Văn Hóa Nhà Trường, Văn Hóa Tổ Chức Nhà Trường

trong nhà trường đã ảnh hưởng như thế nào đến tâm lý sinh viên (nhận thức, suy nghĩ và tình cảm), và chính sinh viên mong muốn văn hóa ấy sẽ là như thế nào trong vòng năm năm sắp tới. Phương pháp nghiên cứu sử dụng công cụ đánh giá văn hóa tổ chức (OCAI) là một phương pháp được sử dụng khá phổ biến trong nghiên cứu văn hóa nhà trường. Công cụ này có thể được dùng như một cách để chẩn đoán và đề xướng những thay đổi bước đầu trong văn hóa tổ chức của trường đại học”[4, tr.8].

Theo Bennis tìm hiểu về văn hóa tổ chức đã quan tâm đến lãnh đạo tổ chức, trong đó nhà lãnh đạo trao quyền cho nhân viên để học tích cực làm việc và tăng cường hiệu quả của tổ chức giúp các nhân viên nỗ lực nhằm xây dựng tổ chức ổn định và phát triển [6, tr.9].

Wonycott-Kytle, Angel M.; Bogotch, Ira E. (1997), đã tìm hiểu “những cách thức nhằm thay đổi văn hóa tổ chức để thử hiện cải cách giáo dục hiệu quả” [6, tr.9, 10]. Theo các tác giả những yếu tố như khen thưởng, động viên bằng vật chất, khích lệ đã tác động đến tâm lý của các thành viên giúp cho họ có tâm tâm trạng tốt và thái độ làm việc hiệu quả, tích cực hơn.

Theo Cameron & Quinn (1999), cũng đã “sử dụng Bộ Công cụ đánh giá văn hóa tổ chức (OCAI) để tổ chức khảo sát văn hóa nhà trường. Bộ công cụ này bao gồm sáu nội dung cơ bản: 1) Đặc điểm nổi bật nhất của nhà trường; 2) Sự lãnh đạo nhà trường; 3) Hoạt động quản lý nhân viên trong nhà trường; 4) Các yếu tố kết dính các cá nhân trong tổ chức; 5) Những điểm quan trọng nhất của chiến lược phát triển của nhà trường; 6) Tiêu chí thành công của nhà trường)” [dẫn theo 6, tr.10].

1.1.2. Các nghiên cứu trong nước

Cuốn sách của tác giả Phạm Hồng Quang về “Môi trường giáo dục” đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về môi trường, môi trường xã hội và môi trường tự nhiên. Tác giả nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của môi trường nói chung và môi trường giáo dục nói riêng đối với đời sống con người và sự hình thành phát triển nhân cách. Theo tác giả “Môi trường giáo dục là toàn bộ cơ sở vật chất, tinh thần mà trong đó con người được giáo dục đang sống, lao động và học tập, được sử

dụng nhằm tác động đến sự hình thành nhân cách của họ phù hợp với mục đích giáo dục đã định”. Đồng thời, tác giả cho rằng ở khía cạnh khác: “Môi trường giáo dục là tập hợp không gian với các hoạt động xã hội của cá nhân, các phương tiện và giao lưu được phối hợp với nhau tạo điều kiện thuận lợi để giáo dục đạt kết quả cao nhất” hoặc coi môi trường giáo dục là đời sống sinh động hàng ngày hàng giờ tác động ảnh hưởng trực tiếp quyết định các giá trị đạo đức. Tác giả đã đề cập khá sâu đến môi trường văn hóa giáo dục (môi trường sư phạm) từ góc nhìn của xã hội học, văn hóa học, giáo dục học, coi môi trường văn hóa giáo dục bao hàm “các điều kiện vật chất và tinh thần chứa đựng hệ thống giá trị của hoạt động giáo dục, tạo niềm tin, giá trị về tháu độ của các thành viên tham gia hoạt động trong trường học và ảnh hưởng đến quá trình giáo dục. Tác giả cho rằng, những điều kiện vật chất của môi trường văn hóa giáo dục gồm các điều kiện tự nhiên nơi trường đóng, cơ sở vật chất cho mọi hoạt động của nhà trường, trong đó nổi bật là cơ sở vật chất phục vụ cho hoạt động dạy và học. Mặt khác, cũng phải quan tâm đến những yếu tố tinh thần trong môi trường văn hóa giáo dục bao gồm bầu không khí tâm lí trong trường, những nét truyền thống, các giá trị cùng với các quan điểm chỉ đạo của cán bộ quản lí,… là những yếu tố phi vật chất và có quan hệ chặt chẽ với những yếu tố vật chất trong môi trường văn hóa giáo dục… Đây là những luận điểm góp phần làm sáng tỏ lí luận về môi trường giáo dục [15].

