Các Tác Động Dạy Chỉnh Trị Đọc Hiểu Cho Học Sinh Chậm Phát Triển Các Vùng

Để thu được kết quả đồng bộ hơn trong DCT cho học sinh CPT các vùng não cấp III phía trước, chương trình các thao tác cũng được thiết kế để áp dụng trong các phân môn khác của Tiếng Việt như: luyện từ và câu, tập làm văn....

Với mục đích chỉnh trị các rối loạn trong khâu lập trình, điều khiển, kiểm tra và kiểm soát quá trình hoạt động của bản thân, việc lập trình cũng được tiến hành lồng ghép trong cả môn Toán, đặc biệt là trong việc thực hiện dãy tính và làm toán (có lời văn). Với chương trình hướng dẫn thực hiện dãy tính đã giúp học sinh tăng cường sự chú ý vào nhiệm vụ và thực hiện nhiệm vụ có sự kiểm tra kiểm soát. Nhờ đó các em thực hiện có kết quả đối với phần tính. Việc giải các bài toán có lời văn theo chương trình bao gồm các thao tác và thứ tự thực hiện các thao tác giúp các em hình thành chiến lược, điều khiển và kiểm soát việc giải toán đối với dạng bài toán có lời văn. Dựa trên nguyên tắc tâm lý học trong DCT cho thấy, việc lồng ghép dạy học chương trình hóa vào môn Toán là một việc làm có ý nghĩa. Với chương trình theo các trình tự các thao tác và sự vật thể hóa các thao tác, ngoài ý nghĩa chỉnh trị các rối loạn hành vi gây ảnh hưởng đến nhận thức của trẻ, các kết quả giải toán mà các em dễ dàng đạt được khi thực hiện theo chương trình sẽ có tác dụng khích lệ, giúp các em tự tin hơn và tạo động cơ tích cực đối với việc học tập cho học sinh.

* Các tác động dạy chỉnh trị đọc hiểuChương trình thao tác đọc hiểu dựa vào tranh Mục đích

Định hướng cho học sinh tập trung sự chú ý của của mình vào bài đọc, vào hoạt động có mục đích, vào các thao tác so sánh giữa các bức tranh với bài đọc, nhằm chuyển quá trình đọc thành quá trình có chủ định. Nhờ đó học sinh có thể nắm được đại ý chung của đoạn hay bài đang đọc.

Công cụ

+ Các bức tranh theo nội dung từng đoạn trong bài đọc

+ Các băng giấy có kích cỡ khác nhau nhau có mục đích thực hiện chức năng "vật thể hoá" một số thao tác trong chương trình, giúp HS nắm được cấu trúc câu theo các mẫu câu đã học và biết thiết lập câu để diễn đạt nội dung

Cách tiến hành

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 191 trang tài liệu này.

Học sinh thực hiện theo trật tự các thao tác như sau: 1/ Đọc bài trong SGK

2/ Sắp xếp các bức tranh trên theo thứ tự để thể hiện toàn bộ nội dung của bài 3/ Quan sát từng bức tranh và trả lời các câu hỏi:

Trong bức tranh có nhân vật nào? (người/ con vật/ đồ vật)

Đang làm gì?/ Như thế nào?

4/ Nói về nội dung trong bức tranh đồng thời với thao tác đặt các băng giấy để biểu thị theo các mẫu câu Ai làm gì? Ai như thế nào?

Ví dụ: Sói thèm ăn thịt Ngựa

(Ai / như thế nào?)

Sói giả làm bác sĩ

(Ai / làm gì?)

5/ Nhìn vào các băng giấy được đặt và nhắc lại câu vừa thiết lập 6/ Chép câu vừa đọc vào vở

7/ Tìm phần có nội dung tương ứng với bức tranh trong bài khóa và đánh dấu vào phần đó.

8/ Đọc to phần vừa đánh dấu.

(Thực hiện từ bước 3 đối với tất cả các bức tranh)

Kết quả thực hiện phương pháp tác động trên đây trong DCT đọc hiểu được thể hiện qua kết quả thực hiện bài tập đọc hiểu của học sinh (Xem phần bài tập đọc hiểu phụ lục số 2.1, số 2.2).

Chương trình thao tác đọc hiểu thông qua phân tích câu và viết câu

Mục đích

CPT các vùng não cấp III phía trước đã làm cho hoạt động của học sinh mất tính hệ thống, các thao tác bị sắp xếp lộn xộn, đặc biệt hoạt động định hướng bị rối loạn, mất khả năng kiểm tra và kiểm soát hành động đang diễn ra. Vì vậy, việc đọc

của trẻ không chỉ xuất hiện các lỗi mà việc thiết lập ý của câu từ những thông tin đã đọc cũng không thực hiện được. Bằng một chương trình bao gồm các thao tác được sắp xếp theo trật tự để phân tích thành phần câu sẽ có tác dụng hướng sự chú ý của các em vào việc thực hiện các thao tác, kiểm soát việc thực hiện các thao tác của mình từ đó giúp các em hiểu câu và biết thiết lập câu.

