Thực Tiễn Công Tác Ngoại Khóa Môn Lịch Sử Ở Trường Phổ Thông Hiện Nay.

Nói chuyện lịch sử phải có chủ đề rõ ràng, chủ đề phải phù hợp với nội dung chương trình nội khóa, với nhiệm vụ chính trị trước mắt. Vì vậy nói chuyện lịch sử không thể tổ chức thường xuyên và ở bất cứ nơi nào như kể chuyện lịch sử. Nó thường được tổ chức nhân ngày kỉ niệm lịch sử một sự kiện quan trọng, một danh nhân, lãnh tụ cách mạng..., những đợt sinh hoạt chính trị bồi dưỡng về văn hóa, nghiên cứu lịch sử địa phương. Người nói chuyện phải là người am hiểu sâu sắc những vấn đề trình bày. Do đó người nói chuyện thường là giáo viên, cán bộ nghiên cứu, cán bộ giảng dạy ở các trường đại học, cán bộ làm công tác tuyên huấn.

Nói chuyện lịch sử thường được tổ chức vào các dịp kỉ niệm các ngày lễ lớn của dân tộc như: kỉ niệm ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3 - 2), ngày Quốc tế phụ nữ (8 - 3), ngày thành lập Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh (26 - 3), ngày giải phóng miền Nam (30 - 4), ngày Cách mạng tháng Tám và Quốc khánh (2 - 9), ngày thành lập Quân đội Nhân dân Việt Nam,... và tổ chức vào thứ hai trong tiết chào cờ trước HS toàn trường.

Đề buổi nói chuyện lịch sử đạt được hiệu quả cao, chúng tác giả xin đưa ra một số lưu ý như sau:

Thứ nhất, phải xác định rõ mục tiêu và lên kế hoạch cụ thể (dự kiến tổ chức vào thời gian nào, mời ai nói chuyện lịch sử, có thể kết hợp với HĐNK hoặc phong trào nào, thành phần tham dự,...).

Thứ hai, lên kịch bản cho buổi nói chuyện lịch sử (chương trình được thực hiện như thế nào cho trang nghiêm mà hiệu quả, các tiết mục xen kẽ như văn nghệ, phát động cuộc thi chào mừng,....).

Thứ ba, cần có sự sắp xếp trước với người nói chuyện chủ đề sự thành lập Đảng cộng sản Việt Nam trước khi tổ chức ít nhất nửa tháng, để họ có sự chủ động, chuẩn bị nội dung (dù khách mời là giáo viên bộ môn, hoặc nhà nghiên cứu, nhân chứng đã từng tham gia chiến trường). Nội dung nói chuyện

lịch sử phải căn cứ vào đối tượng HS, tránh rườm rà, thiếu trọng tâm và xa rời mục tiêu giáo dục trong dịp kỉ niệm.

Thứ tư, tham khảo các hình thức, biện pháp tổ chức HĐNK theo chủ đề để tăng tính hiệu quả của buổi nói chuyện dưới cờ.

d. Trao đổi, thảo luận

Trao đổi, thảo luận là hình thức ngoại khóa nhằm giúp học sinh bày tỏ ý kiến của mình để củng cố kiến thức khoa học, lòng tin sau khi đọc một quyển sách, nghe kể chuyện, nói chuyện lịch sử, hoặc suy nghĩ về một vấn đề nào đấy. Có nhiều cách tiến hành trao đổi thảo luận. Trước hết có thể trao đổi thảo luận trong phạm vi lớp. Đối với học sinh trung học phổ thông, khi tổ chức trao đổi thảo luận vừa để ghi nhớ nội dung một vấn đề vừa là khơi dậy những suy nghĩ độc lập của các em. Chủ đề nêu ra phải là những vấn đề cơ bản có tính chất tổng hợp, khái quát, những vấn đề mà nhiều người quan tâm, có liên quan đến cuộc sống hiện tại.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 141 trang tài liệu này.

