Định Hướng Về Hoạt Động Mua Bán Và Sáp Nhập Ngân Hàng Thương Mại

Trải qua chặng đường phát triển, hệ thống NHTM Việt Nam đã không ngừng phát triển về quy mô, chất lượng hoạt động và hiệu quả trong kinh doanh. Mạng lưới NHTM Việt Nam đến nay đã có những bước phát triển mạnh phủ khắp quận huyện tỉnh thành trong cả nước. Với lợi thế am hiểu về thị trường trong nước, các NHTM Việt Nam thu hút được đội ngũ khách hàng khá đông đảo và chiếm thị phần lớn về hoạt động tín dụng, huy động vốn và dịch vụ. Đội ngũ nhân viên tận tụy, ham học hỏi và có khả năng tiếp cận nhanh các kiến thức, kỹ thuật hiện đại cũng là một điểm mạnh của hệ thống NHTM Việt Nam. Hệ thống NHTM Việt Nam đã có những đóng góp quan trọng cho sự ổn định và tăng trưởng kinh tế ở nước ta trong nhiều năm qua. Với nhiều hình thức huy động vốn tương đối đa dạng, NHTM Việt Nam đã huy động vốn hàng trăm tỷ đồng từ các nguồn vốn trong xã hội, tăng dư nợ cho vay với mọi thành phần kinh tế, tăng đầu tư vào những chương trình trọng điểm quốc gia, qua đó góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước, kiểm soát lạm phát, thúc đẩy kinh tế tăng trưởng liên tục với tốc độ cao. Nhiều dịch vụ NH tiện ích xuất hiện đã đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của dân cư và sản xuất kinh doanh của mọi thành phần kinh tế…

3.1.2.4. Điểm yếu

Hệ thống chính sách, pháp luật về tiền tệ và hoạt động NH chưa đáp ứng được yêu cầu đổi mới triệt để, toàn diện ngành NH và hội nhập kinh tế quốc tế… sức cạnh tranh và hiệu quả kinh doanh của các NHTM Việt Nam còn thấp.

Năng lực quản lý, điều hành còn nhiều hạn chế so với yêu cầu của NHTM hiện đại, bộ máy quản lý cồng kềnh, không hiệu quả. Chính sách xây dựng thương hiệu của các NHTM Việt Nam còn chưa thực sự được chú trọng. Chất lượng nguồn nhân lực chưa cao, chính sách tiền lương còn chưa thỏa đáng, dễ dẫn đến hiện tượng chảy máu chất xám. Khả năng sinh lời của phần lớn các NHTM Việt Nam còn thấp hơn so với các NHTM trong khu vực. Lĩnh vực kinh doanh chủ yếu của các NHTM Việt Nam vẫn là tín dụng, nợ quá hạn cao, nhiều rủi ro. Thiếu sự liên kết giữa các NHTM với nhau. Việc thực hiện chương trình hiện đại hóa của các NHTM Việt Nam chưa đồng đều nên sự phối kết hợp trong việc phát triển các sản phẩm dịch vụ chưa thuận lợi, chưa tạo được nhiều tiện ích cho khách hàng.

Các NHTM Việt Nam chủ yếu vẫn duy trì các hoạt động NH truyền thống, chậm

đổi mới, hoạt động tín dụng vẫn là chủ đạo, các mảng dịch vụ còn hạn chế, chưa đa dạng nhiều so với các NHTM nước ngoài.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 230 trang tài liệu này.

