Quản lý dạy học nghề phổ thông tại Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - Giáo dục thường xuyên huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng

sự vật, tính quy luật của hiện tượng đang tìm hiểu, kích thích sự ham muốn hiểu biết. Giáo viên tổ chức sự trao đổi ý kiến - kể cả tranh luận - giữa thầy với cả lớp, có khi giữa trò với trò, nhằm giải quyết một vấn đề xác định. Trong vấn đáp tìm tòi, giáo viên giống như người tổ chức sự tìm tòi, còn học viên giống như người tự lực phát hiện kiến thức mới. Vì vậy, khi kết thúc cuộc đàm thoại, học viên có được niềm vui của sự khám phá trưởng thành thêm một bước về trình độ tư duy.

- Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề:

Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là phương pháp dạy học trong đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển học viên phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kỹ năng và đạt được những mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ bản của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là tình huống gợi vấn đề vì tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề.

Cấu trúc một bài học (hoặc một phần bài học) theo phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề thường bao gồm các khía cạnh:

+ Đặt vấn đề, xây dựng bài toán nhận thức

+ Giải quyết vấn đề đặt ra

+ Kết luận

Có thể phân biệt bốn mức độ phát hiện và giải quyết vấn đề:

Mức 1: Giáo viên đặt vấn đề, nêu cách giải quyết vấn đề. Học viên thực hiện cách giải quyết vấn đề theo hướng dẫn của giáo viên. Giáo viên đánh giá kết quả làm việc của học viên.

Mức 2: Giáo viên nêu vấn đề, gợi ý để học viên tìm ra cách giải quyết vấn đề. Học viên thực hiện cách giải quyết vấn đề với sự giúp đỡ của giáo viên khi cần. Giáo viên và học viên cùng đánh giá.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 135 trang tài liệu này.

Mức 3: Giáo viên cung cấp thông tin tạo tình huống có vấn đề. Học viên phát hiện và xác định vấn đề nảy sinh, tự đề xuất các giả thuyết và lựa chọn

giải pháp. Học viên thực hiện cách giải quyết vấn đề. Giáo viên và học viên cùng đánh giá.

Mức 4: Học viên tự lực phát hiện vấn đề nảy viên trong hoàn cảnh của mình hoặc cộng đồng, lựa chọn vấn đề giải quyết. Học viên giải quyết vấn đề, tự đánh giá chất lượng, hiệu quả, có ý kiến bổ sung của giáo viên khi kết thúc.

Trong dạy học nghề phổ thông, theo phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, học viên vừa nắm được tri thức mới, vừa nắm được phương pháp lĩnh hội tri thức đó, phát triển tư duy tích cực, sáng tạo, được chuẩn bị một năng lực thích ứng với đời sống xã hội, phát hiện kịp thời và giải quyết hợp lý các vấn đề nảy sinh. Nhưng trên thực tế, phương pháp này cũng chưa đạt được kết quả cao, vì đầu vào của các em học viên thấp cả về điểm số và các kỹ năng; các em chưa làm quen với các nghề phổ thông, một số em còn chưa biết đến các nghề này; ngoài ra phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề đòi hỏi giáo viên phải đầu tư nhiều thời gian. Nếu thực hiện tốt phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề sẽ giúp cho các em học nghề chủ động hơn, thấy được vấn đề cần được giải quyết.

- Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ: Lớp học được chia thành từng nhóm nhỏ từ 4 đến 6 người. Tuỳ mục đích, yêu cầu của vấn đề học tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hay có chủ định, được duy trì ổn định hay thay đổi trong từng phần của tiết học, được giao cùng một nhiệm vụ hay những nhiệm vụ khác nhau.

Nhóm tự bầu nhóm trưởng nếu thấy cần. Trong nhóm có thể phân công mỗi người một phần việc. Trong nhóm nhỏ, mỗi thành viên đều phải làm việc tích cực, không thể ỷ lại vào một vài người hiểu bết và năng động hơn. Các thành viên trong nhóm giúp đỡ nhau tìm hiểu vấn đề nêu ra trong không khí thi đua với các nhóm khác. Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả học tập chung của cả lớp. Để trình bày kết quả làm việc của nhóm trước

toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện hoặc phân công mỗi thành viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ giao cho nhóm là khá phức tạp.

Đối với dạy học nghề phổ thông, phương pháp hoạt động nhóm giúp các thành viên trong nhóm chia sẻ các băn khoăn, kinh nghiệm của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức mới về nghề. Bằng cách nói ra những điều đang nghĩ, mỗi người có thể nhận rõ trình độ hiểu biết của mình về chủ đề nêu ra, thấy mình cần học hỏi thêm những gì. Bài học trở thành quá trình học hỏi lẫn nhau chứ không phải là sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên.

