Nội Dung Bồi Dưỡng Năng Lực Dạy Học Cho Giáo Viên Trung Học Phổ Thông Theo

1.3.3. Nội dung bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên Trung học phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Bồi dưỡng NLDH cho giáo viên THPT theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 là một nhiệm vụ quan trọng trong công tác bồi dưỡng giáo viên, có tính chất quyết định sự thành công của chương trinh giáo dục phổ thông 2018. Do đó, có thể đề xuất một số nội dung bồi dưỡng nâng cao năng lực dạy học cho giáo viên THPT đáp ứng chương trình giáo dục phổ thông mới như sau:

Năng lực thiết kế, thực hiện kế hoạch dạy học và giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh

Năng lực sử dụng PPDH và GD theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh Năng lực kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh Năng lực tư vấn và hỗ trợ học sinh

Năng lực nhận thức

Năng lực thực hiện DH tích hợp Năng lực dạy học phân hóa

Năng lực sử dụng công nghệ thông tin trong dạy học

Năng lực phát hiện, giải quyết vấn đề giáo dục bằng nghiên cứu khoa học Năng lực tự phát triển nghề nghiệp bằng tự học, tự nghiên cứu

Năng lực dạy học trải nghiệm

1.3.4. Phương pháp bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên trung học phổ thôngtheo chương trình giáo dục phổ thông mới

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 132 trang tài liệu này.

Việc lựa chọn các phương pháp bồi dưỡng năng lực cho giáo viên THPT theo định hướng giáo dục phổ thông mới cần tập trung vào các phương pháp và kỹ thuật dạy học hiện đại, tạo môi trường và điều kiện cho giáo viên tự khám phá kiến thức, kỹ năng cho bản thân. Cán bộ tập huấn chỉ là người thiết kế tổ chức còn giáo viên tự tìm kiếm, khám phá, tự học theo cách riêng độc lập và sáng tạo gắn với vốn kinh nghiệp đã có của bản thân.

a. Thảo luận nhóm

Thảo luận nhóm là một trong những phương pháp được yêu thích và sử dụng thường xuyên trong hoạt động dạy - học tích cực. Mỗi giáo viên phải nắm vững phương pháp, có kỹ năng trong tổ chức, điều khiển các hoạt động này.

- Lựa chọn vấn đề thảo luận

Trong một môn học có nhiều nội dung, mỗi nội dung có nhiều vấn đề. Giáo viên trước hết phải biết chia nhỏ các nội dung cơ bản thành nhiều vấn đề thảo luận và phân bổ một cách hợp lý qua mỗi buổi học, thậm chí từng tiết học.

Chủ đề thảo luận nên tập trung vào vấn đề chính của bài học. Chủ đề thảo luận cũng có thể bắt đầu từ các luận điểm, các tình huống, câu chuyện nhưng thường được cụ thể hóa qua các câu hỏi chủ chốt. Việc lựa chọn và diễn đạt vấn đề còn phù hợp, không quá đơn giản nhưng cũng không nên quá khó đối với học viên.

- Chia nhóm, bố trí chỗ ngồi

Có hàng chục cách chia nhóm khác nhau, như: Chia nhóm ngẫu nhiên, chia theo vị trí ngồi, chia theo danh sách, chia theo đặc điểm chung, chia theo năng lực, chia theo kinh nghiệm, chia theo giới tính, chia theo cùng sở thích, chia qua tình huống, qua trò chơi...

Việc bố trí chỗ ngồi cũng ảnh hưởng tới chất lượng cuộc thảo luận. Nên bố trí các thành viên trong nhóm ngồi quay mặt vào nhau, vị trí ngồi đủ gần để có thể trao đổi, chia sẻ với nhau một cách thuận lợi. Nên có khoảng cách giữa các nhóm để sự trao đổi của các nhóm không bị ảnh hưởng tới nhau.

- Giao nhiệm vụ và giới hạn thời gian thảo luận

Trước khi tiến hành thảo luận, GV phải giao nhiệm vụ cụ thể, rõ ràng cho từng nhóm, phải có hướng dẫn cụ thể và định hướng cách thức thảo luận và trình bày.

