Những Vấn Đề Lý Luận Pháp Luật Về Giao Dịch Cổ Phiếu Niêm Yết Trên Thị

chứng khoán buộc phải trở thành thành viên của tại các điểm giao dịch chứng khoán mới có thể tiến hành thực hiện các lệnh giao dịch thay cho bên bán và bên mua. Điều này đảm bảo cho việc các giao dịch được thực hiện một cách thống nhất, tập trung và có chất lượng chuyên môn cao, góp phần tích cự trong việc hỗ trợ thúc đẩy giao dịch chứng khoán phát triển và kiểm soát các giao dịch tại các điểm giao dịch.

Bên cạnh việc tuân thủ các điều kiện giao dịch cổ phiếu niêm yết, việc xác định các phương thức giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung cũng được cần được quy định rõ ràng.

Về lý thuyết cũng như thực tiễn, giao dịch cổ phiếu niêm yết thường được thực hiện theo hai phương thức cơ bản, bao gồm: phương thức khớp lệnh và phương thức thỏa thuận.

Phương thức khớp lệnh thường được thực hiện tại thị trường chứng khoán tập trung (Sở giao dịch chứng khoán), theo đó các giao dịch cổ phiếu niêm yết được thực hiện theo các bước do hệ thống đăng ký giao dịch thực hiện, dựa trên việc so khớp các lệnh mua và lệnh bán cùng một số lượng cổ phiếu niêm yết tại cùng một thời điểm. Phương thức khớp lệnh bao gồm khớp lệnh định kỳ và khớp lệnh liên tục. Theo phương thức này, về nguyên tắc giao dịch, nhà đầu tư không được đặt các lệnh giao dịch vừa mua, vừa bán đồng thời cùng một loại chứng khoán trong cùng một đợt khớp lệnh, trừ các lệnh đã được nhập vào hệ thống tại phiên giao dịch liên tục trước đó, chưa được khớp nhưng vẫn còn hiệu lực. Trong đó, khớp lệnh định kỳ là phương thức giao dịch được thực hiện trên cơ sở so khớp các lệnh mua và lệnh bán cổ phiếu niêm yết tại một thời điểm xác định. Nguyên tắc xác định giá thực hiện là mức giá thực hiện đạt khối lượng giao dịch lớn nhất và nếu có nhiều mức giá thỏa mãn điều kiện ở trên thì mức giá trùng hoặc gần nhất với giá thực hiện của lần khớp lệnh gần nhất sẽ được chọn. Khớp lệnh liên tục là phương thức

giao dịch được thực hiện trên cơ sở so khớp các lệnh mua và lệnh bán chứng khoán ngay khi lệnh được nhập vào hệ thống giao dịch [36, tr.50].

Phương thức thoả thuận cũng được áp dụng cho các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nhưng không phải là phổ biến. Theo phương thức này, bên mua và bên bán tự thoả thuận với nhau về các điều kiện giao dịch và thông tin giao dịch được nhập vào hệ thống đăng ký giao dịch để xác nhận. Các giao dịch thực hiện theo phương thức này thông thường là giao dịch cổ phiếu niêm yết lô lẻ được thực hiện trực tiếp giữa nhà đầu tư với công ty chứng khoán thành viên là thành viên của trung tâm giao dịch chứng khoán trên nguyên tắc thỏa thuận về giá. Trong trường hợp NĐT đã xác định được đối tác và 2 bên đã thỏa thuận xong các điều kiện về giá, khối lượng, hình thức thanh toán... thì sẽ thông báo cho CTCK của cả 2 bên. CTCK sẽ thực hiện nhập lệnh vào hệ thống của thị trường vào cuối mỗi phiên, SởGDCK hoặc Trung tâm GDCK sẽ tiến hành tổng hợp vào kết quả giao dịch toàn thị trường. Nếu NĐT chưa xác định được đối tác, khi có nhu cầu, sẽ tới đặt lệnh chào mua hoặc chào bán tại CTCK. Đại diện giao dịch (ĐDGD) của CTCK sẽ nhập lệnh vào hệ thống và lệnh này sẽ hiển thị trên cửa sổ lệnh của Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK và CTCK. Căn cứ vào các thông tin chào mua, chào bán trên sổ lệnh GDTT, các CTCK sẽ liên lạc với nhau, giúp NĐT tìm kiếm, thỏa thuận với đối tác về mức giá, khối lượng giao dịch... Sau khi đã đạt được thỏa thuận, ĐDGD của CTCK bên bán sẽ nhập lệnh giao dịch đã được thỏa thuận vào hệ thống gồm: mã, số lượng, giá, số hiệu thành viên bên mua, ký hiệu lệnh giao dịch, số hiệu tài khoản giao dịch của NĐT... Hệ thống tại Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK sẽ nhận, xác nhận các lệnh giao dịch do CTCK nhập và đưa ra kết quả. Kết quả sẽ hiển thị trên màn hình của ĐDGD và màn hình của CTCK [1].