Khắc phục những khiếm khuyết này cần giúp học sinh giải quyết nhiệm vụ học tập trên cơ sở của hoạt động có mục đích, có sự kiểm tra kiểm soát giúp học sinh.

Công cụ

+ Các băng giấy có kích cỡ khác nhau nhằm đưa ra bên ngoài cấu trúc các thành phần câu để trên cơ sở đó học sinh có thể định hướng và kiểm soát hành động của bản thân

+ Bài tập luyện từ và câu

Cách tiến hành

Học sinh thực hiện theo chương trình các thao tác sau đây: 1/ Đọc to và rõ các câu trong bài tập

2/ Tìm từ trong câu để trả lời các câu hỏi Ai? (hoặc Con gì/ Cái gì?)

3/ Đặt băng giấy hình vuông (đã quy ước) để biểu thị các từ đó

4/ Tìm từ trong câu để trả lời các câu hỏi làm gì? (hoặc như thế nào?)

5/ Đặt băng giấy hình chữ nhật (đã quy ước) để biểu thị các từ đó

6/ Nhìn vào các băng giấy được đặt trước mặt nhắc lại cả câu. 7/ Ghi vào vở và gạch chân các từ theo số gạch quy định

(1 gạch dưới các từ trả lời các câu hỏi Ai? (hoặc Con gì/ Cái gì?); 2 gạch

dưới các từ trả lời các câu hỏi làm gì? (hoặc như thế nào?) (Xem phần bài làm học sinh tại phụ lục số 1, 2)

Chương trình các thao tác đọc hiểu thông qua làm bài tập làm văn

Mục đích

Bằng chương trình hành động dựa vào thứ tự các ô giấy trắng giúp HS tăng cường việc điều khiển và kiểm tra hành động của chính mình, hạn chế các lỗi "nhầm" do hoạt động định hướng bị rối loạn.

Công cụ

+ Các mảnh giấy trắng

+ Bài tập dạng điền từ vào chỗ trống

Cách tiến hành

Học sinh thực hiện theo chương trình các thao tác sau đây: 1/ Đọc to và rõ các từ cho sẵn (từ in nghiêng trong bài tập) 2/ Đọc to và rõ các câu trong bài tập

3/ Đếm số lượng các từ in nghiêng đã cho sẵn

4/ Ghi số thứ tự vào góc các mảnh giấy trắng (số lượng mảnh giấy bằng số lượng từ cho sẵn) và sắp xếp theo thứ tự tăng dần.

5/ Đọc phần bài tập và xác định từ sẽ điền vào chỗ trống thứ nhất. Ghi từ đó

vào mảnh giấy có đánh số 1, đồng thời dùng bút chì gạch chân từ đó trong bài tập.

6/ Tương tự thực hiện như bước 5 đối với các chỗ trống còn lại trong bài. (Xin xem phụ lục 2.1)

3.2.1.3. Các tác động dạy chỉnh trị đọc hiểu cho học sinh chậm phát triển các vùng não cấp III phía sau - diện 39 (theo sơ đồ Brodman)

Các thực nghiệm sinh lý học và các quan sát tâm lý học đã khẳng định chức năng tổng hợp phức tạp của vùng não cấp III phía sau (các vùng liên hợp phía sau của vỏ não): là cơ sở đảm bảo các hình thức đồng bộ của quá trình xử lý thông tin, tạo nên các phép tổng hợp đồng thời phức tạp.

Khảo sát việc đọc hiểu trên học sinh CPT vùng não cấp III phía sau đã cho thấy, việc đọc để thu nhận thông tin đối với các em gặp khó khăn cả trong phân tích các quan hệ trực quan, lẫn các quan hệ biểu trưng. Do vậy, mục đích chính của việc DCT đọc hiểu cho nhóm khách thể này là hướng tới loại trừ những khiếm khuyết trong các tổng hợp đồng thời.

* Nguyên tắc chung

- Ở trẻ CPT vùng não cấp III phía sau đã được xác định có sự bảo tồn của các chức năng chuyên biệt như thị giác (vùng chẩm), thính giác (vùng thái dương), xúc giác và cơ giác vận động (vùng đỉnh). Theo nguyên tắc "bù trừ chức năng" trong

hoạt động của não, các vùng não chuyên trách các chức năng này là được coi là vùng ưu thế để bù trừ cho vùng não CPT ở đứa trẻ. Các tác động trong DCT đọc hiểu phải giúp khai thác các vùng tiềm năng này để thúc đẩy sự phát triển của đứa trẻ.

