thóc đã vay).

Không chép

70a

Ngày mồng 7, tháng 6, xuống chiếu cho dân gian đem nộp tiền kẽm trắng nộp

cho quan (năm sau sẽ cấm dùng loại tiền này).

Không chép

70a

Bổ Văn hàn Đỗ Trọng Diễm giữ chức Bắc Thành Hình tào tư vụ.

[Đỗ Trọng] Diễm là người Đại Mão,

là hoàng đệ của Kiến An công, thuộc đám văn sĩ.

Không chép

70a-

70b

Thành Bắc Ninh bị đổ.

Không chép

70b

Ngày 26, Tri phủ phủ Thường Tín là Lê Trần Thạnh bị giáng cấp lưu nhậm.

Không chép

70b-

Chuyển Ký lục Gia Định là Trần Bá

ĐNTL có đoạn chép về

Chép

Kiên về Quảng Bình.

[Trần Bá] Kiên ở Gia Định, buồn khổ muốn về, bị Biện lý là Văn Dung đem việc nói xấu lên vua. Nhà vua gọi về kinh hỏi thăm tình hình, [Trần Bá] Kiên kể thật rằng: "Thần thực có ý đó, những lời Văn Dung nói đều đúng đấy". Thế là nhà vua bèn chuyển ông về làm Ký lục ở Quảng Bình.

[Bá] Dung vốn là người hung hãn, thường lấy những việc dâm phong bại tục [71a] làm hỏng chính sự, hại đến người dân, Tả quân là Duyệt tấu lên triều đình, [Bá Dung] bị giải về kinh, đi chưa được

nửa đường thì uống rượu độc tự tử.

Trần Bá Kiên : Hiệp trấn Quảng Bình là Trần Bá Kiên dung túng người nhà đòi hối lộ, việc phát, bị giải chức đợi xét. Lại vì án tha lầm kẻ tử tội, nên sai cách chức trước. Rồi Kiên chết.

khác nội dung

71a

Tháng 7, Vua xuống chiếu cho quan

ngoài kinh từ ngũ phẩm trở lên đều trình bày rõ những việc được, mất.

Không chép

71a

Hộ bộ Tham tri là Vĩnh có tội, bị xử tội chết.

Do Vĩnh giết tù nhân bắt được để cướp vợ của người đó.

Không chép

71b

Trấn thủ Tuyên Quang có tội, bị đi lưu đày phương xa.

(xem năm Ất Dậu).

Không chép

71b

Cho Đặng Đình Hòa và Nguyễn Trứ, Nguyễn Nhuận làm Tam tào Tham tri ở Bắc Thành.

[Đặng Đình] Hòa trước làm Đề lãnh (xem năm Canh Ngọ), [Nguyễn Trứ] trước làm Tham tán (xem năm Ất Dậu), [Nguyễn] Nhuận là người Bột Thượng, đỗ

Tú tài.

Không chép

71b

Hiệp trấn Bình Định là Lê Tông Quang

chết

Tham hiệp Bình Định là

Lê Quang chết

72b

Lấy được Ngọc tỉ ở Quảng Bình.

Không chép

73a

Tháng 9, Phó tổng trấn Bắc Thành là Phan Văn Thúy xin đổi cách mặc quần áo ở Bắc Thành, vua nghe theo. (chép đầy đủ

bài dụ của vua)

Không chép bài dụ của vua (sự kiện này được chép vào tháng 10)

Chép chi tiết nội dung

và khác

thời gian

73b

Tháng 10, [Nguyễn] Trứ mang ống vàng đưa đi khắp toàn hạt, thông báo thay đổi thể chế áo quần, không câu nệ già trẻ

trai gái, hạn cho ba tháng phải sửa đổi, người nghèo thì được hạn cho sáu tháng.

Không chép

73b

Bọn thư lại đàn áp các nhà dân ở chợ búa, có việc thì hống hách, đám đi theo càng tệ hơn, oán hận đầy đường, thế mà quan trong quan ngoài đều che giấu. Nay làm biểu tấu lên, dân vô cùng cảm động.

(sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1828)

Lĩnh Dinh điền sứ là Nguyễn Công Trứ dâng sớ xin trừ cái tệ cường hào

(sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1828)

Chép khác thời gian

73a-

74b

Ngày 28, Hình tào Lang Trung của Bắc Thành là Lý Văn Hào có tội, bị tội chém.

Không chép

74a

Tháng 10, mùa đông, đổi Xã trưởng thành Lý trưởng.

