Những Nghiên Cứu Về Phương Pháp Dạy Học Và Phương Pháp Dạy Học Lịch Sử

Chương 1.

TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN‌

Vấn đề phương pháp dạy học ở trường phổ thông nói chung, PPDHLS nhằm phát triển năng lực học sinh ở trường THPT nói riêng là một trong những nội dung quan trọng của lí luận dạy học, được các nhà tâm lí học, giáo dục học, giáo dục lịch sử, giáo viên ở cả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu. Trong phạm vi của đề tài luận án, chúng tôi tiếp cận theo hai hướng sau:

1.1. Những nghiên cứu về phương pháp dạy học và phương pháp dạy học lịch sử

1.1.1. Những nghiên cứu về phương pháp dạy học

- Những công trình nghiên cứu của các tác giả nước ngoài

B.P.Êxipốp (chủ biên) trong Những cơ sở của lý luận dạy học (NXBGD,1971) đề cập đến những cơ sở tâm lý học của việc dạy học, ý nghĩa của xác định động cơ học tập. Tác giả cho rằng “trong giờ lên lớp nào mà tư duy tích cực được kích thích thì cũng sẽ xuất hiện thái độ tích cực đối với học tập, sẽ hình thành hứng thú nhận thức”[47;261], đồng thời trình bày các hình thức tổ chức dạy học, trong đó nhấn mạnh hình thức học tập chung toàn lớp, theo nhóm và theo cá nhân học sinh. Đây là những cơ sở ban đầu để chúng tôi nghiên cứu, vận dụng và đề xuất các PPDH tích cực để hình thành và phát triển năng lực người học trong môn Lịch sử.

T.A.Ilina trong công trình nghiên cứu về Giáo dục học (NXBGD,1973), đã phân tích bản chất, nguyên tắc của quá trình dạy học, các phương pháp, những hình thức tổ chức dạy học. Trong đó, tác giả xác định việc học tập của học sinh cần phải có động cơ cũng như tính tự giác và tích cực. Muốn vậy, giáo viên cần phải “khơi gợi cho học sinh một viễn cảnh tốt đẹp, thúc đẩy học sinh nỗ lực ý chí, kích thích hứng thú và khát vọng vươn tới một mục đích nào đó” [48;15]. Để nâng cao hiệu quả bài học, giáo viên cần vận dụng linh hoạt các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học. Trong đó, việc “đưa vào quá trình học tập công tác độc lập muôn hình muôn vẻ của học sinh xem như là một trong những phương tiện phát huy tính tích cực tư duy của các em”[48;170]. Tuy nhiên, tác giả chưa đề xuất các biện pháp cụ thể để xác định động cơ học tập cũng như việc tổ chức công tác độc lập trong học tập của học sinh. Kết quả nghiên cứu của tác giả là gợi ý để chúng tôi nghiên cứu về bản chất của PPDH cũng như cách thức sử dụng các PPDH để xác định động cơ và gây hứng thú học tập cho HS.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 225 trang tài liệu này.

M.Alêcxêep và các tác giả cuốn Phát triển tư duy học sinh (NXBGD,1976), nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển tư duy cho HS trong quá trình dạy học ở trường phổ thông, tư duy “giúp hình thành và phát triển đúng đắn các khái niệm trong quá trình dạy học” [1;16] đồng thời nhấn mạnh, dạy học nêu vấn đề có ưu thế để phát triển tư duy HS; “nghệ thuật của giáo viên trong gợi vấn đề nhằm tạo động cơ, hứng thú học tập cho học sinh [1;85] và đặc biệt là tổ chức tìm tòi trí tuệ [1;89]. Kết quả nghiên cứu đặt cơ sở quan trọng cho việc dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập và sáng tạo nhận thức của học sinh. Đó là những gợi ý quan trọng để chúng tôi xác định các PPDH nhằm phát triển năng lực học sinh.