Như vậy, về cơ bản, thị trường chứng khoán đã được xây dựng và hoàn

thiện toàn bộ những điều kiện cơ bản như nguyên tắc, điều kiện và phương thức giao dịch để các bên tham gia hoạt động giao dịch chứng khoán, đặc biệt là giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có thể áp dụng và thực hiện. Những nội dung cơ bản này của thị trường chứng khoán đã tạo được hành lang thị trường cần thiết cho các giao dịch cổ phiếu niêm yết được phát triển cũng như củng cố và hoàn thiện hơn nữa thị trường chứng khoán tập trung.

1.2. Những vấn đề lý luận pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

1.2.1. Khái niệm và phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 105 trang tài liệu này.

Trong khoa học pháp lý, khái niệm pháp luật và phạm vi điều chỉnh của pháp luật là hai vấn đề khác nhau.Trong mục này, tác giả luận văn sẽ làm rõ hai vấn đề trên để góp phần làm rõ hơn những vấn đề lý luận về pháp luật điều chỉnh giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Thứ nhất, về khái niệm pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Trên thị trường chứng khoán tập trung, việc xác lập và thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết luôn được xem là hoạt động cơ bản của thị trường này. Mặc dù về nguyên tắc, các giao dịch cổ phiếu niêm yết sẽ được thực hiện theo quy luật cung cầu của thị trường chứng khoán nhưng để đảm bảo cho thị trường này hoạt động hiệu quả, rất cần một hành lang pháp lý đầy đủ, an toàn và hiệu quả. Sự bảo đảm tốt nhất cho các yêu cầu của thị trường chứng khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng chỉ có thể được đáp ứng bởi sự bảo đảm từ những ràng buộc của các quy phạm pháp luật [49]. Do vậy, việc hình thành một bộ phận pháp luật điều chỉnh các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là yêu cầu cấp thiết và mang tính tất yếu.

Lịch sử hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán trên thế giới cho thấy, sự ra đời của pháp luật về thị trường chứng khoán thường muộn hơn so với chính thị trường chứng khoán. Sau khi thị trường chứng khoán đã hình thành tại các nước Mỹ, Bắc Âu, Nhật Bản do hệ quả của cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới năm 1929 – 1933, một số quốc gia đã ban hành các đạo luật về chứng khoán để điều chỉnh cách thức tổ chức và hoạt động của thị trường này. Điển hình là Luật chứng khoán năm 1933 và Luật về giao dịch chứng khoán của Mỹ năm 1934.Đây là những đạo luật đầu tiên về chứng khoán và giao dịch chứng khoán, do đó nó đã trở thành hình mẫu pháp lý cơ bản cho nhiều quốc gia áp dụng.

Pháp luật về giao dịch chứng khoán niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung cũng là một bộ phận không thể thiếu của pháp luật về giao dịch chứng khoán. Với tư cách là biện pháp điều tiết và quản lý các hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung nói riêng và sự ràng buộc pháp lý cũng như yêu cầu pháp lý bắt buộc đối với các vấn đề liên quan đến hoạt động giao dịch cổ phiếu niêm yết khác. Pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung được xây dựng và hoàn thiện với vai trò như một hành lang pháp lý vững chắc nhằm bảo đảm cho các hoạt động giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung được an toàn, minh bạch và công bằng. Các chủ thể, đối tượng và phương thức giao dịch đều phải tuân thủ theo sự quản lý và điều tiết của lĩnh vực pháp luật này [19].

