Hoạt Động Phi Tín Dụng Của Ngân Hàng Thương Mại

+ Cho thuê tài chính: là một hình thức cấp tín dụng trung dài hạn bằng tài sản. Theo tiêu chuẩn kế toán tài chính Mỹ “Accounting for leases in the United States regulated by the Financial Accounting Standard Board – FASB”, “Cho thuê tài chính là giao dịch cho thuê thỏa mãn ít nhất một trong bốn tiêu thức sau: (i) Quyền sở hữu tài sản được chuyển giao cho bên thuê khi kết thúc hợp đồng thuê; (ii) Hợp đồng có quy định quyền chọn mua tài sản với giá thấp hơn thị giá giá sản sản thuê tại thời điểm kết thúc hợp đồng; (iii) Thời hạn của hợp đồng bằng hoặc lớn hơn 75% thời gian hữu dụng dự tính của tài sản; (iv) Hiện giá của các khoản thanh toán tiền thuê bằng hoặc lớn hơn 90% thị giá tìa sản tại thời điểm ký kết hợp đồng”. [72]

Hoạt động tín dụng là hoạt động sử dụng vốn chủ yếu của các NHTM, đem lại khoảng 60% - 80% thu nhập cho ngân hàng nhưng là hoạt động chứa đựng nhiều rủi ro. Thu nhập của NHTM qua hoạt động tín dụng phụ thuộc vào các yếu tố như: quy mô, cơ cấu tín dụng; khả năng bù đắp rủi ro; chất lượng tín dụng.

- Hoạt động đầu tư

Ngoài hoạt động cấp tín dụng cho nền kinh tế, các NHTM còn có thể sử dụng vốn của mình để đầu tư trên thị trường chứng khoán thông qua việc mua các loại chứng khoán nợ, chứng khoán vốn của Chính phủ, các tổ chức kinh tế. Ngoài ra, NHTM còn thực hiện góp vốn vào các tổ chức kinh tế khác dưới dạng các công ty liên doanh, liên kết. Đây là cách để các ngân hàng đa dạng hóa các hình thức sử dụng vốn, giảm thiểu rủi ro, tăng cường khả năng thanh khoản. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn trong hoạt động của hệ thống, NHTW thường quy định các tỷ lệ đối với hoạt động đầu tư. Chẳng hạn, ở Việt Nam, theo quy định tại Thông tư 36/2014/TT – NHNN, NHTM chỉ được mua, nắm giữ cổ phiếu tối đa không quá 2 TCTD và NHTM nắm giữ dưới 5% cổ phần biểu quyết tại TCTD.

- Hoạt động sử dụng vốn khác:

Ngoài hoạt động cho vay, đầu tư nhằm mục tiêu sinh lời, NHTM còn có một số hoạt động sử dụng vốn khác như: xây dựng cơ sở hạ tầng, đầu tư vào các thiết bị, công nghệ phục vụ hoạt động kinh doanh. Mặc dù các hoạt động

này không trực tiếp tạo ra thu nhập nhưng là cơ sở để ngân hàng áp dụng các chuẩn mực quản trị ngân hàng hiện đại, nâng cao chất lượng sản phẩm, dịch vụ. Từ đó, ngân hàng hoạt động kinh doanh của ngân hàng hiệu quả hơn.

1.1.3.3. Hoạt động phi tín dụng của ngân hàng thương mại

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 229 trang tài liệu này.

Ngoài hoạt động huy động vốn, sử dụng vốn huy động để cho vay, đầu tư, NHTM còn tiến hành các hoạt động cung ứng các dịch vụ phi tín dụng. Đây là các hoạt động không sử dụng đến tài sản nợ mà là việc NHTM dựa trên khả năng công nghệ, phương tiện, nguồn nhân lực để cung cấp dịch vụ cho khách hàng nhằm tạo ra thu nhập cho NHTM bằng các khoản phí thu được từ khách hàng.

- Hoạt động cung cấp dịch vụ thanh toán: Dịch vụ thanh toán là dịch vụ mà ngân hàng thực hiện nghĩa vụ thanh toán chi trả không dùng tiền mặt qua hệ thống ngân hàng thay cho khách hàng. Đối với dịch vụ thanh toán, các NHTM cung ứng dịch vụ thanh toán trong nước và dịch vụ thanh toán quốc tế.

