Đgqt Trong Dạy Học Môn Sinh Học Theo Hướng Phát Triển Năng Lực

cách trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua phiếu đánh giá tuy nhiên cần đảm bảo tính rõ ràng và được HS tiếp nhận.

Ví dụ, trước dạy học bài “Sự nhân lên của virus trong tế bào vật chủ”, một GV đã ghi lên bảng mục tiêu hướng tới của bài học: Mô tả được chu trình nhân lên của virus trong tế bào chủ; Giải thích được cơ chế gây bệnh của virus; Đề xuất được các biện pháp bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi các bệnh do virus gây ra. GV nhấn mạnh HS cần phải đạt được các mục tiêu này sau bài học và khuyến khích HS ghi vào vở. Việc ghi rõ mục tiêu giúp GV và HS định hướng dạy học tốt hơn, đồng thời HS sẽ tự đánh giá bản thân còn chưa đạt được ở mục tiêu nào để cải thiện. Hoạt động chia sẻ mục tiêu hoặc tiêu chí ĐG như vậy là một biểu hiện của ĐGQT trong dạy học [28], [74].

- Xác định mức độ đạt được mục tiêu học tập của HS: Hay nói cách khác, GV thu thập các bằng chứng để xác định HS đang ở đâu so với mục tiêu. Các biểu hiện của HS được thể hiện thông qua các hoạt động ĐG được lên kế hoạch trước (câu hỏi kiểm tra bài cũ, câu hỏi/bài tập đánh giá cuối tiết học…) hoặc các hoạt động học tập mà GV tổ chức trong bài dạy (thông qua cách HS trả lời câu hỏi của GV, đặt câu hỏi thắc mắc cho GV, sự tham gia nhiệm vụ thảo luận nhóm). Từ những TTPH thu được, GV đối chiếu với mục tiêu học tập, tiêu chí đánh giá để xác định mức độ đạt được của HS, đồng thời chỉ ra được các vấn đề còn tồn tại cần cải thiện.

Trong dạy học Sinh học theo hướng phát triển năng lực, để thu thập biểu hiện năng lực Sinh học của HS, cần lựa chọn phương pháp và công cụ phù hợp. Chính vì vậy, xác định mối tương quan loại thông tin cần thu thập của từng năng lực thành phần trong năng lực Sinh học với phương pháp, công cụ thu nhận thông tin là cần thiết để thực hiện ĐGQT. Bảng 2.1 trình bày một số định hướng trong việc lựa chọn phương pháp và công cụ thu thập thông tin trong mối tương quan với biểu hiện năng lực Sinh học.

Bảng 2.1. ĐGQT trong dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực

Năng lực

Biểu hiện năng lực cần thu thập

Định hướng phương pháp thu

thập

Định hướng công cụ thu thập

Nhận thức Sinh học

Mức độ nhận thức liên quan đến kiến thức Sinh

học (Theo thang Bloom)

- Phương pháp viết

- Phương pháp hỏi đáp

Câu hỏi; Bài tập; Bảng kiểm; Thẻ

kiểm tra.

Tìm hiểu thế giới sống

- Phát hiện và biểu đạt vấn đề cần tìm hiểu về thế giới sống

- Đặt giả thuyết/ Đặt câu hỏi nghiên cứu cho vấn đề

- Lập kế hoạch và thực hiện theo kế hoạch

- Trình bày kết quả nghiên cứu bằng ngôn ngữ hình ảnh, ngôn ngữ viết và ngôn ngữ nói

- Hợp tác, tiếp thu và phản

biện trong nghiên cứu

- Phương pháp hỏi đáp

- Phương pháp viết

- Phương pháp quan sát

- Câu hỏi phỏng vấn; Bài

tập/Nhiệm vụ nghiên cứu khoa học;

- Rubric; Thang đo; Bảng kiểm

Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học

- Giải thích các hiện tượng trong tự nhiên.