I.Ia. Lécne trong Dạy học nêu vấn đề (NXBGD,1977) đã đề cập nhiều tới các biện pháp, cách tổ chức dạy học nhằm phát huy tính tích cực, độc lập, chủ động và sáng tạo trong học tập của học sinh thông qua việc dạy học nêu vấn đề. Theo tác giả, “Dạy học nêu vấn đề là phương pháp dạy học trong đó học sinh tham gia một cách có hệ thống vào quá trình giải quyết các vấn đề và các bài toán có vấn đề được xây dựng theo nội dung tài liệu trong chương trình”[75;5]. Xét về bản chất, quan niệm của Lécne trong “Dạy học nêu vấn đề” khá gần với dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đó là quá trình tổ chức cho học sinh tự tìm tòi, nghiên cứu, khám phá và chiếm lĩnh kiến thức. Việc phân chia dạy học nêu vấn đề làm 5 mức là: thông báo - thu nhận, tái hiện, diễn giảng nêu vấn đề, tìm tòi từng phần và nghiên cứu là những gợi ý quan trọng để chúng tôi xác định các PPDH cũng như biện pháp sư phạm tổ chức HS chiếm lĩnh kiến thức ở các mức độ khác nhau, tùy thuộc vào trình độ và khả năng nhận thức của HS.

I.F.Kharlamốp trong cuốn Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào (NXBGD,1978) cho rằng, học tập là quá trình nhận thức tích cực. Do vậy, muốn có kiến thức một cách sâu sắc, “học sinh phải thực hiện chu trình đầy đủ những hoạt động trí tuệ” [66;29]. Trong đó, giáo viên “cần thiết phải lôi cuốn học sinh vào công tác nhận thức tích cực, kích thích sự ham hiểu biết trí tuệ, có chiếu cố thích đáng đến năng lực và khả năng của các em sao cho mỗi em huy động hết mức trí lực của mình” [66;39]. Đồng thời, tác giả cũng xác định được các biện pháp trong dạy học nêu vấn đề có ưu thế đặc biệt đối với việc phát huy tính tích cực tư duy nhận thức của học sinh. Như vậy, Kharlamốp đã phân tích khá sâu sắc những khía cạnh của phát huy tính tích cực hoạt động trí tuệ của học sinh, từ việc tạo động cơ, gây hứng thú, tới các hình thức tổ chức hoạt động nhận thức tích cực (các bước) của học sinh thông qua các dạng bài học. Tuy chưa đề cập tới tác động của dạy học nêu vấn đề đến phát triển năng lực

học sinh, song kết quả nghiên cứu là những đóng góp có giá trị lớn về lí luận dạy học và là cơ sở để chúng tôi vận dụng trong quá trình xác định các PPDH nhằm phát triển năng lực HS trong môn Lịch sử.

M.A.Đanilốp, M.N. Xcatkin và A.A. Buđanưi trong cuốn Lý luận dạy học của nhà trường phổ thông - Một số vấn đề của lý luận dạy học hiện đại (NXBGD,1980) đã đề cập khá toàn diện đến các yếu tố của quá trình dạy học. Đặc biệt, các tác giả đã phân tích các kiểu tình huống dạy học, các phương diện nhận thức [43;134] cũng như phương diện xã hội - tình cảm của tương tác giữa giáo viên và học sinh [43;135]. Mặc dù các tác giả chưa đề cập trực tiếp đến việc tổ chức dạy học để hướng đến phát triển các năng lực của người học, nhưng cũng là những gợi ý quan trọng để chúng tôi xác định các biện pháp sư phạm vận dụng linh hoạt hệ thống PPDH trong quá trình DHLS ở trường THPT.

I.D.Dverev trong tác phẩm Các vấn đề lý luận dạy học (NXBGD,1980) đi sâu nghiên cứu các yếu tố của quá trình dạy học, những nguyên tắc, phương pháp và các hình thức tổ chức dạy học. Tác giả cho rằng “Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động tương hỗ giữa thầy và trò nhằm đạt được mục đích dạy học. Hoạt động này được thể hiện trong việc sử dụng các nguồn nhận thức, các thủ thuật logic, các dạng hoạt động độc lập của học sinh và cách thức điều khiển quá trình nhận thức của thầy giáo” [46;106]. Mặc dù chưa đi sâu nghiên cứu cách thức tổ chức các hoạt động học tập theo định hướng phát triển năng lực người học, nhưng việc đề xuất hệ thống PPDH theo hướng phát huy tính tích cực của HS là những gợi ý quý báu để chúng tôi lựa chọn các PPDH phù hợp trong quá trình DHLS ở trường THPT.

