Quản Lý Hoạt Động Dạy Học Theo Hướng Tích Hợp

tính chất cộng tác, trong đó dạy vai trò chủ đạo, hoạt động học giũ vai trò chủ động” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2011).

OẠT ĐỘNG DẠY HỌC

Hoạt động học

Sơ đồ 1.1. Hoạt động dạy học

Bản chất HĐDH là sự thống nhất biện chứng của HĐD và HĐH (nhưng không đồng nhất với nhau). Đây là mối quan hệ sinh thành HĐDH, quy định sự vận động, phát triển quá trình này. Hoạt động dạy là hoạt động sư phạm của người dạy thể hiện ở chức năng định hướng, tổ chức, điều khiển, điều chỉnh hoạt động của người học, giúp người học nắm được kiến thức, hình thành kĩ năng và thái độ. Hoạt động học là hoạt động tích cực, chủ động của người học, là quá trình lĩnh hội tri thức, hình thành hệ thống những kĩ năng, kỹ xảo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn và hoàn thiện nhân cách của bản thân. Hoạt động học cũng có chức năng kép là lĩnh hội và tự điều khiển quá trình chiếm hữu tri thức một cách tự giác, tích cực.

Quá trình học tập của người học có thể diễn ra dưới sự tác động trực tiếp của giáo viên như diễn ra trong tiết học, giờ hướng dẫn thực hành, hoặc dưới sự tác động gián tiếp của giáo viên như việc tự học ở nhà của học sinh, sinh viên. Khi có sự chỉ đạo của giáo viên, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động nhận thức học tập của học sinh thể hiện ở các mặt: tiếp nhận những nhiệm vụ, kế hoạch học tập do giáo viên đề ra; tiến hành thực hiện những hành động, thao tác nhận thức - học tập nhằm giải quyết những nhiệm vụ học tập được đề ra; tự điều chỉnh hoạt động nhận thức - học tập của mình dưới tác động kiểm tra, đánh giá của giáo viên và tự đánh

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 152 trang tài liệu này.

giá của bản thân; phân tích những kết quả hoạt động nhận thức - học tập dưới tác động của giáo viên, từ đó cải tiến hoạt động học tập.

Như vậy, HĐDH là sự tương tác và thống nhất giữa hoạt “dạy” của giáo viên và hoạt động “học” của HS. Trong đó giáo viên đóng vai trò chủ đạo thiết kế thi công các hoạt động học tập. Hoạt động dạy và hoạt động học tồn tại biện chứng, tương tác lẫn nhau, sự tồn tại của hoạt động này không thể thiếu hoạt động kia và ngược lại.

1.2.1.3. Hoạt dộng dạy học theo hướng tích hợp

Theo Nguyễn Minh Thuyết “dạy học tích hợp là định hướng dạy học trong đó giáo viên tổ chức, hướng dẫn để HS biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, đời sống; thông qua đó hình thành những kiến thức, kĩ năng mới; phát triển được những năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc sống (Nguyễn Minh Thuyết, 2018). Đây là định nghĩa bao hàm cả nội dung và phương pháp dạy học tích hợp. Trong đó tich hợp bản thân nó là một phương pháp và nội dung trong dạy học sử dụng kiến thức đa môn. Ngoài ra định nghĩa còn chỉ rõ sự phát triển năng lực trên cơ sở cần thiết của cá nhân, tức đề cao hứng thú của HS trong quá trình học tập.

Theo Đỗ Hương Trà “Dạy học tích hợp là hành động liên kết một cách hữu cơ, có hệ thống các đối tượng nghiên cứu, học tập của một vài lĩnh vực môn học khác nhau thành nội dung thống nhất, dựa trên cơ sở các mối liên hệ về lý luận và thực tiễn được đề cập trong môn học đó nhằm hình thành ở HS các năng lực cần thiết. Trong dạy học tích hợp, HS dưới sự chỉ đạo của giáo viên thực hiện việc chuyển đổi liên tiếp các thông tin từ ngôn ngữ của môn học này sang môn học khác” (Đỗ Hương Trà, 2016). Tác giả rút ra kết luận “Dạy học tích hợp là một quan điểm sư phạm, ở đó người học cần huy động (mọi) nguồn lực để giải quyết một tình huống phức hợp – có vấn đề nhằm phát triển các năng lực và phẩm chất cá nhân”.

Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng,... thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2017).

Tài liệu bồi dưỡng chuyên đề của sở giáo dục tp Hồ Chí Minh về dạy học tích hợp được định nghĩa như sau “Dạy học tích hợp là một quan điểm lý luận dạy học, được hiểu đó là sự kết hợp, tổ hợp các nội dung từ các môn học, lĩnh vực học tập khác nhau, là định hướng dạy học giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng… thuộc nhiều lĩnh vực để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và cuộc sống”. Định nghĩa này khái quát các thao tác tổng hợp tri thức để giải quyết các vấn đề học tập dựa trên cơ sở định hướng của giáo viên (Sở Giáo dục Tp HCM, 2017).

Tóm lại: HĐDH theo hướng tích hợp là phương thức dạy học mà trong đó người học vận dụng các thao tác tư duy khác nhau trên những khối kiến thức khác nhau nhằm phân giải các khái niệm mới thông qua sự hướng dẫn của giáo viên và HS là người trực tiếp tương tác lên các đối tượng rồi từ đó rút ra khái niệm thu được.

1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng tích hợp

1.2.2.1. Quản lý

Warren Bennis (1925) trong cuốn – Trở thành một lãnh đạo ông viết “QL là một hình thức rèn luyện cho con người làm việc có kỷ cương theo tập thể, thông qua QL con người được rèn rũa và có thêm nhiều kĩ năng làm việc hơn”. (Warren Bennis, 1985) Theo ông quá trình QL là quá trình đưa con người vào hoạt động theo một khuôn khổ nào đó. Trong quá trình này mọi người phải tuân thủ các quy tắc của nhà lãnh đạo nhằm thực hiện các hành động để đạt một mục tiêu nào đó. Kết thúc một quá trình hay một giai đoạn nào đó những người bị QL sẽ có thêm những kĩ năng trong lĩnh vực mà người đó tham gia.

Mariparker Follit (1868 – 1933) nhà triết học Mỹ cho rằng “QL là một nghệ thuật khiến công việc được thực hiện thông qua người khác”. Nghệ thuật trong QL theo Mariparker Follit phải là quá trình thông hiểu nhiệm vụ được giao hay nói cách khác là sự thấu hiểu mục tiêu mong muốn vươn tới để rồi từ đó nhà QL lựa chọn phương pháp và các nguồn lực để thực hiện mục tiêu đó.

Theo Đặng Quốc Bảo (2014) “QL là một quá trình lập kế hoạch, tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra những nỗ lực của các thành viên trong một tổ chức và sử dụng các nguồn lực của tổ chức để đạt được mục đích cụ thể” (Đặng Quốc Bảo, 2014). Theo

quan điểm trên thì QL là một quá trình được hoạch định bởi chủ thể QL nhằm định hướng cho tổ chức hay cá nhân thực hiện các hành động đã được quy định trước, nhằm đạt mục đích đề ra. Quá trình này bao gồm việc thực hiện lên kế hoạch theo mục tiêu, tổ chức triển khai kế hoạch, điều khiển, điều chỉnh kế hoạch sao cho phù hợp với thực tế và kiểm tra, đánh giá toàn bộ quá trình, xem xét mục tiêu đề ra có đạt được hay không.

Theo Vũ Dũng “QL là sự tác động có định hướng, có mục đích, có kế hoạch và có hệ thống thông tin của chủ thể đến khách thể của nó” (Vũ Dũng, 2007). QL phải được tiến hành trong một cộng đồng, quá trình QL là quá trình ra các quyết định của chủ thể lên đối tượng QL và buộc các đối tượng bị QL phải thực hiện theo.