- Hoạt động kinh doanh ngoại hối: là hoạt động mà NHTM thực hiện mua và bán ngoại tệ nhằm đáp ứng nhu cầu ngoại tệ cho khách hàng, đặc biệt là khách hàng doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập khẩu. Ngoài việc mua bán ngoại tệ trao ngay, với sự phát triển của thị trường ngoại hối, dịch vụ kinh doanh ngoại hối phái sinh của ngân hàng rất đa dạng như: Giao dịch kỳ hạn (Forward), giao dịch hoán đổi (Swap), giao dịch hợp đồng quyền chọn (Option), giao dịch hợp đồng tương lai (Future), giao dịch arbitrage.

- Hoạt động ngân hàng điện tử: Hiện nay, dịch vụ ngân hàng điện tử tồn tại dưới hai hình thức: hình thức ngân hàng trực tuyến, chỉ tồn tại dựa trên môi trường mạng Internet, cung cấp dịch vụ 100% thông qua môi trường mạng; và mô hình kết hợp giữa hệ thống NHTM truyền thống và điện tử hóa các dịch vụ truyền thống, tức là phân phối những sản phẩm dịch vụ cũ trên những kênh phân phối mới.

Ngoài ra, các NHTM còn cung ứng các dịch vụ khác có liên quan như: dịch vụ thu hộ, chi hộ, dịch vụ kinh doanh ngoại tệ, dịch vụ đại lý và ủy thác, dịch vụ giữ hộ tài sản,… hoặc các NHTM còn có thể thành lập các công ty con

trực thuộc chuyên hoạt động cung cấp các dịch vụ như: bảo hiểm, chứng khoán, quản lý quỹ, bất động sản,…

Hoạt động dịch vụ là hoạt động đem lại thu nhập cho ngân hàng và chứa đựng ít rủi ro. Do vậy, gia tăng hoạt động dịch vụ, gia tăng tỷ trọng thu nhập từ hoạt động dịch vụ là xu thế phát triển của các ngân hàng hiện đại.

1.2. Hiệu quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại

1.2.1. Khái niệm

Hiệu quả là từ được sử dụng rất thông dụng trong mọi lĩnh vực. Theo Từ điển Tiếng Việt, “Hiệu quả là kết quả như yêu cầu của việc làm mang lại”. Trong đó,“Kết quả là cái đạt được, thu được trong một công việc, một quá trình tiến triển của sự vật”. Từ hai khái niệm trên có thể thấy, hiệu quả có thể được hiểu là mức độ đạt yêu cầu của kết quả [57]. Theo P.Samuelson và W.Nordhous: “Hiệu quả nghĩa là không lãng phí”. Quan niệm này được hiểu là với cùng một kết quả thu được, hoạt động nào chi phí thấp hơn thì hoạt động đó được coi là hiệu quả hơn. Quan niệm này so sánh kết quả với chi phí bỏ ra và đặt mục tiêu tiết kiệm chi phí [22]. Theo cuốn “Từ điển Toán kinh tế, Thống kê, kinh tế lượng Anh - Việt” của Nguyễn Khắc Minh thì “hiệu quả - efficiency” trong kinh tế được định nghĩa là “Mối tương quan giữa đầu vào các yếu tố khan hiếm với đầu ra hàng hóa và dịch vụ” và “khái niệm hiệu quả được dùng để xem xét các tài nguyên được các thị trường phân phối tốt như thế nào” [18]. Như vậy, có thể hiểu hiệu quả là mức độ thành công mà các doanh nghiệp đạt được trong việc phân bổ các đầu vào có thể sử dụng và các đầu ra mà họ sản xuất, nhằm đáp ứng một mục tiêu nào đó.

Như vậy, có thể hiểu: Hiệu quả là mối quan hệ giữa kết quả thu được của một hoạt động so với chi phí bỏ ra để tiến hành hoạt động đó.

