Các Phương Pháp Dạy Học Môn Đạo Đức Theo Hướng Đổi Mới

- Dạy và học Đạo đức chú trọng rèn luyện PP tự học: Dạy học tích cực xem việc rèn luyện PP học tập cho HS là một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học và là mục tiêu dạy học. GV rèn luyện cho HS học có PP, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo cho các em lòng ham học, khơi dậy nội lực vốn có trong HS, kết quả học tập sẽ nâng cao. Vì vậy, cần đẩy mạnh và tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang học chủ động, không chỉ tự học ở nhà sau bài lên lớp mà HS phải tự học cả trong tiết học có sự hướng dẫn của GV.

- Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học hợp tác trong dạy học môn Đạo đức: Trình độ kiến thức, tư duy của HS trong một lớp học không đồng đều nên GV phải phân hóa về cường độ và tiến độ hoàn thành nhiệm vụ học tập của HS. GV ứng dụng công nghệ thông tin trong giờ dạy sẽ đáp ứng yêu cầu cá thể hóa học tập theo nhu cầu và khả năng của mỗi HS. Bên cạnh đó, trong giờ dạy môn Đạo đức GV cần phải tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trên con đường chiếm lĩnh nội dung học tập thông qua thảo luận nhóm, tranh luận trong tập thể, ý kiến mỗi HS được bộc lộ, khẳng định hay bác bỏ sẽ giúp cho các em nâng mình lên một trình độ mới. Từ đó bài học sẽ vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi HS và của cả lớp chứ không phải chỉ dựa trên vốn hiểu biết và kinh nghiệm sống của GV.

- Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò: Đánh giá là một khâu quan trọng của quá trình dạy học môn Đạo đức, nó ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng và hiệu quả dạy và học. Đánh giá là quá trình xử lí những thông tin thu thập được và được biểu hiện qua thái độ và nhận xét về kết quả học tập của HS. Vì vậy, GV phải hướng dẫn HS phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách học. GV cần tạo điều kiện thuận lợi để HS tham gia đánh giá lẫn nhau. Đánh giá sẽ thúc đẩy HS học tập môn Đạo đức tích cực, tự giác. Củng cố niềm tin của HS và từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho HS tự khẳng định bản thân, đặc biệt là thực hiện hành vi đạo đức trong cuộc sống hằng ngày của mình. Nhà trường cần phải trang bị cho HS năng lực cần cho sự thành đạt trong cuộc sống là tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời.

* Tích hợp trong hoạt động dạy môn Đạo đức

Dạy học tích hợp là tổ chức hoạt động dạy học theo hướng liên kết, phối hợp thống nhất các đối tượng giảng dạy, học tập trong cùng một kế hoạch hoạt động đảm bảo sự hài hòa, trọn vẹn của hoạt động dạy học và đạt mục tiêu dạy học tốt nhất. GV tổ chức, hướng dẫn hoạt động học tập của HS theo hướng phối hợp, tổng hợp kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết hiệu quả các tình huống phức hợp gắn với cuộc sống. Qua môn Đạo đức, GV có thể tổ chức hoạt động liên môn. Các môn học được liên hợp với nhau và giữa chúng có những vấn đề, những khái niệm lớn và những ý tưởng lớn.

Khi dạy bài đạo đức GV có thể tổ chức cho HS vẽ một bức tranh về hành động, việc làm mà các em muốn sẵn sàng thực hiện để giúp đỡ bạn, dành cho bạn (môn Mĩ thuật), hay cho các em hát bài hát về tình cảm bạn bè (môn Âm nhạc). Truyện kể trong chương trình môn Tiếng Việt nếu GV khai thác đúng thì có thể giáo dục HS ở những khía cạnh khác nhau của các chuẩn mực hành vi liên quan. Hay qua việc học môn Toán có thể giáo dục HS nét tính cách tích cực như: tính cẩn thận, lòng kiên trì, tính chính xác, biết tôn trọng sự thật.

Việc tích hợp giáo dục đạo đức qua các môn học vừa củng cố, vừa khắc sâu, mở rộng kết quả dạy học môn Đạo đức, vừa làm phong phú môn học, làm cho hoạt động của HS được thực hiện tự giác hơn.

* Ứng dụng công nghệ thông tin và sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại trong dạy môn Đạo đức

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 153 trang tài liệu này.

