Khái Niệm Và Đặc Điểm Của Giao Dịch Cổ Phiếu Niêm Yết Trên Thị Trường

Khái niệm cổ phiếu niêm yết

Trong số các loại cổ phiếu được phát hành bởi công ty cổ phần và được giao dịch trên thị trường chứng khoán, có một loại cổ phiếu được gọi là “cổ phiếu niêm yết”.Về bản chất, cổ phiếu niêm yết là loại cổ phiếu được phát hành bởi công ty cổ phần là công ty đại chúng và công ty này đã đăng ký niêm yết cổ phiếu đó trên thị trường tập trung để giao dịch theo đúng quy định của pháp luật.

Ở mức độ khái quát, có thể đưa ra khái niệm về cổ phiếu niêm yết như sau:

Cổ phiếu niêm yết là cổ phiếu được phát hành bởi công ty đại chúng, được công ty đại chúng niêm yết giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung theo quy định của pháp luật chứng khoán.

Về lý thuyết, cổ phiếu niêm yết có một số đặc điểm cơ bản sau đây:

Thứ nhất, cổ phiếu niêm yết là loại cổ phiếu được phát hành bởi các công ty cổ phần phát hành chứng khoán niêm yết – gọi là công ty đại chúng. Để có thể lưu thông cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung, công ty phải tiến hành các thủ tục niêm yết cổ phiếu trên các sàn giao dịch, nơi các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết được diễn ra. Và chỉ khi các doanh nghiệp thực hiện đầy đủ các thủ tục về niêm yết cổ phiếu, các cổ phiếu được niêm yết mới có thể lưu thông trên thị trường riêng của nó với tên gọi cổ phiếu niêm yết.

Thứ hai, cổ phiếu niêm yết là đối tượng được giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung, có chất lượng tốt và do đó mang tính thanh khoản rất cao. Cổ phiếu niêm yết thường được các công ty có uy tín, hiệu quả kinh doanh tốt và liên tục trong thời gian dài, do đó khi tham gia vào thị trường chúng dễ dàng được mua đi, bán lại, hay nói cách khác là dễ dàng được giao dịch trên thị trường. Do đó, các nhà đầu tư tin tưởng vào mức độ sinh lời, khả năng thu hồi vốn của chứng khoán niêm yết. Cũng bởi vậy mà tính thanh

khoản của những cổ phiếu này được đánh giá là cao hơn so với những cổ phiếu chưa niêm yết.

Thứ ba, cổ phiếu niêm yết phải đáp ứng các tiêu chuẩn rất khắt khe theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền lợi cho các nhà đầu tư. Do đó cổ phiếu này luôn được xem là một loại hàng hóa tiềm năng lưu thông trên một thị trường tăng trưởng tốt – đó là thị trường chứng khoán tập trung. Mặc dù không phải cổ phiếu của doanh nghiệp nào cũng có thể mang lại hiệu quả cho việc đầu tư của các nhà đầu tư sau một thời gian niêm yết trên thị trường chứng khoán, nhưng hầu như các công ty tiến hành niêm yết cổ phiếu thông thường là những công ty đã củng cố được nội lực cũng như mang nền tảng giá trị tốt cả về giá trị kinh tế cũng như uy tín của doanh nghiệp. Do đó, xét về tầm nhìn dài hạn, các doanh nghiệp luôn hướng tới giá trị lợi nhuận lớn, đồng nghĩa với việc giá trị cổ phiếu cũng sẽ tăng so với mức giá tại thời điểm trước khi niêm yết.

1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 105 trang tài liệu này.

Dưới góc độ pháp lý, giao dịch cổ phiếu niêm yết có bản chất là một loại giao dịch dân sự, trong đó đối tượng giao dịch chính là cổ phiếu đã được niêm yết tại sàn giao dịch chứng khoán [2].

Giao dịch cổ phiếu niêm yết được xác lập giữa các chủ thể bao gồm bên bán – bên nắm giữ cổ phiếu niêm yết và bên mua – bên có tiền và có nhu cầu mua cổ phiếu đã niêm yết để mong muốn tìm kiếm lợi nhuận từ việc đầu tư. Tại các sàn giao dịch chứng khoán, hoạt động mua bán chứng khoán không phải trực tiếp diễn ra giữa những người muốn mua và bán chứng khoán với nhau mà thường do các nhà trung gian môi giới thực hiện theo yêu cầu của bên mua và bên bán trên cơ sở hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán.

