Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lí Trường Trung Học Phổ Thông

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ VIỆC PHÁT TRIỂN ĐỘI NGŨ CÁN BỘ QUẢN LÍ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài

Phát triển đội ngũ CBQL trong nhà trường từ lâu đã được đề cập trong các nghiên cứu lí luận và được sử dụng rất sớm trong thực tiễn hoạt động giáo dục ở các nước trên thế giới.

Ở Châu Âu, bắt đầu từ thế kỷ XVI, khi đề cập đến các biện pháp chấn hưng giáo dục, người ta đã nhấn mạnh đến việc xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL. Các nội dung phát triển đội ngũ CBQL, cùng những biện pháp triển khai chúng dần được bổ sung, ngày càng phong phú thêm, những yếu tố chất lượng đội ngũ luôn luôn được nhấn mạnh. Đến những năm cuối thập niên 60 của thế kỷ XX, khi mà các khái niệm “vốn con người” và “nguồn lực con người” xuất hiện ở Hoa Kỳ và sau đó thịnh hành trên thế giới thì vấn đề phát triển đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lí giáo dục cũng được giải quyết với tư cách là phát triển nguồn nhân lực của một ngành, lĩnh vực. Tuy nhiên, nội dung và cách thức giải quyết vấn đề thì có sự khác nhau ở nhiều mức độ và phụ thuộc rất lớn vào điều kiện thực tế của mỗi quốc gia và của mỗi giai đoạn lịch sử.

Từ năm 1980, nhà xã hội học người Mỹ Leonard Nadler đã đưa ra sơ đồ quản lí nguồn nhân lực để diễn tả mối quan hệ và các nhiệm vụ của công tác quản lí nguồn nhân lực. Theo ông, quản lí nguồn nhân lực gồm 3 nhiệm vụ chính là:

- Phát triển nguồn nhân lực (gồm giáo dục - đào tạo, bồi dưỡng, phát triển, nghiên cứu, phục vụ);

- Sử dụng nguồn nhân lực (gồm tuyển dụng, sàng lọc, bố trí, đánh giá, đãi ngộ, kế hoạch hóa sức lao động);

Có thể bạn quan tâm!

• Phát triển đội ngũ cán bộ quản lí các trường trung học phổ thông tỉnh Vĩnh Long - 1
• Phát triển đội ngũ cán bộ quản lí các trường trung học phổ thông tỉnh Vĩnh Long - 2
• Một Số Vấn Đề Về Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lí Trường Trung Học Phổ Thông
• Xây Dựng Quy Hoạch Phát Triển Đội Ngũ Cán Bộ Quản Lí Trường Trung Học Phổ Thông
• Vài Nét Về Giáo Dục Trung Học Phổ Thông Tỉnh Vĩnh Long

Xem toàn bộ 132 trang tài liệu này.

- Môi trường nguồn nhân lực (gồm mở rộng chủng loại việc làm, mở rộng quy mô làm việc, phát triển tổ chức) (Đỗ Minh Cương và Nguyễn Thị Doan, 2001).

Kết quả nghiên cứu của Leonard Nadler đã được nhiều nước trên thế giới sử dụng. Christian Batal (Pháp) trong bộ sách “Quản lí nguồn nhân lực trong khu vực nhà nước” (Christian Batal, 2002) cũng đã khai thác theo hướng này và đưa ra một

lí thuyết tổng thể về quản lí phát triển nguồn nhân lực. Trong đó, Christian Batal đã sử dụng kết quả nghiên cứu của các khoa học khác (giáo dục học, dự báo, dân số học, toán học...) để đưa ra một bức tranh hoàn chỉnh của nhiệm vụ quản lí phát triển nguồn nhân lực, bao gồm từ khâu kiểm kê, đánh giá đến nâng cao năng lực, hiệu lực của nguồn nhân lực.

Tại Singapore, SEM – với Mô hình quản lí trường học ưu việt, đề cập đến lãnh đạo nhà trường tài năng với các tiêu chí: “Người lãnh đạo phải nêu gương sáng, có khả năng lãnh đạo, hiểu rõ mục đích, tôn trọng, khuyết khích nhân viên. Một người lãnh đạo lĩnh hội được sứ mệnh của trường học với các mục tiêu cụ thể, năng lực lãnh đạo tốt và sự thông cảm cũng như tôn trọng đồng nghiệp sẽ là động lực cho những người khác noi theo. Với vai trò của mình, hiệu trưởng phải vạch ra một tầm nhìn đối với những thành tích, kết quả dự định đạt được và tạo ra một môi trường học tập lí tưởng cho học sinh và cả giáo viên. Hiệu trưởng cần duy trì liên tục mục đích tăng cường năng lực cho giáo viên để đối mặt với thử thách hiện tại và tương lai, luôn phấn đấu vì sự phát triển để hướng tới nền giáo dục toàn diện cho học sinh và giáo viên” (Nguyễn Lan Hương, 2010). Trong mô hình này, lãnh đạo nhà trường được xếp vào tiêu chí số một.