- Giám sát hoạt động thảo luận của từng nhóm

Thời gian các nhóm thảo luận không phải là thời gian nghỉ ngơi hoặc làm việc riêng của giảng viên. Khi học viên tiến hành thảo luận, GV chuyển từ vị trí người hướng dẫn sang người giám sát.

- Trình bày kết quả thảo luận

Khi kết thúc thời gian thảo luận, GV cần yêu cầu các nhóm trình bày kết quả thảo luận với nhiều hình thức phong phú. Nhóm có thể tự cử đại diện hoặc GV yêu cầu ngẫu nhiên bất cứ một HS nào trong nhóm lên thuyết trình.

- Tổng kết đánh giá

Đây là khâu cuối cùng nhưng khá quan trọng của hoạt động thảo luận. GV phải là người nắm vững tri thức lý luận và thực tế, công tâm, linh hoạt... thì việc đánh giá mới đảm bảo khách quan, công bằng, chính xác ...

b. Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề

Báo cáo viên nêu vấn đề cân giải quyết. Học viên tự suy nghĩ để tìm ra cách thức giải quyết phù hợp nhất cho vấn đề đó.

Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là PPDH trong đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển HV phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác, tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kĩ năng và đạt được những mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ bản của dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề là "tình huống gợi vấn đề" vì "Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề" (Rubinstein).

Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra cho HS những khó khăn về lí luận hay thực hành mà họ thấy cần có khả năng vượt qua, nhưng không phải ngay tức khắc bằng một thuật giải, mà phải trải qua quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều chỉnh kiến thức sẵn có.

c. Phương pháp dạy học qua nghiên cứu tình huống

Tình huống là những sự kiện, vụ việc, hoàn cảnh có mâu thuẫn, có vấn đề cần được giải quyết.

Tình huống "có vấn đề": là trở ngại về trí tuệ của con người, xuất hiện khi ta chưa biết cách giải thích hiện tượng, sự việc hay một quá trình nào đó của thực tế.

Tình huống dạy học: mô tả những sự kiện, hoàn cảnh có thực hoặc hư cấu nhằm đạt những mục tiêu, mục đích dạy học.

Dạy học qua (bằng) nghiên cứu tình huống: dạy học dựa trên tình huống có thật hoặc giống như thật, đòi hỏi người học phải tìm hiểu, suy nghĩ, đề ra được quyết định thích hợp nhất.

Nghiên cứu tình huống còn gọi là nghiên cứu trường hợp điển hình (case study) là một trong những phương pháp dạy học chủ động, được sử dụng ngày càng phổ biến, nhằm khắc phục tình trạng thực tế là trong quá trình học tập, người học không được tự ra các quyết định; nên khi ra thực tiễn sẽ lúng túng, thiếu suy nghĩ, cân nhắc, không đề ra được quyết định hợp lý khi thực hiện nhiệm vụ theo chức trách đảm nhiệm.

Để thực hiện phương pháp dạy học bằng nghiên cứu tình huống, cần có các điều kiện sau:

Người học đã được chuẩn bị trước về kiến thức, đã được học hay tự học về nội dung cơ bản của tình huống nghiên cứu và cách ra quyết định khi nghiên cứu tình huống.

Người viết, hướng dẫn sử dụng nghiên cứu tình huống phải nắm vững kiến thức cơ bản chung về nội dung của nghiên cứu tình huống.

Dữ kiện phải đủ thông tin (không thừa, không thiếu, không "bẫy" người học).

d. Phương pháp thuyết trình

Thuyết trình là một phương pháp dạy học thường được các giáo viên áp dụng. Hiệu quả của phương pháp này phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm, nghệ thuật diễn giải và thuyết phục của giảng viên. Tuy có nhiều nhược điểm, nhưng nếu giảng viên biết cách sử dụng đúng và biết phối hợp với các phương pháp khác nhất là sử dụng thêm một số công cụ nghe nhìn hỗ trợ để minh hoạ bài giảng, hoặc cải tiến để tăng cường sự tham gia của học sinh.