Không chép

74a

Xuống chiếu cấm xuyên tạc phong tục

Không chép

74b

Ngày mồng 9, tức ngày Kỷ Tỵ, tháng

11, sấm nổi vang rền ở phía tây bắc, sau đó, cuồng phong nổi lên.

Không chép

74b

Ngự chế bài thơ Đông chí

Không chép

75a

Ngày mồng 2, tháng 12, phát tiền ở kho công, thuê hòa đinh phu hai phủ Từ Sơn

và Thuận An đắp đê, hạn cao 1 trượng 6 thước, bề mặt là 5 trượng…

Không chép

75a

Ngày 19, tức ngày Ất Dậu, tháng 12,

có khí trắng như hình chữ nhất chạy ngang ở phía tây bắc.

Không chép

75a

Xuống chiếu cho các doanh trấn bán thóc rẻ để giúp dân nghèo.

(Đến năm 1835, nhà nước còn đặt sở Bình thiếu ở Kinh đô để giúp đỡ dân nghèo túng. Phàm những người nghèo túng, không kể ở Kinh hay ở ngoài đều cho đến sở đó

để mua: từ 1, 2 phương,

Chép thêm nội dung

đến thưng, đấu, bát đều được bán cho giá hạ (Gạo 1 phương giá 2 quan 3 tiền, giảm xuống 1 quan 8 tiền). Các quan quân và người giầu không được dự mua

(ĐNTL, T.4, tr.780).

75b

Xuống chiếu cho phụ nữ kết hôn kịp

thời.

Từ những người 16 tuổi đến những người 46 tuổi đều lệnh cho phải kết hôn

Không chép

75b

Xây điện Thái Nghiêm

Không chép

75b

Sai quan Lang trung tên là Hy dụ giặc Xiêm La.

Không chép

75b

Tri phủ Thiên Khai là Phạm Huy (Phạm Huy người Đăng Đôi, là cha của Tích), Giáo thụ Thuận An là Phạm Đăng

Cung (người Vạn Nhuế) cùng về trí sĩ.

Không chép

76a

Bỏ chức tuần bổ ở các trấn

Không chép

76a

Giáng chức Lễ bộ Thượng thư là Lương Tiến Tường xuống 3 cấp, vẫn cho lưu nhậm, quyền nắm giữ ấn triện ở Khâm thiên giám.(sự kiện này được chép vào tháng 12 năm 1828)

Thượng thư bộ Hộ là Lương Tiến Tường cũng vì nhận của gửi của Nhật Vĩnh mà bị phạt (sự kiện này được chép vào tháng 1 năm 1828)

Chép cụ thể nội dung và khác

thời gian

76a

Chuyển bản in Kinh truyện ở Bắc Thành cho Quốc tử giám.

Không chép

76b

Tháng Giêng, mùa xuân, sai sứ sang nhà Thanh.

Không chép

76b

Quan Tham tán tên là [Nguyễn Công] Trứ dâng tấu xin đặt huyện Tiền

Hải.(sự kiện này được chép vào tháng 1 năm 1829)

Sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1828

Chép khác thời gian

76b

Sai bọn Vũ Xuân Dĩnh phụng mệnh lo việc tuần môn (vốn Vũ Xuân Dĩnh là người Xuân Quan, làm Tri huyện Thượng

Nguyên, sau đổi làm Phủ doãn ở kinh đô).

Không chép

77a

Tháng 4, mùa hạ, Tri phủ Thạch Hà

Không chép

là Phương Đình Uyển có tội bị cách chức.

77a

Phục chức cho Lê Đạo Hoằng làm Hiệp trấn Quảng Yên.

Không chép

77b

Triệu Tri huyện An Lão là Dương

Xuân Triêm làm Binh bộ Chủ sự (được triệu vào ngày 18 tháng 2).

Không chép

77b-

78a

Tri phủ Thiên Trường là Nguyễn Cấp có tội, bỏ quan chạy trốn….

Không chép

78b

Ngày mồng 5, tháng 5, đê mới ở Kim Quan bị vỡ. Ngày mồng 6, lại phát động đinh phu ở hai phủ đến đắp đê. Tiếp đó, huy động binh ở năm doanh thần sách đến giúp sức. Gặp lúc mưa dầm không ngớt, phải phát động đinh phu ngày đêm phòng thủ đê điều. Nhà vua sắc cho Lê

Đại Cương rằng: "Đê còn thì ngươi còn, đê mất thì ngươi mất

Không chép

78b

Tham hiệp Nghệ An là Nguyễn Ngọc Trác vì tang mẹ mà được miễn chức (sau này lại khôi phục lại chức, làm Tham hiệp Thanh Hoa).