Khi đề cập đến phát triển đội ngũ CBQL, ngoài sự thống nhất về nội dung các nhiệm vụ với phát triển nguồn nhân lực, thời gian gần đây, các nghiên cứu đều đề cao việc thúc đẩy phát triển bền vững và thích ứng nhanh của mỗi CBQL và của cả đội ngũ.

1.1.2. Các nghiên cứu trong nước

Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến sự nghiệp Giáo dục, trong đó đặc biệt nhấn mạnh tầm quan trọng về vấn đề phát triển đội ngũ CBQL. Điều đó được thể hiện qua các chủ trương, chính sách, hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật, tiêu biểu là Chỉ thị số 40/CT-TW, ngày 15 ngày 6 tháng 2004 của Ban Bí thư Trung ương Đảng khóa IX Chỉ thị đã nhấn mạnh: “Mục tiêu là xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục được chuẩn hóa, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu, đặc biệt chủ trương nâng cao bản lĩnh chính trị phẩm chất, lối sống, lương tâm, tay nghề của nhà giáo; thông qua việc quản lí, phát triển đúng định hướng và có hiệu quả sự nghiệp giáo dục để nâng

cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực, đáp ứng những đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước…” (Ban Bí thư Trung ương Đảng, 2004) chính là tăng cường sự lãnh đạo của Đảng trong công tác xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo. Đồng thời, Quyết định số 09/2005/QĐ-TTg, ngày 11 tháng 01 năm 2005 của Thủ tướng Chính phủ về phê duyệt đề án “Xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục giai đoạn 2005 - 2010” (Đảng Cộng sản Việt Nam, 2015); Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2010 - 2020 cũng đã nói rõ tầm quan trọng của việc phát triển đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục trong sự phát triển của đất nước.

Xét ở góc độ nghiên cứu lí luận quản lí giáo dục, dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lê Nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các nhà khoa học nước ta tiếp cận quản lí giáo dục để đề cập tới việc phát triển công tác quản lí trường học, trong đó có các tác giả tiêu biểu như Hồ Ngọc Đại, Phạm Minh Hạc, Đặng Quốc Bảo, Trần Kiểm, ......

Các nhà quản lí giáo dục các cấp cũng đã có nhiều nghiên cứu, đề xuất những giải pháp xây dựng và phát triển đội ngũ CBQL, giáo viên nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển của sự nghiệp giáo dục.

Đề án “Xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục giai đoạn 2005 – 2010” (Chính phủ, 2005) nhằm triển khai thực hiện chỉ thị 40-CT/TW ngày 15 tháng 6 năm 2004 của Ban Bí thư Trung ương Đảng “Về việc xây dựng, nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục. Đề án đã làm rõ hiện trạng, phân tích các thành tựu, yếu kém và nguyên nhân. Trên cơ sở đó xác định mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và các bước đi để tạo chuyển biến cơ bản và toàn diện trong công tác phát triển nhà giáo và cán bộ quản lí giáo dục theo hướng chuẩn hóa, hiện đại hóa, xã hội hóa” (Ban Bí thư Trung ương Đảng, 2004).

Nhìn chung, các công trình khoa học trong và ngoài nước đã nghiên cứu những vấn đề cơ bản và tổng quát nhất về quản lí, phát triển nguồn nhân lực nói chung và phát triển nguồn nhân lực giáo dục nói riêng. Các công trình nghiên cứu khoa học có đề cập đến đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục thì tập trung nhiều về tiêu chuẩn, yêu cầu của người CBQL trong các trường học và một số ít nghiên cứu về giải pháp phát triển đội ngũ CBQL, trong đó có hiệu trưởng trường THPT.

1.2. Các khái niệm cơ bản

1.2.1. Trường trung học phổ thông

Trường THPT là cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân, được thành lập theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền, có các loại hình: Trường dân lập, trường tư thục, trường công lập. Nhiệm vụ và quyền hạn của trường THPT đã được quy định cụ thể (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2011).

