Hình Thức Dạy Học Trải Nghiệm Môn Tự Nhiên Ở Trường Thcs

hành vi phù hợp...). Hơn nữa, đây là một hoạt động tự do, tự nguyện không thể gò ép hoặc bắt buộc chơi khi các em không thích, không đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của chúng. Trò chơi được giới hạn bởi không gian và thời gian, có qui tắc tổ chức (luật chơi do nội dung chơi quy định). Đặc thù này sẽ quy định quy mô, số lượng người chơi, điều kiện, vật chất, cũng như xác định tính chất, phương pháp hành động, tổ chức và điều khiển hành vi cũng như những mối quan hệ lẫn nhau của người chơi.

Trò chơi là một hoạt động mang tính sáng tạo cao, thể hiện ở việc lựa chọn chủ đề chơi, phân vai tạo ra tình huống, hoàn cảnh chơi, sử dụng phương tiện thay thế trong các trò chơi sáng tạo, lựa chọn các phương thức hành động và phân chia tình huống chơi để giải quyết nhiệm vụ chơi trong những trò chơi có luật.

Trò chơi là phương tiện giáo dục và phát triển toàn diện HS, giúp các em nâng cao hiểu biết về thế giới hiện thực xung quanh, kích thích trí thông minh, lòng ham hiểu biết, học cách giải quyết nhiệm vụ. Ngoài ra, trò chơi là phương tiện giáo dục phẩm chất nhân cách cho HS. Các phẩm chất nhân cách được hình thành thông qua chơi như tính hợp tác, tính đồng đội, tính tập thể, tính kỷ luật, tự chủ, tích cực, độc lập, sáng tạo, sự quan tâm lo lắng đến người khác, thật thà, dũng cảm, kiên nhẫn. Trò chơi còn là phương tiện giáo dục thể lực cho HS, giáo dục thẩm mỹ, hình thành các kĩ năng giao tiếp, kĩ năng xã hội,...

Trò chơi là một phương thức giải trí tích cực, hiệu quả, mang lại niềm vui, sự hứng khởi, hồn nhiên, yêu đời cho HS,... để các em tiếp tục học tập và rèn luyện tốt hơn. Về mặt tâm lý học, trong quá trình diễn ra trò chơi tất cả các thành viên của nhóm đều tham gia hết mình và từ đó các em sẽ được trải nghiệm, bởi vì mỗi cá nhân cũng như cả nhóm đang sống trong một tình huống khác với những gì các em đã sống trong cuộc sống thực.

Sử dụng phương pháp trò chơi trong tổ chức dạy học trải nghiệm môn KHTN phần nhiều được áp dụng ở hoạt động củng cố kiến thức:

d) Phương pháp làm việc nhóm

Làm việc theo nhóm nhỏ là phương pháp tổ chức dạy học - giáo dục, trong đó, giáo viên sắp xếp HS thành những nhóm nhỏ theo hướng tạo ra sự tương tác trực tiếp giữa các thành viên, từ đó HS trong nhóm trao đổi, giúp đỡ và cùng nhau phối hợp làm việc để hoàn thành nhiệm vụ chung của nhóm.

Làm việc nhóm có ý nghĩa rất lớn trong việc:

Phát huy cao độ vai trò chủ thể, tính tự giác, tích cực, sáng tạo, năng động, tinh thần trách nhiệm của HS, tạo cơ hội cho các em tự thể hiện, tự khẳng định khả năng, thực hiện tốt hơn nhiệm vụ được giao.

Giúp HS hình thành các kĩ năng xã hội và phẩm chất nhân cách cần thiết như: kĩ năng tổ chức, quản lí, giải quyết vấn, hợp tác, có trách nhiệm cao, tinh thần đồng đội, sự quan tâm và mối quan hệ khăng khít, sự ủng hộ cá nhân và khuyến khích tinh thần học hỏi lẫn nhau, xác định giá trị của sự đa dạng và tính gắn kết.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 141 trang tài liệu này.

