Thiết kế và tổ chức dạy học các chủ đề lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến nay theo hướng phát triển năng lực học sinh chuyên Sử trường THPT thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI

LÊ THỊ HUYỀN

THIếT Kế Và Tổ CHứC DạY HọC

CáC CHủ Đề LịCH Sử VIệT NAM Từ NĂM 1919 ĐếN NAY THEO HƯớNG PHáT TRIểN NĂNG LựC HọC SINH CHUYÊN Sử TRƯờNG THPT THàNH PHố Hà NộI

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PPDH LỊCH SỬ MÃ SỐ: 914 01 11

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC :

1. TS NGUYỄN VĂN NINH

2. TS NGUYỄN VĂN PHONG

HÀ NỘI – 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu này không trùng bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó./.

Hà Nội, tháng năm 2021

Tác giả

Lê Thị Huyền

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài 1

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4

4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4

5. Giả thuyết khoa học 5

6. Đóng góp của luận án 5

7. Ý nghĩa của đề tài 5

8. Cấu trúc của đề tài 6

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 7

1.1. Các công trình nghiên cứu về thiết kế và dạy học theo chủ đề ở trường phổ thông 7

1.1.1. Nghiên cứu của các tác giả nước ngoài. 7

1.1.2. Nghiên cứu của các tác giả trong nước 12

1.2. Các công trình nghiên cứu về thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử ở trường phổ thông 15

1.2.1. Nghiên cứu của các tác giả nước ngoài 15

1.2.2. Nghiên cứu của các tác giả trong nước 18

1.2.3. Các công trình nghiên cứu về tổ chức dạy học chủ đề cho học sinh chuyên Sử ở các trường THPT 25

1.3. Những vấn đề luận án kế thừa và tiếp tục nghiên cứu 27

1.3.1. Đánh giá những kết quả nghiên cứu của các công trình đã công bố 27

1.3.2. Những vấn đề luận án tiếp tục nghiên cứu 28

Tiểu kết chương 1 30

CHƯƠNG 2: THIẾT KẾ VÀ TỔ CHỨC DẠY HỌC CÁC CHỦ ĐỀ THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CHUYÊN SỬ TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG – LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 30

2.1. Cơ sở lí luận 30

2.1.1. Quan niệm về chủ đề và thiết kế chủ đề lịch sử 30

iii

2.1.2. Quan niệm tổ chức dạy học các chủ đề lịch sử 35

2.1.3. Thiết kế các chủ đề lịch sử cho HS chuyên Sử theo hướng phát triển năng lực 36

2.1.4. Tổ chức dạy học các chủ đề lịch sử cho HS chuyên Sử theo hướng phát triển năng lực 42

2.1.5. Vai trò, ý nghĩa của việc thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề cho học sinh chuyên Sử ở trường THPT 44

2.2. Cơ sở thực tiễn 51

2.2.1. Thực trạng dạy học môn lịch sử ở các lớp chuyên trên địa bàn Thành phố Hà Nội 51

2.2.2. Thực trạng việc thiết kế và tổ chức dạy học theo chủ đề cho học sinh chuyên Sử ở trường THPT Hà Nội. 53

2.2.3. Những yêu cầu từ thực tiễn dạy học các chủ đề lịch sử cho học sinh chuyên Sử 60

Tiểu kết chương 2 61

CHƯƠNG 3: CÁCH THIẾT KẾ CÁC CHỦ ĐỀ LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NAY THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CHUYÊN SỬ Ở TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ HÀ NỘI 63

3.1. Những căn cứ để thiết kế chủ đề 63

3.1.1. Mục tiêu dạy học 63

3.1.2. Định hướng đổi mới chương trình, sách giáo khoa 63

3.1.3. Nội dung kiến thức lịch sử được tích hợp 64

3.1.4. Đổi mới về hình thức tổ chức dạy học 64

3.1.5. Đổi mới về phương pháp dạy học 65

3.1.6. Đổi mới về kiểm tra đánh giá 66

3.1.7. Đối tượng là học sinh chuyên Sử 67

3.2. Thiết kế các chủ đề lịch sử Việt Nam từ năm 1919 đến nay cho học sinh chuyên Sử ở trường THPT thành phố Hà Nội 67

Tiểu kết chương 3 97

CHƯƠNG 4: CÁC BIỆN PHÁP TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NAY THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH CHUYÊN SỬ Ở TRƯỜNG THPT THÀNH PHỐ

HÀ NỘI. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 98

4.1. Kết hợp các dạng bài học và mô hình tổ chức dạy học chủ đề 98

4.1.1. Bài học nghiên cứu kiến thức mới 98

4.1.2. Bài ôn tập, sơ kết, tổng kết 99

4.1.3. Bài hỗn hợp 100

4.1.4. Bài kiểm tra, đánh giá 100

4.1.5. Bài học tại thực địa, trong nhà bảo tàng lịch sử - cách mạng 102

4.1.6. Vận dụng mô hình lớp học đảo ngược 102

4.2. Các biện pháp phát triển thành phần năng lực tìm hiểu lịch sử khi tổ chức dạy học chủ đề 107

4.2.1. Tổ chức cho HS tìm hiểu nguồn tài liệu thành văn (tư liệu chữ viết) 107

4.2.2. Khai thác phim tư liệu, tranh ảnh, hiện vật lịch sử 109

4.2.3. Hướng dẫn HS tự học với SGK, các tài liệu tham khảo 113

4.3. Các biện pháp phát triển thành phần năng lực nhận thức, tư duy lịch sử khi dạy học chủ đề 115

4.3.1. Nêu vấn đề và hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề 115

4.3.2. Tổ chức, hướng dẫn học sinh tranh luận, phản biện về sự kiện lịch sử 120

4.3.3. Tổ chức cho HS hoạt động theo nhóm tại lớp 123

4.4. Các biện pháp phát triển thành phần năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng của chủ đề lịch sử 127

4.4.1. Vận dụng dạy học theo dự án 127

4.4.2. Vận dụng phương pháp đóng vai 130

4.4.3. Sử dụng hệ thống bài tập lịch sử. 134

4.5. Thực nghiệm sư phạm toàn phần 140

4.5.1. Mục đích thực nghiệm 140

4.5.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm 140

4.5.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm 141

4.5.4. Kết quả thực nghiệm 142

Tiểu kết chương 4 145

KẾT LUẬN 146

CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐỀ TÀI 149

TÀI LIỆU THAM KHẢO 150

PHỤ LỤC

DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN

Stt

Kí hiệu	Tên đầy đủ
1	CNXH	Chủ nghĩa xã hội
2	CNTT	Công nghệ thông tin
3	DHLS	Dạy học lịch sử
4	DTDC	Dân tộc dân chủ
5	ĐHSP	Đại học sư phạm
6	ĐC	Đối chứng
7	GV	Giáo viên
8	HS	Học sinh
9	NLHS	Năng lực học sinh
10	PPDH	Phương pháp dạy học
11	THPT	Trung học phổ thông.
12	THCS	Trung học cơ sở
13	SGK	Sách giáo khoa
14	TN	Thực nghiệm
15	TNSP	Thực nghiệm sư phạm