Nội Dung Cơ Bản Của Hát Iếu Ở Bắc Quang Hà Giang

Đảng, Nhà nước tới ngành văn hoá nói chung, dân ca Iếu nói riêng đang được phục hồi, bảo tồn và phát huy ở địa phương.

Tiểu kết.

Qua những vấn đề được trình bày trên đây, chúng ta thấy rằng dân tộc Tày ở Bắc Quang cũng như dân tộc Tày sinh sống ở những nơi khác trong cả nước đều có truyền thống lịch sử, nền văn hoá lâu đời phong phú, đa dạng, có những nét đặc trưng riêng về phong tục tập quán của cư dân từng địa phương. Trong tổng thể văn hoá dân gian của cư dân Tày Bắc Quang, Hát Iếu là một hình thức sinh hoạt dân ca độc đáo, giữ vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần, phản ánh sinh động tâm hồn cũng như phong tục tập quán, tín ngưỡng dân gian của cư dân bản địa. Hát Iếu không chỉ là nét đẹp văn hoá, mà còn là một bộ phận tiêu biểu trong văn học dân gian của đồng bào Tày ở địa phương Bắc Quang.

Với những nét khái quát, sơ lược về lịch sử, địa bàn sinh sống và một số đặc điểm về truyền thống văn hoá, văn học dân gian của cư dân Tày Bắc Quang, trong đó có Hát Iếu chỉ mang tính giới thiệu, làm nền tảng cho việc nghiên cứu sâu về một số nội dung và nghệ thuật trong đời sống tư tưởng, tinh thần, trong quan niệm, tâm hồn và tính cách của đồng bào Tày nơi đây.

Chương 2. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA HÁT IẾU Ở BẮC QUANG HÀ GIANG

Tình yêu nam nữ luôn là đề tài nổi bật, hấp dẫn trong kho tàng thơ ca dân gian của người Việt từ xưa tới nay; Với dân tộc Tày cũng vậy, đề tài tình yêu luôn luôn được trở đi trở lại rất nhiều trong những khúc hát dân ca trữ tình mượt mà, đằm thắm, dịu ngọt làm đắm say bao tâm hồn chàng trai cô gái Tày. Chúng ta có thể nhắc đến những làn điệu dân gian đó như: Hát then, hát Quan làng, hát Iếu, hát Cọi… tất cả là kho tàng quý báu, góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng trong một vườn hoa đầy hương sắc của dân ca các dân tộc Việt Nam. Trong đề tài này chúng tôi chỉ tìm hiểu một số nội dung hát giao duyên trong làn điệu Iếu ở Bắc Quang - Hà Giang. Tuy có sự phong phú về nội dung nhưng tình yêu lứa đôi vẫn là chủ đề lớn nhất và được biểu hiện một cách sâu sắc nhất với đầy đủ các cung bậc, sắc thái tình cảm của lứa đôi. Dưới đây chúng tôi xin trình bày một vài khía cạnh về chủ đề tình yêu trong lời Hát Iếu.

2.1. Hát Iếu là những lời bày tỏ tình yêu trong buổi đầu gặp gỡ.

Sự e ấp, ngượng ngùng, sự mạnh dạn có đôi chút táo bạo mãnh liệt hay những day dứt, xót xa, bùi ngùi, giận hờn…trong tình yêu nam nữ cũng tạo nên những sắc thái thi vị riêng của tình yêu đôi lứa thủa ban đầu. Không có một trang thơ nào diễn tả hết được những êm dịu đó trong tình yêu bằng những lời ca ngọt ngào hay chua xót, cay đắng hay nồng nàn…được cất lên từ sâu thẳm của những trái tim yêu lại làm nên điều kỳ diệu ấy. Hát Iếu của người Tày Bắc Quang là một lời ca như thế.

2.1.1. Hát Iếu là những lời tỏ tình thiết tha, chân thành, nồng thắm.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 168 trang tài liệu này.

Những chàng trai cô gái gặp gỡ nhau trong tình yêu thuở ban đầu qua những cuộc Hát Iếu bao giờ cũng có sự đối đáp bộc lộ tình cảm của mình rất

thiết tha, đây là lời gọi mời nhập cuộc hát của cô gái mong chàng trai đáp lời (khan, khan mà, khan hẳư) như một lời gọi:

Khan mà giở khan mà

Khan mà khan hẳư lắt hẳư lẻo Chắng pân mit chiềng kẻo cắt may Khan mà khan hẳư đay

Chắng pân khâm chiềng may nhặp nhọm.