Về phương diện lý thuyết, có thể đưa ra khái niệm về giao dịch cổ phiếu niêm yết như sau:

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết được thiết lập giữa bên bán và bên mua thông qua phương thức giao dịch qua trung gian tại một thị trường giao dịch tập trung, thống nhất và có tổ chức.

Về lý thuyết, giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có một số đặc điểm cơ bản sau đây:

Thứ nhất, các giao dịch cổ phiếu niêm yết được xác lập và thực hiện trên một thị trường giao dịch đặc biệt – đó là thị trường chứng khoán tập trung.

Giao dịch cổ phiếu niêm yết về bản chất cũng là giao dịch dân sự. Tuy nhiên, khác với các giao dịch dân sự thông thường vốn diễn ra thường xuyên, liên tục tại bất cứ địa điểm, thời gian nào do các bên thỏa thuận thì các giao dịch cổ phiếu niêm yết phải được tiến hành trên thị trường chứng khoán tập trung là các SGDCK và TTGDCK trong một khoảng thời gian nhất định, phải tuân theo quy chế giao dịch của thị trường này. Điều này đảm bảo cho hoạt động quản lý về các giao dịch cổ phiếu niêm yết được thực hiện một cách tập trung, dưới sự giám sát chặt chẽ của đơn vị có thẩm quyền, hạn chế tối đa các giao dịch tiềm ẩn rủi ro, đảm bảo cho quyền và lợi ích của các thủ thể tham gia giao dịch được toàn vẹn [2].

Thứ hai, các chủ thể tham gia vào giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là những chủ thể riêng chỉ có trong hoạt động mua bán cổ phiếu niêm yết.

Đối với các giao dịch cổ phiếu niêm yết, một đặc trưng quan trọng là chủ thể tham gia vào các giao dịch này được xác định cụ thể với từng tên gọi và chức năng, vai trò riêng biệt khi tiến hành hoạt động mua bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung. Hay nói cách khác, để giao dịch cổ phiếu niêm yết thì chỉ có các chủ thể này mới có quyền thực hiện các giao dịch tại thị trường chứng khoán tập trung. Các chủ thể tham gia giao dịch

cổ phiếu niêm yết bao gồm: Nhà đầu tư (đóng vai trò bên bán),Nhà đầu tư (đóng vai trò bên mua) và các tổ chức kinh doanh chứng khoán (đóng vai trò trung gian trên thị trường chứng khoán để mua hộ hoặc bán hộ chứng khoán cho các nhà đầu tư).

Thứ ba, giao dịch cổ phiếu niêm yết luôn được thực hiện thông qua phương thức giao dịch qua trung gian.

Theo phương thức này, người bán và người mua chứng khoán (cổ phiếu niêm yết) không trực tiếp gặp nhau để giao dịch, đàm phán trực tiếp với nhau mà việc mua bán đó đều được thực hiện thông qua các hợp đồng ủy thác cho các tổ chức kinh doanh chứng khoán – với vai trò là bên trung gian trong các giao dịch mua bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán. Tùy thuộc vào nội dung các lệnh đặt mua và lệnh đặt bán được đưa ra bởi nhà đầu tư, tổ chức trung gian sẽ thực hiện các lệnh này theo đúng yêu cầu của bên mua và bên bán, nếu các yêu cầu đó phù hợp với giá cả của các loại cổ phiếu niêm yết đã được xác định sau khi khớp lệnh theo quy chế giao dịch của thị trường chứng khoán.

Thứ tư, giao dịch cổ phiếu niêm yết có đối tượng giao dịch đặc biệt – đó chính là các cổ phiếu đã được niêm yết trên thị trường chứng khoán.

Về lý thuyết, cổ phiếu niêm yết có những đặc điểm khác biệt so với các loại cổ phiếu chưa niêm yết, như đã phân tích ở mục 1.1.1 của luận văn này. Những đặc điểm đó không chỉ gắn với cơ chế niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán, mà còn gắn liền với tình trạng tài chính cũng như kết quả kinh doanh của chủ thể phát hành ra nó – đó là các công ty đại chúng [27].

Thứ năm, giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị chứng khoán tập trung được thực hiện với quy trình và hình thức của giao dịch riêng biệt.

