Hát Iếu Là Những Lời Bày Tỏ Cách Ứng Xử Trong Tình Yêu, Ca Ngợi Cuộc Sống.

thắm; Những lời giao ước kết duyên gắn bó sâu nặng để rồi vì một lý do nào đó họ có thể chia tay nhau trong nỗi buồn day dứt luyến lưu. Tất cả những lời ca đó đều cất lên từ sâu thẳm trái tim yêu của bao chàng trai cô gái người Tày ở đây giúp làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người dân lao động chân chất quanh năm gắn bó với đồng ruộng, thiên nhiên.

2.2. Hát Iếu là những lời bày tỏ cách ứng xử trong tình yêu, ca ngợi cuộc sống.

Trong lời Hát Iếu giao duyên của các chàng trai cô gái Tày nơi đây cũng bày tỏ cách ứng xử qua những lời trách móc nhẹ nhàng thâm thuý, những lời đối ứng nhanh trí thông minh, thật thà chân chất nhưng cũng bản lĩnh không kém phần.

2.2.1. Hát Iếu là những lời trách móc bạn tình nhẹ nhàng, thâm thuý.

Đối với tình yêu ta vẫn thường gặp rất nhiều lời trách móc, nuối tiếc ngỡ ngàng với bạn tình như câu ca dao người Việt:

Anh tưởng giếng sâu anh nối sợi dây dài, Ai ngờ giếng cạn anh tiếc hoài sợi dây.

Chúng ta nhận thấy rằng trong tình yêu đôi khi không chỉ là những lời dịu ngọt đắm say mà còn có cả những lời trách móc, giận hờn. Đây là lời hát, lời trách cứ mang tâm trạng buồn man mác của chàng trai đối với người yêu khi cô đi lấy người khác:

Giêng hai nước lũ nhỏ ngập cồn Nước cạn cá xuôi dòng đi mất Bỏ mình bông hoa tím khác trôi

Cậy em được chồng sang không nhớ

[8:.Tr.61]

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 168 trang tài liệu này.

Hay:

Pắp páng gọi cửa hang cánh xanh Từ nhỏ anh ngủ riêng quen giấc Không dám bạn chim én trời cao

Chim én bay sang phương người Hoa đẹp người ta đã rào quanh Chim chích bay liệng ngoài rã cánh.

[8.Tr.54]

Lời trách cứ của chàng trai có phần nhẹ nhàng nhưng thấm đượm nỗi buồn chia xa. Có lúc lời hát được cất lên an ủi người bạn tình xưa:

Trồng chuối sao không chọn đất đen Lấy chồng sao không nhằm trong bụng Bây giờ mới than thở với ta

Bao giờ kết bạn hoa cho khỏi

[8.Tr.61]

Hay đôi lúc trách người thương vì ham giàu sang mà kết duyên cùng chồng già, bỏ nghĩa tình xưa: Ngọn cỏ xẻ bằng ngọn cọ bàu

Thân em chê anh nghèo chẳng lấy Lấy chồng giàu nuôi mẹ

Lấy chồng già nuôi thân

Chồng già biết nên người là hoạ Mắt anh thấy thiên hạ có nhiều Anh chẳng dám nói điêu cho em [8.Tr.60]

Cũng có khi đó là lời hát cảm thông vì món nợ của cha mẹ mà cô gái lấy phải chồng còn nhỏ: Nước rơi thác ngập đầu

Buồn chi em lấy chồng còn nhỏ Cha mẹ em thiếu nợ những gì Bảo cho anh đêm mơ biết với

[8.Tr.61]

Đối với dân tộc Tày ở Bắc Quang cũng như nhiều nơi khác có tục lệ dạm hỏi cho con cái từ lúc còn nhỏ nếu gia đình đôi bên đều thuận tình. Có những

mối lương duyên định sẵn thì hạnh phúc trăm năm, cũng có đôi lứa vì thế mà không được lựa chọn hạnh phúc riêng tư nên mới có trường hợp cô gái lấy chồng trẻ trên.

