Vài Nét Về Chương Trình Giáo Dục Phổ Thông Và Môn Học Tự Chọn Trong Chương

Trên thực tế, việc chỉ đạo, tổ chức hoạt động BD phát triển NLDH cho GV là trách nhiệm của hiệu trưởng. Nhưng muốn thực hiện được trọng trách ấy, hiệu trưởng phải dựa vào các TCM trong nhà trường, thông qua các TCM để triển khai các hoạt động giáo dục cũng như các hoạt động BD NLDH cho GV của nhà trường. Như vậy TCM vừa là nơi diễn ra các hoạt động bồi dưỡng NLDH cho giáo viên, vừa có thể được coi là “phương tiện” để hiệu trưởng thực hiện các hoạt động BD NLDH cho giáo viên tại nhà trường. Hoạt động quản lý bồi dưỡng NLDH các môn tự chọn cho GV cũng nằm trong hoạt động BD NLDH nói chung cho GV ở các trường THPT. Do đó, ta có thể khẳng định, Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm về hoạt động bồi dưỡng NLDH các môn tự chọn cho GV.

1.2.6. Chủ đề tự chọn trong môn học

Chủ đề tự chọn trong môn học là các nội dung cơ bản được lựa chọn trong môn học tự chọn để giảng dạy cho học sinh nhằm củng cố, nâng cao hoặc bổ sung kiến thức, rèn luyện kĩ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào hoạt động thực tiễn của học sinh.

Quản lý bồi dưỡng NLDH các môn tự chọn cho GV là quá trình thực hiện các công việc xây dựng kế hoạch BD các môn tự chọn (bao gồm cả xác định mục tiêu cụ thể, chế định kế hoạch, quy định tiêu chuẩn đánh giá và thể chế hóa), sắp xếp tổ chức (bố trí tổ chức, phối hợp nhân sự, phân công công việc, điều phối nguồn lực tài chính và kĩ thuật…), chỉ đạo, điều hành, kiểm soát và đánh giá kết quả, sửa chữa sai sót (nếu có) hoạt động DH để bảo đảm hoàn thành mục tiêu nâng cao NLDH cho GV của nhà trường đã đề ra.

1.3. Dạy học các môn tự chọn ở trường THPT

1.3.1. Vài nét về chương trình giáo dục phổ thông và môn học tự chọn trong chương trình

Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành được Bộ GD&ĐT ban hành kèm theo quyết định số 16/2006/QĐ-BGDĐT ngày 05-5-2006 chia làm ba cấp học: cấp tiểu học, cấp THCS và cấp THPT. Cấp THPT bao gồm ba lớp học: lớp 10, lớp 11, lớp 12.

Trong đó, cấp THPT thực chương trình phân ban theo đề án của Bộ GD-ĐT, gồm có ba ban được tổ chức trong các trường THPT là Ban Khoa học Tự nhiên (với 4

môn Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học), Ban Khoa học Xã hội - Nhân văn (với 4 môn Ngữ văn, Lịch sử, Địa lý, Ngoại ngữ) và Ban Cơ sở (dạy và học theo chương trình chuẩn đối với tất cả các môn).

Với ba ban này, chương trình THPT được sắp xếp lại, bao gồm chương trình chuẩn cho tất cả các môn học và chương trình nâng cao cho 8 môn phân hóa, đó là các môn: Toán học, Vật lý, Hóa học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa, Ngoại ngữ. Mức độ chênh lệch kiến thức giữa các môn nâng cao so với chương trình chuẩn là 20%. Đối với 8 môn nâng cao này sẽ có 2 bộ sách giáo khoa (SGK) tương ứng cho hai ban, riêng đối với Ban Cơ sở, học sinh sẽ dùng SGK theo chương trình chuẩn cho tất cả các môn học. Tuy nhiên, học sinh học Ban Cơ sở có thể sử dụng sách nâng cao cho một số môn do nhà trường quyết định dựa trên nhu cầu của học sinh và điều kiện của nhà trường.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 120 trang tài liệu này.

Trong kế hoạch dạy học của Ban Cơ sở có 4 tiết dạy học tự chọn/tuần, học sinh Ban Cơ sở có thể sử dụng số tiết dạy học tự chọn này để chọn lọc từ 1 - 3 môn trong số 8 môn nâng cao. Các trường sẽ tự quyết định các ban có trong trường mình căn cứ vào nguyện vọng của học sinh, điều kiện cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và khả năng tổ chức của nhà trường.

1.3.2. Dạy học tự chọn ở trường THPT

1.3.2.1. Mục tiêu của dạy học tự chọn

Dạy học tự chọn nhằm đáp ứng hiểu biết nâng cao hoặc mở rộng kiến thức các môn học; cung cấp những hiểu biết và kỹ năng ban đầu như là nhập môn các khoa học hoặc ngành nghề; giúp học sinh có những thông tin định hướng tiếp cận nghề nghiệp sau THPT.

Mục tiêu dạy học tự chọn được nêu rõ trong công văn số 7092/BGDĐT- GDTrH, ngày 10 tháng 08 năm 2006: “Góp phần thực hiện dạy học phân hoá, trên cơ sở bảo đảm một mặt bằng chuẩn kiến thức phổ thông thống nhất, thực hiện phân hoá nhằm đáp ứng nguyện vọng, phát triển năng lực và hướng nghiệp cho học sinh. Dạy học phân hoá ở cấp THCS thực hiện bằng dạy học tự chọn, ở cấp THPT thực hiện bằng kết hợp phân ban với dạy học tự chọn” [3].