Tác giả Nguyễn Văn Hùng (2009), khi nghiên cứu văn hóa nhà trường cho rằng “Văn hoá tổ chức của một nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực, thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường, được các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc riêng cho mỗi tổ chức sư phạm”. Xây dựng văn hóa nhà trường cần chú ý đến các vai trò của người lãnh đạo (Hiệu trưởng): “người lãnh đạo và yếu tố thời gian”: “những giá trị trong văn hóa tổ chức của nhà trường không phải chỉ là phương tiện mà còn là mục đích của bản thân trường đại học”; Cũng theo tác giả thì văn hóa tổ chức của nhà trường còn được xây dựng theo lối tiếp cận giao tiếp đa chiều thông tin“từ

trên xuống“ hoặc “từ dưới lên”. Những chính sách hay quy định có thể buộc người ta hành động theo một cách nào đó, nhưng không thể buộc người ta phải chia sẻ một niềm tin, suy nghĩ và cảm xúc theo một cách nào đó. Văn hóa tổ chức thực sự không thể hình thành nếu thiếu niềm tin bên trong của các thành viên. Hành vi của từng thành viên đều có tác động củng cố hay phá hoại văn hóa của tổ chức, nhưng hành vi của người lãnh đạo thì có một tác động đặc biệt lớn. Cũng từ góc độ tổ chức để nghiên cứu VHNT, tác giả bài viết “Văn hóa tổ chức trong nhà trường và phương hướng xây dựng” khẳng định rằng: Xây dựng văn hóa tổ chức trong nhà trường là vấn đề rất có ý nghĩa, nhất là trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện nhà trường hiện nay. Trên cơ sở tìm hiểu những hình thái và cấp độ thể hiện của văn hoá tổ chức trong nhà trường, bài báo phân tích làm rõ tầm quan trọng của xây dựng văn hoá tổ chức trong nhà trường với các biểu hiện: văn hoá là một thứ tài sản lớn của bất kỳ một tổ chức nhà trường nào; văn hoá tạo động lực làm việc cho mọi thành viên; văn hoá hỗ trợ việc điều phối và kiểm soát, hạn chế tiêu cực và xung đột; văn hoá góp phần nâng cao chất lượng các hoạt động giáo dục của nhà trường. Cuối cùng, bài báo đề xuất phương hướng và các bước tiến hành cụ thể nhằm xây dựng, phát triển văn hóa tổ chức trong nhà trường [7].

Theo tác giả Phạm Quang Huân (2009), quan niệm nhà trường là một tổ chức, và từ bản chất của văn hóa tổ chức, tác giả quan niệm: văn hoá nhà trường là văn hoá của một tổ chức hành chính - sư phạm. Văn hoá tổ chức của một nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực, thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường được các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc riêng cho mỗi tổ chức sư phạm [8].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 141 trang tài liệu này.

Tác giả Lê Thị Oanh, đã nghiên cứu về Xây dựng môi trường giáo dục ở trường trung học phổ thông chuyên theo tiếp cận văn hoá tổ chức. Luận án đã xây dựng được cơ sở lí luận về xây dựng môi trường giáo dục ở trường trung học phổ thông chuyên theo tiếp cận văn hoá tổ chức. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra rằng, xây dựng môi trường giáo dục theo tiếp cận văn hoá tổ chức tại trường THPT

chuyên, cần chú trọng đến các nội dung chính đó là xây dựng môi trường vật chất và xây dựng môi trường tinh thần. Đồng thời, các chủ thể quản lý giáo dục cũng cần quan tâm tới hệ thống con đường xây dựng môi trường giáo dục theo tiếp cận văn hoá tổ chức ở các trường THPT chuyên bao gồm: thông qua thực hiện các hoạt động dạy học; tổ chức các hoạt động giáo dục; xây dựng môi trường sư phạm; thiết lập mối quan hệ với gia đình, cộng đồng, xã hội. Xây dựng được bộ tiêu chí đánh giá môi trường giáo dục ở trường THPT chuyên. Đề xuất được các giải pháp xây dựng môi trường giáo dục ở trường trung học phổ thông chuyên theo tiếp cận văn hoá tổ chức trong bối cảnh hiện nay [14].