3.1.3. Định hướng về hoạt động mua bán và sáp nhập ngân hàng thương mại

Đề án “Cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 2011-2015” được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 254/QĐ-TTg ngày 01/3/2012 (Đề án 254) đã đặt ra mục tiêu “Đến năm 2020 phát triển được hệ thống các TCTD đa năng theo hướng hiện đại, hoạt động an toàn, hiệu quả vững chắc với cấu trúc đa dạng về sở hữu, quy mô, loại hình có khả năng cạnh tranh lớn hơn và dựa trên nền tảng công nghệ, quản trị NH tiên tiến, phù hợp với thông lệ, chuẩn mực quốc tế về hoạt động NH nhằm đáp ứng tốt hơn nhu cầu về dịch vụ tài chính, NH của nền kinh tế”. Do vậy, thời gian tới cần tiếp tục giảm số lượng các TCTD, đặc biệt là NH nhỏ, yếu kém, hoạt động không hiệu quả để hình thành các NH có quy mô lớn, hoạt động an toàn, hiệu quả và có khả năng cạnh tranh trong nước và khu vực. Trong đó, các NH thương mại cần tập trung phát triển dịch vụ/sản phẩm mới phù hợp với nhu cầu thị trường, nâng cao chất lượng dịch vụ, nâng cao năng lực quản trị điều hành, ứng dụng công nghệ cao để có thể đứng vững và nâng cao uy tín trên thị trường trong nước và quốc tế. Theo quyết định sẽ khuyến khích việc mua bán, sáp nhập các TCTD theo nguyên tắc tự nguyện, đảm bảo quyền lợi người gửi tiền và các quyền, nghĩa vụ kinh tế của các bên liên quan, các tổ chức tín dụng có mức độ rủi ro, nguy cơ mất an toàn cao sẽ được áp dụng các biện pháp xử lý đặc biệt. NHNN chia các TCTD thành 3 nhóm (lành mạnh, thiếu thanh khoản tạm thời và yếu kém) để có biện pháp xử lý thích hợp:

- Đối với các TCTD lành mạnh: NHNN khuyến khích và tạo điều kiện để sáp nhập, hợp nhất, mua lại theo nguyên tắc tự nguyện để tăng quy mô hoạt động và khả năng cạnh tranh, tham gia xử lý các TCTD yếu kém và thiếu hụt thanh khoản bằng cách cho vay hỗ trợ thanh khoản, mua lại, sáp nhập với các tổ chức yếu kém

- Đối với các TCTD thiếu thanh khoản tạm thời: NHNN sẽ tái cấp vốn để đảm bảo khả năng chi trả và tổ chức có thể trở lại hoạt động bình thường. TCTD phải hạn chế tăng trưởng tín dụng, tích cực huy động vốn để trả nợ NHNN và tăng khả năng chi trả. NHNN sẽ giám sát chặt chẽ tình hình tài chính và hoạt động của các TCTD được tái cấp vốn. Khuyến khích và tạo điều kiện cho các TCTD thuộc

nhóm này sáp nhập, hợp nhất với nhau và sáp nhập, hợp nhất với các TCTD lành mạnh. NHNN có thể bắt buộc các TCTD thiếu thanh khoản tạm thời phải thực hiện một hoặc một số tỷ lệ an toàn cao hơn mức quy định chung

- Đối với các TCTD yếu kém: NHNN sẽ tái cấp vốn trên cơ sở hồ sơ tín dụng có chất lượng tốt với mức tối đa tương đương mức vốn điều lệ của TCTD được tái cấp vốn. TCTD yếu kém phải chịu sự giám sát đặc biệt của NHNN về quản trị, điều hành, tài chính và hoạt động. Hạn chế của TCTD nhóm này chia cổ tức, lợi nhuận. Kiểm soát chặt chẽ việc chuyển nhượng cổ phần, vốn góp và tài sản, giảm dư nợ tín dụng và hạn chế mở rộng quy mô; đình chỉ, tạm đình chỉ, miễn nhiệm chức vụ quản lý, người điều hành TCTD yếu kém. Sau khi áp dụng các biện pháp đảm bảo khả năng chi trả, TCTD yếu kém sẽ được sáp nhập, hợp nhất, mua lại. NHNN trực tiếp mua lại vốn điều lệ hoặc cổ phần của các TCTD yếu kém để chấn chỉnh, sau đó sáp nhập, hợp nhất với TCTD khác hoặc bán lại cho nhà đầu tư đủ điều kiện. NHNN xem xét cho phép TCTD nước ngoài mua lại, sáp nhập TCTD yếu kém của Việt Nam và tăng giới hạn sở hữu cổ phần của TCTD nước ngoài tại các NHTM cổ phần yếu kém.