- DCT đọc hiểu có thể sử dụng đa dạng và linh hoạt các phương pháp tác động trên cơ sở cơ chế rối loạn đối với từng trường hợp, song cần chú trọng nguyên tắc đưa ra bên ngoài các cấu trúc câu giúp học sinh các thao tác hành động trên vật chất hay vật chất hóa để chuyển dần vào hành động bên trong. Trên cơ sở nắm được cấu trúc các thành phần của câu, học sinh biết thiết lập câu để diễn đạt ý.

- Chương trình dạy chỉnh trị đọc hiểu cần được xây dựng một cách liền mạch, có hệ thống, phù hợp với từng biểu hiện của từng đứa trẻ. Tuy nhiên, mọi sự can thiệp trong DCT phải gắn liền với việc hình thành động cơ cần thiết cho đứa trẻ.

- Cần xác định việc đọc và hiểu theo phương pháp chỉnh trị chỉ là tạm thời, đến một giai đoạn nhất định, khi học sinh đã làm chủ được cách đọc hiểu theo phương pháp chỉnh trị thì có thể giúp các em từng bước bình thường hóa việc đọc và hiểu bằng cách loại bỏ dần các công cụ hỗ trợ.

* Mục đích

DCT cho học sinh CPT vùng não cấp III phía sau có mục đích là giúp các em khắc phục những hạn chế trong việc tổ chức các phép tổng hợp đồng thời. Với mục đích đó, các tác động được thiết kế phải huy động được các chức năng phát triển trong giới hạn bình thường (như thị giác, cảm giác - vận động) để bù trừ. Học sinh CPT vùng não cấp III phía sau có thể lĩnh hội được thông tin dưới các hình thức riêng lẻ, cụ thể, trực quan cảm tính - có thể xem đây là khả năng hiện tại ("vùng phát triển hiện tại") để chiếm lĩnh "vùng phát triển gần nhất".

Như đã biết, CPT vùng não cấp III phía sau với các triệu chứng của nó có thể gây rối loạn ở bất kỳ một khâu nào của quá trình đọc cũng như ảnh hưởng tới tất cả các chức năng khác của ngôn ngữ. Chính vì vậy, để đáp ứng yêu cầu học tập của HSTH, việc DCT đọc hiểu cho học sinh CPT chức năng các vùng não nói chung

cần được tiến hành một cách đồng bộ. Trên cơ sở đảm bảo việc đọc đúng, viết đúng mới diễn ra việc đọc hiểu một cách chính xác và đầy đủ. Vì vậy, với các trường hợp cụ thể dựa trên kết quả chẩn đoán và các kết quả khảo sát thực tế trên học sinh, cần xác định điểm bắt đầu một linh hoạt trong DCT đọc hiểu

Khi xác định việc DCT đọc hiểu trên cơ sở khắc phục những hạn chế do mất định hướng tọa độ trong không gian, dẫn đến rối loạn sơ đồ quang học chữ cái, thì nhiệm vụ đầu tiên là điều chỉnh lại hình ảnh quang học khái quát và ổn định của chữ cái. Đây là giai đoạn "khởi động" hết sức cần thiết để tiến hành DCT đọc hiểu cho các em. Chỉ khi đảm bảo việc đọc chính xác mới có thể tiến hành việc DCT đọc hiểu. Vì vậy, công việc đối với những học sinh này được bắt đầu từ việc giúp các em phân tích các đường nét không gian của các chữ cái để nhận mặt, gọi tên cũng như viết được đúng các chữ cái.

Khác với học sinh CPT các vùng não cấp III phía trước, khó khăn cơ bản của các em là việc xử lý các thông tin được truyền tới một cách đồng thời để hình thành một cấu trúc hoàn chỉnh mang nghĩa - câu/ đoạn.... Với các tác động được thiết kế, có thể áp dụng linh hoạt để chỉnh trị đối với từng trường hợp cụ thể tùy thuộc vào cơ chế rối loạn cũng như những khó khăn thực tế của học sinh.

Các sơ đồ, mô hình trực quan, hay các vận động cụ thể được sử dụng trong DCT đọc hiểu đối với các cấu trúc ngữ pháp trong bài toán có lời văn có tác dụng là "điểm tựa" để tái hiện lại chính xác các yếu tố của bài toán, từ đó biểu diễn rõ hơn mối quan hệ giữa chúng. Các thao tác để chuyển bài toán bằng lời sang mô hình toán học và ngược lại dựa vào mô hình để nhắc lại bằng lời đầu đề bài toán sẽ giúp nhận ra bản chất của quan hệ giữa các yếu tố trong bài toán (hiểu đầu đề bài toán). Với những học sinh dạng này, vẫn còn bảo tồn được tính mục đích của hành động và sơ đồ chung của quá trình giải quyết vấn đề (chức năng của vùng não cấp III phía trước), vì vậy, lúc này (sau khi tóm tắt được bài toán) thì việc giải bài toán không phải là vấn đề chính.