Giống như bất kỳ lĩnh vực pháp luật nào, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung cũng được thiết kế bao gồm nhiều điều khoản có tính ràng buộc đối với các chủ thể có liên quan như chủ thể phát hành, chủ thể tham gia mua bán cổ phiếu, chủ thể là trung gian trong việc mua bán bổ phiếu niêm yết, chủ thể quản lý, điều tiết thị trường chứng khoán nói chung và giao dịch cổ phiếu niêm yết nói riêng.

Từ kết quả phân tích nói trên, có thể đưa ra khái niệm pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung như sau:

Pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là tập hợp các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình xác lập, thực hiện giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Tóm lại, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung là một lĩnh vực hẹp và có tính chuyên sâu, có nhiệm vụ thiết lập hành lang pháp lý cho việc hình thành và thực hiện các giao dịch chứng khoán nói chung và cổ phiếu niêm yết nói riêng trên thị trường chứng khoán tập trung. Việc điều chỉnh có hiệu quả đối với lĩnh vực này sẽ tạo điều kiện cho các hoạt động đầu tư tài chính được thực hiện tích cực hơn, mang lại lợi nhuận cho tất cả các bên tham gia, đồng thời thúc đẩy được nền kinh tế phát triển một cách mạnh mẽ.

Thứ hai, về phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

Về lý thuyết, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có nhiệm vụ điều chỉnh các quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình xác lập và thực hiện các giao dịch cổ phiếu niêm yết diễn ra trên thị trường chứng khoán tập trung.Các quan hệ xã hội này thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung bao gồm:

- Quan hệ xã hội trọng tâm và chủ yếu là quan hệ mua bán cổ phiếu niêm yết giữa nhà đầu tư (bên bán) với nhà đầu tư (bên mua). Quan hệ xã hội này được xác lập thông qua hình thức pháp lý là hợp đồng mua bán cổ phiếu niêm yết, với chủ thể tham gia hợp đồng bao gồm nhà đầu tư (với tư cách là bên bán cổ phiếu) và nhà đầu tư (với tư cách là bên mua cổ phiếu).Quan hệ xã

hội này được điều chỉnh bởi các quy phạm pháp luật chung về hợp đồng mua bán và một số quy phạm pháp luật có tính đặc thù riêng điều chỉnh về quan hệ mua bán chứng khoán/mua bán cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung.

- Quan hệ xã hội phát sinh giữa bên mua hoặc bên bán với tổ chức trung gian (công ty chứng khoán). Quan hệ xã hội này được xác lập thông qua hình thức pháp lý là hợp đồng dịch vụ môi giới chứng khoán. Về bản chất, đây là quan hệ cung ứng dịch vụ chứng khoán giữa bên cung ứng dịch vụ là tổ chức môi giới chứng khoán, với bên sử dụng dịch vụ là các nhà đầu tư (bên mua hoặc bên bán chứng khoán).

1.2.2. Cấu trúc của pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Nói đến cấu trúc pháp luật là nói đến các nhóm quy phạm pháp luật cấu thành nên một lĩnh vực pháp luật. Về lý thuyết, có thể hình dung cấu trúc pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung bao gồm các nhóm quy phạm pháp luật chủ yếu sau đây:

1.2.2.1. Các quy phạm pháp luật quy định về đối tượng giao dịch trong giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Đối tượng của các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung được xác định rõ là cổ phiếu niêm yết. Như đã được phân tích, cổ phiếu niêm yết cũng là một loại chứng khoán, tuy nhiên, thông qua thủ tục niêm yết theo quy định của pháp luật, loại chứng khoán này chỉ được giao dịch tại thị trường chứng khoán tập trung -một thị trường riêng biệt có khả năng mua bán dễ dàng đối với loại chứng khoán này. Các giao dịch đối với cổ phiếu niêm yết dưới góc độ pháp lý được xem như hoạt động chuyển dịch quyền sở hữu và các lợi ích liên quan đến cổ phiếu niêm yết là đối tượng được chuyển dịch trong các giao dịch. Đồng nghĩa với việc, đối tượng

của các giao dịch cổ phiếu niêm yết là đối tượng có những đặc tính pháp lý và kinh tế riêng biệt.