Trường THPT được thành lập theo kế hoạch của các tỉnh nhằm phát triển sự nghiệp giáo dục. Trường đóng tại các địa bàn dân cư đáp ứng nhu cầu đi học của học sinh, đồng thời đáp ứng nhu cầu đào tạo nguồn nhân lực cho các địa phương. Trường THPT thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục phổ thông; giúp cho học sinh củng cố và phát triển những kết quả của giáo dục THCS, hoàn thiện học vấn phổ thông và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống.

Trường THPT là cấp học cao nhất của giáo dục phổ thông, đặt dưới sự quản lí trực tiếp của Sở Giáo dục và Đào tạo. Nhà trường thực hiện đầy đủ nội dung giáo dục phổ thông, trong bối cảnh đổi mới giáo dục các nội dung phải đảm bảo tính toàn diện, định hướng nghề nghiệp và gắn với thực tiễn đời sống. Những nội dung đưa vào giảng dạy trong trường THPT phải củng cố, phát triển các nội dung đã học ở THCS và hết 03 năm học sinh hoàn thành nội dung giáo dục phổ thông; đồng thời chương trình học tập phải có những nội dung nâng cao ở một số môn học để phát triển năng lực, đáp ứng nguyện vọng của học sinh.

1.2.2. Đội ngũ cán bộ quản lí trường trung học phổ thông

* Cán bộ quản lí

Theo từ điển tiếng Việt, “Cán bộ là người làm việc trong cơ quan đoàn thể, đảm nhiệm công tác lãnh đạo, quản lí hoặc một công tác nghiệp vụ chuyên môn nhất định” (Từ điển tiếng Việt, 2005); “Quản lí là chăm nom, sắp đặt công việc trong một tổ chức hoặc phụ trách việc chăm nom và sắp đặt công việc trong một tổ chức” (Từ điển tiếng Việt, 2005); “CBQL là người làm công tác có chức vụ trong một cơ quan, một tổ chức, phân biệt với người không có chức vụ” (Từ điển tiếng Việt, 2005).

Theo Hồ Văn Vĩnh và nhóm tác giả, “CBQL là các cá nhân thực hiện những chức năng và nhiệm vụ quản lí nhất định của bộ máy quản lí”. Mỗi CBQL nhận trách nhiệm bằng tuyển cử hoặc bổ nhiệm. CBQL có lãnh đạo, chuyên gia, nhân viên nghiệp vụ. Cán bộ lãnh đạo được chia thành lãnh đạo trực tuyến và lãnh đạo theo chức năng: lãnh đạo trực tuyến là người có vai trò trực tiếp điều hành hoạt động của một tổ chức, đơn vị để hoàn thành những mục tiêu cơ bản; lãnh đạo theo chức năng có nhiệm vụ điều hành hoạt động các khâu chức năng của một hệ thống (Hồ Văn Vĩnh và cộng sự, 2003).

Theo quan điểm khá thống nhất trong giới học thuật thì CBQL là chủ thể quản lí, giữ vai trò tác động, ra lệnh, kiểm tra đối tượng quản lí; lãnh đạo, tổ chức thực hiện các mục tiêu nhiệm vụ của cơ quan; lãnh đạo quản lí cơ quan đơn vị mình, đồng thời chịu sự lãnh đạo quản lí của cấp trên. CBQL chia thành cấp trung ương, cấp địa phương, cấp cơ sở. CBQL trong một tổ chức, được cấp có thẩm quyền bổ nhiệm bằng một quyết định hành chính. Cán bộ quản lí giáo dục là người thực hiện các chức năng quản lí giáo dục để làm cho hệ thống giáo dục vận hành đạt các mục tiêu giáo dục đề ra (Hoàng Văn Dương, 2011).

Theo Nguyễn Lộc và nhóm tác giả, “Người quản lí giáo dục về thực chất là người quản lí làm việc trong môi trường giáo dục như nhà trường, cơ quan quản lí giáo dục”. Phân tích vai trò của người quản lí, Ông cho rằng người quản lí là thực hiện công việc thông qua người khác, nhằm đạt được mục tiêu của tổ chức đề ra. Xét theo góc độ khoa học tổ chức, nhà trường là một tổ chức, CBQL có trách nhiệm giám sát và chịu trách nhiệm trước hoạt động của người khác để đạt được mục tiêu của nhà trường. Trong trường, người quản lí thực hiện chức năng: Lập kế hoạch, tổ chức, lãnh đạo và kiểm soát (Nguyễn Lộc, Mạc Văn Khang, Nguyễn Công Giáp, 2009).