Trong Dự thảo “Luật tái cơ cấu các tổ chức tín dụng và xử lý nợ xấu” năm 2017 cũng đưa hình thức mua bán sáp nhập và hợp nhất các TCTD là một trong những biện pháp để xử lý các TCTD yếu kém trong đó cũng có quy định rõ việc NHNN mua bắt buộc TCTD yếu kém. Dự thảo cũng quy định các biện pháp hỗ trợ đối với phương án xử lý pháp nhân dưới hình thức hợp nhất, sáp nhập, bán toàn bộ vốn điều lệ. Tùy theo hình thức, TCTD nhận sáp nhập, TCTD sau hợp nhất, TCTD sau mua lại được áp dụng một hoặc một số biện pháp hỗ trợ theo quy định cụ thể tại Phương án xử lý pháp nhân: Trích lập dự phòng rủi ro phù hợp với thực trạng kết quả chênh lệch thu chi trong hoạt động; Bán nợ xấu không đủ điều kiện hoặc nợ xấu có tài sản bảo đảm đang bị kê biên theo quy định pháp luật cho VAMC; Được hạch toán dần vào chi phí đối với phần chênh lệch giữa giá bán nợ/khoản phải thu/khoản đầu tư góp vốn với giá trị ghi sổ của các khoản trên phù hợp với tình hình tài chính của TCTD yếu kém trong thời gian theo phương án phục hồi đã được phê duyệt nhưng tối đa không quá 10 năm; Được miễn các loại thuế, phí về chuyển nhượng tài sản trong quá trình sáp nhập, hợp nhất, bán tổ chức tín dụng yếu kém.

3.2. GIẢI PHÁP VỀ HOẠT ĐỘNG MUA BÁN VÀ SÁP NHẬP NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI TẠI VIỆT NAM

3.2.1. Các ngân hàng thương mại tiếp tục thúc đẩy quá trình mua bán và sáp nhập

Trong thời gian vừa qua, mua bán và sáp nhập được cho là một trong những giải pháp tái cấu trúc NH khả thi nhất để loại bỏ những bất cập, chênh lệch quá lớn về tài chính và khả năng quản trị của các NH. Chủ trương tái cấu trúc lại theo hướng giảm và loại bỏ các NH yếu kém nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, giúp thúc đẩy phát triển kinh tế cũng chính là một trong những nội dung được Chính phủ khuyến khích. Theo định hướng tại Đề án cơ cấu lại hệ thống các TCTD giai đoạn 2011- 2015 ban hành kèm theo Quyết định số 254/QĐ-TTg ngày 1/3/2012 của Thủ tướng Chính phủ, Chính phủ và NHNN khuyến khích việc M&A giữa các TCTD theo nguyên tắc tự nguyện, bảo đảm quyền lợi của người gửi tiền và các quyền, nghĩa vụ kinh tế của các bên có liên quan theo quy định của pháp luật. Cùng với đó, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1058/QĐ-TTg ngày 19/7/2017 phê duyệt Đề án cơ cấu lại hệ thống các TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2016-2020. Liên quan giải pháp cơ cấu lại các NH thương mại, tại Đề án có nêu:

- Đối với các NHTM cổ phần yếu kém: Khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài nói chung và các định chế tài chính nước ngoài nói riêng mua lại, sáp nhập NH thương mại cổ phần yếu kém của Việt Nam.

- Đối với các NHTM cổ phần lành mạnh: NHNN tiếp tục thúc đẩy việc mua bán, sáp nhập trên cơ sở tự nguyện các tổ chức tín dụng thành các định chế có quy mô lớn và quản trị tốt hơn.