- Đưa ra nhận xét, đánh giá về các vấn đề trong tự nhiên, đời sống liên quan đến Sinh học

- Biểu hiện thái độ và hành vi của HS về các vấn đề liên quan đến Sinh học

và phát triển bền vững

- Phương pháp viết

- Phương pháp hỏi đáp

- Phương pháp quan sát

- Câu hỏi; Bài tập; Nhiệm vụ học tập;

- Phiếu khảo sát; Bảng kiểm/thang đo/ rubric

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 187 trang tài liệu này.

Ví dụ về sử dụng phương pháp và công cụ để thu thập thông tin về biểu hiện năng lực tìm hiểu thế giới sống: Chủ đề Virus và ứng dụng trong chương trình Sinh học 10 đưa ra yêu cầu cần đạt về năng lực tìm hiểu thế giới sống như sau: “Thực hiện được dự án hoặc đề tài điều tra một số bệnh do virus gây ra và tuyên truyền phòng chống bệnh”. Tùy vào bối cảnh dạy học mà GV có thể cụ thể hóa yêu cầu cần đạt đó thành các mục tiêu dạy học cụ thể: - Lập kế hoạch và thực hiện điều tra tình hình dịch bệnh sốt xuất huyết tại nơi sinh sống. Với mục tiêu đó, GV tổ chức nhóm HS thực hiện đề tài về thực trạng bệnh sốt xuất huyết ở khu vực sinh sống. Để xác định được liệu HS có đạt được mục tiêu hay không và ở mức độ nào, GV cần thu thập các biểu hiện liên quan của HS trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu bằng quan sát. Tuy nhiên, GV khó có thể quan sát được toàn bộ quá trình thực hiện khảo sát, thu thập số liệu của HS khi các hoạt động này được tiến hành ở nhà, do đó, GV có thể thu thập từ nhiều nguồn khác nhau thông qua các sản phẩm học tập, chẳng hạn như: kế hoạch thực hiện đề tài, báo cáo, clip hoặc hình ảnh minh chứng cho quá trình điều tra của nhóm HS. Các thông tin được định hướng thu thập bằng các công cụ như bảng kiểm, thang đo, hoặc rubric để đo lường mức độ đạt được mục tiêu.

- Sử dụng kết quả ĐG để cải thiện QTDH: Trong ĐGQT, thông tin thu thập được sử dụng để giúp HS cải thiện quá trình học tập nhằm đạt được mục tiêu dạy học. Do vậy, những thông tin thu được từ nhiệm vụ học tập hay qua các hoạt động đánh giá là cơ sở để GV xác định liệu HS đã đạt được mục tiêu học tập hay chưa, và nếu chưa đạt thì cần làm rõ các tiêu chí cần phải cải thiện. GV cần phản hồi kết quả phân tích đó đến HS, đồng thời đưa ra chỉ dẫn, gợi ý để HS thực hiện cải thiện. ĐGQT chú trọng đến phản hồi thông qua nhận xét hơn là phản hồi bằng điểm số.

2.2. CẤU TRÚC KĨ NĂNG ĐÁNH GIÁ QUÁ TRÌNH TRONG DẠY HỌC SINH HỌC

Để xác định cấu trúc KN ĐGQT, chúng tôi dựa trên những cơ sở sau:

- Dựa trên những phân tích về KN ĐG của Christoforidou (2014) và Stiggins (2010) [67], [74], ĐGQT cũng được xem là hoạt động gồm nhiều giai đoạn, bao gồm: lập kế hoạch ĐGQT và thực hiện ĐGQT. Mỗi giai đoạn có những KN tương ứng.

- Đặc điểm và chiến lược thực hiện của ĐGQT [28].

- Định hướng ĐGQT trong dạy học môn Sinh học.

Dựa trên những cơ sở trên, chúng tôi đề xuất cấu trúc KN ĐGQT gồm 04 KN thành phần, bao gồm: KN xác định mục tiêu ĐGQT (KNA); KN xác định phương pháp và thiết kế công cụ ĐGQT (KNB), KN thu nhận và xử lý TTPH (KNC); và KN sử dụng TTPH (KND). KNA và KNB thuộc nhóm KN lập kế hoạch ĐGQT; KNC và KND là những KN liên quan đến thực hiện ĐGQT. Sơ đồ cấu trúc của các KN thành phần được thể hiện trong hình 2.1.

