Quy Trình Quản Trị Rủi Ro Tín Dụng

Nhận diện

Xử lý tổn thất

Đo lường

Phòng ngừa và Kiểm soát

Sơ đồ 1.1: Quy trình quản trị rủi ro tín dụng

Nhận biết rủi ro tín dụng là việc phát hiện, xác định được các nguy cơ rủi ro tồn tại trong hoạt động tín dụng. Sự phát triển của công nghệ, thị trường và xu hướng toàn cầu hoá làm cho số lượng rủi ro ngày càng gia tăng và khả năng xảy ra rủi ro sẽ thường xuyên hơn. Vì vậy, một hệ thống quản trị rủi ro có hiệu quả phải là hệ thống có khả năng nhận biết hầu hết các rủi ro hiện hữu trong tín dụng. Bất kỳ khoản vay nào cũng có thể có vấn đề, việc sớm nhận biết vấn đề và có những biện pháp theo dõi nhanh chóng, chuyên nghiệp giúp các vấn đề, tổn thất có thể giảm đến mức thấp nhất. Những dấu hiệu cảnh báo sẽ giúp ngân hàng có thể nhận biết và có giải pháp xử lý sớm các vấn đề một cách hiệu quả. Do đó, để nhận diện rủi ro, nhà quản trị phải lập được bảng liệt kê tất cả các dạng rủi ro đã, đang và sẽ có thể xuất hiện bằng các phương pháp: lập bảng câu hỏi nghiên cứu, tiến hành điều tra, phân tích các hồ sơ tín dụng, đặc biệt quan tâm điều tra các hồ sơ đã có vấn đề. Kết quả phân tích cho ra những dấu hiệu, biểu hiện, nguyên nhân rủi ro tín dụng, từ đó nhằm tìm ra biện pháp hữu hiệu nhất để phòng chống rủi ro.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 139 trang tài liệu này.

* Các yếu tố nhận biết rủi ro trước khi cho vay được áp dụng tại Vietcombank Bắc Ninh

- Hồ sơ khách hàng không hợp pháp, hợp lệ về mặt hình thức, không khớp đúng về mặt nội dung; có dấu hiệu giả mạo về sổ sách, chứng từ (con dấu, chữ ký, số liệu)

- Khách hàng không trung thực khi cung cấp thông tin, có vấn đề về đạo đức, uy tín trong công việc và cuộc sống; có lịch sử vay nợ xấu (có nợ xấu trong 03 năm gần nhất và/hoặc nợ cần chú ý trong 12 tháng gần nhất)

- Khách hàng kinh doanh chứng khoán, cá độ, bài bạc...

- Khách hàng cao tuổi (trên 65 tuổi), có dấu hiệu các bệnh nghiêm trọng về sức khỏe... Tài sản bảo đảm có tranh chấp, thuộc quy hoạch, không có địa chỉ rõ ràng, thuộc khu vực dân cư thưa thớt, hạ tầng chưa phát triển, khả năng chuyển nhượng thấp...

- Công việc, thu nhập không ổn định: hợp đồng lao động ngắn hạn; cơ quan công tác hoặc cơ sở kinh doanh mới thành lập, nhỏ lẻ, manh mún; khách hàng kinh doanh một số ngành nghề nhạy cảm như cầm đồ...

- Hệ số trả nợ cao (trên 60%)

- Điểm xếp hạng tín dụng thấp (<75 điểm), xếp hạng tín dụng loại B trở

xuống

* Các yếu tố nhận biết rủi ro sau khi cho vay được áp dụng tại

Vietcombank Bắc Ninh

- Khách hàng nghỉ việc hoặc thay đổi công việc, hoạt động kinh doanh gặp khó khăn...

- Khách hàng kinh doanh chứng khoán, cá độ, bài bạc thua lỗ.