NHNN luôn coi M&A là một trong những giải pháp tái cơ cấu hiệu quả các TCTD nói riêng và hệ thống TCTD nói chung. Đây là giải pháp kinh tế, hiệu quả, phù hợp với kinh tế thị trường, đảm bảo sự hoạt động liên tục không gián đoạn của các TCTD khi tham gia M&A, vừa hỗ trợ thực hiện tái cơ cấu, đồng thời góp phần củng cố và phát triển về quy mô các TCTD. Mặt khác, vừa qua Quốc hội cũng thông qua Luật các TCTD sửa đổi có hiệu lực từ ngày 15/1/2018, tập trung vào 5 phương án để cơ cấu lại các TCTD được kiểm soát đặc biệt. Trong đó bao gồm các phương án như phục hồi; sáp nhập, hợp nhất, chuyển nhượng toàn bộ cổ phần, phần vốn góp; giải thể; chuyển giao bắt buộc và phá sản. Như vậy những NH yếu kém

hoặc trong tình trạng kiểm soát đặc biệt, nếu như không cơ cấu lại được thì bắt buộc phải cho phá sản, điều này cũng đặt ra áp lực với các NHTM, nhất là những NHTM quy mô nhỏ, năng lực cạnh tranh chưa cao cần tìm hướng đi cho mình trong thời gian tới thì phương án M&A được coi là một trong những phương án tối ưu để các NHTM nâng cao tiềm lực cạnh tranh của mình. Hiện nay việc đánh giá năng lực quản trị năng lực tài chính đối với các NHTM đã được NHNN quy định theo tiêu chuẩn quốc tế nhằm góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của các NHTM Việt Nam. Trên thực tế, trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng áp lực như hiện nay, việc các NHTM Việt Nam hợp tác phát triển để hình thành tập đoàn tài chính là điều hết sức cần thiết. Trên thế giới, hầu hết các tập đoàn tài chính đều được xây dựng trên cơ sở phát triển từ một NHTM hoặc NH đầu tư hay từ công ty bảo hiểm. Sau khi phát triển đến độ cần thiết các NH đều vươn ra hoạt động đa năng và hướng tới toàn cầu trong đó nhiều trường hợp là thông qua hoạt động M&A.

Kết quả khảo sát của NCS từ các cá nhân hoạt động trong lĩnh vực tài chính NH cũng cho thấy rằng đa phần các ý kiến được hỏi đều cho rằng, hoạt động M&A trong lĩnh vực NHTM tại Việt Nam thời gian tới phát triển theo xu hướng không chỉ nhằm thực hiện quá trình tái cơ cấu mà còn là xu hướng để nâng cao năng lực cạnh tranh, hình thành các tập đoàn tài chính.

Hình 2.9. Nhận định về sự phát triển hoạt động M&A NHTM ở Việt Nam

Không phát triển;

Rất phát triển; 26%

Ít phát triển; 27%

Phát triển; 42%

Không phát triển Ít phát triển Phát triển Rất phát triển

Nguồn: Kết quả khảo sát của NCS

Hình 2.10. Nhận định xu hướng phát triển hoạt động M&A NHTM ở Việt Nam

Hình thành các tập

đoàn tài chính 28%

Nhằm thực hiện tái cơ cấu các TCTD

25%

Nhằm nâng cao năng lực

cạnh tranh của các NHTM 47%

Nguồn: Kết quả khảo sát của NCS

Để hình thành nên các tập đoàn tài chính ngân hàng hùng mạnh thì bản thân các NH phải nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường tiềm lực tài chính cũng như năng lực quản lý và xây dựng đội ngũ nhân sự có chất lượng đáp ứng cho chiến lược phát triển lâu dài của NHTM. Việc tiếp tục nghiên cứu, lựa chọn thực hiện M&A là điều hết sức cần thiết đối với các NHTM Việt Nam hiện nay. Các NHTM cần thận trọng trong việc lựa chọn đối tác và phương thức thực hiện mua bán sáp nhập nhằm có chiến lược phát triển phù hợp. Nhằm mục tiêu hình thành tập đoàn tài chính ngân hàng thì việc lựa chọn đối tác thực hiện M&A rất quan trọng để thực hiện đa dạng hóa lĩnh vực kinh doanh, phục vụ các đối tượng KH một cách tốt nhất. Một thương vụ M&A NH thành công cần có sự chuẩn bị kỹ càng trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá các yếu tố về thị trưởng, nghiên cứu phát triển sản phẩm, KH mục tiêu…để có thể mang lại giá trị cộng hưởng cho các bên tham gia. Giao dịch M&A NH không chỉ là sự kết hợp đơn thuần giữa bên mua- bên bán mà là sự kết nhằm mang lại giá trị cộng hưởng. Chính vì vậy chỉ khi các bên có sự kết hợp đầy đủ các yếu tố liên quan, thì khi đó việc giải được bài toán hậu M&A mới thực sự hiệu quả.