Theo tài liệu bồi dưỡng thường xuyên của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì “QL giáo dục là sự tác động liên tục, có tổ chức có hướng đích của chủ thể QL lên hệ thống giáo dục nhằm tạo ra tính trội của hệ thống” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2011). Theo quan điểm này thì quá trình QL phải huy động, tận dụng được các nguồn lực nhằm thúc đẩy và phát triển cả hệ thống.

Từ các quan điểm trên đây người nghiên cứu nhận định QL là hoạt động tác động thường xuyên liên tục, có kế hoạch, có mục đích của nhà QL vào đối tượng QL bằng các hình thức khác nhau và huy động các nguồn lực vốn có của tổ chức cơ quan hỗ trợ quá trình QL nhằm thực hiện các thành công các mục tiêu đã đề ra.

1.2.2.2. Quản lý hoạt động dạy học

HĐDH và giáo dục ở nhà trường phổ thông giữ vai trò là các hoạt động trung tâm bởi nó chiếm hầu hết thời gian, khối lượng công việc của nhà trường. Kết quả đánh giá hoạt động của tập thể sư phạm nhà trường được dựa trên việc đánh giá HĐDH. Công tác QL HĐDH quyết định nên kết quả dạy học mà ở đó nhà QL đóng vai trò trung tâm. QL HĐDH là một nhiệm vụ trọng tâm của người HT, được thực hiện xuyên suốt quá từ việc xây dựng kế hoạch, chương trình, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá, đến các điều kiện phục vụ.

Như vậy, QL HĐDH là hệ thống những tác động sư phạm của chủ thể QL vào quá trình dạy học được tiến hành bởi tập thể giáo viên, học sinh với sự hỗ trợ của các

lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường, nhằm góp phần hình thành và phát triển nhân cách người học theo mục tiêu giáo dục.

QL dạy học gồm các thành tố: QL hoạt động dạy của giáo viên và QL hoạt động học của học sinh. QL hoạt động dạy của giáo viên gồm: QL việc thực hiện kế hoạch, QL thời khóa biêu; QL thực hiện kế hoạch dạy học; QL công tác bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ. QL hoạt động học của học sinh gồm: QL hoạt động học tâp tại lớp, QL việc tự học, QL việc rèn luyện đạo đức,…

1.2.2.3. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng tích hợp

QL HĐDH theo hướng tích hợp là hệ thống những tác động sư phạm của chủ thể QL trường học vào HĐDH theo hướng tích hợp nhằm thực hiện mục tiêu dạy học tích hợp, góp phần hình thành và phát triển nhân cách người học theo mục tiêu giáo dục.

QL HĐDH theo hướng tích hợp bao gồm QL kế hoạch chương trình dạy học tích hợp theo phân phối chương trình, QL kế hoạch giảng dạy của giáo viên bộ môn, xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp các môn học; Tổ chức bồi dưỡng đội ngũ giáo viên có năng lực, kinh nghiệm nhằm làm lực lượng nòng cốt trong giảng dạy các môn tích hợp; Đổi mới các hoạt động chuyên môn nhằm tăng cường linh hoạt các chuyên đề về dạy học tích hợp,…QL hoạt động học theo hướng tích hợp ở trường trung học cơ sở như hướng dẫn HS vận dụng kiến thức nền tảng giải quyết các vấn đề liên quan đến bài học, trong đó chú trọng đến việc hướng dẫn HS giải quyết các nhiệm vụ liên quan đến nhu cầu hứng thú của HS diễn ra trong môi trường xung quanh.

Như vậy, QL HĐDH theo hướng tích hợp là hệ thống các tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể QL lên giáo viên và học sinh nhằm thực hiện kế hoạch dạy học theo hướng tích hợp.