Cảm động biết bao Lời hát vừa thương, vừa giận của chàng trai đưa tiễn cô gái về nhà chồng: Họ đồn là họ đồn

Họ đồn em mười hai tuổi làm dâu

Họ đồn em mười lăm tuổi em lấy chồng Em đi đường nước hay đường cạn

Đường cạn anh lấy ngựa yên thẫm đi đưa

Đường nước anh lấy thuyền bảy chèo đi tiễn Đưa em đến đầu bản anh về

Ngoảnh mặt chẳng thấy ta đừng khóc Hãy về lạy ông bà làm ăn

Trời sinh người con gái xa mẹ Đưa hoãng vào rừng rậm lâu về Nhà người làm nhà ta mãi mãi Cha mẹ gọi ông bà vãi

Gọi người khác là cha mẹ Chồng hiền còn được chơi Chồng dữ vào hòm kín sơn nâu

Ba tháng nên người mẹ cháu nhỏ Bát cơm đặt gác bếp khói bay Chiều tối em đem nhai cơm bón trẻ Anh tưởng em nhuộm răng quả mơ

Chưa biết em nhai cơm cùng cá bón con.

[8.Tr.59-60]

Trong cuộc Hát Iếu những lời trách móc bạn tình vì lí do nào đó mà phụ duyên nhau cũng là một đề tài được nhiều người quan tâm chú ý, bởi trong đó

chứa đựng đáy lòng, tâm tư của những người yêu nhau không lấy được nhau. Những lời hát tuy là lời trách móc song nhẹ nhàng, thâm thuý như tâm hồn rộng mở của con người miền núi chất phác giàu lòng vị tha.

2.2.2. Hát Iếu là những lời đối đáp nhanh trí, thông minh và dí dỏm.

Do cách thức của cuộc Hát Iếu chủ yếu là lối hát đối đáp giữa hai bên nam nữ vì thế mà tài ứng đối nhanh trí, thông minh và dí dỏm được đặt lên hàng đầu. Dù là bên đường, bên bờ suối, trên nương rẫy hay trong các cuộc hát đêm diễn ra trên nhà sàn… chúng ta đều bắt gặp lối hát đối đáp của các đôi Hát Iếu. Đây là lời hát xin trầu dí dỏm chân thật của chàng trai và lời đối đáp chối xin trầu của cô gái cũng rất thông minh:

Chàng trai xin rằng mồm anh nhạt nên muốn “kin hút”, miệng anh chua nên muốn “Kin miàu” nên lời xin của chàng trở thành một lời tỏ tình ý nhị:

Pác thổm pi muổn kin hút Pác chút pi muổn kin miàu

Thân pi muổn kin ám miàu hom pác Thân pi muổn kin am mác hom khò Mì miàu pi so ám

Mì mác pi so cằm

Chuc lừ miàu mac pi pân kin còi pióa (Miệng anh chua muốn xơi điếu thuốc Mồm anh nhạt muốn ăn miếng trầu Anh muốn ăn miếng trầu thơm miệng Anh muốn ăn miếng quả thơm lòng Có trầu anh xin miếng

Có quả anh xin phần

Mai sau trầu anh nên ăn sẽ trả).

[40.Tr.56]

Trong tình huống này cô gái hát đáp lời từ chối chàng trai thật khéo léo, thông minh, cô viện đủ lý do nào trầu em do bị sương muối nên cây trầu bị chết cả cuống liền cây “cá cản liền co” nên anh mở lời em chẳng còn trầu nữa:

Thương lai lả thương lai pi ơi Pi quá tốc mươi lai

Pi chai tốc mươi khảng

Miàu noọng phai cá cản liền co Pi mằư củ pác so mất tiểng.

(Thương nhiều ôi thương lắm anh ơi Năm ngoái bị sương nhiều

Năm kia bị sương muối

Trầu em chết cả cuống liền cây Anh mở lời xin chẳng có).

[40.Tr.57]

Chúng tôi cũng tìm được lời hát khác của chàng trai muốn ăn trầu như một cái cớ tìm duyên với cô gái đã có chồng:

Anh muốn ăn miếng trầu trong túi Lo chồng em lội suối đến tìm

Anh muốn ăn miếng trầu trong khăn Lo chồng em lộn rừng đến mắng.