Từ phân tích trên, có thể hiểu cán bộ quản lí giáo dục gồm: Trưởng hoặc phó các đơn vị, các tổ chức giáo dục và nhà trường; chuyên viên làm công tác chỉ đạo, thanh tra chuyên môn ở các Vụ thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo, các Sở Giáo dục và Đào tạo, các Phòng Giáo dục và Đào tạo, các trường, các cơ sở giáo dục; những người tham mưu, tham gia hoạch định chính sách, chiến lược phát triển giáo dục; cán bộ Văn phòng, cán bộ kỹ thuật, kế toán tài chính (người quản lí) phục vụ trong

bộ máy giáo dục và chịu trách nhiệm đối với cấp trên thuộc quyền quản lí của đơn vị, tổ chức giáo dục.

* Đội ngũ cán bộ quản lí

Theo từ điển tiếng Việt, đội ngũ được hiểu: “Là khối đông người tập hợp và tổ chức thành một lực lượng có quy củ” hoặc “Là tập hợp một số đông người, có cùng chức năng nghề nghiệp” (Từ điển tiếng Việt, 2005). Khái niệm đội ngũ được dùng rộng rãi trong các tổ chức xã hội như: Đội ngũ trí thức, đội ngũ giáo viên, đội ngũ thanh niên tình nguyện...…

Đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục là khái niệm được thu hẹp từ khái niệm đội ngũ, có nội dung và phạm vi hẹp hơn rất nhiều. Đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục được chia thành cấp trung ương, địa phương và cấp cơ sở. Đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục cấp cơ sở là đội ngũ cán bộ làm nhiệm vụ quản lí trong các trường học. Dựa vào vai trò và vị trí trong nhà trường, người ta đưa ra các quan điểm về đội ngũ cán bộ quản lí:

- Thứ nhất: Đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục gồm người đứng đầu (Hiệu trưởng, Giám đốc cơ sở giáo dục, Trưởng khoa, phòng, ban của cơ sở giáo dục) và cấp phó của người đứng đầu, công việc chính của họ là lãnh đạo, quản lí.

- Thứ hai: Đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục gồm các đối tượng nêu trên và các chức danh tham gia quản lí, như: Tổ trưởng, Tổ phó chuyên môn, các tổ chức đoàn thể trong nhà trường được hưởng phụ cấp chức vụ theo các quy định của Nhà nước. Những người này, tuy có tham gia quản lí ở các mức độ khác nhau, ở lĩnh vực chính quyền hay đoàn thể, nhưng công việc chủ yếu của họ vẫn là giảng dạy, giáo dục.

Trong luận văn này, đội ngũ CBQL được hiểu là những người làm việc trong các cơ quan quản lí hành chính nhà nước về giáo dục, trong các cơ sở đào tạo, các cơ sở giáo dục, có chức vụ (cấp trưởng, cấp phó) có vai trò nòng cốt trong cơ quan, có tác động đến hoạt động của ngành giáo dục và các cơ sở giáo dục.

* Đội ngũ cán bộ quản lí trường THPT

Trong trường trung học phổ thông, đội ngũ CBQL là chủ thể quản lí, tác động đến giáo viên, nhân viên và học sinh, đồng thời tác động tới các tổ chức, lực lượng trong xã hội. Xuất phát từ góc độ chỉ đạo điều hành, đội ngũ CBQL có trách nhiệm chính trong việc triển khai, thực hiện chủ trương, chính sách của

Đảng, pháp luật của Nhà nước và chỉ đạo của cấp trên tại đơn vị mình. Đồng thời họ giữ vai trò quyết định trong việc đề ra nghị quyết, kế hoạch, chương trình hành động thực hiện trong phạm vi đơn vị; là đại diện của nhà trường về mặt pháp lí, có trách nhiệm và quyền hạn cao nhất về mặt hành chính và chuyên môn, chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lí về tổ chức và quản lí các hoạt động của nhà trường. Như vậy, đội ngũ CBQL trường THPT quyết định sự thành bại của quá trình giáo dục tại nhà trường và sự nghiệp giáo dục nói chung.

