Các điều ước quốc tế đa phương về đấu tranh chống khủng bố hàng không

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

KHOA LUẬT

PHẠM THÙY TRANG

CÁC ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ ĐA PHƯƠNG VỀ ĐẤU TRANH CHỐNG KHỦNG BỐ HÀNG KHÔNG

Chuyên ngành: Luật quốc tế Mã số: 60 38 01 08

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 57 trang tài liệu này.

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

Cán bộ hướng dẫn khoa học: TS. LÊ VĂN BÍNH

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu, ví dụ và trích dẫn trong Luận văn đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Tôi đã hoàn thành tất cả các môn học và đã thanh toán tất cả các nghĩa vụ tài chính theo quy định của Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.

Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để tôi có thể bảo vệ Luận văn.

Tôi xin chân thành cảm ơn!

TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Phạm Thùy Trang

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN VỀ KHỦNG BỐ HÀNG KHÔNG 10

1.1. Khái niệm, đặc điểm và phân loại khủng bố 10

1.2. Khái niệm, đặc điểm và phân loại khủng bố hàng không quốc tế 30

Chương 2: CÁC ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ VỀ ĐẤU TRANH CHỐNG

KHỦNG BỐ HÀNG KHÔNG......... .

2.1. Các Điều ước quốc tế phổ cập về đấu tranh chống khủng bố hàng không .........................................

2.2. Các Điều ước quốc tế khu vực về đấu tranh chống khủng bố hàng không .........................................

Chương 3: VIỆT NAM VÀ SỰ GIA NHẬP CÁC ĐIỀU ƯỚC QUỐC TẾ VỀ ĐẤU TRANH CHỐNG KHỦNG BỐ HÀNG

KHÔNG, MỘT SỐ GIẢI PHÁP, KHUYẾN NGHỊ.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 35

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Thế giới ngày nay vẫn còn những quan điểm bất đồng và xung đột, còn khoảng cách giàu nghèo giữa các quốc gia, dân tộc và giữa các châu lục, còn tồn tại các quyền và lợi ích khác nhau, bên cạnh đó là nguồn tài nguyên thiên nhiên không thể chia đều cho tất cả các quốc gia đang sinh tồn trên Trái Đất. Có thể đó là các nguyên nhân trực tiếp hoặc gián tiếp làm phát sinh khủng bố, ly khai và cực đoan. Chính các hiện tượng đặc biệt này đã làm cho thế giới luôn trong tình trạng bất ổn, đe dọa trực tiếp đến thành quả lao động của con người, cũng như sự sinh tồn của họ.

Khủng bố - một hiện tượng nguy hiểm cho xã hội loài người đang hiện hữu trong đời sống của cộng đồng quốc tế, một hiện tượng đã trở thành vấn nạn toàn cầu, đe dọa cuộc sống hòa bình của con người, mà trong đó có cả những sinh mệnh của phụ nữ và trẻ em, cũng như việc bảo tồn và phát triển văn minh nhân loại. Để đấu tranh chống khủng bố cần đề cao nguyên tắc hợp tác quốc tế trên cơ sở của hệ thống pháp luật quốc tế hiện đại, vai trò của các tổ chức quốc tế mới được thành lập, thông qua các tổ chức này nhiều Điều ước quốc tế phổ cập và khu vực về đấu tranh chống tội phạm đã được thông qua, bên cạnh đó là các quốc gia tích cực tham gia vào các tổ chức quốc tế theo hướng liên kết và đối thoại nhằm đấu tranh chống tội phạm xuyên quốc gia, tội khủng bố nói chung và khủng bố hàng không nói riêng.

Sự kiện khủng bố hàng không đẫm máu làm rung động thế giới ngày 11/9/2001 ở Mỹ, khi 19 không tặc đã cướp được 4 tàu bay để sử dụng 02 chiếc tấn công vào tòa tháp đôi của Trung tâm Thương mại thế giới tại New York, 01 chiếc tấn công vào lầu năm góc – tổng hành dinh của Bộ Quốc phòng tại Virginia, chiếc còn lại rơi xuống 1 cánh đồng gần Shanksville sau