3.2.2. Ngân hàng thương mại đẩy mạnh việc tự cơ cấu lại, nâng cao năng lực hoạt động

Trên cơ sở nghiên cứu các thương vụ M&A NHTM, trong chương 2 của luận án, NCS đã khẳng định các NHTM tham gia thương vụ M&A có xuất phát điểm tốt về năng lực tài chính, quy mô hoạt động thường phát huy được những lợi thế tối ưu sau khi thực hiện M&A. Hiện nay, ngoài các NHTM lớn thuộc top đầu trong các NHTM ở Việt Nam như Vietcombank, Vietinbank, BIDV, Agribank, một số NHTM CP có vị thế tốt trên thị trường như Techcombank, VP Bank, MB…là những NHTM

có quy mô tầm cỡ so với các NHTM khác trong khu vực thì nhiều NHTM khác trong hệ thống vẫn còn tồn tại nhiều điểm hạn chế về năng lực quản trị, năng lực tài chính, năng lực công nghệ...Các NHTM cần tích cực nâng cao năng lực hoạt động, thường xuyên rà soát hoạt động, tăng cường chú trọng các hoạt động kinh doanh chính, giảm đầu tư vào các lĩnh vực không hiệu quả. Bên cạnh đó, các NHTM cũng chủ động rà soát tỷ lệ sở hữu, chủ động hạn chế các mối quan hệ sở hữu chéo không mong muốn. Mức độ sở hữu chéo trong hệ thống NH ở Việt Nam bao gồm sở hữu ở các NHTM cổ phần bởi các NH khác (cả NHTM nhà nước và các NHTM cổ phần khác) và bởi các tập đoàn kinh tế (gồm cả các doanh nghiệp nhà nước). Cơ cấu cổ đông phức tạp đã gây ra những vấn đề bất cập về xung đột lợi ích và hoạt động cho vay đối với bên có quan hệ liên quan. Sở hữu chéo đồng thời một trong những nguyên nhân được cho là gián tiếp tạo ra những khoản nợ xấu, sở hữu chéo, đầu tư chéo cũng làm gia tăng nguy cơ rủi ro chéo giữa các khu vực thị trường NH, chứng khoán, bảo hiểm trên thị trường tài chính quốc gia. Trong quá trình tái cấu trúc giai đoạn vừa qua, thực tế hiện trạng các NHTM cổ phần yếu kém phải tái cấu trúc đã có sở hữu chéo rất phức tạp, các nhóm cổ đông đang sở hữu các NHTM, rồi các NHTM này sở hữu các NHTM khác, các NHTM này thuộc sở hữu của các tổ chức tài chính khác. Tình trạng sở hữu lẫn nhau giữa NHTM và doanh nghiệp, không phải hoàn toàn không có lợi, nó cũng có mặt tích cực là tạo điều kiện tạo ra lợi thế từ sự kết hợp các nguồn lực kinh tế giữa NHTM và các doanh nghiệp, tạo điều kiện để các NHTM huy động được nguồn vốn dài hạn có tính ổn định cao, tuy nhiên sở hữu chéo cũng làm tăng nguy cơ vốn ảo, vi phạm các quy định về vốn thực và tín dụng của cơ quan quản lý Nhà nước, hệ số an toàn vốn không phát huy tác dụng. Điều 55 Luật các TCTD 2010 quy định rõ một cổ đông cá nhân không được sở hữu quá 5% vốn điều lệ của TCTD, một cổ đông tổ chức không sở hữu quá 15% và các cổ đông có liên quan không được sở hữu quá 20%. Trong trường hợp việc thoái vốn gặp khó khăn hoặc các cổ đông hiện hữu nắm giữ cổ phần sở hữu chéo không muốn thoái vốn ở các NHTM có thể sử dụng đến các giải pháp M&A theo sự hướng dẫn của NHNN trước khi bán cổ phần cho công ty mua bán cổ phần. Các TCTD đang có tỷ lệ sở hữu lẫn nhau có thể xem xét đề nghị NHNN cho phép sáp nhập nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, triệt tiêu sở hữu chéo. Quá trình tái cơ cấu các TCTD Việt Nam giai đoạn