Ứng dụng công nghệ thông tin và sử dụng phương tiện kĩ thuật - công nghệ trong dạy học là xu thế tất yếu và là yêu cầu không thể thiếu trong dạy học hiện nay. Ứng dụng công nghệ thông tin và sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại trong dạy học môn Đạo đức tập trung vào việc sử làm phương tiện trực quan như: phim đèn chiếu, phim học tập, máy ghi âm, máy ghi hình, máy vi tính, công cụ soạn thảo văn bản và trình chiếu bài giảng, các phần mềm. Các phương tiện này có rất nhiều ưu điểm, sử dụng các loại phương tiện này sẽ trình bày những hành vi, tình huống đạo đức một cách liên tục, có thể lặp đi lặp lại một cách dễ dàng, gây hứng thú cho HS.

Những phương tiện kĩ thuật này đóng vai trò như là phương tiện trực quan, minh họa mẫu hành vi theo chuẩn qui định, để cho HS nhận xét và xử lí tình huống.

Các loại đồ dùng, mô hình, vật liệu tự nhiên, tranh, ảnh, hình vẽ, cũng được sử dụng phổ biến trong dạy học môn Đạo đức.

Tuy nhiên, ứng dụng công nghệ thông tin chỉ là công cụ, phương tiện nhằm nâng cao tính tích cực trong dạy học môn Đạo đức. Khi sử dụng ứng dụng công nghệ thông tin GV cần phải lưu ý lựa chọn PP và phương tiện dạy học phù hợp với từng bài dạy, từng chủ đề, phù hợp tâm lí HS, đảm bảo tính thẩm mĩ, đảm bảo tính giáo dục và thực sự hữu ích đối với nhận thức HS. Phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo của GV và HS. Phù hợp với đặc điểm, hoàn cảnh thực tế của nhà trường và của địa phương.

* Định hướng cụ thể:

* Cải tiến các PPDH truyền thống

Các PPDH truyền thống như thuyết trình, hỏi đáp vẫn đang được thực hiện trong các giờ dạy của GV hiện nay. Nếu các PP này vẫn được tiến hành theo cách dạy trước kia thì sẽ kém hiệu quả. Vì vậy, PP thuyết trình phải được đổi mới. Hiện nay, công nghệ thông tin phát triển, có máy photocopy, máy chiếu, máy vi tính được sử dụng trong tiết dạy sẽ giảm thời gian cho sự ghi chép của GV lên bảng và của HS vào vở. Trên lớp, GV có thời tập trung vào việc tổ chức quá trình lĩnh hội kiến thức. Lúc này, PP thuyết trình sẽ trở nên tích cực khi GV thuyết trình trong một lượng thời gian phù hợp và biết kết hợp nhuần nhuyễn hợp lí với các PP khác để làm cho HS hào hứng và thích thú hoạt động. Những PP có thể kết hợp với thuyết trình như PP hỏi – đáp với các câu hỏi kích thích tư duy người học, PP giải quyết vấn đề … Như vậy, GV phải phát huy ưu điểm và hạn chế nhược điểm của PPDH truyền thống. Để nâng cao hiệu quả của các PP này GV dạy môn Đạo đức cần nắm vững những yêu cầu, sử dụng thành thạo các kĩ thuật trong việc chuẩn bị và tiến hành bài lên lớp để phát huy tính tích cực và sáng tạo của HS.

* Đổi mới PPDH theo hướng sử dụng phối hợp các PPDH môn Đạo đức

Mỗi PP đều có những giá trị riêng của nó, không có PPDH kém mà PP có hiệu quả hay không phụ thuộc vào người GV sử dụng và phát triển nó như thế nào. Các

PPDH được kết hợp và bổ sung cho nhau thì cách dạy ấy sẽ phù hợp với mọi đối tượng người học, chống lại sự nhàm chán và tạo sự năng động trong cách nghĩ và cách làm cho HS.

Trong thực tiễn dạy học môn Đạo đức hiện nay, nhiều GV đã cải tiến bài dạy trên lớp kết hợp thuyết trình với hình thức làm việc nhóm, góp phần tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS. HS có thể bắt đầu từ trò chơi đóng vai hoặc một trò chơi nào đó phù hợp với chủ đề giáo dục, hoặc có thể bắt đầu bài học bằng những tình huống qua tranh, bằng lời, bằng câu chuyện, tiểu phẩm…với nhiều cách thức khác nhau để học sinh tự phán đoán, tự hoạt động cá nhân hoặc hợp tác với bạn, với thầy để tìm ra phương án giải quyết phù hợp nhất. Ngoài ra, GV có thể kết hợp PP truyền thống và hiện đại: Động não, trò chơi, thảo luận, đóng vai…với mục đích làm cho HS hoạt động tích cực hơn.