Thể hiện mối quan hệ bình đẳng, dân chủ và nhân văn: tạo cơ hội bình đẳng cho mỗi cá nhân người học được khẳng định và phát triển. Nhóm làm việc sẽ khuyến khích HS giao tiếp với nhau và như vậy sẽ giúp cho những em nhút nhát, thiếu tự tin có nhiều cơ hội hòa nhập với lớp học,...

Để phương pháp làm việc nhóm thực sự phát huy hiệu quả, GV cần lưu ý một số vấn đề sau:

+ Thiết kế các nhiệm vụ đòi hỏi sự phụ thuộc lẫn nhau.

+ Tạo ra những nhiệm vụ phù hợp với kĩ năng và khả năng làm việc nhóm của HS.

+ Phân công nhiệm vụ công bằng giữa các nhóm và các thành viên.

+ Đảm bảo trách nhiệm của cá nhân.

+ Sử dụng nhiều cách sắp xếp nhóm làm việc khác nhau.

+ Hướng dẫn HS phương pháp, kĩ năng làm việc nhóm.

Kĩ năng làm việc nhóm là yếu tố quyết định thành công của học theo nhóm. Với lợi thế linh hoạt và chủ động về thời gian, nội dung, Dạy học trải nghiệm môn KHTN sẽ rất tốt cho việc rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm và thực hành các kĩ năng xã hội khác.

Tùy theo tính chất và mục đích của từng hoạt động cụ thể cũng như điều kiện, khả năng của các em mà GV có thể lựa chọn một hay nhiều phương pháp phù hợp. Điều quan trọng là phương pháp được lựa chọn cần phát huy cao độ vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo của HS và khai thác tối đa kinh nghiệm các em đã có.

Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm trong tổ chức dạy học trải nghiệm môn KHTN được áp dụng nhiều ở hoạt động nội dung xuất hiện nhiều tình huống cá nhân thực hiện khó khăn cần phải có sự trao đổi, chia sẻ để tìm ra kiến thức:

1.3.2.3. Hình thức dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên ở trường THCS

Trong giờ học KHTN học sinh được trải nghiệm thông qua các bài tập thực hành (bằng ngôn ngữ hoặc bằng tranh, ảnh, video, thí nghiệm,.), HS được trải nghiệm thông qua các hoạt động thực hành ở vườn trường, ở trong phòng thí nghiệm do nhà trường tổ chức hoặc được trải nghiệm thông qua việc đọc sách, báo, xem ti vi hay tham quan các nhà máy, xí nghiệp…

Có nhiều hình thức dạy học trải nghiệm môn KHTN ở trường THCS, có thể kể đến một số phương pháp sau đây:

a) Hình thức thực hành

Hình thức thực hành là hình thức dạy học dựa trên cơ sở sự quan sát giáo viên làm mẫu và thực hiện tự lực của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên nhằm hoàn thành các bài tập, từ đó hình thành các kỹ năng, kỹ xảo cho học sinh. Thêm vào đó, hình thức dạy học thực hành còn giúp học hình thành các phẩm chất và phát triển năng lực tư duy để có đủ khả năng xử lí các tình huống trong thực tế cuộc sống.

Thông thường một quá trình dạy học thực hành trải qua 3 giai đoạn: giai đoạn chuẩn bị, giai đoạn thực hiện và giai đoạn kết thúc. Hình thức dạy học thực hành chủ yếu được xây dựng dựa theo quan điểm của thuyết hành vi, lấy việc lặp đi lặp lại nhiều lần các động tác kết hợp quá trình tư duy để hoàn thiện dần các động tác, từ đó hình thành kỹ năng, kỹ xảo, phát triển năng lực, phát triển tri thức cho học sinh.