Thành công của bài học phụ thuộc vào sự nhiệt tình tham gia của mọi thành viên, vì vậy phương pháp này còn gọi là phương pháp cùng tham gia. Tuy nhiên, phương pháp này bị hạn chế bởi không gian chật hẹp của lớp học, bởi thời gian hạn định của tiết học, cho nên giáo viên phải biết tổ chức hợp lý và học viên đã khá quen với phương pháp này thì mới có kết quả. Cần nhớ rằng, trong hoạt động nhóm, tư duy tích cực của học viên phải được phát huy và ý nghĩa quan trọng của phương pháp này là rèn luyện năng lực hợp tác giữa các thành viên trong tổ chức lao động. Cần tránh khuynh hướng hình thức và đề phòng lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới phương pháp dạy học và hoạt động nhóm càng nhiều thì chứng tỏ phương pháp dạy học càng đổi mới. Giáo viên dạy học nghề phổ thông cũng đã áp dụng phương pháp này rất hiệu quả.

- Phương pháp động não: Động não là phương pháp giúp học viên trong một thời gian ngắn nảy sinh được nhiều ý tưởng, nhiều giả định về một vấn đề nào đó. Thực hiện phương pháp này, giáo viên cần đưa ra một hệ thống các thông tin làm tiền đề cho buổi thảo luận.

Phương pháp này gồm 02 nội dung: học viên sẽ phân tích vấn đề chi tiết, đưa ra nhiều dữ kiện, nhằm đạt hiệu quả cao; Giáo viên tổng hợp vấn đề thành hệ thống có mối tương quan với nhau.

- Vận dụng dạy học theo tình huống: Dạy học theo tình huống là một quan điểm dạy học, trong đó việc dạy học được tổ chức theo một chủ đề phức hợp

gắn với các tình huống thực tiễn cuộc sống và nghề nghiệp. Quá trình học tập được tổ chức trong một môi trường học tập tạo điều kiện cho học viên kiến tạo tri thức theo cá nhân và trong mối tương tác xã hội của việc học tập. Các chủ đề dạy học phức hợp là những chủ đề có nội dung liên quan đến nhiều môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, gắn với thực tiễn. Sử dụng các chủ đề dạy học phức hợp góp phần khắc phục tình trạng xa rời thực tiễn của các môn khoa học chuyên môn, rèn luyện cho học viên năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp, liên môn.

- Dạy học theo dự án: là một hình thức điển hình của dạy học định hướng hành động, trong đó học viên tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ học tập phức hợp, gắn với các vấn đề thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành, có tạo ra các sản phẩm có thể công bố. Trong dạy học theo dự án có thể vận dụng nhiều lý thuyết và quan điểm dạy học hiện đại như lý thuyết kiến tạo, dạy học định hướng học viên, dạy học hợp tác, dạy học tích hợp, dạy học khám phá, sáng tạo, dạy học theo tình huống và dạy học định hướng hành động.

- Vận dụng dạy học định hướng hành động: Dạy học định hướng hành động là quan điểm dạy học nhằm làm cho hoạt động trí óc và hoạt động chân tay kết hợp chặt chẽ với nhau. Trong quá trình học tập, học sinh thực hiện các nhiệm vụ học tập và hoàn thành các sản phẩm hành động, có sự kết hợp linh hoạt giữa hoạt động trí tuệ và hoạt động tay chân. Đây là một quan điểm dạy học tích cực hoá và tiếp cận toàn thể. Vận dụng dạy học định hướng hành động có ý nghĩa quan trong cho việc thực hiện nguyên lý giáo dục kết hợp lý thuyết với thực tiễn, tư duy và hành động, nhà trường và xã hội.

- Kết hợp đa dạng các phương pháp dạy học: Việc phối hợp đa dạng các phương pháp và hình thức tổ chức dạy học trong toàn bộ quá trình dạy học là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực và nâng cao chất lượng dạy học. Dạy học toàn lớp, dạy học nhóm, nhóm đôi và dạy học cá thể là những hình thức xã hội của dạy học cần kết hợp với nhau, mỗi một hình thức có những chức năng riêng.