* Tăng cường sử dụng phương tiện dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin vào dạy học môn Đạo đức

Phương tiện dạy học môn Đạo đức ở tiểu học là tập hợp những đối tượng vật chất được GV sử dụng để điều khiển hoạt động nhận thức của HS. Các phương tiện đó rất đa dạng và phong phú như: tranh ảnh, băng hình, đèn chiếu, bảng tương tác, mô hình mẫu vật, đồ dùng để chơi đóng vai…Các phương tiện nghe, nhìn đặc biệt hấp dẫn, hiệu quả bởi tính sinh động có thể kết hợp kênh hình, kênh chữ, tạo cho GV có điều kiện thuận lợi trong quá trình dạy môn Đạo đức, làm tăng tính hấp dẫn trong giờ dạy. GV có thể giới thiệu cho HS những hành vi, tình huống, chuyện kể đạo đức thay vì dùng lời thì dùng video. HS tiếp nhận thông tin dễ dàng, hứng thú và là nguồn tri thức trực quan, sinh động, rèn cho các em kĩ năng quan sát. Việc sử dụng phương tiện dạy học cần phù hợp với PPDH, phải đúng mức, đúng chỗ, phù hợp với từng lớp, từng trường. Bên cạnh việc sử dụng các phương tiện trình diễn GV cũng cần phải sử dụng các phần mềm dạy học như các PPDH sử dụng mạng điện tử (E- learning). Phương tiện dạy học mới cũng tìm ra PPDH mới nhằm phát huy tính tích cực của HS.

1.3.3. Các phương pháp dạy học môn Đạo đức theo hướng đổi mới‌

PPDH môn Đạo đức ở tiểu học là cách thức, con đường hoạt động thống nhất giữa GV và HS dưới tác động của GV, với vai trò tích cực, tự giác của HS nhằm

chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện thái độ và kĩ năng hành vi đạo đức theo nhiều cách thức khác nhau.

Hà Nhật Thăng và Nguyễn Phương Lan (2006) đã nêu: “Với một phương pháp tốt, một tài năng vừa phải, có thể làm được nhiều việc. Còn đối với phương pháp không tốt thì ngay cả thiên tài cũng sẽ không làm được gì và cũng không có thành tựu gì có giá trị và chính xác” (I. V. Páp-lốp).

* Phương pháp động não

Động não là PPDH hiện đại, động não là kĩ thuật giúp HS trong một thời gian ngắn nảy sinh được nhiều ý tưởng, nhiều giả định về một vấn đề nào đó, được trình bày một cách ngắn gọn. PP động não phù hợp với khả năng nhận thức của HS ở lớp 1, 2 và HS lớp 3. PP động não có tác dụng tạo cho HS hình thành tinh thần hợp tác trong học tập, tạo cơ hội cho HS đều được tham gia vào hoạt động học tập. PP động não có thể dùng để lí giải bất kì một vấn đề đạo đức nào. Song đặc biệt phù hợp với các vấn đề ít nhiều đã quen thuộc trong thực tế cuộc sống của HS. Tất cả các ý kiến của HS đều được GV hoan nghênh, chấp nhận, không phê phán, nhận định đúng, sai. Cuối cùng, GV nhấn mạnh kết luận này là kết quả của sự tham gia chung của tất cả HS.

Sử dụng PP động não sẽ tạo được hứng thú và kích thích tư duy sáng tạo của HS, các em có nhiều cơ hội và được khuyến khích phát biểu ý kiến, từ đó tìm ra nhiều biện pháp để giải quyết các vấn đề về đạo đức trong cuộc sống.

* Phương pháp kể chuyện

Kể chuyện là PP truyền thống, là PP dùng lời để thuật lại truyện kể đạo đức giúp HS nắm được nội dung rồi từ đó rút ra bài học đạo đức.

Trong truyện có một số nhân vật cần phải giải quyết một số tình huống đạo đức. Cách ứng xử của nhân vật sẽ dẫn đến kết quả hay hậu quả nhất định theo luật nhân quả. Nếu kết quả xảy ra là những điều tốt đẹp thì HS rút ra bài học cần phải noi theo hay học tập theo. Nếu đó là hậu quả tiêu cực, là những điều xấu, có hại thì bài học rút ra HS cần phải tránh những hành vi hoặc việc làm đó.