Xét trong hoạt động kinh doanh của NHTM, hoạt động kinh doanh của NHTM tiềm ẩn rất nhiều rủi ro nên kinh doanh ngân hàng còn có thể được xem như “kinh doanh rủi ro”. Do vậy, để đảm bảo cho sự tồn tại phát triển của NHTM trong tương lai, hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng ngoài việc xem xét đến mối quan hệ giữa kết quả thu được và chi phí bỏ ra trong hoạt

động kinh doanh thì phải xem xét tới việc đảm bảo an toàn trong hoạt động trên cơ sở khẩu vị rủi ro đã được xác định.

Xét trong phạm vi của nền kinh tế, do NHTM là trung gian tài chính trong nền kinh tế nên hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM còn được thể hiện ở sự đáp ứng yêu cầu của các nhiệm vụ phát triển kinh tế chung của Nhà nước, lợi ích của xã hội. Một NHTM hoạt động kinh doanh có hiệu quả khi NHTM đó đóng góp vào sự phát triển chung của nền kinh tế..

Như vậy, theo quan điểm của NCS: Hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM là mối quan hệ giữa kết quả thu được với chi phí bỏ ra trong hoạt động kinh doanh, đồng thời đảm bảo mức độ an toàn của NHTM trên cơ sở khẩu vị rủi ro đã được xác định, đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội.

1.2.2. Sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại

* Thứ nhất, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của NHTM

NHTM là doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận. Hoạt động kinh doanh có hiệu quả khi NHTM tối đa hóa thu nhập, tối thiểu hóa chi phí, khi đó, lợi nhuận thu được là cao nhất. Việc thu nhập đủ để bù đắp chi phí và có lãi là điều kiện cần thiết để duy trì hoạt động. Đồng thời, NHTM kinh doanh tiền tệ, nên ngoài mục tiêu lợi nhuận, hiệu quả hoạt động kinh doanh còn là đảm bảo an toàn trong hoạt động. Do vậy, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của NHTM.

* Thứ hai, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh là cơ sở để NHTM nâng cao năng lực cạnh tranh

Hoạt động an toàn và có hiệu quả giúp năng lực tài chính của NHTM được cải thiện. Năng lực tài chính được cải thiện giúp NHTM đủ khả năng chống đỡ với những biến động, áp lực cạnh tranh trên thị trường; tạo lợi thế trong hoạt động huy động vốn và sử dụng vốn. Đồng thời, NHTM có đủ khả năng để hiện đại hóa công nghệ ngân hàng - một trong những yếu tố quan trọng để cung cấp các sản phẩm, dịch vụ ngân hàng hiện đại, đặc biệt, trong bối cảnh

cuộc cách mạng công nghệ 4.0. Đây là những yếu tố tạo nên sự khác biệt để thu hút khách hàng, từ đó, nâng cao năng lực cạnh tranh của NHTM.

* Thứ ba, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh đáp ứng yêu cầu hội nhập

Hội nhập quốc tế về tài chính ngân hàng là xu thế tất yếu đối với các nền kinh tế đang phát triển. Trong quá trình hội nhập, bên cạnh những lợi thế như: tiếp cận được các nguồn vốn đầu tư, kinh nghiệm quản lý từ các NHTM nước ngoài, các NHTM nội địa sẽ phải chịu áp lực cạnh tranh từ các NHTM nước ngoài này. Đây là những ngân hàng có năng lực tài chính tốt, bề dày kinh nghiệm trong điều hành hoạt động kinh doanh, công nghệ ngân hàng hiện đại. Do vậy, nếu hiệu quả hoạt động kinh doanh không được nâng cao, NHTM sẽ bị tụt hậu so với các NHTM đối thủ trên thị trường. Khi đó, khả năng tồn tại và phát triển trong tương lai của NHTM sẽ thấp.

* Thứ tư, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội

Một NHTM hoạt động kinh doanh có hiệu quả khi thực hiện tài trợ vốn đối với dự án khả thi, có hiệu quả để các dự án đầu tư, phương án sản xuất kinh doanh có khả năng thể thực hiện được. Từ đó, giúp doanh nghiệp mở rộng và duy trì hoạt động, đây là cơ sở để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Với chức năng trung gian thanh toán, việc cung ứng các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt giúp đẩy nhanh tốc độ lưu thông tiền tệ, tiết kiệm chi phí, gia tăng khả năng quản lý của nhà nước đối với các hoạt động của các chủ thể trong nền kinh tế. Do vậy, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM thông qua việc nâng cao chất lượng hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán góp phần gia tăng tỷ trọng thanh toán không dùng tiền mặt của các chủ thể trong nền kinh tế. Từ đó, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.

1.2.3. Nội dung hiệu quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại

Xuất phát từ quan điểm về hiệu quả hoạt động kinh doanh mà NCS đã đề cập thì hiệu quả hoạt động kinh doanh được biểu hiện trên các khía cạnh sau:

1.2.3.1. Khả năng sinh lời

NHTM là một doanh nghiệp hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận. Đây cũng là mục tiêu cơ bản, quyết định đến khả năng phát triển trong tương lai của ngân hàng. Để tối đa hóa lợi nhuận đòi hỏi các NHTM phải tối đa hóa được thu nhập, đồng thời tối thiểu hóa chi phí. Việc tối đa hóa thu nhập của NHTM thể hiện qua việc các hoạt động sử dụng vốn và cung ứng dịch vụ ngân hàng đều phải đem lại thu nhập thuần dương (thu nhập từ hoạt động đó > chi phí cho hoạt động đó). Để gia tăng thu nhập thuần từ hoạt động tín dụng và đầu tư đòi hỏi NHTM phải chuyển dịch cơ cấu sử dụng vốn linh hoạt theo diễn biến của thị trường tiền tệ; đồng thời lựa chọn các khoản cấp tín dụng và đầu tư đảm bảo an toàn, có khả năng cao trong việc hoàn trả đầy đủ cả gốc và lãi đúng hạn. Cùng với đó, NHTM phải gia tăng huy động được các nguồn vốn giá rẻ để với cùng một lượng vốn huy động được, chi phí ngân hàng phải bỏ ra là thấp nhất. Đối với các hoạt động phi tín dụng, để gia tăng thu nhập thuần từ hoạt động này, các NHTM đòi hỏi các NHTM phải cung ứng các dịch vụ ngân hàng đáp ứng nhu cầu của khách hàng để gia tăng các khoản phí thu từ các loại hình dịch vụ này. Ngoài ra, đối với NHTM, có những chi phí tính trực tiếp cho từng hoạt động, chẳng hạn như: chi phí trả lãi, chi phí cung ứng các hoạt động phi tín dụng… nhưng có những chi phí tính chung cho các hoạt động, chẳng hạn như chi phí liên quan TSCĐ, chi phí nhân viên… Do vậy, ngoài việc gia tăng thu nhập thuần, để gia tăng khả năng sinh lời, NHTM phải tiết kiệm các chi phí liên quan đến vận hành, hoạt động của ngân hàng.

1.2.3.2. An toàn

Song song với khả năng sinh lời, an toàn là một khía cạnh rất cần được quan tâm khi nghiên cứu hiệu quả hoạt động kinh doanh của ngân hàng. Ngay cả khi một ngân hàng các chỉ số thể hiện khả năng sinh lời cao nhưng các chỉ số an toàn không đạt thì ngân hàng đó sẽ bị đưa vào diện cần kiểm soát và không được đánh giá là hoạt động có hiệu quả. An toàn trong hoạt động kinh doanh ngân hàng được hiểu theo các giác độ sau:

- Đảm bảo khả năng chống đỡ rủi ro, chống đỡ tổn thất của NHTM: Hoạt động chủ yếu của NHTM là cấp tín dụng cho khách hàng có nhu cầu trên cơ sở nguồn vốn của những người gửi tiền. Do vậy, để đảm bảo khả năng thanh toán đầy đủ cả gốc và lãi lượng vốn huy động khi khách hàng yêu cầu, danh mục tài sản của NHTM phải có mức độ rủi ro thấp. Đồng thời, NHTM phải có khả năng chống đỡ và bù đắp rủi ro khi các khoản cho vay, đầu tư của ngân hàng gặp rủi ro. Khả năng chống đỡ rủi ro và tổn thất của NHTM thể hiện ở lượng vốn tự có

– phần vốn được coi là “tấm đệm” phòng ngừa rủi ro trong hoạt động ngân hàng cũng như các quỹ dự phòng rủi ro mà NHTM trích lập định kỳ. Khi rủi ro trong hoạt động cho vay, đầu tư xảy ra, quỹ dự phòng và lượng vốn tự có của NHTM đủ để khắc phục tổn thất mà NHTM vẫn duy trì hoạt động bình thường.