Dựa vào những phân tích về KN đánh giá của Stiggin [74] và đặc điểm của ĐGQT, chúng tôi xây dựng các chỉ báo hành vi cho từng KN ĐGQT thành phần. Hệ thống các chỉ báo được thể hiện trong bảng 2.2.

KN đánh giá quá trình

KN lập kế hoạch ĐGQT

KN thực hiện ĐGQT

KN xác định mục tiêu ĐGQT

KN xác định phương pháp và thiết kế công cụ ĐGQT

KN thu nhận và xử lý TTPH

KN sử dụng TTPH

Hình 2.1. Cấu trúc kĩ năng ĐGQT trong dạy học Sinh học

2.2.1. Kĩ năng xác định mục tiêu đánh giá quá trình

Mục tiêu ĐGQT thể hiện thông tin cần thu thập và có mối tương quan với mục tiêu dạy học [74]. Xác định mục tiêu ĐGQT là bước đầu tiên để định hướng việc lựa chọn phương pháp, công cụ để thu thập thông tin, cũng như cách thức xử lý và sử dụng kết quả để cải thiện chất lượng hoạt động dạy học một cách phù hợp.

Để xác định mục tiêu của hoạt động ĐGQT, GV cần xác định mục tiêu học tập nào cần nào cần thực hiện ĐG, thông tin thu thập là gì và được sử dụng để cải thiện vấn đề gì của QTDH. Mục tiêu ĐGQT cũng cần đảm bảo tiêu chí cụ thể, rõ ràng và có thể đo lường được.

Ví dụ khi dạy nội dung “Bệnh truyền nhiễm do virus gây ra” trong chương trình Sinh học 10, để xác định những hiểu biết đã có của HS về tác nhân, triệu chứng, cách phòng tránh một số loại bệnh do virus gây ra ở người, GV có thể thực hiện một hoạt động ĐGQT ngay khi bắt đầu vào dạy nội dung này. Thông tin cần thu thập là những hiểu biết đã có của HS về các bệnh do virus gây ra. Kết quả thu được sẽ giúp GV xác định những kiến thức HS đã có, những kiến thức HS nhầm lẫn. Từ đó có thể điều chỉnh ngay bài dạy của mình bằng cách dành thời gian nhấn mạnh hơn vào vấn đề mà HS còn mơ hồ hoặc những kiến thức HS chưa có. Với mục đích đó, GV có thể lựa chọn những mục tiêu dạy học sau để thực hiện ĐGQT: (-) Liệt kê được một số bệnh do virus gây ra ở người; (-) Xác định được triệu chứng của một số bệnh do virus gây ra ở người; (-) Xác định được cách phòng tránh một số bệnh do virus gây ra ở người.

Từ những phân tích trên cho thấy KN xác định mục tiêu ĐGQT được thể hiện qua 02 chỉ số hành vi: (A1) Xác định thông tin cần thu thập và chỉ ra được thông tin thu thập nhằm mục đích cải thiện vấn đề gì của QTDH Sinh học; (A2) Diễn đat mục tiêu ĐGQT đảm bảo tính cụ thể và đo lường được

Bảng 2.2. Cấu trúc kĩ năng ĐGQT trong dạy học Sinh học

KN thành phần

Chỉ báo

KNA. Xác định mục tiêu ĐGQT

A1. Xác định thông tin cần thu thập và chỉ ra được thông tin thu thập nhằm mục đích cải thiện vấn đề gì của QTDH Sinh học.

A2. Diễn đạt mục tiêu ĐGQT đảm bảo tính cụ thể và đo lường được

KNB. Xác định phương pháp và thiết kế công cụ ĐGQT

B1. Xác định được phương pháp ĐG phù hợp để thu thập thông tin ĐG và bối cảnh đánh giá;

B2. Thiết kế được công cụ ĐG phù hợp để thu thập thông tin ĐG và đáp ứng được các yêu cầu sư phạm cơ bản của công cụ

B3. Xác định thời điểm và cách thức sử dụng công cụ ĐGQT để thu thập thông tin.