khi hành khách chống cự nhóm không tặc. Cuộc khủng bố vào nước Mỹ cách đây gần 16 năm đã khiến 2.996 người đến từ 90 quốc gia thiệt mạng, thiệt hại ít nhất 10 tỷ usd giá trị nhà đất, cơ sở hạ tầng và 3.000 tỷ đô la Mỹ. Cuộc khủng bố hàng không ngày 11/9/2001 tại Hoa Kỳ đã cho thế giới tận mắt nhìn thấy quy mô và sự tàn khốc của khủng bố hàng không, đó cũng là ngày mà nhiều nhà phân tích trên thế giới cho rằng là ngày bắt đầu của “Thế chiến thứ ba” – thế chiến chống khủng bố toàn cầu. Cùng với việc sụp đổ các tòa nhà cao chọc trời là sự sụp đổ một biểu tượng truyền thống về an ninh ở một quốc gia hùng cường vào bậc nhất thế giới. Sự kiện khủng bố hàng không ngày 11/9/2001 cho thấy mặc dù chiến tranh lạnh đã kết thúc nhưng một cuộc chiến tranh kiểu mới lại xuất hiện, thậm chí còn mang đến cho loài người nhiều tiềm ẩn nguy hiểm hơn – khủng bố hàng không (bằng phương tiện bay - tàu bay). Liên hợp quốc đã kêu gọi các quốc gia hãy tích cực tham gia đấu tranh chống khủng bố vì sự tồn tại của con người và chính mình, Liên hợp quốc đã văn bản hóa trong hệ thống pháp luật quốc tế về đối tượng chống khủng bố và khủng bố hàng không, sau đó các quốc gia đã nội luật hóa trong pháp luật quốc gia, trong đó đặc biệt là hệ thống các công ước (đa phương toàn cầu và đa phương khu vực) về đấu tranh chống khủng bố và khủng bố hàng không trên phạm vi khu vực và toàn cầu.

Một trong những phương pháp hiệu quả nhất trong đấu tranh chống mọi sự biểu hiện của khủng bố hàng không đó là sử dụng cơ chế công ước (các công ước quốc tế phổ cập và khu vực), tức là cần xây dựng, ký kết và thông qua hệ thống các công ước chuyên ngành đấu tranh với các hành vi khủng bố hàng không. Đó sẽ là công cụ đầy đủ, cụ thể và hiệu quả nhằm đấu tranh với khủng bố hàng không. Việc thông qua hệ thống các công ước chuyên ngành sẽ tạo điều kiện để mỗi quốc gia có thể tự lựa chọn tham gia (hoặc không tham gia) vào từng công ước cụ thể, phù hợp với

thực tiễn đấu tranh chống khủng bố nói chung và khủng bố hàng không nói riêng ở mỗi quốc gia.

Thực tế minh chứng rằng trước đây việc áp dụng pháp luật quốc tế trong đấu tranh chống khủng bố đã thể hiện sự thiếu hiệu quả, bởi vì thiếu cơ sở pháp lý để thực thi, tức là thiếu luật chuyên ngành - luật đấu tranh chống khủng bố hàng không trong hệ thống luật quốc tế (hoặc là một chế định trong luật hình sự quốc tế). Điều đó cũng có nghĩa là luật quốc tế chưa phát huy được vai trò của mình trong cuộc chiến chống khủng bố hàng không. Ngày nay hệ thống luật quốc tế đã ngày càng hoàn thiện, nhiều công ước, điều ước đa phương về đấu tranh chống khủng bố hàng không đã được soạn thảo, thông qua và đang có hiệu lực. Tuy nhiên, để đấu tranh chống khủng bố có hiệu quả thì các văn bản luật quốc tế không chỉ có tính bắt buộc, có tính chất quy phạm “Jus Cogens” trên giấy, mà phải được thực thi trong thực tiễn.

Ngoài ra, việc bảo đảm an ninh cho các chuyến bay (đặc biệt là các chuyến bay dân sự) đang trở thành vấn đề đặc biệt quan trọng đối với chính quyền và cơ quan hành pháp của nhiều quốc gia trên thế giới, nhất là sau khi cơ quan điều tra Anh đã phá vỡ một âm mưu khủng bố lớn không kém gì vụ 11/9/2001 ở Mỹ vào ngày 10/8/2006. Để ngăn ngừa tất cả những nguy cơ khủng bố có thể xảy ra, cơ quan an ninh của các cảng hàng không đã triển khai vô số những biện pháp ngăn ngừa cực kỳ nghiêm ngặt. Tính từ năm 1999 đến năm 2016 (17 năm), số người đã thiệt mạng vì tai nạn hàng không ước tính là 20.593 người sau hơn 2.300 vụ tai nạn máy bay trên thế giới (bao gồm cả những nạn nhân của các cuộc khủng bố hàng không) cho thấy những tổn thất to lớn về người và tài sản mà các quốc gia và cộng đồng quốc tế phải gánh chịu.

Nghiên cứu đề tài này rất có ý nghĩa thực tế và luôn mang tính cấp thiết

vì qua nghiên cứu tìm ra nguyên tắc để thực thi, để hợp tác quốc tế trong đấu

tranh chống khủng bố hàng không, cũng như khuyến nghị hoàn thiện pháp luật quốc gia và quốc tế về đấu tranh chống khủng bố hàng không.