1.3. Hoạt động dạy học các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS theo hướng tích hợp

1.3.1. Khái quát về xu hướng dạy học các môn khoa học tự nhiên ở trường THCS theo hướng tích hợp

Cuộc cách mạng lần thứ tư làm biến đổi mạnh mẽ các lĩnh vực khác nhau của cuộc sống. Việc ứng dụng CNTT và trí tuệ nhân tạo vào đời sống lao động và sản xuất đã đưa xã hội có những bước tiến vượt bậc trong tất cả các mặt. Trước tình đó, mục tiêu GD & ĐT của chúng ta phải thay đổi, mục tiêu GD &ĐT không chỉ đào tạo ra những nhà chuyên môn hẹp, là những nhà toán học, nhà vật lý, hoá học, sinh học, tin học, sử học, nhà văn, nhà thơ, những nhà khoa học đơn môn, mà cần tạo ra một nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của sự phát triển kinh tế, xã hội và hội nhập quốc tế của đất nước, nhất là khả năng sáng tạo của mỗi người lao động. Do đó, giáo dục phải chuyển từ mục tiêu dạy học theo định hướng nội dung sang dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học.

Dạy học tích hợp các môn KHTN cấp THCS nhằm: “trình bày các nội dung khái niệm và nguyên lí khoa học dưới sự thống nhất của các môn học”, “xác lập các mối liên hệ giữa các kiến thức, kĩ năng khác nhau của các môn KHTN nhằm phát huy tính tích cực chủ động, sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề của người học”. Các dạng của dạy học tích hợp theo quan điểm của Forgaty (1991) có 4 dạng dạy học tích hợp gồm:

Dạng 1: Tích hợp trong nội bộ môn học (Intradisciplinary): Trong cách tiếp cận này, giáo viên giúp học sinh tìm kiếm sự kết nối kiến thức, kĩ năng giữa các chủ đề trong một môn học.

Dạng 2: Tích hợp liên môn (Interdisciplinary): Tích hợp liên môn là hình thức phối hợp của nhiều môn học để nghiên cứu và giải quyết một tình huống, tạo ra những kết nối giữa nhiều môn học. Nội dung tích hợp liên môn xoay quanh các chủ đề, các khái niệm và các kĩ năng liên môn được nhấn mạnh. Một hình thức phổ biến của tích hợp liên môn là hình thành môn học mới so với môn học truyền thống. Trong các môn học đó, có thể có nội dung riêng của từng lĩnh vực khoa học, cũng có nội dung hòa vào nhau và không phân biệt rõ thuộc lĩnh vực khoa học nào.

Dạng 3: Dạy học tích hợp đa môn (Multidisciplinary) là hình thức dạy học theo các môn học riêng rẽ nhưng các môn học đều có một chủ đề chung.

Dạng 4. Tích hợp xuyên môn (Transdisciplinary) là hình thức tích hợp hướng vào phát triển những năng lực của học sinh qua nhiều môn học. Trong cách tiếp cận

này, nội dung dạy học được thiết kế nhằm phát triển kĩ năng sống, kĩ năng môn học trong bối cảnh của thực tế cuộc sống. Một trong những con đường để dẫn đến tích hợp xuyên môn hiệu quả là học tập dựa trên dự án. Một trong những hình thức dạy học của tích hợp xuyên môn là các nội dung, kĩ năng được tích hợp xuyên suốt nhiều môn học, trong đó nội dung được bố trí dạy nối tiếp từ môn học này đến môn học khác.

1.3.2. Đổi mới hoạt động dạy học các môn khoa học tự nhiên theo hướng tích hợp ở trường THCS

1.3.2.1. Bản chất hoạt động dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở

trường THCS

HĐDH các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường THCS chứa đựng tất cả các yếu tố của HĐDH như mục tiêu; nội dung, phương pháp, phương tiện; hình thức kiểm tra đánh giá kết quả dạy học. HĐDH các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường THCS đảm bảo được đặc trưng cơ bản của các môn học vật lý, hóa học, sinh học và góp phần phát triển năng lực toàn diện của người học.