Trong quá trình trao đổi, giáo viên cần động viên học sinh đề xuất và giải quyết vấn đề theo suy nghĩ độc lập của mình, đồng thời cũng khiêm tốn học tập và tôn trọng ý kiến của các bạn. Giáo viên theo dõi, kịp thời bổ sung những thiếu sót, uốn nắn các lệch lạc. Khi kết thúc thảo luận có nhận xét, đánh giá, rút kinh nghiệm. Có những hình thức trao đổi thảo luận với nội dung phong phú hơn, như tổ chức các “hộp thư” trao đổi trên báo tường.

e. Dạ hội lịch sử

Dạ hội lịch sử là hoạt động ngoại khóa có tính chất tổng hợp, thu hút tất cả các học sinh trong lớp, trong trường tham dự. Lực lượng tham gia dạ hội lịch sử thường có hai nhóm, dạ hội lịch sử có tác dụng củng cố, làm sâu sắc, phong phú thêm nhiều tri thức khoa học và nghệ thuật, gợi ý những xúc cảm làm cơ sở để giáo dục tình cảm bồi dưỡng óc thẩm mĩ, gây hứng thú học tập bộ môn. Việc sử dụng tư liệu lịch sử,... những bài nói chuyện lịch sử, những tiết mục văn nghệ... không chỉ làm phong phú kiến thức, mà còn rèn luyện

năng lực độc lập làm việc, bồi dưỡng năng khiếu biểu diễn và cảm thụ nghệ thuật cho học sinh.

Chủ đề dạ hội lịch sử rất phong phú. Chủ đề lịch sử địa phương cũng là một nội dung khá hấp dẫn trong dạ hội lịch sử; Các vấn đề về cuộc sống hiện nay trên thế giới và trong nước, như đấu tranh hòa bình thế giới, thành tựu phát triển khoa học, kĩ thuật...

Tạo bức tranh lịch sử, gợi dậy không khí “lịch sử” là yêu cầu quan trọng của dạ hội. Do đó, bên cạnh các tiết mục văn nghệ, cần phải tổ chức triển lãm, trang trí nhằm gây hứng thú cho người dự, làm sao cho họ cảm thấy mình đang sống, hay tham gia, chứng kiến các sự kiện xảy ra. Triển lãm gồm tranh, ảnh, sách báo, ... được trưng bày ở một góc hội trường, trên đường vào hội trường, hoặc hai bên sân khấu.

Ý nghĩa giáo dục của buổi dạ hội sẽ tăng lên nếu trong buổi dạ hội có sự tham dự của những “nhân chứng” của sự kiện, anh hùng, chiến sĩ cách mạng, những người thân trong gia đình nhân vật lịch sử. Tổ chức tốt các buổi dạ hội không chỉ có tác dụng đối với học sinh trong trường, mà còn có ảnh hưởng lớn đối với nhân dân địa phương. Nó là một biện pháp có hiệu quả gắn nhà trường với xã hội.

g. Tham quan lịch sử

Tham quan lịch sử có một vị trí quan trọng trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông. Những dấu vết của quá khứ, những vật trưng bày trong bảo tàng không chỉ cụ thể hóa kiến thức của học sinh mà còn để lại một ấn tượng mạnh mẽ nâng cao hứng thú học tập và rèn luyện khả năng quan sát, phân tích của các em. Có hai loại tham quan chủ yếu: Những cuộc tham quan phục vụ trực tiếp nội dung bài học nội khóa, có thể là bài giảng trong bảo tàng, hoặc trên thực địa; Những cuộc tham quan có tính chất một hoạt động ngoại khóa. Sự phân chia này chỉ mang tính chất tương đối vì hai loại tham quan này thường được tiến hành xen nhau. Bài dạy thực địa cũng có phần tham quan.