- Khách hàng hoặc người thân có vấn đề nghiêm trọng về sức khỏe, ly dị

- Khách hàng chậm trả gốc, lãi

Trên đây là các dấu hiệu nhận biết rủi ro, giúp cán bộ tín dụng thẩm định, đánh giá khách hàng một cách chi tiết, hạn chế được các trường hợp rủi ro. Tuy nhiên, các dấu hiệu nhận biết trên đây là chưa đủ. Trong quá trình thẩm định, cán bộ tín dụng phải vận dụng nhiều kinh nghiệm thực tế tích lũy được để thẩm định khách hàng. Bên cạnh việc dựa trên hồ sơ khách hàng cung cấp, cán bộ tín dụng phải đi

tìm hiểu thực tế nơi ở, nơi làm việc của khách hàng, tìm hiểu địa chính địa phương xác minh thông tin khách hàng cung cấp và tìm hiểu các thông tin liên quan.

*Một số công cụ nhận diện rủi ro tín dụng:

- Xếp hạng rủi ro tín dụng

Ngân hàng cần thiết lập một hệ thống xếp hạng rủi ro đối với các danh mục tín dụng KHCN của mình. Hệ thống xếp hạng giúp ngân hàng nhận định chung về danh mục cho vay khách hàng cá nhân, phát hiện sớm các khoản cho vay KHCN có khả năng gây tổn thất cho ngân hàng, và là cơ sở xác định mức trích lập quỹ dự phòng rủi ro. Các mức rủi ro có thể khác nhau giữa các ngân hàng.

-Nhận diện rủi ro qua thẩm định thông tin thực tế:

Thông qua việc phỏng vấn khách hàng, người có liên quan, khảo sát tình hình thực tế địa phương, tình hình khách hàng và thông qua các mối quan hệ của khách hàng tại địa phương giúp cán bộ tín dụng xác định định tính phù hợp trong việc sử dụng khooản vay đúng mục đích, xác định rõ nguồn thu nhập và phương án vay vốn. Từ đó, nhận diện được các rủi ro tín có thể xảy ra

- Nhận diện rủi ro qua quy trình tín dụng

Quy trình cho vay và quản lý tín dụng cá nhân được soạn ra với mục đích giúp cho quá trình cho vay diễn ra thống nhất, khoa học, nhằm hạn chế, phòng ngừa rủi ro và nâng cao chất lượng tín dụng, góp phần đáp ứng ngày một tốt hơn nhu cầu vay vốn của khách hàng cá nhân. Một quy trình tín dụng hợp lý và thống nhất sẽ giúp cán bộ tín dụng nhận diện được các rủi ro có thể xảy ra đối với hoạt động cho vay khách hàng cá nhân, từ đó có thể quản lý khoản vay một cách chặt chẽ tránh sự chủ quan, giảm thiểu nguy cơ phát sinh rủi ro tín dụng do các nguyên nhân chủ quan trong quá trình phân tích, đánh giá cũng như kiểm tra, kiểm soát tín dụng.

1.2.3.2 Đo lường rủi ro tín dụng

Đo lường rủi ro tín dụng là bước tiếp theo sau khi đã phát hiện được nguy cơ rủi ro. Trên thực tế các bước này khá gần gũi với nhau và thường được gộp chung lại trong quá trình thực hiện tác nghiệp. Mục đích của các bước này là giúp cho toàn bộ bộ máy quản trị rủi ro hiểu chính xác và nhất quán nguy cơ rủi ro đã xác định,

phân tích rõ nguyên nhân và quan trọng nhất là lượng hoá mức độ rủi ro có thể xảy ra đối với Ngân hàng để định giá rủi ro có thể chấp nhận được; trích lập dự phòng rủi ro.

Mô hình định tính về rủi ro tín dụng KHCN

Là mô hình truyền thống đánh giá khách hàng cá nhân vay dựa vào chủ quan từ phía ngân hàng. Theo mô hình này, các ngân hàng chủ yếu sử dụng các thông tin khác nhau về người vay theo phương pháp 5C hoặc mô hình 6C để đưa ra nhận xét chủ quan của mình.

- Mô hình 6C

+ Tư cách người vay (Character): CBTD phải chắc chắn rằng người vay có mục đích tín dụng rõ ràng và có thiện chí nghiêm chỉnh trả nợ khi đến hạn.

+ Năng lực của người vay (Capacity): Người đi vay phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi dân sự, người vay có phải là đại diện hợp pháp của doanh nghiệp.