Tóm lại, đối với dạy học nghề phổ thông, các phương pháp dạy học nêu trên cần được giáo viên vận dụng một cách linh loạt, phù hợp với điều kiện thực tiễn của trung tâm. Trong đó, các phương pháp dạy học phổ biến và đạt hiệu quả là: Dạy học vấn đáp - đàm thoại, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề và phương pháp dạy học luyện tập thực hành, bởi lẽ các phương pháp này giúp cho giáo viên và học viên có thể thực hiện có hiệu quả các hoạt động dạy và học trong khoảng thời gian một tiết học, bên cạnh đó việc thực hiện các phương pháp dạy học này không làm giáo viên mất thời gian chuẩn bị các phương tiện dạy học, thiết bị dạy học so với các phương pháp dạy học khác trong điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học tại của trung tâm còn nhiều thiếu thốn về tài chính, môi trường học tập, đồng thời với đặc điểm tâm lí học viên còn rụt rè, thiếu tự tin thì thực hiện các phương pháp dạy học giúp học viên dần hình thành các năng lực giao tiếp, năng lực giải quyết vấn đề và kỹ năng tính toán, vận dụng kiến thức vào các tình huống có vấn đề trong thực tiễn cuộc sống.

* Về hình thức tổ chức dạy học

Theo quan điểm dạy học định hướng phát triển năng lực học sinh, quá trình dạy - học bao gồm một hệ thống các hành động có mục đích của giáo viên tổ chức hoạt động trí óc và tay chân của học sinh, đảm bảo cho học sinh chiếm lĩnh được nội dung dạy học, đạt được mục tiêu xác định. Trong quá trình dạy học, giáo viên tổ chức định hướng hành động chiếm lĩnh tri thức của học sinh phỏng theo tiến trình của chu trình sáng tạo khoa học. Như vậy, trong dạy học nói chung và và dạy học nghề phổ thông nói riêng cần thực hiện các hình thức tổ chức dạy học sau:

- Hình thức tổ chức dạy học theo nhóm: là hình thức tổ chức dạy học hợp tác, qua đó học sinh được tổ chức để chia sẻ những hiểu biết của mình và đối chiếu với sự hiểu biết của mình với bạn học. HTTCDH này khai thác trí tuệ tập thể học sinh, đồng thời học sinh được rèn luyện thông qua các hoạt động tập

thể. Ưu điểm của HTTCDH này là học sinh dễ học hỏi lẫn nhau, từng em có thể bộc lộ ý kiến của mình và nghe ý kiến của người khác để có thể hoàn thành nhiệm vụ và hạn chế sự tiếp nhận thụ động từ giáo viên, trên cơ sở đó, hiệu quả dạy học sẽ đạt hiệu quả cao hơn; HTTCDH này là dịp để HS phát huy vai trò trách nhiệm trong học tập, điều đó làm phát triển kỹ năng giao tiếp và tính cách của trẻ, bao gồm cả năng lực hợp tác và phối hợp với các bạn trong nhóm. Khi học sinh làm việc theo nhóm, GV có điều kiện tập trung để quan sát, theo dõi hoạt động của từng HS, giúp các em giải quyết các khó khăn trong quá trình học tập, khiến hiệu quả dạy học được nâng cao.

Đối với hình thức tổ chức dạy học theo nhóm, trong các giờ thực hành của học viên, giáo viên cũng đã tích cực sử dụng hình thức này để các em học viên có thể tự mình tìm ra, phát hiện ra vấn đề, thể hiện năng lực hợp tác và phối hợp với các bạn trong nhóm tốt hơn; các em có thể học hỏi lẫn nhau cùng nhau thực hiện tót nhiệm vụ mà giáo viên giao phó; nhưng để đạt hiệu quả cao hơn thì chính các em phải chủ động trong việc học tập của mình nhiều hơn nữa.

- HTTCDH cả lớp (lớp - bài): là hình thức tổ chức dạy học mà đối tượng tiếp nhận kiến thức là toàn bộ học sinh trong lớp. HTTCDH này có ưu điểm là GV dễ sử dụng các phương tiện dạy học hiện có để thực hiện dạy học theo chương trình, hạn chế lệ thuộc môi trường xung quanh, trong một thời gian ngắn có thể cung cấp cho HS nhiều kiến thức, tạo điều kiện thuận lợi để GV có thể truyền thụ thông tin một cách có hệ thống, logic. Tuy nhiên, HTTCDH này không phát huy được khả năng tư duy sáng tạo của HS, HS ít được hoạt động và tiếp thu thông tin một cách thụ động...;

Trong các giờ dạy học nghề, khi dạy về lý thuyết giáo viên thường sử dụng hình thức tổ chức dạy học cả lớp. Vì phần lý thuyết của các môn nghề cũng khá dài, mà trong giờ học ngắn ngủi như vậy thì không thể truyền tải hết cho các em nếu không dạy theo hình thức cả lớp. Mặt khác, do nhận thức của các em học viên còn yếu nên giáo viên mất nhiều thời gian để giảng giải.