Theo Nguyễn Đức Thịnh trong công trình “Quản lý phát triển văn hóa tổ chức ở trường THCS Hồng Đức, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương” đã đề cập đến các biện pháp như nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên về phát triển văn hóa tổ chức, phát triển quy tắc văn hóa ứng xử của cán bộ, giáo viên, xây dựng môi trường cảnh quan văn hóa, khuôn viên trong nhà trường, nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập của giáo viên và HS…[13].

Theo Nguyễn Hoàng Dương trong công trình Xây dựng văn hóa tổ chức ở Trung tâm huấn luyện và bồi dưỡng nghiệp vụ công an tỉnh Điện Biên trên cơ sở nghiên cứu thực trạng văn hóa tổ chức và xây dựng văn hóa tổ chức ở Trung tâm huấn luyện và bồi dưỡng nghiệp vụ công an tỉnh Điện Biên đã đề xuất các biện pháp như: Tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức của công tác xây dựng văn hóa; Xây dựng và hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý hành chính, tạo lập nề nếp hành chính và văn hóa quản lý, thực hiện nghiêm chỉnh Điều lệ Công an nhân dân; Xây dựng môi trường dạy học và giáo dục tạo động lực cho GV và người học; Xây dựng các chuẩn mực trong văn hóa ứng xử; Đầu tư xây dựng cơ sở vật chất và môi trường cảnh quan; Tạo sự đồng thuận và phối hợp chặt chẽ các lực lượng giáo dục…[5].

Theo Lê Hồng Sinh trong công trình Xây dựng văn hóa tổ chức ở Trung tâm Giáo dục thường xuyên và đào tạo cán bộ tỉnh Quảng Ninh trên cơ sở nghiên cứu thực trạng nề nếp dạy học, nề nếp hành chính và thực trạng về cơ sở vật chất,

thực trạng xây dựng văn hóa ứng xử, văn hóa quản lý, từ đó xây dựng các biện pháp như: Xây dựng các chuẩn mực trong văn hóa ứng xử, tạo dựng văn hóa học hỏi, văn hóa chia sẻ; Huy động các nguồn lực, phát huy tính tích cực, tự giác của cán bộ, giáo viên để xây dựng văn hóa ở trung tâm; Nêu gương các cán bộ, giáo viên, sinh viên xuất sắc tuyên truyền nhân rộng các điển hình tiên tiến trong phong trào xây dựng văn hóa tổ chức…. [11].

Tác giả Nguyễn Viết Lộc trong bài viết “Văn hóa tổ chức Đại học Quốc gia Hà Nội trong bối cảnh đổi mới và hội nhập” (Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Kinh tế và Kinh doanh 25 (2009); tr230-238) [10] đã phân tích các khái niệm và các yếu tố cấu thành văn hóa tổ chức, văn hóa tổ chức của một trường đại học. Tác giả đã khái quát hóa các đặc trưng cơ bản của văn hóa tổ chức để đưa ra những vấn đề đặc biệt quan tâm và mô hình tham khảo cho quá trình xây dựng văn hóa tổ chức của Đại học Quốc gia Hà Nội trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.

Tác giả Phạm Hiệp với bài viết Văn hóa tổ chức trong cải cách giáo dục đại học (Tạp chí Tia Sáng, ngày 03/11/2008; tr50- 52) [9]. Tác giả nhấn mạnh vai trò của văn hóa tổ chức trong cải cách giáo dục. Đó là biện pháp quan trọng nhất trong cải cách giáo dục ở các trường đại học. Văn hóa tổ chức bao gồm 6 thành tố như: Sự tương tác giữa cán bộ trong trường đại học; Sự tương tác giữa các nhà Lãnh đạo, giáo viên và công nhân viên; sự tương tác giữa các sinh viên; sự tương tác giữa cán bộ và sinh viên trong nhà trường; sự tương tác giữa cán bộ của trường đại học với xã hội bên ngoài; sự tương tác giữa các sinh viên của trường đại học với xã hội bên ngoài. Khi cải cách giáo dục diễn ra đồng thời phải cải cách 6 thành tố đó trong văn hóa.