Kể chuyện là PP vừa mang tính khoa học, vừa mang tính nghệ thuật. Tính khoa học đòi hỏi phải trung thực với nội dung cốt truyện nhằm cung cấp cho HS biểu tượng

hành vi đạo đức, từ đó giáo dục mẫu hành vi cho các em. Tính nghệ thuật đòi hỏi phải hình thành xúc cảm đạo đức cho HS, lời kể phải diễn cảm, kết hợp với cử chỉ, điệu bộ, ánh mắt, nét mặt và thái độ. Đó chính là một nghệ thuật của giáo dục đạo đức, có tác dụng giáo dục HS rất lớn. Những câu chuyện hấp dẫn có thể gây ra cho HS những ấn tượng mạnh mẽ, xúc cảm sâu sắc, tác động mạnh đến hành vi của các em và có thể các em ghi nhớ suốt đời.

Để phát huy tính tích cực của HS, GV cần kết hợp PP kể chuyện với PP đàm thoại, hoặc thảo luận nhóm nêu câu hỏi liên quan đến nội dung câu chuyện để giúp HS nắm vững biểu tượng và chuẩn mực hành vi đạo đức.

* Phương pháp đàm thoại

Đàm thoại là PP truyền thống, là PP tổ chức trò chuyện giữa thầy với trò hoặc giữa trò với trò về một chủ đề đạo đức dựa trên một hệ thống câu hỏi, nhằm hướng dẫn HS đi đến chuẩn mực đạo đức mà các em cần nắm và thực hiện.

PP này chủ yếu được sử dụng ở tiết 1 sau PP kể chuyện, nhằm giúp HS phân tích truyện kể, nắm được đầy đủ nội dung, phát hiện chính xác các tình huống trong truyện, đồng thời chỉ ra các hành vi ứng xử của các nhân vật trong các tình huống đó và kết quả tương ứng. Từ đó, HS rút ra kết luận và chuẩn mực hành vi cần thực hiện.

Trong đàm thoại GV chỉ nêu câu hỏi, không nói nhiều, không trả lời thay cho HS. Đối với những câu hỏi mà HS không trả lời được thì GV nêu những câu hỏi gợi ý, nếu HS trả lời không đầy đủ thì đề nghị HS khác bổ sung.

PP đàm thoại giúp HS phát huy vốn kinh nghiệm đạo đức đã có, chia sẻ và học hỏi kinh nghiệm của thầy, của bạn, tiếp thu bài học một cách tích cực, chủ động, tránh được xu hướng lí thuyết khô khan, áp đặt, nặng nề.

Hiệu quả đàm thoại trong giờ Đạo đức phụ thuộc phần lớn vào câu hỏi đàm thoại. Các câu hỏi phải chuẩn bị trước, sắp xếp hợp lí, có hệ thống nhằm dẫn dắt HS từ câu chuyện kể, từ cách ứng xử trong mọi tình huống cụ thể, riêng lẻ đến chuẩn mực hành vi đạo đức các em cần nắm và thực hiện một cách thoải mái, tự nhiên. Từ đó làm khơi dậy ở HS những xúc cảm đạo đức tích cực, tin tưởng vào ý nghĩa đạo đức, chuẩn mực và có ham muốn hành động theo chuẩn mực.

PP đàm thoại phải được sử dụng kết hợp hài hòa với các PP khác như kể chuyện, đóng vai, quan sát, sẽ tạo cho HS tích cực hoạt động, lớp học sẽ sôi nổi, hào hứng.

* Phương pháp đóng vai

Đóng vai là PP dạy học hiện đại, là PP tổ chức cho HS thực hành một số hành vi ứng xử nào đó trong một tình huống giả định và trong môi trường an toàn.

HS được thực hành những kĩ năng ứng xử trong môi trường an toàn trước khi thực hành trong thực tiễn. PP này gây hứng thú và chú ý cho HS, tạo điều kiện phát huy tính sáng tạo của HS và khích lệ các em thay đổi thái độ, hành vi theo hướng tích cực. PP đóng vai được áp dụng có thể thấy ngay tác động hiệu quả của lời nói hoặc việc làm của HS qua các vai diễn. GV khi dùng PP này cần chú ý đến tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, lứa tuổi, trình độ HS, điều kiện, hoàn cảnh lớp học.