* Một số điểm cần lưu ý để tăng hiệu quả của phương pháp thuyết trình

- Giới thiệu tên chủ đề và mục tiêu học tập

- Nói với học viên chứ không đọc, nói với tốc độ vừa phải và đủ to để các học viên ngồi ở cuối lớp cũng có thể nghe rõ. Do việc thay đổi giọng nói là rất khó nên giảng viên có thể thay đổi tốc độ, âm lượng và âm sắc trong những trường hợp cần nhấn mạnh để gây ấn tượng với học sinh.

- Khi cần nhấn mạnh một nội dung nào đó thì nên thay đổi tốc độ, âm lượng, âm sắc và ngữ điệu để gây ấn tượng.

- Thể hiện sự lôi cuốn khi nói: Tâm lý của người thuyết trình thường tác động trực tiếp tới người nghe. Nếu giáo viên thể hiện sự thích thú khi thuyết trình qua thay đổi âm lượng, ngữ điệu kết hợp với ngôn ngữ không lời (ngôn ngữ cơ thể) phù hợp sẽ truyền cảm đến học sinh và gây sự hứng thú cho học sinh.

- Luôn sử dụng ghi chép, dàn ý đã chuẩn bị sẵn: Việc sử dụng các bản ghi chép trong khi thuyết trình là rất cần thiết ngay cả khi giáo viên rất "thuộc bài” vì một mặt thể hiện tính nghiêm túc, mặt khác để tránh sa đà vào các tiểu tiết.

- Xen kẽ vào bài nói những ví dụ minh hoạ hoặc những câu pha trò phù hợp. Tuy nhiên không nên đưa quá nhiều ví dụ minh hoạ, cũng như quá nhiều câu pha trò vì có thể sẽ làm phân tán sự chú ý của học sinh.

- Thời gian thuyết trình không quá dài. Kết quả nghiên cứu cho thấy, kết quả nhớ của học sinh giảm nhiều nếu thuyết trình liên tục quá 30 phút.

- Tóm tắt vấn đề cuối phần trình bày

- Nên dành thời gian cho học sinh hỏi và trả lời câu hỏi của học sinh.

- Với những giảng viên còn ít kinh nghiệm, nên tập trước dưới sự quan sát của giáo viên có kinh nghiệm hoặc ghi âm và quay camera để rút kinh nghiệm, nhất là có thể phát hiện và loại bỏ những thói quen không phù hợp.

e. Phương pháp luyện tập và thực hành qua ví dụ minh họa

Luyện tập và thực hành củng cố, bổ sung, làm vững chắc thêm các kiến thức lí thuyết. Trong luyện tập, người ta nhấn mạnh tới việc lặp lại với mục đích học thuộc những "đoạn thông tin": đoạn văn, thơ, bài hát, kí hiệu, quy tắc, định lí, công thức,... đã học và làm cho việc sử dụng kĩ năng được thực hiện một cách tự động, thành thục. Trong thực hành, người ta không chỉ nhấn mạnh vào việc học thuộc mà còn nhằm áp dụng hay sử dụng một cách thông minh cách tri thức để thực hiện các nhiệm vụ khác nhau. Vì thế, trong bồi dưỡng, bên cạnh việc cho học viên luyện tập một số chi tiết cụ thể, GV cũng cần lưu ý cho HS thực hành phát triển các kĩ năng.

Các bước thực hiện:

Bước 1. Xác định tài liệu cho luyện tập và thực hành Bước 2. Giới thiệu mô hình luyện tập hoặc thực hành Bước 3. Thực hành hoặc luyện tập sơ bộ

Bước 4. Thực hành đa dạng Bước 5. Bài tập cá nhân

g. Phương pháp dạy học trải nghiệm

Trải nghiệm là quá trình nhận thức, khám phá đối tượng bằng việc tương tác với đối tượng thông qua các thao tác vật chất bên ngoài (nhìn, sờ, nếm, ngửi...) và các quá trình tâm lý bên trong (chú ý, ghi nhớ, tư duy, tưởng tượng). Thông qua đó, chủ thể có thể học hỏi, tìm tòi, sáng tạo, tiếp thu, tích lũy được những kinh nghiệm cho bản thân và hoàn thiện các kĩ năng trong cuộc sống

Người dạy ở đây có thể là: giáo viên, tình nguyện viên, hướng dẫn viên, huấn luyện viên, bác sỹ tâm lý... Nó nói lên tính đơn giản, đa dạng, phổ biến và ứng dụng của “Giáo dục trải nghiệm”.