Các công trình nghiên cứu của các tác trong nước và ngoài nước đã khái quát được nội hàm của khái niệm văn hóa tổ chức; vai trò của văn hóa tổ chức đối với việc thay đổi và phát triển tổ chức. Đặc biệt xét ở phương diện nhà trường là một tổ chức hành chính - sư phạm thì văn hóa nhà trường mang đầy đủ những đặc trưng của một văn hóa tổ chức đồng thời mang những nét đặc thù riêng. Chính văn hóa là thước đo hai chiều đánh giá những hoạt động mà các thành viên trong tổ

chức nhà trường đạt được nhưng đồng thời văn hóa cũng phản ánh được nhu cầu của các thành viên trong nhà trường. Nhà trường phải có văn hóa đặc trưng để đáp ứng được sự thay đổi của chính tự thân nhà trường đó cũng như sự thay đổi của xã hội. Kết quả của sự thay đổi sẽ đánh giá được hiệu quả của hoạt động xây dựng văn hóa tổ chức nhà trường.

1.2. Các khái niêm công cụ

1.2.1. Xây dựng

Theo Từ điển Tiếng Việt: “Xây dựng là làm cho hình thành một tổ chức hay một chỉnh thể về xã hội, chính trị, kinh tế, văn hóa theo một phương hướng nhất định” [6, tr.38].

1.2.2. Văn hóa

Theo UNESCO (2002) cho rằng: Văn hóa là tổ hợp các đặc điểm tinh thần, vật chất, trí tuệ, tình cảm nổi bật của xã hội hay nhóm xã hội, bao hàm cả nghệ thuật, văn học, lối sống, cùng với đường đời, hệ giá trị, truyền thống và niềm tin.

UNESCO cũng đưa ra khái niệm rất khái quát về văn hóa: Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần [6, tr.24].

Theo tác giả Thái Duy Tuyên: Văn hóa là những giá trị vật chất và tinh thần của nhân loại, là kinh nghiệm của lịch sử xã hội loài người đã được hệ thống hóa, tích lũy lại qua nhiều thế kỷ và có thể truyền lại cho các thế hệ sau [12, tr17-32.].

Vậy, Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra và được truyền thụ từ thế hệ này sang thế hệ khác chi phối đến suy nghĩ, thái độ và hành động của cá nhân trong cộng đồng.

1.2.3. Tổ chức

Theo quan điểm triết học “Tổ chức là cơ cấu tồn tại của sự vật, là thuộc tính của bản thân sự vật, sự vật không thể tồn tại mà không có một hình thức liên kết nhất định các yếu tố thuộc nội dung. Dưới góc độ xã hội học, tổ chức là những thực thể xã hội, phối hợp với nhau có mục đích, là hệ thống xã hội được cơ cấu theo mục tiêu hay những hiệp hội để đạt mục tiêu liên kết xã hội.

Trong cuốn “Sổ tay nghiệp vụ cán bộ làm công tác tổ chức nhà nước”, tổ chức được định nghĩa như sau: “Tổ chức là một đơn vị xã hội, được điều phối một cách có ý thức, có phạm vi tương đối rõ ràng, hoạt động nhằm đạt được một hoặc nhiều mục tiêu chung (của tổ chức)”. Theo quan niệm này, mỗi tổ chức có phạm vi hoạt động khác nhau phụ thuộc vào các yếu tố chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, cơ cấu, nguồn lực của tổ chức đó. Các yếu tố này là những điều kiện của tổ chức.