Các cuộc tham quan ngoại khóa đều nhằm mục đích củng cố, bổ sung kiến thức đã học. Tham quan lịch sử có thể tiến hành ở nhà bảo tàng, ở nơi xảy ra sự kiện lịch sử, tại một di tích lịch sử, một cuộc hành quân lần theo dấu vết người xưa. Các hình thức này có ý nghĩa khác nhau. Hình thức này được tiến hành trước khi nghiên cứu một chương, một phần của chương trình lịch sử. Việc tham quan cần kết hợp việc giảng dạy bài mới sẽ phải tuân thủ theo nguyên tắc, phương pháp của bài giảng tại thực địa hay bài giảng ở bảo tàng. Khi tiến hành tham quan để tổng kết, củng cố nâng cao kiến thức đã học, cần chú ý phát huy năng lực tư duy của các em học sinh. Công việc này được thực hiện sau khi nghiên cứu một chương hay một phần chương trình.

Tổ chức tốt quá trình thăm quan cần khắc phục việc làm có tính chất hình thức, chỉ xem lướt qua mà không chú ý quan sát, tìm hiểu những điều cân thiết. Mỗi buổi thăm quan có kế hoạch, nội dung, chủ đề nhất định. Vì vậy, sau khi xem khái quát về nhà bảo tàng hay nơi diễn ra sự kiện lịch sử, cần tập trung vào một số vấn đề theo yêu cầu bài học. Sau khi kết thúc tham quan nên tổ chức cho học sinh thảo luận những vấn đề có liên quan đến nội dung bài học hoặc mục đích đã đề ra. Có thể kết hợp với nội dung của Đoàn thanh niên trong việc tổ chức cắm trại, hành quân để giới thiệu, tìm hiểu một số kiến thức lịch sử cần thiết. Ngoài tổ chức thăm quan lịch sử, nhân các buổi tham quan nhà máy, nông trường, công trường..., giáo viên nên tổ chức cho học sinh xem phòng truyền thống, nghe nói chuyện về đời sống, cuộc đấu tranh của nhân dân ta trước cách mạng và ngày nay.

1.1.5 Vai trò, ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa.

Là một hình thức tổ chức dạy học lịch sử hỗ trợ cho các hoạt động nội khóa để thực hiện mục tiêu dạy học bộ môn ở nhà trường phổ thông, hoạt động ngoại khóa củng cố, bổ sung và làm sâu sắc hơn kiến thức cho học sinh, đồng thời góp phần tạo hứng thú học tập, phát triển tư duy và rèn luyện kĩ năng thực hành...

Cùng với các bộ môn xã hội khác hoạt động ngoại khóa lịch sử phát huy tác dụng là trung tâm văn hóa của nhà trường đối với địa phương, tạo cơ sở gắn liền giữa nhà trường với đời sống xã hội. Đây chính là hình thức “xã hội hóa sự nghiệp giáo dục” theo Luật giáo dục quy định “mọi tổ chức gia đình và công dân đều có trách nhiệm chăm lo cho sự nghiệp giáo dục, xây dựng phong trào học tập và môi trường thực hiện mục tiêu giáo dục”[39, tr.17]. Tổ chức hoạt động ngoại khóa có vai trò, ý nghĩa sâu sắc đối với giáo viên và học sinh.

* Đối với giáo viên:

Thứ nhất, tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử giúp giáo viên từng bước nâng cao trình độ, kiến thức chuyên môn của mình đặc biệt là nguồn tri thức về chủ đề mà mình trực tiếp tham gia.

Hoạt động ngoại khóa với nhiều hình thức đa dạng, phong phú: đọc sách, kể chuyện, nói chuyện lịch sử, thăm quan bảo tàng, di tích lịch sử, dạ hội lịch sử... vừa là công cụ, đồng thời là phương tiện chứa đựng, truyền tải thông tin của giáo viên đến cho học sinh. Để tổ chức các hình thức ngoại khóa trên được hiệu quả, giáo viên phải có sự tìm tòi, nghiên cứu nguồn kiến thức, xác định mục đích, nội dung, phương pháp của buổi ngoại khóa. Quá trình chuẩn bị đó sẽ giúp cho chuyên môn của giáo viên thêm vững vàng và phong phú hơn.