Có nghĩa là: Hát về hỡi hát đi

Hát về tiếng lâm li khôn khéo Mới như dao cùng kéo cắt tơ Hát về hát cho hay

Mới như chỉ luồn kim khâu áo

[8.Tr. 3]

Sau sự e dè chối từ không được chàng trai cũng cất lên tiếng hát của mình và không quên ướm hỏi lòng cô gái:

Anh đang ngủ ngon giấc

Ve gì gọi phương bắc lại đây Giấc ngủ anh đang say

Ve gì gọi đông tây xao xác Mười giờ mới được giờ này hay Trăm giờ mới được giờ này tốt Mở lời với chim khiếu

Mở lời với chim yểng

Biết nên lời đáp nghĩa được không Biết nên đôi đũa hoa trả được không

[8.Tr.37]

Cô gái đáp lời chàng trai bằng sự chân thành, mạnh dạn của mình:

Xoè quạt đón lời hay Nâng quạt đón lời đẹp

Lời hay em không cho rơi rát Lời đẹp em không cho qua lòng Lời hay lên giường bạc với em

[8.Tr.37]

Chàng trai lúc này trả lời cô gái bằng giọng điệu vừa gần vừa xa, một phần chàng lấy cớ rằng đường chỉ thêu: “Po me mí páo”, đường yêu đương” Po me mí thon”, phần nữa chàng mong khi học được sẽ cùng em “coi kết” (định duyên):

Chiêm đếch tàng khêm may po me mí páo Tàng lín chu va đáo po me mí thon Chống vạy pi mừa thon đắy thay

Thon đáy pi còi váy tao mà Noọng mắư mí chê là coi kết.

Từ bé đường chỉ thêu cha mẹ không bảo Đường yêu đương bố mẹ không cho Chống gậy anh đến hoạc với thầy

Học được anh sẽ lại quay về

Nếu noọng không chê ta sẽ kết đôi.

[40.Tr.17]

Ta cũng bắt gặp đâu đó cảnh đối đáp của đôi trai gái tìm hiểu, hỏi nhau về nhà cửa nhưng thực chất lại không phải hỏi mà là bày tỏ tình cảm cũng chứa đựng bao điều thú vị:

Chàng trai: Nhà em dựng thấp hay dựng cao

Ném quả mơ có trúng được không Áo ướt anh đến phơi được không

Cô gái:

Đói lòng anh đến ăn được không Trai chưa vợ đến trọ được không

Nhà em dựng cột sa nhân Dựng chông chênh bên đường Áo ướt anh đến phơi

Đói lòng đến ăn cơm thì đến Trai chưa vợ đến trọ được thôi

[8.Tr.40]

Chúng ta cũng bắt gặp đâu đó lời bông đùa bên đường của đôi trai gái:

Chàng trai: Hoa gì nở bên đường sáng loá

Hoa gì nở đầu bản sáng trong Đỏ thắm là hoa gạo tháng ba Hoa này nở trên đường vào bản

Thấy hoa nở anh cũng mến thương Cho anh xin mấy bông để ngắm Hết bao nhiêu bạc già anh lấy

Hết bao bạc trắng anh mua

Anh mong em khác chỗ hãy thương Anh mong em khác mường hãy bán

Cô gái:

Hoa mạ nở đầu bản vàng tươi Sắc hoa như áo vàng vua chúa

Anh cho nhiều bạc già cũng không Anh cho nhiều bạc trắng cũng chối Hoa láp nở bờ suối trắng phau Hoa xấu hổ gần nhà tim tím

Rủ ong bướm đại ngàn đến chơi Mời anh đến ngắm hoa thôi nhé

Hãy nghe lời em gái anh khuyên Hãy nghe lời em yêu bảo anh.

[40.Tr.63]

Ước mơ thành duyên cũng thật đáng yêu trong tâm trạng đắn đo so tính của chàng trai:

Làm sao được làm sao

Làm sao được như con chim chích Bay về đậu cuối thích nhà em Chim chích đậu cuối giàn

Ước sao bay vào nhà em được

[8. Tr. 56]

Những câu hát bài hát giao duyên biểu hiện tình yêu vừa lúc chớm nở trong dân ca các dân tộc rất phong phú và đa dạng, Đây là khúc ca trong buổi đầu gặp gỡ của đôi trai gái người Thái:

Ở xa ngó thấy lửa Ở xa ngó thấy nước

Thấy nước vực sâu muốn lặn Thấy nước vực xanh muốn nhắp Thấy áo chàm biếc muốn thay Thấy má đỏ hồng muốn hỏi Thấy đôi mắt liếc muốn say

Rau ai đây, xin mượn hái

Bạn tình ai, xin mượn trò chuyện

[22.Tr.720]

Các chàng trai người Dao cũng có những câu hát dao duyên trong buổi đầu gặp gỡ:

Gặp lần đầu

Tựa như hạt cây gặp đất màu

Hạt cây đâm chồi song song lớn Em anh hát tình ca vài bài.