PP đóng vai truyền thụ được chuẩn mực đạo đức một cách sinh động, thực tế và thu hút được sự chú ý, tập trung của HS, tạo sự gắn bó, phối hợp giữa HS với HS, làm cho HS tích cực hoạt động và biết tự đánh giá lẫn nhau.

* Phương pháp trò chơi

Trò chơi là PP dạy học hiện đại, PP này tổ chức cho HS thực hiện những hành động, những thái độ, những việc làm phù hợp với chuẩn mực hành vi đạo đức đã học.

Vui chơi có vai trò rất quan trọng trong hoạt động sống của trẻ, có ý nghĩa lớn lao đối với trẻ. Nếu biết tổ chức cho trẻ vui chơi một cách hợp lí, đúng đắn thì đều mang lại hiệu quả giáo dục. Qua trò chơi, trẻ được phát triển về các mặt trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và hình thành nhiều phẩm chất đạo đức tốt và hành vi đạo đức đúng, chuẩn mực. Đây là PP dạy học quan trọng, vừa giáo dục hành vi đạo đức cho HS, vừa kích thích hứng thú học tập của các em.

HS được luyện tập những kĩ năng, những thao tác hành vi đạo đức giúp các em thể hiện được hành vi một cách đúng đắn, tự nhiên. Qua trò chơi, HS có cơ hội để thể nghiệm một cách tự nhiên, hào hứng những hành vi đạo đức đã học. Từ đó, hình thành ở HS niềm tin về những chuẩn mực hành vi đã học, tạo ra động cơ bên trong cho những hành vi ứng xử trong cuộc sống. HS được rèn luyện khả năng quyết định lựa chọn cho mình cách ứng xử đúng đắn, phù hợp trong tình huống. Các em được hình

thành năng lực quan sát qua trò chơi, được rèn luyện kĩ năng nhận xét, đánh giá hành vi của người khác là phù hợp hay không phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội.

PP trò chơi làm cho việc luyện tập hành vi đạo đức được tiến hành một cách nhẹ nhàng, sinh động, hào hứng. HS được lôi cuốn vào quá trình rèn luyện một cách tự nhiên, hứng thú và có tinh thần trách nhiệm.

PP trò chơi làm tăng cường khả năng chú ý của HS, nâng cao hứng thú, giảm căng thẳng, mệt mỏi trong giờ học. HS tiếp thu chuẩn mực đạo đức dễ dàng, tăng cường khả năng giao tiếp giữa HS với HS, giữa GV với HS. PP này rất phù hợp với HS lớp 1, 2 và 3.

* Phương pháp thảo luận nhóm

Thảo luận nhóm là PPDH hiện đại. PP thảo này tổ chức cho HS trao đổi với nhau theo nhóm nhỏ để đưa ra ý kiến chung của nhóm về giải quyết vấn đề liên quan đến bài học đạo đức.

PP thảo luận nhóm làm cho kiến thức của HS giảm bớt phần chủ quan, phiến diện, làm tăng thêm tính khách quan khoa học. Kiến thức của HS trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ, nhớ nhanh hơn do thời gian giao lưu, học hỏi lẫn nhau. Rèn luyện cho HS một số kĩ năng như biết lắng nghe, phê phán, tự nhận thức, xác định giá trị, từ đó trẻ dễ hòa nhập vào cộng đồng nhóm, tạo cho các em sự tự tin, hứng thú trong học tập và sinh hoạt. HS được bày tỏ nhiều ý kiến và tự tin hơn. Vì vậy, PP thảo luận nhóm được vận dụng rộng trong quá trình dạy học ở tiểu học. PP thảo luận nhóm trong dạy học môn Đạo đức thường được tổ chức vào tiết thứ 2.

* Phương pháp dự án

Phương pháp dự án là PPDH hiện đại, PP này HS thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lí thuyết và thực hành. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh và đánh giá kết quả.

Ở PP này HS có điều kiện thực hành ngay những kiến thức đã học, các em có cơ hội rèn luyện nhiều kĩ năng như: giao tiếp, ra quyết định, giải quyết vấn đề, đặt mục tiêu. HS hoàn toàn chủ động tích cực trong việc lập kế hoạch nghiên cứu, tìm kiếm, tổng hợp, xử lí thông tin để giải quyết vấn đề đặt ra. GV khi nghiệm thu kết