[40.Tr.56]

Bên đường ta bắt gặp chàng trai hỏi đường cô gái với giọng điệu bông

đùa:

Đường nào về quê mẹ em ơi Ngả nào dốc lên trời

Đường nào là con đường vào bản

[8.Tr.39]

Cô gái đáp lại chàng trai bằng giọng điệu thật tha thiết nhưng không kém phần ý nhị:

Ba mươi ngả đường vòng Chín mươi ngả đường quanh Mười hai đường ngã ba hội tụ Đường rậm là lên núi

Đường nước là về xuôi

Quê em chỉ một đường vào bản

[8.Tr. 40]

Đâu đó ta bắt gặp cách ướm hỏi đường tình duyên thông minh, thẳng thắn của cô gái với chàng trai:

Vừa đi vừa hái rau anh ơi Vừa đi vừa nhặt mon

Vừa đi vừa hát nổi sóng lòng mới nhớ Em nghe người ta đồn

Gốc chuối đã có gai Cây cau đã có cành Thân anh đã có vợ

Van anh chớ chồng chuối trong vườn Gió thổi lá chuối khô ồn tiếng

Con anh khóc to nhỏ em buồn Thân em chưa có người khác vọng.

[8.Tr.43]

Chàng trai đã đối ứng lại cô gái một cách nhanh chóng không hề do dự, suy nghĩ:

Người đồn là đồn dối em ơi Họ nói là nói điêu

Cây chuối không có gai

Cây cau không có cành Thân anh cưa có vợ

Em nói anh thêm buồn với hoa

[8.Tr.43]

Lời hát ướm hỏi trong tình yêu thuở ban đầu của cô gái Tày cũng rất thông minh, ý nhị nhưng có phần bộc trực thẳng thắn khác với lời đối đáp ẩn ý của chàng trai cô gái người Kinh:

Chàng trai: Tiện đây mận mới hỏi đào, Vườn hồng có lối ai vào hay chưa?

Cô gái: Mận hỏi thì đào xin thưa,

Vườn hồng có lối nhưng chưa ai vào.

(ca dao Việt Nam)

Đặc biệt những đêm Hát Iếu việc thể hiện tài ứng đối nhanh trí, thông minh, dí dỏm trong Iếu đố diễn ra rất sôi nổi và hấp dẫn. Bởi vì đối phương có thể đưa ra bất kỳ sự vật hiện tượng nào trong cuộc sống và đòi hỏi người chơi trong cuộc ( các chàng trai cô gái ) phải trả lời được, nếu không sẽ mất mặt, xấu hổ trước nhiều người. Đây cũng là một nghệ thuật trong cuộc chơi Hát Iếu giao duyên. Ví dụ đây là một bài hát đố về con cua giữa hai bên:

Bên A đố:

Bên B giải đố:

Thứ gì giống kim kích kim kỳ Thứ gì giống chỉ tơ kết lại Thứ gì không có áo che thân

Thứ gì tựa bướm đen che nắng Thứ gì đi quét nước sủi bọt

Con cua giống kim kích kim kỳ Râu cua giống chỉ tơ kết lại

Con cua không có áo che thân Lưng cua tựa bướm đen che nắng Con cua đi quét nước sủi bọt

Mắt cua đi liền bên mình

Chân cua giống guồng quay chỉ Nhấc chân đi như một dàn nhạc Ruột cua giống hoa cải nở vàng Càng cua đi đào nương không nổi

Miệng cua đi kiếm ăn cả đời không được Đêm ngày lo vào thân không no đủ.

[5.Tr.98 - 100]

Còn đây là một bài Iếu đố về chiếc thuyền: Bên A đố:

Bên B giải đố:

Thức gì tựa dây sắn dây bừa

Thức gì tựa bàn cờ trong vườn quả Thức gì tựa bàn hạc tiên chầu Thức gì tựa quân minh quét nước Thức gì tựa bản thẳm người xa Thức gì tựa chiếc muôi che nắng Thức gì tựa quét nước thiên lý đi về

THức gì tựa mưa gió phong ba bão bùng Phải không có phải không

Nếu đúng noọng khẽ nói, khẽ khuyên răn Nếu đúng noọng sẽ đến chơi nơi này

Để anh tựa cửa đại hàm ơn

Dây buộc thuyền tựa dây sắn dây bừa Mũi thuyền tựa bàn cờ vườn quả