2011-2015 theo Quyết định số 254/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ đã đạt được những chuyển biến tích cực như duy trì thanh khoản, ổn định tỷ giá và lãi suất, xử lý nợ xấu. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đề án Tái cơ cấu các tổ chức tín dụng giai đoạn 2016-2020 là tập trung cải thiện năng lực quản trị của các NHTM, nâng cao hiệu quả giám sát NH theo Basel II, hướng theo chuẩn quốc tế. Chính vì vậy các NHTM cần đẩy mạnh tự tái cấu trúc về nguồn lực tài chính, mô hình hoạt động, hệ thống quản trị điều hành, mạng lưới kênh phân phối, hệ thống công nghệ NH và nguồn nhân lực, nâng cao hiệu quả hoạt động nhằm hướng tới mục tiêu phát triển bền vững.

3.2.3. Xây dựng kế hoạch các thương vụ một cách chặt chẽ, cụ thể

Yếu tố căn bản làm nên sự thành công của một thương vụ M&A NHTM đó chính là sự đồng thuận của các bên tham gia. Sự đồng thuận này thể hiện trong từng giai đoạn của quá trình M&A. Kế hoạch thực hiện M&A cần có lộ trình thực hiện cụ thể, việc lập kế hoạch chiến lược cần cân nhắc kỹ lưỡng đảm bảo quyền lợi của các bên tham gia. Một thương vụ M&A NH thành công cần có sự chuẩn bị kỹ càng trên cơ sở nghiên cứu, đánh giá các yếu tố về thị trường, nghiên cứu phát triển sản phẩm, KH mục tiêu…để có thể mang lại giá trị cộng hưởng cho các bên tham gia. Chính vì thế việc xác định loại hình M&A nào dự định tiến hành có ý nghĩa quan trọng bởi lẽ với mỗi loại hình giao dịch M&A được tiến hành sẽ chịu sự điều chỉnh của các bộ luật, cơ chế và quy trình tiến hành giao dịch chặt chẽ. Sự thành công của một thương vụ M&A NH đòi hỏi sự kết hợp của rất nhiều yếu tố, trong đó đặc biệt quan trọng đó là sự đồng thuận của bên mua và bên bán. Để làm được điều này các NHTM quan tâm tới một số vấn đề:

Thứ nhất: Lựa chọn đối tác phù hợp

Các NH cân nhắc lựa chọn đối tác tiến hành thương vụ trên cơ sở xem xét đầy đủ tới các yếu tố liên quan tới vốn, tài sản, nhân lực. Mặt khác, các NH cần có sự minh bạch hóa thông tin trong quá trình hoạt động để thuận lợi trong việc tìm kiếm đối tác phù hợp. Khi việc minh bạch hóa thông tin được thực hiện tốt, các nhà đầu tư, các NH khác sẽ dễ dàng tiếp cận và cùng NH bàn thảo kế hoạch sáp nhập cho một sự liên kết lớn hơn và có hiệu quả hơn. Cùng với đó việc công bố thời điểm và kế hoạch M&A cần được đánh giá một cách cẩn trọng, tránh những phản ứng