1.2.4. Quản lý

Khái niệm quản lý được nghiên cứu trong nhiều công trình và nhiều lĩnh vực khác nhau, tuy nhiên có thể thống nhất khái niệm như sau: quản lý là sự tác động có tổ chức, có mục đích,... của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý bằng các quyết định, các cơ chế chính sách và phẩm chất uy tín của cơ quan quản lý hay của người quản lý nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng, các điều kiện (nhân lực, vật lực, tài lực,...) và tận dụng các cơ hội nhằm đạt được các mục tiêu của tổ chức trong một môi trường luôn biến động.

1.2.5. Văn hóa nhà trường, văn hóa tổ chức nhà trường

- Văn hóa nhà trường:

Theo tác giả Kent D. Peterson and Terrence E. Deal, văn hoá nhà trường được hiểu như sau: Văn hoá nhà trường là một dòng chảy ngầm của những chuẩn mực, giá trị, niềm tin, truyền thống và nghi lễ được hình thành theo thời gian do con người làm việc cùng nhau, giải quyết các vấn đề và đối mặt với các thách thức,… định hình suy nghĩ, cảm xúc và hành động của con người trong nhà trường,… tạo cho nhà trường sự khác biệt” [6, tr.25].

Theo Hoàng Quốc Đạt, Văn hóa nhà trường là các giá trị vật chất và các giá trị tinh thần của nhà trường được các thế hệ xây dựng, tích lũy lại qua thời gian và có thể truyền lại cho các thế hệ sau [6, tr.25].

Vậy, văn hóa nhà trường gồm các giá trị tinh thần và vật chất trong môi trường sư phạm do các thành viên trong tổ chức nhà trường xây dựng để phục vụ cho mục đích giáo dục, đào tạo trong nhà trường.

- Văn hóa tổ chức:

Deal và Peterser (1990) xem văn hóa tổ chức là mô hình hay khuôn mẫu sâu sắc về giá trị, niềm tin và truyền thống được hình thành qua lịch sử phát triển của tổ chức [14, tr.20].

Tabeman (2004), văn hóa tổ chức phản ánh các ý tưởng được chia sẻ về các nhất trí cơ bản, về các giá trị và niềm tin vào các hiện thực văn hóa tạo nên sự đồng nhất của tổ chức và là chuẩn mực cho các hành vi mong đợi [15, tr.21].

Vậy, văn hóa tổ chức là hệ thống giá trị, niềm tin, thói quen và truyền thống, chuẩn mực tồn tại trong suốt quá trình hình thành và phát triển của tổ chức, được các thế hệ duy trì nhằm phát triển tổ chức.

Trong nhà trường, VHTC thường được coi là điều hiển nhiên. Về nhiều khía cạnh, VHTC có thể vô hình, nhưng VHTC luôn đóng vai trò là chất keo kết dính và giúp xây dựng ý thức gắn kết các thành viên trong nhà trường. VHTC trong nhà trường thường được thấy trong các mối quan hệ được chia sẻ, động viên, hỗ trợ giữa các thành viên trong nhà trường; biểu hiện trong các chuẩn mực, quy tắc, trong mối quan hệ giữa học sinh và giáo viên và sự chia sẻ kinh nghiệm trong chuyên môn, hoạt động giáo dục, giảng dạy. (Haberman, 2013). Do vậy, VHTC nhà trường quy định ý thức về bản sắc, thúc đẩy khả năng đạt mục tiêu, giúp định hình các chuẩn mực và tạo ra các mô hình về cách ứng xử, các phương pháp làm việc hiệu quả, định hướng đúng đắn,... VHTC tạo nên sự khác biệt giữa lãnh đạo, giáo viên, nhân viên, học sinh của trường này với lãnh đạo, giáo viên, nhân viên, học sinh của trường khác, cũng như sự khác biệt giữa trường này với trường khác.

- Xây dựng văn hóa tổ chức ở trường THCS:

Trên cơ sở những quan niệm và định nghĩa khác nhau về văn hóa, theo chúng tôi, xây dựng văn hoá tổ chức ở trường THCS là quá trình tác động của chủ thể quản lý tới các thành viên trong nhà trường để xác định tầm nhìn, sứ mạng, hệ giá trị , xây dựng nề nếp hành chính, nề nếp dạy học, xây dựng mối quan hệ và văn hóa ứng xử, xây dựng văn hóa quản lý và xây dựng môi trường sư phạm, cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo.