Nghiên cứu văn bản Quốc sử di biên - 27

Tham hiệp Sơn Nam là Phụng bị tội (uống thuốc độc tự tử).

Không chép

44a

Sao chổi mọc ở phương Đông. Đuôi hướng về phương Tây, đến tháng 9 thì hướng về phương Đông.(sự kiện này được chép vào tháng 2 năm 1825)

Sao chổi mọc lâu chưa hết . Rồi sao chổi dần dần mờ đi, đến đầu tháng

11 thì hết (sự kiện này được chép vào tháng 7

năm 1825)

Chép khác thời gian

44a

Chức Biện lý Quảng Nam là Vũ Huy Đạt có tội, bị xử tử.

[Vũ Huy] Đạt là người Hồ Dương, đỗ Giải nguyên khoa thi năm Quý Dậu. Trải nhậm các chức Tri huyện, Tri phủ, rồi đến chức Tham tri, được nhà vua sai đi coi thi ở trường thi Thanh Hoa, có sĩ nhân không làm văn, chỉ bày ra việc thi để vụ lợi. [Vũ Huy Đạt] dâng bản tấu, triều đình nghị tội là việc không đáng tâu mà tâu, nên giáng cấp, phạt bổng.

Về sau, [Vũ Huy Đạt] phát thóc trong kho ra bán ở Gia Định, lộng quyền tự dâng giá tiền chuẩn của nhà nước lên 30 quan, bị đình thần nghị tội, tấu lên bề trên. Vì [Vũ Huy Đạt] tâu đáp không rõ ràng, lại làm những việc bại hoại, mắc hai tội một lúc, nên bị xử quyết ("mông lung" nghĩa là "không rõ ràng"). (sự kiện này được chép vào tháng 2 năm 1825)

Trường Thanh Hoa có người học trò là Ninh Kế ở Ninh Bình vào kỳ thi đệ nhất, không làm văn mà trong quyển thi lại điều trần đại lược nói rằng khoa mục lấy học trò nên trở lại lối từ chương tao nhã mà đổi thói hẹp hòi về cử nghiệp. Quan trường là Vũ Huy Đạt và Nguyễn Viết Cơ đem việc tâu lên. Vua giao bộ hình bàn định. Rốt cuộc Kế vì tội càn bậy bị đóng gông trong 1 tháng và đánh trượng rồi tha. Bọn Đạt tâu nhàm đều bị phạt.

Bộ lễ xét ra trong quyển đỗ hương cống, có quyển Nguyễn Huy Lịch dấu vết đáng ngờ, quyển của Phạm Huy Thục và Nhữ Đình Tố đều có tì vết và nhầm lẫn…Quan trường là Vũ Huy Đạt, lấy nguyên hàm Ký lục giáng 2 cấp…(sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1825)

Thự Hiệp trấn Vĩnh Thanh là Vũ Huy Đạt có

tội phải miễn chức. Đạt uổng pháp tham tang, bị

Chép khác thời gian

thuộc liêu tố giác, thành thần Gia Định đem việc tham hặc tâu lên. Đạt bị cách chức để tra hỏi. Khi án dâng lên, tính tham tang hơn 130 lạng bạc, bị tội giảo hậu (sự kiện này

được chép vào tháng 6 năm 1827)

44a

Lấy Lưu Áo, Lang trung bộ Hình làm Hiệp trấn Tuyên Quang, (ông Trần Danh Bưu ở Bảo Triện thay làm Lang

trung).

Không chép

44b

Ngày mồng 8, tháng 4, mùa hạ, định binh ngạch tháng 4.

(ghi chép đầy đủ 24 điều trong điều lệ binh tịch)

Chép giản lược nội

dung

44b

Tháng 5, ra lệnh cấm các trò phù thủy và tượng gỗ.

Không chép

44b

Trấn thủ trấn Hải Dương đánh bọn cướp, đốc chiến bắt được tên Cường (ở

Phú Kê, Tiên Minh).

Không chép

44b

Ngày 27, xuống chiếu yêu cầu khai báo nhật ký về tình hình mưa gió trong tháng. Lại truyền cho các phủ huyện sở tại, giá gạo trong tháng đắt rẻ thế nào, mưa gió khô hạn hay ngập lụt ra sao đều nhất nhất tâu trình lên. (sự kiện này được chép vào tháng 5 năm 1825,)

Cấp cho Khâm thiên giám 3 cái kính chiêm nhật kính đại thiên lý kính và thiên lý kính. Dụ rằng : “Từ nay về sau xem xét tượng trời, hết thảy các điều tai hay lành do mắt thấy tai nghe đích xác thì cho cứ thực mật phong tâu ngay, nếu cứ giữ thói hèn cũ, không phát minh được gì, tất trị tội nặng” (sự kiện này được chép vào tháng 7

năm 1825)

Chép khác thời gian

45a

Tháng 8, xuống chiếu tiến cử người giỏi văn học.

Không chép

45a

Ngày 12, xuống chiếu những nơi có ruộng mà không cấy lúa thì đều làm án tâu

Không chép

lên.

45a

Ngày 19, cấm quan Đề lại, Thông lại

và Xã trưởng cậy việc công mà ức hiếp tổn hại đến người dân.

Không chép

45a

Ngày 21, xuống chiếu các nha huyện đệ trình các án đã thụ lý xong.

(sự kiện này được chép vào tháng 8 năm 1825)

(sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1825)

45a

Tháng 8, xuống chiếu chọn người có năng lực làm Xã trưởng.

Không chép

45b

Ngày 23, Tổng trấn Bắc Thành đặt đàn tế ở am chùa Linh Sơn.

Không chép

45b-

46a

Lấy chức Chủ sự là Thân Văn Quyền làm Tế tửu Quốc tử giám. Tham tán Nguyễn [Công] Trứ tạm giữ chức Tư nghiệp…

(sự kiện này được chép vào tháng 8 năm 1825)

Khởi phục nguyên Tư nghiệp Quốc tử giám là Phan Bảo Đĩnh làm tế tửu (sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1825)

Chép khác nội dung

46a

Ngày mồng 6, tháng 9, định phép trưng thu thóc. ( sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1825)

Sự kiện này được chép vào tháng 12 năm 1825

Chép khác

thời gian

46b

Ngày 19, xuống lệnh bắt đầu tổ chức thi Hương thi Hội, thông liền tứ trường.

Khoa thi đó, Lễ bộ Hữu tham tri là Phan Huy Thực làm Giám quan ở trường Thừa Thiên. Có sĩ nhân Trực lệ là Nguyễn Thiên Điều làm càn, phá trường thi, bị hạ

ngục. Nhà vua rất giận (sự kiện này được chép vào tháng 7 năm 1825)

Sự kiện này được chép vào tháng 7 năm 1825

Chép khác thời gian

46b

Ngày 13, tháng 8 xuống dụ cho các đình thần rằng: "Trẫm từ khi đích thân nắm chính trị đến nay, chỉ nghĩ đến văn trị, đau đáu trong lòng điều trọng nho dùng sĩ. Vì thế mà đặt thêm các chức học quan để vun đắp cho việc giáo dục. Lại mở đặt khoa

mục để kén chọn người tài. ….(sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1825)

Sự kiện này được chép vào tháng 7 năm 1825

Chép khác thời gian

47b

Tham bồi bộ Hình tên là Nghi bị tội phạt bổng.

[Nghi] vốn là cựu thần ở Đông

Giáng nguyên Ký lục Quảng Bình là Trần Đăng Nghi làm Thiêm sự

Lại bộ Biện lý dinh vụ

Chép cụ thể

và chi

tiết nội

doanh, được thăng lên làm Tham bồi.

Quảng Nam. Nghi trước

dung

Khoa thi năm ấy làm Chủ khảo ở trường

ở Quảng Bình, vì thiện

thi Nghệ An, vì tư thông ảnh hưởng đến

tiện chi lận vật hạng

nhân cách nên [48a] bị tội phạt bổng.

công không vào sổ, bị

Nghi nói rằng: "Cử nhân khoa này, không

giáng một cấp, đến khi

đầy 30 người, không đủ để lấy hết nhân tài

vâng triệu về Kinh lại

ở Nghệ An. Tuy phạt bổng ta có phương

được phái đi làm duyệt

hại gì". Nghi bị quan đội Hổ uy tố cáo,

tuyển Ninh Bình, kiểm

giáng xuống làm Thư lại hàm bát phẩm.

sát sơ suất lại bị giáng

Không bao lâu sau Nghị được khôi phục

một cấp. Bộ Lại xin cho

làm Hình tào ở Bắc Thành, nhân việc

đợi ngày bổ quan sẽ

công đi qua Từ Sơn, được Tri phủ Từ

giáng hai cấp lưu. Vua

Sơn tặng cho 10 cân "sơn dược" [thuốc

đặc biệt khiến giáng bổ

trên núi], và nói rằng đó là báu vật thổ

chức ấy

nghi của đất Đình Bảng. Nghi nói rằng:

"Thổ nghi tặng cho người có tên là Nghi,

đúng là Tri phủ cố tình phạm húy". Tri

phủ bái lạy xin tạ tội không thôi. Nghi

cười rằng: "Ngẫu nhiên mà trùng thôi có

sao đâu, xưa có chuyện Hàn Cao 韓 皋

không kiêng húy hàn cao 寒 膏 (xem Vận

lâm), khanh không biết sao"?

(sự kiện này được chép vào tháng 9 năm

1825)

48b

Ngày 13 tháng đó, Vị nhập lưu Thư lại Hồ Xuân Mai sửa chữa tấu văn làm việc thất thố, bị phạt 20 roi. Hiệp trấn Hải Dương là Nguyễn Kim Giám bị tội xúi kiện nên bị xử trảm, bêu đầu ở cửa Đông

Bắc Thành.

Không chép

49a

Ngày 15, xuống chiếu xem xét lúa ruộng theo các số thu cụ thể. (sự kiện này được chép vào tháng 9 năm 1825)

Sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1825

Chép khác

thời gian

49a

Ngày 23, khảo hạch chức Đề lại, Thông lại. Các Đề lại, Thông lại đến trấn sở khảo hạch sự thực rồi cho phép làm

ngoại tiêu sai, chuẩn cấp cho ấn triện và dấu kiềm ký.

Không chép

49a

Ngày 26, kiểm tra đê đập sở tại.

Không chép

49b

Ngày 11, tháng 10, mùa đông, làm

Không chép

lại sổ sách gửi đi.

49b

Ngày 17, định lệ đệ trình văn án cho các trấn.

Các án mạng và án trộm cướp, cùng việc đăng ký hộ tịch cho các dân phiêu tán các xã trở về, quan sở tại phải khai sách đầy đủ vào cuối năm, hạn là đến tháng 11 các bản án phải đã gửi đến bộ (những án tụng tạp nhạp thì chỉ hạn cho 3 tháng phủ huyện đệ trình án văn, mỗi năm cấp cho

50 quan). (sự kiện này được chép vào tháng 10)

Chuẩn định từ nay các án thành dinh trấn tâu lên, chỉ có việc cướp lớn khẩn yếu thì cho tâu ngay, còn các án về trộm cướp thường và nhân mạng thì đến cuối tháng 11 gửi đến bộ. Làm trái thì tờ tâu bị bác. Ghi làm lệ (sự kiện này được chép vào tháng 11)

Chép khác thời gian

49b

Tháng 11, cấm dân gian không được lĩnh binh khí làm của riêng.

Không chép

50a

Thập cơ Thạch tiến đến đóng đồn ở Văn Giang, bị giặc phá. Sau đó, [giặc] lại đánh Tổng Thái ở Đại Vi, Thái bị

trúng đạn, tự đâm rồi chết.

Không chép

50a

Ngày 11, tháng 12, xuống chiếu cho quan sở tại khai rõ các đền thiêng.

Không cứ là ngày bao nhiêu, những đền nào mà cầu đảo được mưa, có hiển ứng thì được ban tiền đèn dầu, hương, nến để tạ mưa.

Không chép

50a

Chọn cử nhân bổ làm quan ở vùng ngoài.

Không chép

51b

Ngày 12, tháng Giêng, mùa xuân, trừ giảm thuế thân ở các trấn.

Chiếu rằng: Trời đất chuyển vận, sinh vật ắt khởi đầu vào mùa xuân, đấng vương giả lên ngôi trị vì thiên hạ, được bề tôi giúp sức. Phàm khi tích phúc thời phô bày ban thưởng mà đức hạnh nhà vua đủ

để đứng đầu muôn người…

(không chép lời chiếu)

Chép thêm nội dung

52a

Ngày 15 tổng trấn Bắc Thành bắt được ngụy Trần Toản, bèn giết.

Không chép

Chép thêm nội

dung

52a

Đặt chức Vạn trưởng ở các bến sông

Không chép

Chép

thêm

nội

dung

52b

Ngày 29 chuyển kho tiền Xích Đằng ở

trấn Hải Dương về Bắc Thành, cho chở về kinh

Không chép

52b

Tổng trấn Bắc Thành là Lê Tông Chất về nghỉ hưu.

(ghi là về đinh ưu)

Chép khác

nội dung

52b-

53a

Tên giặc ở Phụ Dực là Đỗ Bá Vành khởi binh ở Hải Dương.

Vành người Bắc Trạch, Phụ Dực, là người lực lưỡng, có tài ném mác, cùng với tên Cát người ở Gia Hộ và tên Hạnh người ở Nhân Dục, cấu kết với nhau lấy danh nghĩa là phù Lê dấy thiện ở Đồ Sơn, ngụy xưng là Hoàng Long, [53a] y phục cờ quạt đều chuộng màu đen, từ Bổng Điền đắp đất làm lũy tiến vào Nam Định.

Đường thủy do Cát là tướng cũ của nhà Tây Sơn chỉ huy. Cát đã ngoài 70 tuổi. Cát dẫn hơn 200 chiến thuyền lớn, chiếm cứ cửa Trà Lý, sai người giả vờ đến trấn Nam Định, nói rằng giặc tập trung ở giữa cảng Tiền Hải, nước nông có thể tập kích. Quan trấn tin theo, cho thủy quân xuống Tiền Hải, Cát cắt ngang đường phục kích, quân của quan trấn bị thua to, 10 cơ binh chết hết, quan trấn cũng bị hại, mất hết thuyền chèo khí giới, bị xử tội đánh thây. Chẳng bao lâu, Cát bị thổ hào bắt được, giải về Bắc Thành xử trảm, con trai là Chiêu Trường vẫn nắm thủy quân.

Tri huyện Tiên Lữ là Trịnh Vinh đánh nhau với giặc. Trịnh Vinh dàn quân thành trận địa bắt được ba tên giặc, chém được một tên trọng tội cùng 20 tên bè đảng, được thưởng 20 lạng bạc. Vỗ yên lưu dân, úy lạo dân chúng [53b]. Quan Bắc Thành đốc thúc quân thủy, quân bộ, chia đồn ở cửa biển Gia Hộ để chế ngự

bọn giặc, ban hành mười điều bắt giặc. Lại phát lấy 50 chiếc đò ngang để vận chuyển

Thổ phỉ ở Nam Định là Phan Bá Vành nổi loạn. Vành từ khi Vũ Đức Cát bị bắt, lén họp đồ đảng hơn 2000 người, chúng đều suy tôn Vành là minh chủ, quấy nhiễu cướp bóc các hạt Vũ Tiên và Chân Định….gặp những võ quan bắt giặc ở Thiên Trường là Phó quản cơ Vũ lực Phạn Văn Khuê, Phó quản cơ năm cơ Hiệu thuận Nguyễn Đăng Khánh, cùng với phó quản cơ cơ Hậu định giữ bảo Vy Lại là Trịnh Văn Nỗi đem 500 quân chia đi 3 đường cứu viện, bắt được và chém được vài mươi tên giặc. Giặc bỏ vây rút đi.

Chép khác nội dung

quân lương, chặt trúc chặt cau trong dân gian, dựng cầu phao ở Nại Xuyên thuộc An Lão. Dân xã sở tại bắt được trộm cướp thì cho lại viên trong huyện được tự ý bắt giải vào nhà giam, canh giữ cẩn thận.

(sự kiện này chép vào tháng 2 năm 1825)

53b

Đặt đài bắn pháo ở cửa biển để phòng thủ biên giới.

Không chép

53b

Nhà vua đích thân soạn mỹ tự cho hoàng tôn, cấm dùng chữ xiêm 暹.

Không chép

53b

Ngày 23, chức Giáo thụ Thái Bình là Nguyễn Giản mất.

Không chép

54a

Xuống chiếu hỏi thăm tình hình bệnh tật của dân chúng, khoan hồng cho những người còn trốn thuế nhà nước.

Không chép

54a

Tháng 3, giao cho Đồng tri phủ phủ

Kinh Môn là Nguyễn Bá Thịnh tạm thay trông coi các việc in ấn ở Nam Sách.

Không chép

54a

Bổ nhiệm Lê Tông Dư làm Tri phủ phủ Bình Giang.

Không chép

54a

Ngày 10 tháng 5, mùa hè, vì gặp năm hạn hán, vua xuống chiếu xem xét

các ruộng mùa hạ bị thiên tai.

Không chép

54b

Ngày mồng 4, tháng 6, đặt thêm chức Huyện giáo.

Người có ít nhiều tài năng về văn

học trong một huyện nào đó thì được xếp vào chức này.

Không chép

54b

Tham bổ:

Hoàng giáp Hoàng Đình Thạnh, người Đông Bình, quê mẹ ở Đông Ngạc, vua ngự bút đổi tên là Tế Mỹ. Lúc đầu

nhận chức Hiệp trấn Nam Định, về sau lại đổi làm chức Hiệp trấn Sơn Nam.

Không chép

55a

Ngày mồng 2, tháng 7, mùa thu, sửa đổi Bắc khách thành Minh hương.

Tông ở Bình Vọng, Hiển ở Phương Để, Hiển còn có một tên khác là Tú đều là Bắc khách [Hoa kiều]. Xưa gọi Bắc khách

ĐNTL không chép rõ việc cải chính này, chỉ ghi việc đổi định lệ thuế cho người Minh Hương ở các địa phương (ĐNTL,

TII, tr.526).

Chép thêm nội dung

là Minh hương 明 香, nay đều đổi thành

chính tự là Minh hương 明 鄉.

55a

Ngày mồng 3 có một ngôi sao đỏ rực chiếu từ Tây sang Nam.

Không chép

55a

Trên trời có mây ngũ sắc

Không chép

55a

Ra lệnh cấm giới

Không chép

56a

Đặt Ty Hóa bảo.

Không chép

56a

Đốc học Nam Định là Nguyễn Đăng Sở về nghỉ hưu.

Không chép

56a

Ngày 15, tháng 8, cấm bọn phu bếp và các tay gậy gộc uy hiếp các nơi chợ

búa.

Không chép

56a

Ngày 17 kiểm tra lại các ruộng đã hoang phế.

Không chép

56b

Đốc phủ phủ Thuận Yên lấy cớ mắc bệnh xin bãi miễn.

Không chép

56b

Ngày mồng 6, tháng 9, vua xuống chiếu nhắc nhở Nha lại, Dịch mục (nhân vì Nha lại, Dịch mục mưu toan việc riêng

mà hạch sách hành lý đồ đạc).

Không chép

56b

Ngày 17, xuống chiếu về việc bọn quan Bùi Đình Hùng. Người nào có thể

bắt được bọn Bùi Đình Hùng, gồm 10 tên thì được sung thưởng.

Không chép

56b

Ngày 25, mây ở phía đông nam che hết khoảng trời trông như màn trướng.

Không chép

57a

Ngày 11, tháng 10, mùa đông, chọn mua

kim cương, đá quý, không câu nệ lớn nhỏ.

Không chép

57a

Ngày 18, treo thưởng cho ai mua được bọn giặc cừ (đầu sỏ). Ai có thể bắt được bọn Bá Vành [Vinh], bọn tên Hạnh, tên Bàng thì cứ mỗi tên được thưởng 300 lạng bạc.

(sự kiện này được chép vào tháng 10 năm 1826)

Thổ phỉ ở Nam Định là Phan Bá Vành cùng với đồng đảng là Nguyễn Hạnh tụ họp hơn 5000 người, quấy rối các huyện Tiên Minh, Nghi Dương trấn Hải Dương, lại liên kết với giặc Thanh để cướp bóc ngoài biển…Vua dụ rằng :

“…Vành đã họp thành

Chép khác thời gian