N.V.Savin khi đề cập tới các nội dung của Giáo dục học (NXBGD, 1983) đã đi sâu phân tích những vấn đề cơ bản của lí luận dạy học. Về những động lực của quá trình dạy học, ông cho rằng “những mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình học tập trong các điều kiện xác định trở thành động lực của quá trình học tập. Những điều kiện đó là: giáo viên biết gây hứng thú cho học sinh, chỉ cho các em thấy việc học tập có ý nghĩa như thế nào đối với xã hội và đối với từng em” [109;127]. Tác giả cũng chỉ ra nhiều biện pháp để nâng cao hiệu quả giờ học, trong đó dạy học nêu vấn đề và tìm kiếm từng phần rất có ưu thế trong việc phát huy tính tự giác tích cực học tập của HS. “Dạy học nêu vấn đề là sự chuẩn bị độc đáo cho HS tiến tới việc học tập theo vấn đề” [109;195 - 196]. Như vậy, mặc dù vấn đề dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh chưa được đề cập trực tiếp, nhưng kết quả nghiên cứu là cơ sở để chúng tôi lựa chọn và vận dụng hiệu quả các PPDH trong môn Lịch sử ở trường THPT để phát triển năng lực HS.

Cùng quan điểm với N.V.Savin, Iu.K.Babanxki trong công trình nghiên cứu về Учебное пособие для педагогических институтов (Giáo dục học) (NXBGD, Matxcova,1983) đã phân tích sâu những vấn đề cơ bản của lí luận dạy học. Đặc biệt, Babanxki khẳng định “Phương pháp dạy học là cách thức tương tác giữa thầy và trò nhằm giải quyết các nhiệm vụ giáo dưỡng, giáo dục và phát triển trong quá trình dạy học”[160;62]. Tác giả xác định mối quan hệ tương tác, biện chứng giữa việc dạy của GV và việc học của HS là nhân tố quyết định chất lượng dạy học, đáp ứng được mục tiêu của quá trình dạy học, trong đó có mục tiêu phát triển các khả năng, năng lực của người học. Kết quả nghiên cứu giúp chúng tôi hiểu sâu sắc hơn bản chất của khái niệm PPDH, cũng như cách thức xác định các PPDH nhằm phát triển năng lực để thực hiện mục tiêu dạy học.

Merrill Harmin và Melanie Toth trên cơ sở tìm hiểu Inspiring Active Learning (Hứng thú học tập tích cực) [148] đã đề ra các chiến lược dạy học tích cực. Các chiến lược này được xây dựng trên sự tôn trọng lẫn nhau, hợp tác và cam kết học tập, không sợ thất bại. Trong đó, tác giả đặc biệt chú ý tới việc tạo hứng thú và động lực cho học sinh cũng như thiết lập môi trường học tập hứng thú cao. Đồng thời, đề xuất những cách thức triển khai phù hợp, như tổ chức cho học sinh học theo cặp đôi, hướng dẫn học sinh nói về chủ đề đã học, nhắc lại câu hỏi và câu trả lời, viết báo cáo ngắn gọn sáng tạo. Mặc dù không trực tiếp bàn đến các PPDH theo định hướng phát triển năng lực người học, nhưng kết quả nghiên cứu về hứng thú và cách tạo hứng thú tích cực trong học tập của tác giả là cơ sở để chúng tôi hiểu sâu sắc bản chất và tìm ra cách thức sử dụng các PPDH nhằm phát triển năng lực cho HS.

Guy Palmade khi nghiên cứu về Các phương pháp sư phạm (NXBTG,1999) đã phân tích cơ sở tâm lý học trong sự tác động tới giáo dục học và các phương pháp dạy học. Theo tác giả, “Phương pháp tích cực trong thực tế bao hàm một số hoạt động qua đó trẻ em học được đôi điều bằng cách khám phá ra nó…làm cho trẻ tham gia tích cực vào việc xây dựng những kiến thức, huy động sáng kiến, sáng tạo của các em thay vì các em thụ động tiếp thu chúng từ thầy giáo hay sách giáo khoa”[50;102]. Cách tiếp cận của Guy Palmade qua các phương pháp dạy học tích cực là gợi ý quý báu cho chúng tôi khi lựa chọn các PPDH phải phát huy được tính tích cực của HS trên cơ sở vận dụng vào những tình huống thực tiễn, tạo hứng thú, kích thích tư duy nhận thức. Qua đó, phát triển những năng lực chung và năng lực bộ môn cho HS.