Chỉ báo

KNC. Thu nhận và xử lý TTPH

C1. Ghi nhận và tóm tắt thông tin thu được trong quá trình thực hiện hoạt động ĐGQT, thông tin thu được phù hợp với mục tiêu ĐGQT đã xác định.

C2. Diễn giải thông tin thu được dựa trên mục tiêu ĐGQT đã xác định.

KND. Sử dụng TTPH

D1. Lựa chọn hình thức trao đổi TTPH phù hợp với bối cảnh, mục tiêu ĐGQT.

D2. Trao đổi thông tin ĐG đến HS hiệu quả, phù hợp với bối cảnh dạy học.

D3. Nhận biết các vấn đề tồn tại và thực hiện điều chỉnh hoạt động giảng dạy của bản thân GV dựa trên TTPH thu được.

KN thành phần

2.2.2. Kĩ năng xác định phương pháp và thiết kế công cụ đánh giá quá trình

Xác định phương pháp và thiết kế công cụ ĐGQT là bước quan trọng để giúp đạt được toàn bộ mục tiêu ĐGQT đã xác định. Dựa vào mục tiêu ĐGQT, GV xác định phương pháp sẽ thu thập, thiết kế nội dung công cụ và cách thức cụ thể để sử dụng công cụ đó như thế nào. Như vậy chúng tôi xác định KNB gồm 3 chỉ báo hành vi: Xác định phương pháp ĐGQT; Lựa chọn và thiết kế công cụ ĐGQT; Xây dựng kế hoạch sử dụng công cụ ĐGQT

* Xác định phương pháp ĐGQT:

Để xác định phương pháp ĐGQT, SV cần trả lời câu hỏi: Thông tin ĐGQT có thể được thu thập bằng cách nào? Dựa trên những thông tin ĐGQT đã xác định từ bước xác định mục tiêu, GV lựa chọn phương pháp phù hợp với loại thông tin và bối cảnh ĐG.

Việc lựa chọn phương pháp ĐGQT cần đảm bảo đáp ứng mục tiêu ĐGQT và phù hợp với bối cảnh ĐG. Chẳng hạn, để thu thập thông tin về kiến thức Sinh học, phương pháp phù hợp là viết hoặc hỏi đáp. Tuy nhiên, việc lựa chọn viết hay vấn đáp còn tùy thuộc vào bối cảnh ĐG như thời gian, số lượng HS, yêu cầu của nhà trường và các điều kiện dạy học khác. Mặt khác, những mục tiêu ĐGQT hướng tới thu thập

thông tin về biểu hiện hành vi, thái độ hoặc kĩ năng tìm hiểu tự nhiên của HS thì phương pháp quan sát sẽ là phù hợp. Định hướng lựa chọn một số phương pháp thu thập phù hợp với loại thông tin trong dạy học môn Sinh học theo hướng phát triển năng lực được thể hiện trong Bảng 2.1.

Từ những phân tích trên, chỉ báo Xác định phương pháp ĐGQT cần đảm bảo 02 tiêu chí chất lượng: Thu thập được thông tin cần thiết thể hiện qua mục tiêu ĐGQT; Phù hợp với bối cảnh thực hiện DDGQT.

* Lựa chọn và thiết kế được công cụ ĐGQT:

Để lựa chọn và thiết kế được nội dung công cụ, GV cần hiểu được mối tương quan giữa thông tin cần thu thập, phương pháp ĐGQT đã lựa chọn. Ví dụ, phương pháp phù hợp để thu thập thông tin về mức độ thành thạo KN sử dụng kính hiển vi của HS là quan sát. Khi đó, GV cần thiết kế các công cụ hỗ trợ thu thập thông tin qua quan sát như bảng kiểm, thang đo hoặc rubric. Trong đó, công cụ thang đo hoặc rubric sẽ phù hợp hơn cả khi thể hiện mức độ của KN. Để thiết kế nội dung thang đo hay rubric, GV phải xác định được các biểu hiện hành vi của KN sử dụng kính hiển vi ở các mức độ khác nhau, từ đó thiết kế nội dung công cụ. Việc thiết kế nội dung công cụ cũng cần phải đảm bảo yêu cầu sư phạm của công cụ đó. Trong dạy học Sinh học theo hướng phát triển năng lực, để thu thập thông tin về mức độ đạt được các năng lực Sinh học, một số công cụ ĐGQT có thể sử dụng để thu thập thông tin được thể hiện trong Bảng 2.1.