Thứ hai, tổ chức hoạt động ngoại khóa cũng giúp cho giáo viên bổ sung nâng cao kĩ thuật tổ chức trong dạy học. Trong tổ chức hoạt động ngoại khóa, các bước tiến hành và việc xác định phương pháp, thời gian là vấn đề cốt lõi của buổi ngoại khóa. Buổi hoạt động ngoại khóa có thu hút được sự tham gia đông đảo học sinh hay không, kết quả có thành công hay không phần lớn là nhờ vào kĩ thuật tổ chức hoạt động ngoại khóa của giáo viên. Trên cơ sở tìm hiểu lí luận về tổ chức hoạt động ngoại khóa trong dạy học, rồi trực tiếp lập kế hoạch chi tiết cho buổi ngoại khóa sẽ giúp giáo viên có kinh nghiệm và

trình độ trong lĩnh vực tổ chức dạy học nói chung và tổ chức hoạt động ngoại khóa nói riêng.

Thứ ba, tổ chức hoạt động ngoại khóa hiệu quả không chỉ góp phần quan trọng vào đổi mới phương pháp của thầy – trò, nâng cao chất lượng dạy học, mà còn chống lại việc “dạy chay”, giúp học sinh yêu thích và hứng thú với môn Lịch sử hơn theo nguyên lý “học đi đôi với hành”.

* Đối với học sinh:

Ngoại khóa lịch sử là một hình thức tổ chức dạy học có tác dụng trong việc giáo dưỡng, giáo dục và phát triển toàn diện học sinh: “làm phong phú kiến thức, giáo dục tình cảm, đạo đức, phẩm chất của học sinh, giáo dục tinh thần tập thể, ý thức cộng đồng trách nhiệm, yêu thích lao động, rèn tính kỉ luật và tinh thần tương thân, tương ái” [26, tr.274].

Về bồi dưỡng kiến thức: Việc tổ chức hoạt động ngoại khóa góp phần vào việc củng cố, bồi dưỡng và làm sâu sắc tri thức cho học sinh. Song do thời gian của một giờ học có hạn, do phân phối của chương trình giáo viên không thể giúp học sinh hiểu sâu sắc, toàn diện về các sự kiện. Hoạt động ngoại khóa là một hình thức dạy học, giúp học sinh học tập hiệu quả hơn. Tham gia các buổi hoạt động ngoại khóa học sinh được củng cố, bổ sung thêm kiến thức về những nội dung, chủ đề học tập trên lớp, đồng thời nâng cao nhận thức sâu sắc về lịch sử trong mối quan hệ của chúng, từ đó giúp học sinh vận dụng những hiểu biết của mình vào thực tiễn cuộc sống.

Về phát triển kĩ năng: Tổ chức hoạt động ngoại khóa góp phần vào việc phát triển ở học sinh nhiều kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức đã học vào thực tiễn cuộc sống. Nếu bài học nội khóa đòi hỏi học sinh phải tuân thủ những gì mà chương trình đã quy định về thời gian, nội dung... thì hoạt động ngoại khóa lại mang tính chất tự nguyện. Trong giờ hoạt động ngoại khóa theo chủ đề đã lựa chọn các em được thỏa thích thể hiện suy nghĩ, sở trường, hứng thú của mình dưới sự hướng dẫn của giáo viên. Chính từ sự tự nguyện này sẽ phát huy được tối đa các năng lực được biểu hiện bằng những kĩ năng

cụ thể của học sinh để giải quyết những vấn đề ngoại khóa mà các em tham gia. Đặc biệt thông qua hoạt động ngoại khóa các kĩ năng tư duy nhận xét, đánh giá, thực hành vận dụng được phát huy tối đa, những kĩ năng này sẽ giúp phát triển năng lực nhận thức độc lập của các em. Dưới sự hướng dẫn của giáo viên thông qua việc tổ chức hoạt động ngoại khóa, học sinh được rèn luyện tính kiên trì, nhẫn nại, trách nhiệm trong học tập và các kĩ năng như: tri giác tài liệu, quan sát tư liệu hình ảnh, phát triển khả năng nhận thức và năng khiếu cho học sinh như: đóng kịch, kể chuyện, vẽ, làm báo tường, tranh cổ động... Việc tham gia tùy theo năng lực, sở trường sẽ giúp cho học sinh có hứng thú tham gia học tập, đồng thời còn phát triển các năng lực hoạt động nhận thức độc lập của các em.