- HTTCDH cá nhân: là hình thức GV dạy học trực tiếp cho một cá nhân hoặc GV có thể sử dụng các tài liệu, phương tiện dạy học, giao việc cụ thể cho từng học viên, GV cũng có thể yêu cầu từng em làm một số thí nghiệm, sưu tầm tranh ảnh, làm đồ dùng học tập, điều tra... sau đó từng học viên hoàn thành nhiệm vụ học tập được giao.

HTTCDH có thể rèn luyện khả năng làm việc tự lực, khả năng khám phá, tư duy sáng tạo của học viên, tạo sự bình đẳng để mỗi học viên có thể phát triển theo năng lực và sở trường của mình, học viên chủ động linh hoạt tập trung về cả không gian lẫn thời gian. Đồng thời tạo mối quan hệ thân mật của GV với từng em học viên trên cơ sở tôn trọng nhân cách của các em trong học tập.

Lưu ý khi thực hiện HTTCDH này GV cần giao nhiệm vụ cho học viên phải rõ ràng, phù hợp với lượng kiến thức của học viên, khi trao đổi với học viên nên nói vừa đủ để hai người nghe, không làm ảnh hưởng đến các học viên khác, và cần khuyến khích học viên trình bày ý kiến của mình, thời gian hướng dẫn cho một cá nhân không nên kéo dài (3-5 phút) để có điều kiện dạy học cho số đông cả lớp.

- HTTCDH tham quan: là một HTTCDH ngoài trời giúp học sinh tìm hiểu những sự vật hiện tượng có liên quan đến bài học trong chương trình. HTTCDH này tạo ra hình thức vận động cơ thể, thay đổi môi trường học tập góp phần giáo dục thể chất cho HS, giúp HS có điều kiện tiếp cận với thực tiễn để nhận thức các quy tắc giao tiếp, tuân thủ pháp luật, nâng cao ý thức tập thể và tinh thần tương trợ cộng đồng. Thông qua giao việc cụ thể cho từng HS, buộc HS phải tích cực học tập, tự phát hiện ra kiến thức... Tuy nhiên, đối với HTTCDH này GV phải tốn thời gian trong việc lập kế hoạch tổ chức, tìm địa điểm cũng như ý nghĩa giáo dục, cần tìm hiểu trước địa điểm, chọn thời gian và thời tiết thích hợp, dự kiến các tình huống có thể xảy ra, quy định kỷ luật, an toàn trong quá trình tham quan học tập...

- HTTCDH trải nghiệm: Hoạt động trải nghiệm trong nhà trường cần được hiểu là hoạt động có động cơ, có đối tượng để chiếm lĩnh tri thức, được tổ chức bằng các việc làm cụ thể của HS, được thực hiện trong thực tế, được sự định hướng, hướng dẫn của GV và nhà trường. Qua trải nghiệm thực tiễn, học sinh có được kiến thức, kĩ năng, tình cảm và ý chí nhất định. Sự sáng tạo sẽ có được khi phải giải quyết các nhiệm cụ thực tiễn, phải vận dụng kiến thức, kĩ năng đã có để giải quyết vấn đề, ứng dụng trong tình huống mới không theo chuẩn đã có... HTTCDH này giúp các em phát triển toàn diện, năng động, sáng tạo, thích nghi tốt với môi trường sống, phát triển năng lực thực tiễn, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của mình, kích thích các em tham quan, học hỏi, tò mò muốn mở rộng tầm hiểu biết về khoa học, lịch sử của quê hương, của dân tộc...

Đối với dạy học nghề phổ thông, các giáo viên cần vận dụng các hình thức tổ chức dạy học một cách linh hoạt, phù hợp với điều kiện thực tiễn của trung tâm. Chất lượng đầu vào của các em học viên không đồng đều nên việc phân lớp học nghề phổ thông cũng rất khó, tùy theo yêu cầu nguyện vọng học nghề của các em mà lãnh đạo trung tâm, tổ hướng nghiệp nghề phổ thông bố trí lớp học nghề sao cho phù hợp, sử dụng hình thức tổ chức dạy học nào phù hợp với từng đối tượng học viên và phù hợp với đặc trưng của từng môn nghề phổ thông. Ví dụ như đối với tin học văn phòng, được rất nhiều em lựa chọn. Các giáo viên dạy học theo hình thức cả lớp, sau đó cho các em thực hành theo nhóm trên máy tính. Sau khi bài của nhóm được hoàn thành thì giáo viên cho cá nhân từng em thực hành, để tự các em thành thạo các thao tác, phát huy tính chủ động, sáng tạo của mình.

* Sử dụng các kỹ thuật dạy học phát huy tính tích cực và sáng tạo

Kỹ thuật dạy học là những cách thức hành động của giáo viên và học viên trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều khiển quá trình dạy học. Các kỹ thuật dạy học là những đơn vị nhỏ nhất của phương pháp dạy