- Hoạt động dạy được xuất phát từ nhu cầu đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra đánh giá, điều kiện phương tiện hỗ trợ.

- Hoạt động học nhằm vào “dạy học theo định hướng phát triển năng lực” rèn luyện các kĩ năng như kĩ năng thực hành, kĩ năng xử lý tình huống thực tiễn, kĩ năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn.

1.3.2.2. Mục tiêu dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường

THCS

Mục tiêu dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường THCS đảm

bảo thực hiện đầy đủ mục tiêu dạy học các môn KHTN gồm môn vật lý, hóa học, sinh học là phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Cụ thể:

- Kiến thức: Học sinh làm chủ kiến thức KHTN được học ở các lớp cấp THCS. Huy động được kiến thức các mộn KHTN vào việc tham gia giải quyết các nhiệm vụ liên quan đến lĩnh vực KHTN trong học tập và đời sống. Thông qua việc tiếp thu, lĩnh hội kiến thức HS có thể phát hiện được năng lực của bản thân từ đó có những định hướng nghề nghiệp đúng đắn và khoa học hơn. Vận dụng được kiến thức đã được ở các môn để áp dụng vào thực tiễn cuộc sống.

- Kĩ năng: Học sinh có kĩ năng giải quyết, đánh giá các vấn đề trên nhiều lĩnh vực khác nhau, có kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng tự học tự đánh giá, bước đầu làm quen với nghiên cứu khoa học,..

- Thái độ: Thông qua HĐDH các môn KHTN theo hướng tích hợp HS có thái độ tích cực, chủ động… Mục tiêu dạy học tích hợp các môn tự nhiên còn giúp HS tiếp tục phát triển những tố chất, năng lực của người lao động, có ý thức làm việc chuyên nghiệp và có trách nhiệm với công đồng.

1.3.2.3. Nội dung dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường

THCS

Nội dung dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường THCS là tích

hợp các kiến thức, kĩ năng về vật lý, hóa học và sinh học. Ở các mức độ khác nhau các kiến thức, kĩ năng này được tổ chức theo các mạch nội dung, thể hiện các nguyên lý, quy luật chung của thế giới tự nhiên, đồng thời từng bước phản ánh vai trò của khoa học tự nhiên đối với sự phát triển xã hội và khai thác bền vững nguồn tài nguyên thiên nhiên, có kiến thức về bảo mội trường, các kĩ năng ứng phó với các thay đổi của môi trường tự nhiên.

Chương trình dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp nhằm tích hợp các nội dung có liên quan kết hợp vào bài học trên cơ sở các môn của chương trình vật lý, hóa học, sinh học ở mức độ liên hệ, lồng ghép.

Xây dựng các chủ đề dạy học nhằm liên kết các môn riêng biệt nhưng có chung kiến thức, kĩ năng. Kết nối các nội dung học tập chung của các môn học để nhấn mạnh các khái niệm và kĩ năng (dạy học tích hợp liên môn).

Tổ chức chương trình học tập xoay quanh các vấn đề và quan tâm của người học. HS phát triển các kĩ năng sống khi họ áp dụng các kĩ năng môn học và liên môn vào ngữ cảnh thực tế của cuộc sống. Học sinh vận dụng tổng hợp kiến thức, kĩ năng từ nhiều môn học để giải quyết tình huống thực tiễn (dạy học xuyên môn)

1.3.2.4. Hình thức tổ chức, phương pháp, phương tiện dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp ở trường THCS

Hình thức thức tổ chức dạy học các môn KHTN theo hướng tích hợp đa dạng nhằm phát huy tính tích cực của người học. Để làm được điều này thì giáo viên phải