Với đặc thù của đối tượng giao dịch là cổ phiếu niêm yết, là một loại tài sản đặc biệt khác so với những tài sản thông thường được lưu hành tự do

trong xã hội dân sự, các giao dịch về cổ phiếu niêm yết được thực hiện mang giá trị lớn và có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ đến thị trường kinh tế của quốc gia, do đó, khi thực hiện các giao dịch này cần được tuân thủ theo đúng quy trình, thủ tục và hình thức mà pháp luật quy định. Các quy trình, thủ tục và hình thức của giao dịch mà các bên buộc phải thực hiện chính là các nguyên tắc giao dịch được xác định tại các quy phạm pháp luật điều chỉnh. Việc xác định quy trình và hình thức giao dịch riêng biệt này nhằm đảm bảo cho hiệu quả của giao dịch được phát huy, thúc đẩy sự phát triển ổn định của thị trường giao dịch cũng như bảo vệ sự an toàn của nền kinh tế quốc gia.

Tóm lại, với những đặc điểm trên, giao dịch cổ phiếu niêm yết không chỉ là một phương thức nhằm thỏa mãn nhu cầu của các nhà đầu tư (bên mua và bên bán), mà còn đem lại nguồn lợi nhuận ổn định cho các tổ chức kinh doanh doanh khoán khi thực hiện các dịch vụ chứng khoán cho khách hàng trên thị trường chứng khoán.

1.1.3. Các nguyên tắc, điều kiện và phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

1.1.3.1. Các nguyên tắc giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Nguyên tắc giao dịch qua trung gian

Trên thị trường chứng khoán tập trung, tất cả các giao dịch chứng khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng thường được thực hiện thông qua tổ chức trung gian môi giới là các công ty chứng khoán tại các SGDCK và TTGDCK. Trên thị trường sơ cấp, các nhà đầu tư thường không trực tiếp giao dịch với tổ chức phát hành cổ phiếu mà đặt mua từ các tổ chức bảo lãnh phát hành. Trên thị trường thứ cấp, thông qua nghiệp vụ môi giới kinh doanh các công ty chứng khoán mua chứng khoán giúp các nhà đầu tư, hoặc mua chứng khoán của nhà đầu tư này để mua và bán cho các nhà đầu tư

khác.Nguyên tắc này được xác lập nhằm đảm bảo các loại chứng khoán được giao dịch là chứng khoán thực và giúp thị trường hoạt động lành mạnh, bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư. Đặc biệt đối với loại chứng khoán là cổ phiếu niêm yết, mục tiêu của các chủ thể tham gia vào các giao dịch liên quan đến đối tượng này thường là những mục tiêu có giá trị giao dịch lớn, việc đảm bảo cho các giao dịch không bị hạn chế bởi các rủi ro, vướng mắc trong quá trình giao dịch chính là mục đích mà nguyên tắc này hướng tới [54].

Nguyên tắc định giá

Giá trị của chứng khoán trên thị trường trứng khoán, đặc biệt là giá trị của cổ phiếu niêm yết phụ thuộc hoàn toàn sự biến động của thị trường chứng khoán. Tại mỗi thời điểm nhất định, tuỳ theo sự xét đoán và tùy vào chỉ số cung cầu chứng khoán có trên thị trường giá của cổ phiếu niêm yết có thể tăng giảm tương ứng với quy luật cung cầu của thị trường. Giá trị của chứng khoán trong mỗi giao dịch được xác định tại thời điểm các bên đưa ra ý chí của mình về việc mua hoặc bán cổ phiếu, sau đó giá chứng khoán này được xác định dựa trên sự thống nhất ý chí cuối cùng của người mua và người bán khi xác lập giao dịch. Đối với các giao dịch cổ phiếu theo phương pháp nhập lệnh, giá trị định giá của cổ phiếu được xác định tại thời điểm các bên nhập lệnh mua/bán ra thị trường. Đối với giao dịch cổ phiếu theo phương pháp thỏa thuận, giá trị định giá của cổ phiếu được xác định là giá tại nội dung cuộc thương lượng giữa người bán và người mua khi hai bên đã thống nhất. Đặc biệt, đối với phương thức thỏa thuận này, giá của cổ phiếu sẽ không đổi kể cả trong trường hợp tại thời điểm nhập lệnh mua/bán chênh lệnh với giá trông thỏa thuận của các bên. Tất cả các thành viên có liên quan trên thị trường không ai có thể can thiệp vào mối quan hệ cung cầu chứng khoán trên thị trường và cũng không ai có quyền định giá chứng khoán một cách độc đoán. Vì thế thị trường chứng khoán được coi là thị trường tự do nhất trong các thị

trường. Nguyên tắc này đảm bảo cho các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết được công khai, minh bạch, đảm bảo được quyền và lợi ích của các bên tham gia giao dịch, cũng như tuân theo quy luật thị trường.