Trong môn KHTN

- Tác dụng của hình thức dạy học thực hành: Củng cố những kiến thức mà

học sinh đã lĩnh hội; Hình thành, củng cố kỹ năng cho học sinh; Hình thành một sốthói quen tốt cho học sinh; Làm cho giờ học sinh động, học sinh học tập hứng thú,tích cực.

- Cách thức sử dụng:

+ Thực hành có thể thực hiện trong tiết học:

+ Thực hành có thể tiến hành ngoài lớp học

+ Có thể tổ chức cho học sinh thực hành theo cá nhân, theo nhóm, cả lớp.

+ Thực hành có thể tổ chức dưới dạng trò chơi học tập.

b) Hình thức thí nghiệm

Hình thức dạy học thí nghiệm là hình thức mà giáo viên tổ chức cho học sinh sử dụng các dụng cụ thí nghiệm tái tạo lại những hiện tượng xảy ra trong thực tế để tìm hiểu và rút ra kết luận khoa học.

Thí nghiệm là nền tảng của dạy học. Thí nghiệm giúp học sinh chuyển từ tư duy cụ thể sang tư duy trừu tượng và ngược lại. Khi làm thí nghiệm học sinh rút ra được các khái niệm, định luật. Thí nghiệm được sử dụng theo đúng mục đích sẽ là nguồn học sinh khai thác, tìm tòi, phát hiện kiến thức, giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và phát triển năng lực nhận thức tư duy khoa học.

Đối với học sinh THCS, tư duy trực quan cụ thể còn chiếm ưu thế, thínghiệm nhiều trong chương trình môn KHTN có ý nghĩa lớn lao trong việc tạora niềm tin có cơ sở khoa học vào kiến thức mới. Qua các hoạt động thí nghiệm,học sinh dễ hiểu các hiện tượng phức tạp, do đó kích thích được sự say mê khoahọc và hứng thú học tập.

- Trong quá trình tiến hành thí nghiệm, dưới sự hướng dẫn của giáo viên,học sinh quan sát, phán đoán, phân tích, so sánh, tổng hợp để rút ra những kếtluận khoa học, các thao tác tư duy được phát triển:

- Việc làm thí nghiệm góp phần hình thành cho học sinh kỹ năng kỹ xảothực hành và vận dụng tri thức vào thực tiễn.

c) Hình thức tham quan dã ngoại

Dạy học theo hình thức tham quan, dã ngoại là một hình thức tổ chức học

tập thực tế hấp dẫn đối với học sinh. Mục đích của tham quan, dã ngoại là để các em học sinh được đi thăm, tìm hiểu và học hỏi kiến thức, tiếp xúc với văn hóa, công trình, nhà máy... ở xa nơi các em đang sống, học tập, giúp các em có được những kinh nghiệm thực tế, từ đó có thể áp dụng vào cuộc sống của chính các em. Từ đó tăng kiến thức thực tế cho học sinh.

Trong môn KHTN: Hình thức dạy học tham quan dã ngoại được sử dụngphổ biến nhất là các bài có nội dung tìm hiểu về sự sống, về trái đất…

d) Hình thức sản xuất thử

Hình thức sản xuất thử là hình thức mà dưới dạng công cụ, thiết bị dạy học, các thành tố của hoạt động sản xuất, giúp cho quá trình học tập của học sinh trở nên hấp dẫn hơn, học sinh hứng thú học tập và hiểu bài sâu sắc hơn, phát triển tư duy độc lập sáng tạo, giúp học sinh được trải nghiệm thực tiễn cuộc sống và sản xuất, vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn cuộc sống, góp phần hình thành một số phẩm chất và năng lực của học sinh.

Quan điểm đổi mới chất lượng dạy học là trang bị cho học sinh các năng lực thực hiện nhiều hơn những tri thức có tính tái hiện lại. Để thực hiện được định hướng đổi mới này phải cần đến các phương thức đào tạo có tính hoạt động và có tính giải quyết vấn đề. Người học cần được trang bị một lượng tri thức cơ bản đồng thời liên kết và định hướng tới các năng lực. Bản chất của hình thức dạy học sản xuất thử là người học phải hoạt động cả tay chân và trí óc để tạo ra một sản phẩm cụ thể.