Người học sẽ huy động một cách toàn diện về trí tuệ, cảm xúc, thể chất, kỹ năng và các quan hệ xã hội của bản thân trong quá trình tham gia; yêu cầu người học phải sáng tạo, tự chủ, tự ra quyết định và thỏa mãn với kết quả đạt được.

Các hình thức của dạy học trải nghiệm gồm: Thảo luận nhóm, nghiên cứu tình huống: Đóng vai, trò chơi, Học tập từ thực tế.

Tất nhiên tùy tính chất của môn học và qui mô của lớp học mà chúng ta có thể sử dụng các kỹ thuật nêu trên một cách linh hoạt và hiệu quả.

1.3.5. Hình thức bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên Trung học phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Căn cứ vào lý luận và thực tiễn hoạt động bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên trung học phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông mới có thể phân định các hình thức như sau:

+ Hình thức bồi dưỡng tập trung theo lớp từng đợt, từng chuyên đề: Là hình thức bồi dưỡng trong đó cán bộ tập huấn bồi dưỡng chỉ đạo, điều khiển cùng lúc hoạt động của tất cả giáo viên trong lớp bồi dưỡng.

+ Hình thức bồi dưỡng theo nhóm cốt cán: Là hình thức kết hợp tính tập thể và tính cá nhân, trong đó giáo viên trong từng nhóm dưới sự điều khiển của giáo viên cốt cán trao đổi ý tưởng, nguồn kiến thức với nhau trong tìm hiểu, khám phá và củng cố các nội dung bồi dưỡng.

+ Hình thức tự bồi dưỡng của cá nhân: Dưới sự trợ giúp, điều khiển của cán bộ cốt cán, mỗi giáo viên độc lập thực hiện những nhiệm vụ bồi dưỡng của mình theo nhịp độ riêng để đạt đến mục tiêu nâng cao phẩm chất, năng lực nghề nghiệp của bản thân.

+ Bồi dưỡng trực tuyến kết hợp với trực tiếp

Bồi dưỡng trực tuyến kết hợp trực tiếp là một loại hình bồi dưỡng mang lại nhiều hiệu quả. Do sự phát triển của công nghệ nên nội dung đào tạo của phương thức này luôn mang tính trực quan, dễ đọc, dễ hiểu. Đặc biệt khi tham gia phương thức học này người học vừa phát huy được tính tính cực tương tác vừa rèn luyện sẽ ý thức tự học, nên tính hiệu quả của việc học rất cao.

+ Hình thức bồi dưỡng tập huấn thông qua các chuyên đề: Ưu điểm của hình thức này là GV được cung cấp hiểu biết về những vấn đề mới. Tuy nhiên hạn chế là

GV bị lệ thuộc vào các chuyên gia. Dù chuyên gia là những người có hiểu biết nhưng chắc chắn đã biết được chính xác những khó khăn của GV. Các chuyên đề thường do cấp trên đưa xuống, nhiều khi không thực sự phù hợp với nhu cầu của GV ở cơ sở. Việc áp dụng các nội dung tập huấn chưa linh hoạt.

+ Hình thức bồi dưỡng chuyên môn thông qua tham quan học tập: Ưu điểm của hình thức này là người tham quan sẽ được quan sát, học hỏi và đem các sáng kiến của các trường bạn về áp dụng tại trường, lớp mình. Tuy nhiên hạn chế là việc học tập dễ dẫn tới sao chép một cách hình thức các sáng kiến mô hình của trường bạn mà không chắc mô hình đó có phù hợp với đơn vị mình hay không. Kinh phí triển khai khá tốn kém nên không tổ chức thường xuyên hoặc không tổ chức được cho tất cả GV tham gia.