2. Tình hình nghiên cứu

Đấu tranh chống khủng bố hàng không ngày nay đã không còn là nhiệm vụ riêng của một quốc gia hoặc một nhóm quốc gia mà là vấn đề toàn cầu vì đó là vấn nạn của toàn thế giới. Khủng bố hàng không ngày nay không còn hoạt động đơn lẻ, mà đã có tổ chức, có kỹ thuật công nghệ, có các trang thiết bị hiện đại, có tiềm lực về kinh tế và tài chính. Thực tiễn đã cho thấy điều đó thông qua các vụ khủng bố ở Mỹ, Nga, Tây Ban Nha, Ấn Độ, Malaysia, Afganistan, Tagikixtan, Cosovo, Chechin, Cận Đông, Bali, Somali và ở một số địa danh khác trên thế giới v.v… chúng có tổ chức, được bảo trợ và tài trợ. Trong quá khứ, vụ nổ chiếc máy bay Boeing 747 của Hãng Pan American (khiến tất cả 259 người thiệt mạng) trên bầu trời Lockerbie vào ngày 21/12/1988 là một ví dụ điển hình. Điều tra cho thấy, bọn khủng bố đã sử dụng loại thuốc nổ mới Semtex, giấu kín bên trong một chiếc máy cassette xách tay, giúp vô hiệu hóa các máy dò kim loại cũng như sự kiểm soát của các nhân viên an ninh. Ngày 10/8/2006, kế hoạch sử dụng chất nổ dạng lỏng được chế tạo ngay trên máy bay dự kiến tấn công vào 10 chiếc máy bay thương mại của Mỹ từ sân bay của Anh bay về Mỹ vừa qua lại minh chứng về một “phát minh đáng ngại” nữa của bọn khủng bố.

Do tính chất nguy hiểm của khủng bố hàng không đối với cộng đồng quốc tế nên đã được nhiều chính trị gia, nhiều nhà lãnh đạo, nhiều nhà luật học, v.v… trong và ngoài nước nghiên cứu và công bố trong các công trình khoa học của mình. Các tác giả của những công trình đó đã nghiên cứu, phân tích và đưa ra nhiều định nghĩa khác nhau về khủng bố nói chung và khủng bố hàng không nói riêng, tiến hành phân loại khủng bố theo các cách thức khác nhau, cũng như đề xuất đa dạng về các giải pháp nhằm đấu tranh

chống khủng bố và khủng bố hàng không. Nội dung cơ bản của các công trình này đều cho rằng khủng bố nói chung là nguy hiểm cho xã hội, nên đấu tranh chống khủng bố là cần thiết, là nhiệm vụ chung của mọi quốc gia và của cả cộng đồng quốc tế. Tên gọi và xuất xứ của các công trình này có thể kể tên một số tác các tác giả sau đây:

Ở Việt Nam có công trình nghiên cứu của Nguyễn Văn Dân về “Khủng bố và chống khủng bố với vấn đề an ninh quốc tế” công bố năm 2004; Bình luận khoa học Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự năm 1999, của GS.TS. Nguyễn Ngọc Anh (Chủ biên), NXB Công an nhân dân, Hà Nội, 2009; Lê Văn Cảm trong công trình “Bảo vệ an ninh quốc gia, an ninh quốc tế và các quyền con người bằng pháp luật hình sự trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền” công bố 2007 và trong Sách chuyên khảo “Hệ thống Tư pháp hình sự trong giai đoạn nhà nước pháp quyền” xuất bản 2009 cũng đề cập đến vấn đề bảo vệ con người và đấu tranh chống khủng bố; Vũ Ngọc Dương với bài viết “Bàn về định nghĩa khủng bố trong các điều ước quốc tế” đăng trên tạp chí luật học tháng 11/2009; Nguyễn Bá Diến (2013), Giáo trình công pháp quốc tế, Nxb Đại học quốc gia Hà Nội có đề cập đến vấn đề của luận văn nghiên cứu; Vũ Ngọc Dương (2011), Pháp luật quốc tế về chống khủng bố và việc hoàn thiện bộ luật hình sự Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Bùi Mạnh Hùng (2012), Hợp tác quốc tế về chống khủng bố và liên hệ thực tiễn Việt Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội … và một số các bài viết khác đăng trên các tạp chí chuyên ngành.

Nhiều công trình đã được nghiên cứu và công bố ở nước ngoài về khủng bố nói chung và khủng bố hàng không quốc tế nói riêng. Ví dụ như, Tâm lý của khủng bố, tác giả Olshansky D.V. xuất bản năm 2002; Khủng bố: kẻ vạch kế hoạch và người thực thi của tác giả Kovalev E., Malyshev V. xuất