Trong môn KHTN: Hình thức dạy học sản xuất thử được sử dụng phổ biếnnhất là các bài có nội dung tìm hiểu về môi trường tự nhiên và xã hội Thực vậtvà động vật, Trái đất,…

e) Hình thức tổ chức trò chơi

Trò chơi là một loại hình hoạt động giải trí, thư giãn; là món ăn tinh thần nhiều bổ ích và không thể thiếu được trong cuộc sống con người nói chung, đối với học sinh nói riêng. Trò chơi là hình thức tổ chức các hoạt động vui chơi với nội dung kiến thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau, có tác dụng giáo dục “chơi mà

học, học mà chơi”.

Trò chơi có thể được sử dụng trong nhiều tình huống khác nhau của hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm như làm quen, khởi động, dẫn nhập vào nội dung học tập, cung cấp và tiếp nhận tri thức; đánh giá kết quả, rèn luyện các kĩ năng và củng cố những tri thức đã được tiếp nhận,... Trò chơi giúp phát huy tính sáng tạo, hấp dẫn và gây hứng thú cho học sinh; giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức mới; giúp chuyển tải nhiều tri thức của nhiều lĩnh vực khác nhau; tạo được bầu không khí thân thiện; tạo cho các em tác phong nhanh nhẹn.

f) Hình thức học theo dự án

Hình thức học theo dự án là hình thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên, người học tiếp thu kiến thức và hình thành kỹ năng thông qua việc giải quyết một bài tập tình huống (dự án) có thật trong đời sống, theo sát chương trình học, có sự kết hợp giữa lý thuyết với thực hành và tạo ra các sản phẩm cụ thể.

Người học là trung tâm của dạy học dự án, người học không hoạt động độc lập mà làm việc theo nhóm, đóng vai là những người thuộc các lĩnh vực khác nhau, có nhiệm vụ hoàn thành vai trò của mình theo mục tiêu đã đề ra.

Trong dạy học dự án người học cần hoàn thành dự án với những sản phẩm cụ thể có ý nghĩa và giá trị nhất định đối với bản thân và xã hội. Trong suốt quá trình dạy học, vai trò của giáo viên là định hướng, tổ chức, tư vấn, giám sát, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho người học thực hiện dự án và thông qua đó phát triển các năng lực của bản thân.

Các loại dự án trong học tập có thể phân chia theo nội dung, theo thời gian thực hiện hoặc theo hình thức tham gia. Đối với dạy học môn KH Tự nhiên thì việc áp dụng hình thức dự án chủ yếu theo nội dung học tập của một môn học với nhiệm vụ học tập đơn giản vừa sức với các em.

1.4. Quản lý dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường Trung học cơ sở

1.4.1. Lập kế hoạch dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở

Lập kế hoạch là một chức năng cơ bản của quản lý, trong đó cần phải xác

định những vấn đề như nhận định và phân tích tình hình, bối cảnh; dự báo các khả năng; lựa chọn và xác định các mục tiêu, mục đích và hoạch định con đường, cách thức biện pháp để đạt được mục tiêu, mục đích của quá trình. Xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm môn KHTN phải xác định các nội dung như xác định hình thành mục tiêu, xác định và đảm bảo về các điều kiện, nguồn lực của tổ chức để đạt được mục tiêu và cuối cùng là quyết định xem hoạt động nào là cần thiết để đạt được những mục tiêu đặt ra.

Để xây dựng kế hoạch quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN, người quản lý cần tiến hành thực hiện các nội dung công việc sau:

- Xây dựng kế hoạch quản lý dạy học trải nghiệm môn KHTN trên cơ sở đánh giá thực trạng của nhà trường: Kế hoạch dạy học trải nghiệm môn KHTN xây dựng phải phù hợp với điều kiện cụ thể của từng nhà trường, đáp ứng được các nhiệm vụ trọng tâm của từng năm học nhiệm vụ chính trị của địa phương.