(ĐNTL có chép như sau : triệu Thự Hiệp trấn Biên Hòa là Đặng Chương và Tham hiệp Nghệ An là

Nguyễn Ngọc Trác về kinh)

Chép thêm nội dung

78b

Triệu Tri huyện Thanh Lâm là Ngô Huy Tuyền làm Lễ bộ Viên ngoại lang, sau đổi sang làm chức Lang trung, năm

Canh Dần lại làm chức Tri phủ.

Không chép

79a

Đốc học Bắc Ninh là Thái Hữu hầu bị

miễn chức

Không chép

79a

Tháng 6, lấy Lâm Văn Bính làm Đốc học Bắc Ninh.

Lấy Ty vụ Đỗ Trọng Diễm Quyền nhiếp Tri phủ Hoài Đức (ông tước là Tú Xuyên tử, rồi nhanh chóng được đổi lên làm Thông phán).

Đặt chức Thông phán trông coi việc trưng thu thuế vụ.

Lấy Lê Quốc Tá làm Đốc học Vĩnh Thanh.

Vốn [Lê Quốc Tá] làm Tri huyện huyện

Ý Yên. Tháng 4 năm Canh Dần (1830), [Lê Quốc Tá] mất, ngày 14 tháng 6 đưa

Không chép

tang về quê

79a-

79b

Tháng 7, mùa thu, bọn giặc loạn ở Tuyên Quang là ngụy Tương, ngụy Soán làm loạn. Quan trấn Sơn Tây đi đánh dẹp.

[79b] Quân giặc có số binh gồm mấy nghìn người phân tán chạy vào Sơn Tây, bị quan trấn bắt, giải lên Bắc Thành xử tội bêu đầu.

(ĐNTL có chép thổ phỉ ở Tuyên Quang là Ma Đình Thiệu tự xưng là điều bát họp đảng vài nghìn người, đến uy hiếp trấn thành, trấn thành đóng cửa tự thủ, giặc đốt cướp các nhà dân ngoài

thành gần hết ….)

Chép khác nội dung

79b

Tháng 8, lại triệu Phạm Hổ thực thụ Quốc tử giám Tế tửu.

Trước đó, năm Đinh Hợi, [Phạm Hổ] xin về [Bắc] thành dưỡng bệnh. Nhà vua trọng con người [Phạm Hổ] nên để trống vị trí đó đợi ông trở về. Đến lúc đó, vua mệnh cho quyền Tri phủ là Diễm cùng thầy thuốc đến thăm bệnh chẩn trị, bệnh tình thuyên giảm, vua lại xuống chiếu triệu vào. [Phạm] Hổ từ chối, lấy cớ là chưa thấu suốt sách thánh hiền, chưa thỏa lòng mong mỏi của các sĩ phu từ Linh Hà trở ra Bắc. Vua không đồng ý. Ông lại trở về kinh.

Khi [Phạm] Hổ ở [Bắc] thành, gặp lúc có kỳ thi Hương, con ông làm văn hộ người khác, bị Giáo thụ Hoài Đức đánh roi. [Phạm] Hổ giận mà nói rằng: "Ta hận không được làm đại quan, [nhưng] như đám Giáo thụ thì môn đồ ta rất nhiều".

Người đời cho rằng ông nói quá lời….

Thự tế tửu Quốc tử giám là Phạm Đình Hổ tới kinh. Hổ trước vì ốm cáo về, lâu không đến …Khi đến vua gọi vào yết kiến, yên ủi, hỏi han cho 100 quan tiền và cho ở Kinh điều dưỡng hàng tuần rồi mới cung chức

Chép chi tiết nội dung

80b-

81a

Phó Tổng trấn Gia Định có tội, tự

sát.

Không chép

81a

Triệu Tri phủ Lâm Thao là Đặng Huy Thuật làm Lang trung, lấy chức Chủ sự Dương Xuân Triêm thay làm Tri phủ

Lâm Thao.

Không chép

81a

Tri huyện Gia Bình là Lê Tông Vĩ bị cách chức…

Không chép

82a

Tháng 9, lấy Nguyễn Cung làm Thự

Ấn vụ ở Gia Bình (Nguyễn Cung là người Nhị Khê, đỗ ân khoa).

Không chép