Nhiệm vụ của đội ngũ CBQL trường THPT được quy định cụ thể tại Thông tư số 12/2011/TT-BGDĐT ngày 28 tháng 3 năm 2011 của Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường phổ thông có nhiều cấp học. Ngoài nhiệm vụ quy định tại Điều lệ, ngày nay, đổi mới giáo dục phổ thông đang chuyển từ mô hình quản lí quan liêu bao cấp sang mô hình quản lí tự chủ, tự chịu trách nhiệm, nên vai trò của CBQL có nhiều thay đổi. Chương trình bồi dưỡng hiệu trưởng theo hình thức Việt Nam – Singapore đã chỉ ra, ngoài vai trò là “Nhà giáo”, hiệu trưởng còn là “Nhà lãnh đạo” và “Nhà quản lí” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2009). Từ góc độ khác, khi bàn về công tác quản lí, tác giả Đào Thị Ái Thi cho rằng, nhà lãnh đạo phải đóng nhiều vai khác nhau, nhưng có ba vai trò chính là: “Nhà chuyên môn”, “Nhà điều khiển” và “Nhà chiến lược” (Đào Thị Ái Thi, 2013). Hai cách tiếp cận trên có nội hàm giống nhau, đều khẳng định lãnh đạo có ba vai trò chính, ta có thể diễn đạt: Hiệu trưởng = Nhà giáo + Nhà lãnh đạo + Nhà quản lí.

Từ phân tích trên, tác giả quan niệm: Đội ngũ CBQL trường THPT là một bộ phận của đội ngũ cán bộ quản lí giáo dục, gồm người đứng đầu và cấp phó tập hợp thành một lực lượng, chịu trách nhiệm trước cơ quan quản lí về trọng trách quản lí nhà trường nhằm giáo dục học sinh phát triển toàn diện theo định hướng mục tiêu giáo dục trung học, nằm trong sự vận hành của hệ thống giáo dục quốc dân.

1.2.3. Phát triển đội ngũ cán bộ quản lí trường trung học phổ thông

* Phát triển

Khái niệm “phát triển” theo Từ điển tiếng Việt là “Biến đổi hoặc làm cho biến đổi từ ít đến nhiều, hẹp đến rộng, thấp đến cao, đơn giản đến phức tạp” (Từ điển tiếng Việt, 2005). Theo quan điểm này thì tất cả sự vật, hiện tượng, con người

và xã hội hoặc tự bản thân biến đổi hoặc do bên ngoài làm cho biến đổi tăng lên cả về số lượng và chất lượng. Như vậy, phát triển là một khái niệm rất rộng. Nói đến phát triển, người ta nghĩ ngay đến sự đi lên và sự đi lên đó thể hiện việc tăng lên về số lượng và chất lượng, thay đổi về nội dung và hình thức.

* Phát triển đội ngũ cán bộ quản lí

Phát triển đội ngũ CBQL là một bộ phận của phát triển nguồn lực con người trong giáo dục được thể hiện ở các mặt:

- Một là, phát triển đội ngũ CBQL là xây dựng đội ngũ CBQL, làm cho đội ngũ đó được biến đổi theo chiều hướng đi lên, xây dựng đội ngũ đó về số lượng, từng bước nâng cao chất lượng, đồng bộ về cơ cấu.

- Hai là, thực hiện tốt tất cả các khâu từ việc quy hoạch, tuyển chọn, bổ nhiệm, sử dụng hợp lí, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, sàng lọc đội ngũ CBQL.

Đó là quá trình làm cho đội ngũ nâng cao trình độ chuyên môn, trình độ chính trị, năng lực quản lí, có phẩm chất tốt, trí tuệ và tay nghề thành thạo, nhằm giúp họ hoàn thành tốt vai trò, nhiệm vụ của người quản lí.

- Ba là, con người với tư cách là tiềm lực của sự phát triển giáo dục và đào tạo, phát triển xã hội, cải tạo xã hội, làm cho chất lượng cuộc sống ngày càng cao hơn. Khi xem xét đến chất lượng đội ngũ CBQL cần phải xét các mặt:

+ Số lượng đội ngũ: cơ cấu phù hợp.

+ Chất lượng đội ngũ: gồm phẩm chất và năng lực.

Một đội ngũ được đánh giá là có chất lượng khi đội ngũ đó đủ về số lượng, đảm bảo chất lượng và đồng bộ về cơ cấu.

Phát triển đội ngũ CBQL là vấn đề cốt lõi của việc phát triển nguồn lực con người, nguồn lực quý báu nhất có vai trò quyết định đối với sự phát triển kinh tế - xã hội.

* Phát triển đội ngũ cán bộ quản lí trường trung học phổ thông

Theo quan điểm về mặt chất lượng và theo quy trình lựa chọn bổ nhiệm CBQL hiện nay thì phát triển đội ngũ CBQL trường THPT gắn liền với việc phát triển và xây dựng đội ngũ nhà giáo trường THPT. Bởi vì CBQL thường được lựa chọn từ những nhà giáo tiêu biểu có đủ điều kiện và tiêu chuẩn làm quản lí giáo dục. Phát triển đội ngũ CBQL là xây dựng đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục đủ