- Xác định rõ thuận lợi, khó khăn trong việc dạy học trải nghiệm môn KHTN: Khi xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm môn KHTN cần chú ý đến yếu tố thuận lợi và không thuận lợi, xem xét khả năng của đội ngũ giáo viên, của các lực lượng phối hợp, tình hình học sinh, điều kiện cơ sở vật chất,...

- Kế hoạch đổi mới về: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức dạy học trải nghiệm môn KHTN thể hiện được sự khác biệt, mới lạ so với các chương trình cũ, đã thực hiện trước đó nhưng đảm bảo theo yêu cầu chương trình giáo dục hiện hành.

- Kế hoạch về nguồn lực, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên đáp ứng yêu cầu của dạy học trải nghiệm môn KHTN: Trong kế hoạch cần xây dựng nội dung bồi dưỡng nhằm nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của đội ngũ giáo viên đáp ứng được yêu cầu của dạy học trải nghiệm môn KHTN.

- Dự trù kinh phí, điều kiện phương tiện và CSVC phục vụ cho dạy học trải nghiệm môn KHTN.

- Xây dựng kế hoạch trải nghiệm môn KHTN theo năm học, theo kì, theo tháng: Lựa chọn được những dạy học trải nghiệm môn KHTN cần tiến hành theo chủ đề của tuần, tháng, kỳ, năm học của các chủ đề trong môn KHTN sao cho

phù hợp, và cách thức tiến hành,...

1.4.2. Tổ chức thực hiện dạy học trải nghiệm môn Khoa học tự nhiên ở trường trung học cơ sở

Tổ chức là quá trình hình thành các quan hệ và cấu trúc các quan hệ giữa các thành viên, giữa các bộ phận trong nhà trường nhằm tạo cơ chế đảm bảo sự phối hợp, điều phối tốt các nguồn lực, các điều kiện cho việc hiện thực hoá mục tiêu đã đề ra của kế hoạch

Tổ chức thực hiện hoạt động DHTN môn KH Tự nhiên sau khi đã lập xong kế hoạch, đó là lúc cần phải chuyển hóa những ý tưởng thành hiện thực. Tổ chức thực hiện hoạt động dạy học quá trình hình thành nên cấu trúc các quan hệ giữa các thành viên, giữa các bộ phận trong nhà trường để giúp họ thực hiện thành công các kế hoạch và đạt được mục tiêu tổng thể của nhà trường về HĐDH. Vì vậy các thành viên và các bộ phận cần được giải thích mục tiêu, yêu cầu của kế hoạch DH; thảo luận biện pháp thực hiện kế hoạch; sắp xếp bố trí nhân sự, phân công trách nhiệm QL, huy động cơ sở vật chất, tài chính; định rõ tiến trình, tiến độ thực hiện, thời gian bắt đầu, thời hạn kết thúc.

Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học theo hướng trải nghiệm là sự xếp, bố trí những hoạt động, những con người một cách khoa học, hợp lý, phối hợp các bộ phận để tạo ra tác động tích hợp. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học trải nghiệm môn KHTN cho học sinh THCS có liên quan mật thiết đến việc tổ chức hoạt động học tập văn hoá, rèn luyện đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh trong nhà trường. Tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học trải nghiệm môn KTHTN gồm:

- Phân công Ban giám hiệu phụ trách chuyên môn: Để điều hành hoạt động, phối hợp, tổng hợp các điều kiện nhân lực - vật lực - tài lực và các điều kiện cho hoạt động tiến hành thuận lợi.

- Tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên dạy học trải nghiệm môn KHTN: Bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học trải nghiệm cho giáo viên nếu thấy cần thiết, huy động và phân phối các nguồn lực để tiến hành tổ chức dạy học trải nghiệm cho học sinh. Việc huy động