- Đảm bảo khả năng thanh khoản: Thanh khoản là vấn đề sống còn đối với mỗi NHTM. Biểu hiện không thanh khoản có thể là nhân tố châm ngòi nổ cho sự đổ vỡ ngân hàng, trong khi đó tính thanh khoản cao có thể giúp ngân hàng vượt qua thời kỳ khó khăn. Một NHTM gặp vấn đề về thanh khoản không những là nguy cơ mất an toàn đối với hoạt động của chính ngân hàng đó mà còn đe dọa sự an toàn của hệ thống ngân hàng. Do vậy, hiệu quả hoạt động kinh doanh xét trên giác độ thanh khoản là các chỉ số đảm bảo thanh khoản của ngân hàng.

Khả năng sinh lời và mức độ an toàn có tính chất đánh đổi, khả năng sinh lời cao thì mức độ rủi ro cao dẫn tới mức an toàn giảm. Do vậy, với lĩnh vực kinh doanh đặc thù, hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM là việc tối đa hóa lợi nhuận trong mức độ rủi ro có thể chấp nhận được.

1.2.3.3. Đóng góp cho sự phát triển kinh tế xã hội

NHTM là trung gian tài chính quan trọng trong nền kinh tế. Do đó, hệ thống NHTM hoạt động hiệu quả là tiền đề để nền kinh tế phát triển. Xét trên giác độ nền kinh tế, hiệu quả hoạt động kinh doanh của NHTM được thể hiện trên những khía cạnh sau:

- Tăng trưởng kinh tế: Khả năng tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế phụ thuộc vào khả năng tăng trưởng, hiệu quả hoạt động của các chủ thể trong nền

kinh tế. Do vậy, với vai trò là cầu nối giữa nơi dư thừa và nơi thiếu vốn, NHTM đáp ứng nhu cầu vốn để đảm bảo quá trình tái sản xuất được thực hiện liên tục và để mở rộng quy mô sản xuất. Từ đó, kích thích quá trình luân chuyển vốn, thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển. Như vậy, nền kinh tế tăng trưởng ổn định chứng tỏ hệ thống các NHTM thực hiện chức năng trung gian tín dụng có hiệu quả.

- Giảm tiền mặt trong nền kinh tế: Với vai trò trung gian thanh toán, việc NHTM thực hiện các hoạt động cung ứng các dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt giúp xã hội tiết kiệm được chi phí lưu thông tiền mặt, tăng cường sự quản lý của Nhà nước đối với các chủ thể trong nền kinh tế. Do vậy, một NHTM hoạt động hiệu quả trong hoạt động cung ứng dịch vụ thanh toán sẽ giúp hạn chế tiền mặt trong lưu thông.

- Tạo việc làm: NHTM là một loại hình doanh nghiệp cần một lượng lớn lao động để vận hành. Do vậy, NHTM hoạt động kinh doanh có hiệu quả thể hiện ở việc tạo thêm việc làm, nâng cao thu nhập cho người lao động. Thêm vào đó, NHTM thực hiện cho vay đối với các doanh nghiệp để mở rộng sản xuất, từ đó tạo thêm việc làm cho nền kinh tế, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp.

1.2.4. Tiêu chí phản ánh hiệu quả hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại

1.2.4.1. Chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời của ngân hàng

Đối với các chỉ tiêu phản ánh khả năng sinh lời, tiêu chuẩn để đánh giá một NHTM hoạt động có hiệu quả hay không là so sánh số liệu của chỉ tiêu tại NHTM đó với trung bình toàn ngành. Đối với các chỉ tiêu phản ánh thu nhập, thu nhập thuần, khả năng sinh lời, chỉ số của NHTM cao hơn so với bản thân NHTM năm trước, trung bình ngành hoặc các NHTM có quy mô tương đương trên cùng thị trường thì NHTM đó hoạt động hiệu quả và ngược lại. Đối với các chỉ tiêu phản ánh chi phí, chỉ số của NHTM thấp hơn so với bản thân NHTM năm trước, trung bình ngành hoặc các NHTM có quy mô tương đương trên cùng thị trường thì NHTM đó hoạt động có hiệu quả và ngược lại.

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