1.3.6. Quy trình bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên Trung học phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông mới

* Khảo sát nhu cầu bồi dưỡng

Là quá trình thu thập những thông tin chung về đặc điểm phát triển KT-XH của địa phương, đặc trưng vùng miền, đặc điểm nhu cầu phát triển HS, thực trạng năng lực đội ngũ GVTHPT lớp, những mong đợi của cộng đồng đối với sự phát triển giáo dục, những điều kiện đảm bảo như cơ sở vật chất, nguồn nhân lực, nhu cầu bồi dưỡng của đội ngũ GV... Thông qua việc phân tích, đánh giá các thông tin ban đầu là căn cứ cho việc hình thành mục tiêu và lựa chọn nội dung chương trình bồi dưỡng.

* Xác định mục tiêu bồi dưỡng năng lực DH cho giáo viên THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Các mục tiêu bồi dưỡng là những tuyên bố về kết quả mong đợi ở đầu ra của quá trình bồi dưỡng, kết quả này phản ảnh và đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng của GV và thực tiễn công tác dạy học, giáo dục của nhà trường. Các mục tiêu này cũng là nền tảng xây dựng cơ bản của việc hoạch định chương trình bồi dưỡng năng lực DH cho GV THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

* Lựa chọn, sắp xếp nội dung chương trình bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Nội dung chương trình bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên THPT được xác định dựa vào các tiêu chuẩn, tiêu chí trong quy định về phẩm chất, năng lực của giáo viên trong chương trình giáo dục phổ thông mới.

Việc lựa chọn nội dung bồi dưỡng năng lực dạy học cho GV THPT thường dựa vào các tiêu chí cơ bản sau:

- Về ý nghĩa: nội dung phải có ý nghĩa với nhu cầu và lợi ích của GV THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

- Về tiện ích: nội dung phải thực sự hữu dụng trong hoạt động dạy học của giáo viên khi triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

- Về hiệu lực: nội dung phải chính xác và cập nhật liên tục.

- Về sự phù hợp: nội dung phải phù hợp với độ nhận thức của GV, yêu cầu thực tiễn giáo dục, đặc trưng vùng miền.

- Về tính khả thi: Nội dung phải phù hợp với bối cảnh thực tế của địa phương, các điều kiện thực hiện để đảm bảo triển khai và thực hiện hiệu quả.

* Xác định phương pháp, hình thức bồi dưỡng năng lực DH cho GV THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới.

- Về phương pháp: Phương pháp bồi dưỡng năng lực DH cho GV THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới là cách thức, con đường tổ chức thống nhất giữa cán bộ cốt cán bồi dưỡng và GVCN lớp nhằm thực hiện tối ưu các mục tiêu công tác bồi dưỡng đề ra.

- Về hình thức tổ chức bồi dưỡng: là những hình thái vận động của nội dung bồi dưỡng cụ thể trong không gian, địa điểm và những điều kiện xác định nhằm thực hiện nhiệm vụ và mục tiêu bồi dưỡng. Xác định và lựa chọn hình thức bồi dưỡng là yêu cầu quan trọng để tổ chức quá trình bồi dưỡng GV.

* Đánh giá kết quả bồi dưỡng

Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực DH cho GV THPT theo chương trình giáo dục phổ thông mới là quá trình thu thập thông tin, xử lí thông tin về kết quả đạt được của GV tham gia bồi dưỡng, khả năng thực hiện các mục tiêu bồi dưỡng, hiệu quả công tác dạy học của GV THPT lớp sau bồi dưỡng.

1.3.7. Đánh giá kết quả bồi dưỡng năng lực dạy học cho giáo viên Trung học phổ thông theo chương trình giáo dục phổ thông mới

Đánh giá kết quả bồi dưỡng: Chỉ ra những kết quả đã và chưa đạt được so với mục tiêu bồi dưỡng đề ra, đồng thời đề xuất những biện pháp nâng cao hiệu quả bồi dưỡng trong các giai đoạn tiếp theo.