Ví dụ về xác định phương pháp và thiết kế công cụ ĐGQT:

Với mục đích là xác định mức độ hiểu biết của HS về các bệnh truyền nhiễm do virus gây ra ở người để có những điều chỉnh về cách dạy phù hợp cho bài dạy “Các bệnh truyền nhiễm do virus gây ra”, chương trình Sinh học lớp 10. Mục tiêu cho hoạt động ĐGQT này có thể tương đồng với mục tiêu dạy học như sau: (-) Trình bày được triệu chứng của một số bệnh do virus gây ra ở người (-) Trình bày được cách phòng tránh một số bệnh do virus gây ra ở người. Những thông tin cần thu thập là kiến thức đã có của HS do đó GV có thể lựa chọn phương pháp hỏi đáp hoặc phương pháp viết. Trong trường hợp GV lựa chọn phương pháp viết nhằm thu thập được thông tin từ nhiều HS cùng một lúc thì có thể sử dụng công cụ là bài tập như dưới đây:

SARS-Cov2, bệnh cúm và bệnh AIDS, em hãy hoàn thành bảng sau:

STT (1)	Tên bệnh (2)	Triệu chứng (3)	Cách phòng tránh (4)
1	Viêm đường hô hấp cấp do SARS - Cov2
2	Cúm
3	AIDS

Bằng những hiểu biết của mình về các bệnh: viêm đường hô hấp cấp do

Bài tập này được thể hiện dưới dạng phiếu học tập hoặc được viết lên bảng và yêu cầu HS hoàn thành vào bảng phụ. Hoạt động này được tiến hành vào thời điểm bắt đầu của buổi học, và nội dung của bài tập có thể được nhắc lại vào cuối buổi học với mục đích giúp HS ghi nhớ những nội dung đã được tìm hiểu thêm sau bài học.

Từ những phân tích trên, chỉ báo Lựa chọn và thiết kế công cụ ĐGQT cần phải đảm bảo 02 tiêu chí về chất lượng: Công cụ phải thu thập đầy đủ thông tin cần thiết và đảm bảo các yêu cầu sư phạm của mỗi loại công cụ.

* Xây dựng kế hoạch sử dụng công cụ ĐGQT để thu thập thông tin:

Bước này giúp cụ thể hóa cách thức sử dụng công cụ ĐGQT để thu thập thông tin dựa trên phương pháp đã xác định. Để xây dựng kế hoạch, GV cần thực hiện các công việc sau:

- Xác định thời điểm thực hiện đánh giá: thời điểm sử dụng công cụ để thu thập thông tin phụ thuộc vào mục tiêu ĐGQT đã xác định ban đầu. Thời điểm sử dụng công cụ có thể vào đầu tiết học, trong tiết học hoặc thời điểm kết thúc tiết học.

- Xác định cách chia sẻ mục tiêu/tiêu chí đánh giá trước khi bắt đầu thực hiện hoạt động ĐGQT. Mục tiêu chia sẻ cần ngắn gọn, rõ ràng để HS dễ dàng tiếp nhận. GV có thể phát phiếu ghi mục tiêu hoặc cho HS ghi mục tiêu vào vở. Việc ghi chép mục tiêu sẽ giúp HS tiếp nhận và ghi nhớ mục tiêu nhanh hơn. Khi chia sẻ mục tiêu/tiêu chí ĐG, GV cần có những biện pháp để giúp HS hiểu rõ, chẳng hạn: giải thích thêm nội dung, ý nghĩa của mục tiêu, tiêu chí; yêu cầu HS đặt các câu hỏi thắc mắc để để làm rõ; ghi chép mục tiêu vào vở, lưu trữ các phiếu tiêu chí sau mỗi hoạt động ĐG.