+ Thu nhập của người vay (Cashflow): xác định nguồn trả nợ của khách hàng vay.

+ Bảo đảm tiền vay (Collateral): là nguồn thu thứ hai có thể dùng để trả nợ vay cho ngân hàng.

+ Các điều kiện (Conditions): ngân hàng quy định các điều kiện tùy theo chính sách tín dụng từng thời kỳ.

+ Kiểm soát (Control): đánh giá những ảnh hưởng do sự thay đổi của luật pháp, quy chế hoạt động, khả năng khách hàng đáp ứng các tiêu chuẩn của ngân hàng.

Việc sử dụng mô hình này tương đối đơn giản, song có hạn chế là phụ thuộc vào mức độ chính xác của nguồn thông tin thu thập, khả năng dự báo cũng như trình độ phân tích, đánh giá của CBTD.

Mô hình định lượng rủi ro tín dụng

- Mô hình xác suất vỡ nợ

Mô hình xác suất vỡ nợ còn gọi là phương pháp ước tính tổn thất tín dụng KHCN dựa trên hệ thống cơ sở dữ liệu đánh giá nội bộ (Internal Ratings Based- IRB). Đây là phương pháp được áp dụng theo Hiệp định mới về tiêu chuẩn vốn

quốc tế của Basel II. Việc sử dụng IRB để ước lượng tổn thất tín dụng KHCN đã được ủy ban Basel khuyến khích các nước tham gia sử dụng. Việc ước lượng tổn thất phụ thuộc vào ba yếu tố chính là: (i) xác suất không trả nợ của khách hàng cá nhân (Probability of Default, PD); (ii) tỷ trọng tổn thất ước tính (Loss Given of Default, LGD); (iii) tổng dư nợ của khách hàng cá nhân tại thời điểm khách hàng không trả được nợ (Exposure at Default, EAD). Từ đó, Ngân hàng sẽ ước tính được tổn thất (Expected Loss, EL) như sau:

EL = PD x EAD x LGD

Phương pháp IRB là một quy trình phức tạp, đòi hỏi ngân hàng phải có một hệ thống công nghệ quản lý mạnh và hệ thống dữ liệu lịch sử đầy đủ trong một giai đoạn cũng như phải đáp ứng một số yêu cầu nhất định về hệ thống xếp hạng tín dụng nội bộ, trình độ quản trị ngân hàng và các quy định về công khai thông tin.

- Mô hình xếp hạng tín dụng

Xếp hạng tín dụng KHCN là ý kiến đánh giá về rủi ro tín dụng và chất lượng tín dụng, thể hiện khả năng và thiện chí trả nợ (gốc, lãi hoặc cả hai) của đối tượng đi vay để đáp ứng các nghĩa vụ tài chính một cách đầy đủ và đúng hạn thông qua hệ thống xếp hạng theo ký hiệu.

Đứng trên góc độ ngân hàng thì XHTD là đánh giá mức độ rủi ro của đối tượng khách hàng nhằm kiểm soát rủi ro tín dụng thông qua thang điểm được xác định bởi những thông tin tài chính và phi tài chính của khách hàng. Và từ thang điểm mà khách hàng đạt được ngân hàng có thể đánh giá khả năng thực hiện nghĩa vụ tài chính như trả nợ gốc và lãi trong hoạt động cấp tín dụng.

Hệ thống XHTD giúp NHTM quản trị rủi ro tín dụng bằng phương pháp tiên tiến, giúp đánh giá mức độ tín nhiệm KHCN, thiết lập mức lãi suất cho vay phù hơp với dự báo khả năng thất bại của từng nhóm khách hàng. NHTM có thể đánh giá hiệu quả danh mục cho vay thông qua giám sát sự thay đổi dư nợ và phân loại nợ trong từng nhóm khách hàng đã được xếp hạng, qua đó điều chỉnh nguồn lực vào nhóm khách hàng an toàn. XHTD chủ yếu dự báo nguy cơ vỡ nợ theo ba cấp độ cơ bản là nguy hiểm, cảnh báo và an toàn dựa trên xác suất không trả được nợ. Cơ sở

của xác suất này là dữ liệu về các khoản nợ quá khứ trong vòng một khoảng thời gian nhất định trước đó của khách hàng, gồm các khoản nợ đã trả, khoản nợ trong hạn và khoản nợ không thu hồi được.