* Các tác động dạy chỉnh trị đọc hiểu

Dạy nhận biết chữ cái qua phân tích đường nét không gian (áp dụng cho

trường hợp có rối loạn định hướng tọa độ không gian dẫn đến rối loạn sơ đồ quang

học chữ cái - khó khăn nảy sinh ở cả mức độ đọc trơn)

Mục đích

DCT để xác lập khả năng tri giác sai biệt và tri giác ổn định các đường nét không gian của chữ cái.

Cơ sở để triển khai mục đích trên có kết quả là dựa vào cảm giác - vận động của chữ cái và khả năng nhận biết về màu sắc về chúng

Công cụ

+ Thẻ cát các chữ cái, nền màu đỏ hoặc xanh, chữ cái có hình nổi màu vàng, nhám.

+ Vở, bút viết

Cách tiến hành

1/ Cho học sinh quan sát các chữ cái: quan sát đường nét không gian của chữ cái sau: d - b (huy động chức năng tri giá thị giác - vùng chẩm)

2/ Đọc các chữ cái (theo cô giáo)

3/ Phát biểu hướng không gian của các đường sổ dọc và các vòng tròn khép kín trong mỗi chữ cái:

d b

(Việc thực hiện các bước trên đây sẽ giúp huy động sự tham của chức năng

kiểm tra, kiểm soát hành động - vùng trán trước của não bộ)

4/ Nhắm mắt lại và dùng tay "vẽ" lại chữ /d/ và /b/ vào không khí (huy động hình ảnh thị giác vận động của chữ cái - vùng đỉnh trước của não bộ)

5/Viết các chữ cái đó vào vở

6/ Nhìn, sờ thẻ cát chữ cái /d/ và /b/ để cảm nhận và so sánh với các chữ cái khác (kết hợp làm việc 2 cơ quan phân tích thị giác - vùng chẩm và xúc giác - vùng đỉnh sau) sau đó gọi tên chữ cái

7/ Tìm và gạch chân các chữ cái đó trong bài

Chỉ khi học sinh đã có khả năng tri giác sai biệt và ổn định các đường nét không gian của một số chữ cái nhất định, chương trình dạy đọc mới có thể nâng cao

lên mức đọc từ.

Dựa trên hình ảnh vận động của chữ cái (dùng tay "vẽ" chữ cái vào không khí) để giúp trẻ nhận ra nghĩa của chữ, nhận biết được chữ cũng như hình ảnh phát âm (khẩu hình phát âm) của chữ

Việc nhận biết chữ cái cũng như từ có thể kết hợp với phương pháp đọc các từ màu sắc, trong từ, mỗi chữ cái được viết bằng các màu sắc khác nhau (chức năng tri giác thị giác - vùng chẩm). Các chữ cái màu sắc đó đã cho phép tách ra nó một cách rõ ràng với chữ cái khác trong từ. Việc sử dụng màu sắc làm điểm tựa khi đọc là những hướng tâm bổ sung thúc đẩy sự phân hóa chữ cái nội trong từ.

Các giai đoạn tiến hành việc chỉnh trị khả năng tri giác sai biệt và tri giác ổn định các đường nét không gian của chữ cái cũng như dạy đọc từ làm bước đệm để hướng tới việc đáp ứng mục đích của DCT đọc hiểu.

Đồng thời, để quán triệt nguyên tắc nâng cao nhận thức nói chung cho học sinh CPT vùng não cấp III phía sau và hình thành động cơ học tập cần thiết cho học sinh, có thể tiến hành chỉnh trị các ảnh hưởng của rối loạn định không gian trong việc học môn toán của các em. Với các phương pháp tác động được thiết kế để hỗ trợ cho các em khi có "vấn đề" nảy sinh với việc thực hiện các phép tính dọc có nhớ và giải toán có lời văn có thể giúp các em vượt qua được những tồn tại trong việc học toán tạo động lực, sự tự tin cần thiết cho việc học tập (Xin tham khảo phần bài tập toán ở phụ lục số 2. 3 và 2.4 ).

Các tác động trong dạy đọc hiểu câu và viết câu

Mục đích

Thông qua các hành động vật chất bên ngoài đối với các công cụ có chức năng "vật thể hóa" các thành phần trong câu nhằm chuyển dần các thao tác từ bên ngoài vào bên trong và rút gọn dần, nhằm hình thành các thao tác trí tuệ vững chắc. Từ chỗ nắm được cấu tạo câu theo các mẫu câu, học sinh biết phân tích các thành phần trong câu, biết thiết lập câu để diễn đạt nội dung.

Công cụ

+ Các băng giấy hình vuông và hình chữ nhật

+ Bài tập luyện từ và câu