Nguyên tắc công khai.

Không chỉ riêng cổ phiếu niêm yết, tất cả các hoạt động trên thị trường chứng khoán đều được công khai hoá về toàn bộ các loại chứng khoán được đưa ra mua bán trên thị trường, cũng như tình hình tài chính về kết quả kinh doanh của công ty phát hành và số lượng chứng khoán, đồng thời giá cả từng loại đều được công khai trên thị trường và trong các báo cáo. Khi kết thúc một cuộc giao dịch, số lượng chứng khoán được mua bán, giá cả từng loại đều được lập tức thông báo ngay. Nguyên tắc này nhằm đảm bảo quyền lợi cho người mua và người bán chứng khoán ít gặp rủi ro hơn trong các giao dịch mua bán chứng khoán, đặc biệt là giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường tập trung, đồng thời nguyên tắc này cũng đảm bảo cho việc người mua chứng khoán dễ dàng chọn loại cổ phiếu niêm yết theo sở thích của mình, có khả năng tiếp cận được nhiều đơn vị phát hành và hướng tới việc bảo đảm tìm kiếm lợi nhuận và hạn chế rủi ro tham gia thị trường chứng khoán [26, tr.32].

1.1.3.2. Các điều kiện và phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Về lý thuyết, việc xác lập và thực hiện giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung phải tuân thủ các điều kiện sau đây:

Thứ nhất, đối tượng của giao dịch phải là cổ phiếu đã được đơn vị phát hành tiến hành thủ tục niêm yết trên sàn giao dịch. Để được tham gia vào thị trường chứng khoán tập trung, cổ phiếu của các công ty cổ phần khi tham gia vào các giao dịch mua bán, chuyển nhượng trên thị trường này phải thực hiện đầy đủ các yêu cầu và thủ tục niêm yết chứng khoán để xác định cổ phiếu được giao dịch là cổ phiếu niêm yết. Điều này đảm bảo cho việc cổ phiếu

niêm yết có giá trị thực tiễn cao và đảm bảo quyền và lợi ích cho các bên khi tham gia giao dịch, đặc biệt là quyền lợi của nhà đầu tư trong quá trình tìm kiếm lợi nhuận dựa trên sự phát triển ổn định của cổ phiếu niêm yết.

Thứ hai, nhà đầu tư phải mở tài khoản tại thị trường chứng khoán tập trung và đảm bảo việc tài khoản có đủ tiền để thanh toán các giao dịch cổ phiếu niêm yết. Việc tạo lập các tài khoản thanh toán của khách hàng trên thị trường chứng khoán tập trung nhằm phục vụ cho các hoạt động mua bán cổ phiếu niêm yết và đồng thời là điều kiện cơ bản nhằm xác định chính xác thông tin của nhà đầu tư tham gia giao dịch và khả năng tài chính của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Bên cạnh đó, đây cũng là nơi lưu trữ các thông tin về cổ phiếu niêm yết được lưu hành trên thị trường và các giao dịch mà nhà đầu tư thực hiện, giúp nhà đầu tư dễ dàng kiểm soát thông tin tài chính. Đặc biệt, để hoàn thành các giao dịch, nhà đầu tư phải đảm bảo được việc hiện thực hóa các giao dịch thông qua việc trực tiếp hoàn thành các nghĩa vụ về tài chính cũng như thủ tục để có thể tiến hành nhận chuyển nhượng quyền sở hữu cổ phiếu niêm yết mà mình tham gia giao dịch, do đó, bắt buộc tài khoản của nhà đầu tư phải có đủ giá trị tài chính phục vụ cho các giao dịch.

Thứ ba, các giao dịch cổ phiếu niêm yết phải được thực hiện thông qua trung gian môi giới là các công ty chứng khoán, đồng thời các công ty phải được chấp nhận là thành viên tại các SGDCK và TTGDCK. Các đơn vị trung gian môi giới chứng khoán sẽ là các đơn vị nắm bắt thông tin cũng như tác động trực tiếp đến các hoạt động của giao dịch cổ phiếu niêm yết mà bên bán và bên mua mong muốn tiến hành. Việc thay mặt bên bán cũng như bên mua tiến hành thực hiện các lệnh giao dịch tại các điểm giao dịch chứng khoán tập trung, bắt buộc chủ thể này phải có thẩm quyền cũng như năng lực thực hiện các lệnh giao dịch tại các điểm giao dịch, do đó, để có thể kiểm soát được các giao dịch và thực hiện đồng nhất các lệnh giao dịch, các đơn vị môi giới