Khi tiến hành các hoạt động mua, bán cổ phiếu niêm yết, những nguyên tắc riêng biệt đối với hoạt động này cũng được đề ra và áp dụng nhằm tạp khuôn khổ định hướng phát triển ổn định cho các hoạt động mua bán này. Theo đó, pháp luật về giao dịch cổ phiếu niêm yết quy định về đối tượng trong giao dịch được xây dựng nhằm xác định các loại chứng khoán được phép giao dịch trên thị trường chứng khoán trong đó có cổ phiếu niêm yết. Bên cạnh đó, các quy định này của pháp luật cũng xác định rõ các loại thị trường tương ứng với mỗi loại chứng khoán, trong đó, đối với cổ phiếu niêm yết, loại chứng khoán tương ứng và chỉ được giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung [30]; [28]; [49].

Để có thể trở thành cổ phiếu niêm yết, đối tượng này của giao dịch phải được thực hiện thủ tục niêm yết theo quy định của pháp luật. Theo đó, thủ tục này cho phép một chứng khoán nhất định có đủ tư cách và được phép giao dịch trên thị trường chứng khoán tập trung. Cụ thể, đây là quá trình mà Sở GDCK hoặc Trung tâm GDCK chấp nhận cho công ty cổ phần được phép niêm yết cổ phiếu của mình để thực hiện các giao dịch trên sàn chứng khoán tập trung nếu công ty đó đáp ứng đầy đủ các điều kiện (tiêu chuẩn) về định lượng cũng như định tính mà sở giao dịch chứng khoán đề ra.

Như vậy, có thể thấy, các quy định về đối tượng trong giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán không chỉ dừng lại ở các quy phạm liệt kê, mà nó còn là các quy phạm mang tính điều kiện và thủ tục nhằm đảm bảo cho việc tạo dựng cơ sở pháp lý và củng cố điều kiện cũng như giá trị của đối tượng trong giao dịch. Điều này giúp cho đối tượng của giao dịch là cổ phiếu được định giá cũng như định lượng một cách rõ ràng, công khai và minh bạch. Đồng thời, pháp luật về vấn đề này cũng đảm bảo cân bằng được

quyền và lợi ích của các bên khi tham gia các giao dịch cổ phiếu niêm yết, giảm thiểu các rủi ro cũng như thiệt hại ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích hợp pháp của các chủ thể trong giao dịch.

1.2.2.2. Các quy phạm pháp luật quy định về chủ thể tham gia giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung

Giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung về cơ bản mang đặc điểm pháp lý cơ bản của các giao dịch dân sự, dựa trên sự tự do ý chí, tự nguyện tham gia vào giao dịch của các chủ thể liên quan. Tuy nhiên, với đặc điểm của thị trường chứng khoán tập trung, các giao dịch cổ phiếu niêm yết trên thị trường chứng khoán tập trung có sự tham gia của các chủ thể bao gồm: Nhà đầu tư (bên bán), Nhà đầu tư (bên mua)và tổ chức trung gian trên thị trường chứng khoán (các công ty chứng khoán đóng vai trò là nhà môi giới chứng khoán). Với đặc thù là giao dịch qua trung gian, vai trò của các chủ thể trung gian là rất quan trọng, bởi lẽ trên thực tế thì các tổ chức trung gian mới chính là người trực tiếp thực hiện các lệnh mua và lệnh bán của khách hàng (nhà đầu tư) trên sàn giao dịch, đồng thời có trách nhiệm hỗ trợ tư vấn, bảo đảm an toàn giao dịch và hạn chế các rủi cho cho các nhà đầu tư khi giao dịch cổ phiếu niêm yết [1].

Với cơ chế vận hành phức tạp của thị trường chứng khoán tập trung, pháp luật phải xác định các chủ thể tham gia vào các giao dịch này và quyền, nghĩa vụ pháp lý của các chủ thể đó như thế nào trong quan hệ giao dịch cổ phiếu niêm yết.

Đối với mỗi giao dịch cổ phiếu niêm yết, các chủ thể chính thụ hưởng quyền cũng như nghĩa vụ liên quan đến cổ phiếu niêm yết là những chủ thể đầu tiên được pháp luật điều chỉnh. Bên cạnh đó, để thay mặt các chủ thể chính tiến hành các giao dịch cổ phiếu niêm yết, đây là các giao dịch mang tính chuyên môn cao, tính chất giao dịch phức tạp và yêu cầu trình độ phù