Dữ liệu được phân theo ba nhóm:

+ Nhóm dữ liệu tài chính liên quan đến các hệ số tài chính của khách hàng cũng như các đánh giá của các tổ chức xếp hạng

+ Nhóm dữ liệu định tính phi tài chính liên quan đến trình độ quản lý, khả năng nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, các dữ liệu về khả năng tăng trưởng của ngành.

+ Nhóm dữ liệu mang tính cảnh báo liên quan đến các hiện tượng báo hiệu khả năng không trả được nợ tình hình số dư tiền gửi, hạn mức thấu chi.

Các nhóm dữ liệu này được đưa vào một mô hình định sẵn để xử lý, từ đó tính được xác suất không trả được nợ của khách hàng. Trong đó, mô hình xếp hạng tín dụng là phương pháp lượng hóa mức độ rủi ro thông qua đánh giá thang điểm, các chỉ tiêu đánh giá trong những mô hình chấm điểm được áp dụng khác nhau đối với từng loại khách hàng.

XHTD KHCN tiếp cận đến tất cả các yếu tố có liên quan đến rủi ro tín dụng trong cho vay KHCN, các NHTM không sử dụng kết quả XHTD nhằm thể hiện giá trị của khách hàng vay vốn mà đây là căn cứ để NHTM đưa ra ý kiến hiện tại dựa trên các nhân tố rủi ro thông qua việc phân tích các thông tin trong quá khứ cũng như hiện tại của khách hàng, từ đó có chính sách tín dụng và giới hạn cho vay phù hợp đối với từng đối tượng khách hàng. Ngoài ra, XHTD còn giúp ngân hàng hiểu rõ những rủi ro mà ngân hàng sẽ đối mặt khi cấp tín dụng cho khách hàng.

1.2.3.3 Phòng ngừa, kiểm soát rủi ro tín dụng

Kiểm soát rủi ro tín dụng là sử dụng các biện pháp, các kỹ thuật, các công cụ, chiến lược, các chương trình nhằm mục tiêu phòng chống và kiểm soát các rủi ro có thể phát sinh trong hoạt động ngân hàng, đảm bảo toàn bộ các bộ phận và cá nhân trong ngân hàng tuân thủ các quy định của pháp luật, thực hiện các chiến lược, chính sách đảm bảo mục tiêu an toàn và hiệu quả trong hoạt động ngân hàng. Kiểm

soát rủi ro tín dụng trong hoạt động cho vay KHCN bao gồm kiểm soát trước, trong và sau khi cho vay.

 Kiểm soát trước khi cho vay bao gồm: kiểm soát quá trình thiết lập chính sách, thủ tục, quy trình cho vay; kiểm tra quá trình lập hồ sơ vay vốn và thẩm định, kiểm tra tờ trình cho vay và các hồ sơ liên quan.

 Kiểm soát trong khi cho vay: kiểm soát một lần nữa hợp đồng tín dụng; kiểm tra quá trình giải ngân, điều tra việc sử dụng vốn vay của khách hàng có đúng mục đích xin vay hay không, giám sát thường xuyên khoản vay…

 Kiểm soát sau khi cho vay: kiểm soát việc đôn đốc thu hồi nợ, kiểm soát tín dụng nội bộ độc lập, đánh giá lại chính sách tín dụng.