Về giáo dục: Hoạt động ngoại khóa gắn việc học tập lịch sử của học sinh với đời sống xã hội, tạo cho các em ý thức trách nhiệm đối với xã hội hiện tại và sau này. Thông qua việc tham gia các hoạt động như sưu tầm tư liệu, tài liệu về các sự kiện... học sinh sẽ có điều kiện tiếp xúc với các nguồn sử liệu khác nhau, đây cũng là quá trình giúp cho học sinh thế giới quan khoa học và đạo đức, tư tưởng chính trị, phẩm chất đạo đức... Ngoài ra, thông qua việc tìm hiểu sâu sắc những con người và những việc làm của họ trong quá khứ sẽ giúp học sinh có tính tự giác, tinh thần kỉ luật và đặc biệt là trách nhiệm với bản thân, gia đình và đất nước. Như vậy, có thể nói hoạt động ngoại khóa có tác dụng rất lớn đối với học sinh

Vai trò, ý nghĩa của hoạt động ngoại khóa đặt ra cho giáo viên, học sinh phải nhận thức đúng để tiến hành có hiệu quả, thu hút sự tham gia của các em vào hoạt động này.

1.2. Cơ sở thực tiễn

1.2.1 Thực tiễn công tác ngoại khóa môn lịch sử ở trường phổ thông hiện nay.

Bộ môn lịch sử ở trường THPT có vai trò quan trọng trong việc cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản, khách quan, có hệ thống về lịch sử xã hội loài người (lịch sử dân tộc Việt Nam) từ khi xuất hiện

đến nay, góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước, yêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, tinh thần đoàn kết dân tộc với hội nhập quốc tế, ý thức góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa, niềm tự hào, niềm tin tưởng vào sự lãnh đạo đúng đắn, sáng suốt của Đảng Cộng sản Việt Nam và thắng lợi của công cuộc đổi mới đất nước, rèn những kĩ năng cần thiết, những thao tư duy cơ bản.

Những năm gần đây, bộ môn Lịch sử ở trường phổ thông đã có nhiều thay đổi tích cực về nội dung, phương pháp dạy học. Phần lớn giáo viên hiện nay ở các trường đã nhận thức được việc cần phải đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử theo hướng tích cực lấy học sinh làm trung tâm, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập.

Tuy nhiên, thực trạng dạy và học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay vẫn còn nhiều bất cập dẫn đến chất lượng dạy và học lịch sử chưa cao. Việc thay đổi từ quan niệm “người thầy làm trung tâm” sang “học trò là trung tâm” chưa đem lại kết quả cao. Đa số học sinh đều cảm thấy học lịch sử khó nhớ và mau quên, các em thường nhầm lẫn về thời gian xảy là sự kiện, về địa danh, tên cuộc khởi nghĩa, nhân vật lịch sử. Và đặc biệt, đa số học sinh không hiểu được bản chất của các sự kiện lịch sử, không giải thích được ý nghĩa của các sự kiện lịch sử, vai trò công lao của nhân vật lịch sử,... Bên cạnh đó, việc ôn tập, củng cố kiến thức cũng chưa được quan tâm chú ý của giáo viên, học sinh không được hướng dẫn phương pháp tự học, tự nghiên cứu tìm hiểu và ôn tập kiến thức. Kiến thức lịch sử chưa có tính liên hệ thực tiễn, kiến thức hàn lâm, nặng nề.

Từ thực trạng trên đã đặt ra một yêu cầu bức thiết cho môn Lịch sử nói riêng và các môn học khác ở trường phổ thông nói chung phải có những biện pháp đổi mới nhằm phát huy những thế mạnh bộ môn và khắc phục những hạn chế để chất lượng giáo dục được nâng cao.