Andreas Schleicher trong cuốn “Preparing Teacher and Developing School Leaders for the 21st Century ” (Chuẩn bị hành trang cho giáo viên và phát triển đội

ngũ lãnh đạo trường học ở thế kỉ 21)[135] đã đề cập một cách toàn diện đến những cơ hội cũng như thách thức của giáo dục nói chung trong giai đoạn hiện nay, những điểm khác biệt giữa giáo dục hiện đại với giáo dục truyền thống. Đặc biệt, tác giả đã đề xuất một số phương pháp, kĩ thuật dạy học để đáp ứng được những thay đổi mạnh mẽ của giáo dục hiện đại đồng thời phát triển năng lực người học. Trong đó, đáng chú ý là quan điểm “Dạy ít - Học nhiều” (Teach Less - Learn More) của các nhà giáo dục Singapore. Kết quả nghiên cứu là cơ sở để chúng tôi lựa chọn và sử dụng phương pháp dạy học theo nguyên tắc giáo viên giữ vai trò tổ chức, hướng dẫn, điều khiển quá trình nhận thức HS, từ đó hình thành năng lực của học sinh, đặc biệt là năng lực tự học.

David A. Jacobsen, Paul Eggen, Donald Kauchak trong cuốn Methods for Teaching (Phương pháp dạy học) đã đề xuất các “phương pháp và kĩ thuật dạy học nhằm khuyến khích vai trò chủ động của người học và phương pháp học phù hợp với phong cách khác nhau của cá nhân HS”[143;245]. Đó là cơ sở quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học, thực hiện mục tiêu của bộ môn. Đó cũng là căn cứ để tác giả luận án xác định nguyên tắc sử dụng các PPDH nhằm phát triển tốt nhất các năng lực của học sinh.

Allan C.Ornstein, Thomas J. Laslay khi bàn về Strategies for Effective Teaching (Các chiến lược dạy học hiệu quả) đã đề xuất các thành phần và cách thức thiết kế kế hoạch bài dạy, trong đó, nhấn mạnh việc xác định rõ mục tiêu bài học cùng các biện pháp tổ chức nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, như học theo nhóm, học tương tác qua việc tri giác các tài liệu, sử dụng phương tiện hiện đại… Đồng thời, nhóm tác giả gợi ý kỹ thuật triển khai hoạt động học theo 5 cách là: đặt nhiều câu hỏi tư duy, yêu cầu học sinh so sánh cái đã học với cái đang học, yêu cầu học sinh tóm tắt các ý chính của bài học (các học sinh khác bổ sung và sửa đổi), giao các câu hỏi ôn tập (trên bảng, trong sách bài tập hay trong SGK), bài kiểm tra ngắn [136;133]. Theo chúng tôi, đây là những biện pháp sư phạm nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS. Qua đó, phát triển năng lực của người học.

Madeleine Roy và Jean-Marc Denommé trong cuốn Tiến tới một phương pháp sư phạm tương tác (NXB Thanh niên,2000) [70] nhận định: dạy học là quá trình tác động qua lại giữa người dạy và người học. Trong đó, người dạy có chức năng tổ chức, thiết kế, chỉ đạo và kiểm tra với hoạt động của người dạy. Người học có chức năng tự tổ chức, điều khiển quá trình chiếm lĩnh đối tượng học tập dưới sự định hướng của người dạy. Dạy và học thống nhất với nhau qua hoạt động hợp tác trong một môi trường xác định. Kết quả nghiên cứu của các tác giả là căn cứ để chúng tôi xây dựng cơ sở lí luận của vấn đề vận dụng PPDH nhằm phát triển năng lực HS.

Robert J. Marzano, Debra J. Pickering, Jane E Pollock trong cuốn Các phương pháp dạy học hiệu quả (NXBGD,2011) đã đề xuất các phương pháp dạy học đem lại hiệu quả cao trong quá trình dạy học như nhận ra sự giống nhau và khác nhau, tóm tắt và ghi ý chính, phương pháp khích lệ học tập và công nhận những cố gắng, các cách thể hiện phi ngôn ngữ,... Trong đó, phương pháp tổ chức cho học sinh học theo nhóm được đánh giá cao. Bởi vì, “dù ở trình độ nào, học sinh cũng đều có lợi khi học theo nhóm nếu so sánh với những học sinh hoàn toàn không học theo nhóm” [107;107]. Do vậy, để phát triển năng lực HS trong quá trình học tập, GV cần vận dụng linh hoạt các cách học theo nhóm, tạo môi trường cho HS được tham gia vào các hoạt động chiếm lĩnh và vận dụng kiến thức vào thực tiễn cuộc sống. Đó cũng là mục tiêu nghiên cứu của đề tài luận án.

Ngoài ra, còn rất nhiều bài viết của các nhà giáo dục về các biện pháp dạy học hiệu quả nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, độc lập và sáng tạo trong học tập của học sinh được đăng tải trên các website, như: Năm phương pháp dạy học hiệu quả của Mazano; Phương pháp và kỹ thuật dạy học tương tác; Kĩ năng dạy học tương tác; Các phương pháp dạy học hiệu quả, đã phân tích những cơ sở lý luận, biện pháp tổ chức dạy học rất hiệu quả, như chuẩn bị bài giảng, cách tổ chức lớp học, sử dụng các biện pháp trình bày, sử dụng các kĩ thuật truyền thống trong lớp học…Đây cũng là những gợi ý quý báu cho chúng tôi trong quá trình xây dựng cơ sở lý luận của vấn đề nghiên cứu.

- Những nghiên cứu của các nhà khoa học trong nước

Nghiên cứu về PPDH ở trường phổ thông là vấn đề thu hút được nhiều nhà khoa học trong nước tham gia, với nhiều công trình tiêu biểu:

Hà Thế Ngữ, Đặng Vũ Hoạt trong giáo trình Giáo dục học (NXBGD,1987) đã đi sâu phân tích những vấn đề của lý luận dạy học, như quá trình, nguyên tắc, nội dung, phương pháp dạy học. Trong đó, các tác giả nhấn mạnh “giáo viên cần vận dụng linh hoạt các nguyên tắc, các phương pháp, phương tiện dạy học nhằm phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập, nhận thức của học sinh dưới tác dụng chỉ đạo của mình” [92;286]. Đây là những nội dung cơ bản, cốt lõi của lí luận giáo dục học, đặt cơ sở cho việc xác định bản chất của PPDH theo định hướng phát triển năng lực HS, đồng thời, là những gợi ý để chúng tôi lựa chọn và sử dụng hiệu quả các PPDH để phát triển năng lực HS trong môn Lịch sử.

Trong cuốn Tiếp cận hiện đại hoạt động dạy học (NXB ĐHQGHN,1997) tác giả Đỗ Ngọc Đạt đã phân tích, nghiên cứu lý thuyết hệ thống, lý thuyết môn học và lý thuyết thông tin trong dạy học hiện đại. Theo đó, dạy học hiện đại “theo tiếp cận hệ

thống thì vai trò chủ đạo của giáo viên luôn luôn có ý nghĩa đặc biệt đối với việc đảm bảo chất lượng của học sinh trong học tập. Vai trò chủ động, tích cực, năng động của học sinh trong quá trình học tập có ý nghĩa quyết định đối với việc phát triển trí tuệ, lĩnh hội kiến thức và hoàn thiện nhân cách của bản thân với ý nghĩa là chủ thể sáng tạo, không thể thay thế” [44;50]. Đồng thời, xác định cấu trúc của quá trình dạy học với ba nhân tố chủ yếu là hệ thống khái niệm khoa học (nội dung dạy học), hoạt động dạy và hoạt động học, tác động tương hỗ với nhau trong một môi trường thống nhất. Đó là những nguyên lý cơ bản trong quá trình dạy học ở trường phổ thông mà chúng tôi sẽ vận dụng khi xác định các yếu tố tạo nên sự thành công trong quá trình sử dụng các PPDH nhằm phát triển năng lực HS.

Thái Duy Tuyên trong tác phẩm Những vấn đề cơ bản của giáo dục học hiện đại (NXBGD,1999) đặc biệt nhấn mạnh vấn đề tích cực hóa trong học tập. Tác giả cho rằng, “Tích cực hóa là một tập hợp các hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập”[123;281]; nhấn mạnh, mối quan hệ biện chứng giữa hứng thú và tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh trong học tập, “hứng thú đối với kiến thức giữ vị trí rất quan trọng trong việc làm cho các em tích cực học tập” [123;285]. Đồng thời, đề xuất các biện pháp nâng cao tính tích cực nhận thức của học sinh trong giờ lên lớp như “sử dụng các hình thức tổ chức dạy học khác nhau: cá nhân, nhóm, tập thể, tham quan, làm việc trong vườn trường, trong phòng thí nghiệm…”[123;279]. Đây cũng chính là những hình thức dạy học hướng tới sự phát triển năng lực HS mà chúng tôi lựa chọn và sử dụng một cách linh hoạt.

Nguyễn Bá Kim trong cuốn Học tập trong hoạt động và bằng hoạt động (NXBGD,1999) đã phân tích quá trình dạy học theo định hướng “hoạt động hóa người học” và chỉ ra đặc trưng của phương pháp dạy học hiện đại. Đó là: xác lập vị trí chủ thể của người học, đảm bảo tính tự giác tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập; dạy học dựa trên sự nghiên cứu tác động của những quan niệm và kiến thức sẵn có của người học; xác định vai trò mới của người thầy với tư cách người thiết kế, ủy thác, điều khiển và thể chế hóa hoạt động học tập… [71;14]. Từ đó, tác giả đề xuất các biện pháp dạy học chiếm ưu thế trong việc tổ chức hoạt động học cho HS như dạy học nêu và giải quyết vấn đề, dạy học dựa vào lý thuyết tình huống, dạy học chương trình hóa,... Đây là những PPDH có khả năng phát huy tính tích cực trong nhận thức của HS cũng như các năng lực cần thiết của người học được chúng tôi sử dụng trong quá trình nghiên cứu luận án.

Đặng Thành Hưng trong cuốn Dạy học hiện đại - Lý luận, biện pháp, kỹ thuật (NXB ĐHQGHN,2002) [59] đã nêu lên một số vấn đề lí luận chung cũng như PPDH, biện pháp sư phạm và kỹ thuật dạy học hiện đại, như tình huống dạy học và tình huống vấn đề, biện pháp tích cực hóa học tập, câu hỏi và kỹ thuật sử dụng câu hỏi trong dạy học, kỹ thuật hành vi ứng xử với học sinh trên lớp, kỹ thuật ghép nhóm học sinh và tổ chức dạy học trên lớp,... Sự kết hợp hài hòa các yếu tố PP - biện pháp - phương tiện - kĩ thuật là nguyên tắc cơ bản của quá trình dạy học, cần được vận dụng linh hoạt và hiệu quả.

Lê Nguyên Long trong cuốn Thử đi tìm những phương pháp dạy học hiệu quả (NXBGD,2002) đã đi sâu phân tích nhóm phương pháp dạy học bồi dưỡng và tự bồi dưỡng động cơ học tập và nhóm phương pháp dạy học kiểm tra và tự kiểm tra hoạt động nhận thức. Đặc biệt chú trọng đến các phương pháp dạy học tái hiện và các phương pháp dạy học tìm tòi và các phương pháp tạo được động cơ học tập tích cực ở học sinh. Theo tác giả, “chỉ nhờ có động lực nhận thức tích cực, học sinh mới sẵn sàng đáp ứng sự tổ chức và chỉ đạo hoạt động nhận thức từ phía giáo viên. Bồi dưỡng cho học sinh động cơ học tập tích cực để từng bước hình thành ở họ khả năng tự bồi dưỡng động cơ tích cực trở nên một mặt hữu cơ của quá trình dạy học” [87;39]. Đó là cơ sở lý thuyết quan trọng để chúng tôi xây dựng các kế hoạch dạy học trong thực nghiệm (từng phần, toàn phần), đáp ứng được mục tiêu phát triển toàn diện HS về năng lực và phẩm chất.

Trần Bá Hoành trong cuốn Đổi mới phương pháp dạy học, chương trình và sách giáo khoa (NXBGD,2006) đi sâu phân tích các PPDH tích cực. Đó là dạy học lấy học sinh làm trung tâm, dạy học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh, dạy học chú trọng việc rèn luyện phương pháp tự học, dạy học cá thể và dạy học hợp tác, đánh giá và tự đánh giá. Cốt lõi của phương pháp tích cực là “hướng tới việc hoạt động hóa, tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy” [55;83]. Đó là những định hướng cho chúng tôi xây dựng cơ sở lí luận của vấn đề nghiên cứu.

Trong công trình nghiên cứu về Phương pháp dạy học truyền thống và đổi mới (NXBGD,2008) tác giả Thái Duy Tuyên đã luận giải những vấn đề cơ bản của phương pháp dạy học hiện đại; đề xuất hệ thống phương pháp dạy học hiện đại như dạy học nêu vấn đề, dạy học hướng vào người học (lấy học sinh làm trung tâm), dạy học kiến tạo, đồng thời đề cập tới các vấn bồi dưỡng năng lực tự học cho học sinh [124;302], tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh [124;463], tính tự lực học