Một số biện pháp hạn chế tổn thất tín dụng KHCN nếu rủi ro xảy ra

- Bảo đảm tín dụng

Bảo đảm tín dụng (bảo đảm tiền vay) là việc TCTD áp dụng các biện pháp nhằm phòng ngừa rủi ro, tạo cơ sở kinh tế và pháp lý để thu hồi được các khoản nợ đã cho khách hàng vay. Các hình thức bảo đảm tín dụng bao gồm: thế chấp tài sản, cầm cố tài sản, bảo đảm bằng tài sản hình thành từ vốn vay và bảo đảm bằng hình thức bảo lãnh. Bảo đảm tín dụng thường được xem là biện pháp quan trọng nhằm giúp ngân hàng thu hồi khoản vay có vấn đề. Tuy nhiên, nếu quyết định cho vay quá chú trọng đến việc dựa vào bảo đảm tín dụng thì dễ dẫn đến tâm lý ỷ lại và mắc sai lầm chủ quan. Bảo đảm tín dụng cũng chưa hẳn loại bỏ hoàn toàn RRTD. Thực tế cho thấy nhiều trường hợp khách hàng không trả được nợ vay và Tòa án đã phán quyết thanh lý TSĐB để thu hồi nợ, nhưng việc thanh lý tài sản đôi khi vẫn không thể thực hiện hoặc thực hiện quá chậm và giá trị tài sản sau khi thanh lý thu về thấp hơn giá trị nợ phải thu hồi,

- Mua bảo hiểm tín dụng:

Phần lớn các khoản vay tiêu dùng và cho vay bất động sản chỉ dựa vào thu nhập của khách hàng để xem xét cho vay. Thế nhưng, thu nhập thì hoàn toàn lệ thuộc vào tình hình việc làm của khách hàng. Những khách hàng nào có việc làm không ổn định thường xuyên hoặc công việc quá phụ thuộc vào tình trạng của nền

kinh tế thì không thể đảm bảo có thu nhập để trả nợ vay mua bất động sản trong một thời gian dài đến 15 hoặc 20 năm. Trong những trường hợp như vậy, ngân hàng thường cho khách hàng vay với điều kiện là khách hàng mua bảo hiểm tín dụng. Khi khách hàng rơi vào tỉnh trạng thất nghiệp không có đủ thu nhập trả nợ vay cho ngân hàng thì công ty bảo hiểm sẽ chi trả. Đây cũng là biện pháp quản lý rủi ro tín dụng cần quan tâm, đặc biệt trong điều kiện hoạt động của các NHTM Việt Nam.

- Giảm hạn mức cho vay, tạm dừng và chấm dứt cho vay: trong quá trình cho vay và giám sát khoản vay nếu phát hiện nguy cơ rủi ro cao thì ngân hàng cho vay có thể áp dụng các biện pháp như giảm hạn mức cho vay, tạm dừng và chấm dứt cho vay nhằm giảm thiểu mức độ thiệt hại khi rủi ro xảy ra.

- Hạn chế tổn thất bằng việc áp dụng các điều khoản trong nội dung hợp đồng tín dụng, hợp đồng bảo đảm tiền vay: là việc ngân hàng đưa các điều khoản mang tính ràng buộc đối với khách hàng vay nhằm hạn chế rủi ro như các điều khoản về lãi suất, điều kiện và hình thức thanh toán, đánh giá lại tài sản đảm bảo, mục đích sử dụng khoản vay, các trường hợp giảm hạn mức, ngừng cho vay, các biện pháp bổ sung điều kiện vay.

- Định giá cho vay: Đây là lãi suất cho vay, trong lãi suất cho vay phải bao gồm cả phần bù rủi ro. Phần bù rủi ro được áp dụng tùy theo mức độ rủi ro của từng khoản vay và mục đích là tạo nguồn thu để bù đắp tổn thất khi rủi ro xảy ra. Bất kỳ một ngân hàng nào cũng mong muốn bảo đảm rằng lãi suất cho vay cao hơn lãi suất đã được điều chỉnh có rủi ro và bao gồm các khoản chi phí.

- Ngân hàng có thể tổng kết và rút ra những bài học kinh nghiệm sau mỗi giai đoạn hoạt động kinh doanh của ngân hàng thương mại. Trên cơ sở xác định tổn thất xảy ra thực tế, đối chiếu với khả năng chấp nhận của ngân hàng có thể đưa ra nhận xét và kết luận về hoạt động QTRRTD đối với KHCN. Báo cáo đánh giá một cách trung thực không chỉ khép kín quy trình QTRRTD mà còn góp phần hoàn thiện và điều chỉnh các bước phân tích đo lường và các biện pháp quản lý, kiểm soát RRTD KHCN ở giai đoạn tiếp theo.