[34.Tr.7]

Chúng ta cũng đã từng gặp cách tỏ tình rất tài tình, tinh tế, kín đáo và ý nhị của chàng trai Kinh:

Hôm qua tát nước đầu đình,

Bỏ quên chiếc áo trên cành hoa sen. Anh được thì cho em xin,

Hay là em để làm tin trong nhà?

(Tát nước đầu đình - Văn học 10, t1, GD - 2000)

Cũng đều là cách bày tỏ tình cảm nhưng chàng trai, cô gái Tày có phần thẳng thắn hơn và thật quá! Có lẽ cũng dễ hiểu, bởi bản chất con người lao động miền núi so với miền xuôi có phần thẳng thắn, bộc trực, thật thà một cách hồn nhiên.

Những cuộc hát Iếu đối đáp giữa chàng trai và cô gái có thể còn diễn ra rất lâu, thậm chí là thâu đêm suốt sáng. Họ cùng nhau hát đối đáp về sự vật hiện tượng, cùng nhau trông, cùng nhau ngắm những vấn đề xung quanh trong cuộc sống của lứa đôi để đích cuối cùng là bày tỏ tình cảm:

Ve mùa khô mùa chơi hay gọi Trời sinh đặt mùa hạ mùa đông Trai gái vui có thời

Tình yêu vui có tháng Nhà cửa dựng có ngày Như khung dệt thổ cẩm

Hai ta chẳng e ngại mới thành

[8.Tr.44]

Nhìn chung những câu hát dao duyên thuở ban đầu của các chàng trai cô gái thường mang âm hưởng sôi nổi, vui tươi và nhiệt tình; chứa đựng trong đó

là sự hồn nhiên, trong sáng, chân thật của tâm hồn tuổi trẻ. Mỗi câu hát, lời ca ấy đều mang bản sắc của từng dân tộc, nếu chàng trai cô gái Thái biểu hiện tình cảm một cách uyển chuyển, vòng vo, tình tứ, thì các chàng trai cô gái Dao lại cùng nhau đồng ca khúc mộc mạc, chân thành, còn người Tày lại bộc trực, thẳng thắn không kém phần tinh tế, mạnh dạn. Những câu hát dao duyên thuở ban đầu đầy ắp niềm vui, hứa hẹn đó đã bắc cầu cho bao đôi lứa tìm đến với nhau để thành vợ thành chồng trong các bản làng người Tày, người Dao…Những tiếng hát ấy tô đẹp thêm cho vẻ đẹp tâm hồn của mỗi cuộc đời người dân lao động nghèo khổ, quanh năm chỉ biết gắn bó cuộc sống của mình với nương rẫy ruộng đồng. Đó là tâm hồn lạc quan, yêu đời, mộc mạc, chân thành, ý nhị luôn luôn tràn đầy khát vọng tình yêu cuộc sống tươi đẹp.

2.1.2. Hát Iếu là những lời giao ước, kết duyên tình cảm sâu nặng.

Hát Iếu không chỉ chứa đựng những cảm xúc say xưa quyến luyến thuở ban đầu của bao chàng trai cô gái Tày mà ở đó còn là những ân tình sâu nặng họ dành cho nhau. Những ước mơ khát vọng cao đẹp sẽ làm cho tâm hồn con người thêm đẹp cả về nhân cách và ý chí, làm cho họ đáng sống và trân trọng cuộc sống của mình hơn. Trong quan niệm của nam nữ người Tày, tình yêu chân thành, mãnh liệt dường như chưa đủ, để đến với tình yêu đích thực của mình, họ luôn mang trong mình nỗi niềm về ước mơ khát khao hạnh phúc cháy bỏng rất đời thường, mộc mạc:

Anh ước được hoa Mạ anh chăm Anh ước được rào vườn anh quản Cho cây hoa nở mãi toả hương Hoa trong vườn anh thương mãi.

Hay:

Hoa mạ em nở sắc vàng tươi Cho anh vài bông chơi em nhé