1.3.2.2. Yêu cầu của dạy học tự chọn

Dạy học tự chọn cần đáp ứng được các yêu cầu:

- Một là: Củng cố, hệ thống hoá, khai thác sâu nội dung kiến thức, kỹ năng của chương trình các môn học và hoạt động giáo dục.

- Hai là: Bảo đảm dạy học sát đối tượng, rèn luyện năng lực tự học, tự nghiên cứu, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

- Ba là: Kế hoạch dạy học tự chọn phải khả thi, thiết thực, bám sát Mục tiêu, phù hợp với điều kiện đội ngũ giáo viên và cơ sở vật chất của nhà trường.

- Bốn là: Thực hiện nghiêm túc thời lượng dạy học theo quy định trong Kế hoạch giáo dục, không được tự ý giảm nhẹ hoặc gây quá tải trong dạy học tự chọn.

1.3.2.3. Đối tượng, cách thức, tài liệu dạy học tự chọn

- Đối tượng dạy học tự chọn là học sinh THPT.

- Về cách thức dạy học tự chọn, trong công văn số: 8227/BGDĐT-GDTrH, ngày 06 tháng 8 năm 2007, về việc Hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ GDTrH năm học 2007 - 2008, Bộ GD&ĐT đã quy định dạy học tự chọn: Đối với Ban Cơ sở (còn gọi là Ban Cơ bản), sử dụng thời lượng dạy học tự chọn theo một trong hai cách sau đây:

Cách 1: Dạy học từ 1 đến 3 môn nâng cao trong số 8 môn có nội dung nâng cao (Toán, Vật lí, Hoá học, Sinh học, Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Ngoại ngữ). Các môn này có thể dạy theo SGK nâng cao hoặc SGK chương trình chuẩn kết hợp với các chủ đề tự chọn nâng cao. Thời lượng dạy học tự chọn còn lại dành để dạy các chủ đề bám sát.

Cách 2: Dạy tất cả các môn theo SGK chương trình chuẩn và chủ đề bám sát của các môn học có trong Kế hoạch giáo dục.

Từ hướng dẫn trên, các trường THPT ở huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng đã vận dụng cách thứ hai vào dạy học tự chọn, tức là dạy học tự chọn theo các môn có chủ đề tự chọn. Vì thế luận văn cũng chỉ nói tới hoạt động QL BDNL dạy học tự chọn theo các môn có chủ đề tự chọn.

- Tài liệu dạy học tự chọn: Tài liệu tự chọn do Bộ GD&ĐT ban hành; tài liệu tự chọn do các địa phương tổ chức biên soạn theo hướng dẫn của Bộ GD&ĐT (tổ chức biên soạn, thẩm định và báo cáo về Bộ trước khi sử dụng); sách giáo khoa, sách tham khảo và các thiết bị, phương tiện, băng, đĩa hình giáo khoa (theo từng chủ đề).

1.3.2.4. Phương pháp dạy học tự chọn

Để đạt được Mục tiêu dạy học tự chọn, cần thực sự đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, rèn luyện năng lực tự học, tự nghiên cứu, phân tích, suy luận, sát với từng loại đối tượng học sinh. Giáo viên tổ chức cho học sinh thực hiện các hoạt động để thu thập và xử lý thông tin, phát hiện các vấn đề đặt ra từ thực tiễn để giải quyết.

Phương pháp dạy học các môn học tự chọn về cơ bản như các môn học khác. Phương pháp dạy các chủ đề tự chọn nâng cao phải đáp ứng yêu cầu bổ sung, nâng cao kiến thức, khai thác sâu chương trình, rèn luyện kỹ năng và năng lực tư duy sáng tạo cho học sinh. Phương pháp dạy học các chủ đề tự chọn bám sát phải tập trung củng cố, hệ thống hoá kiến thức, làm rõ các nội dung khó nhằm giúp học sinh nắm vững kiến thức và rèn luyện kỹ năng để đạt được yêu cầu về chuẩn kiến thức, kỹ năng của chương trình.

1.3.2.5. Hướng dẫn học sinh lựa chọn môn học, chủ đề; tổ chức hình thức dạy học tự chọn và địa điểm dạy học tự chọn

- Căn cứ vào danh mục môn học và chủ đề tự chọn, các trường hướng dẫn học sinh lựa chọn các môn và các chủ đề tự chọn sao cho phù hợp, thiết thực với đa số học sinh; có giáo viên của trường hoặc giáo viên thỉnh giảng giảng dạy, có đủ cơ sở vật chất để phục vụ giảng dạy, học tập.

- Hiệu trưởng các trường quy định số lượng học sinh của mỗi lớp cho phù hợp với khả năng bố trí giáo viên và cơ sở vật chất của nhà trường.

- Tùy theo nội dung dạy học tự chọn, có thể sử dụng các hình thức tổ chức dạy học cho phù hợp sau đây: Dạy học tự chọn theo lớp; Chia thành nhóm, học sinh tự thực hiện theo nhóm dưới sự hướng dẫn của giáo viên; Tổ chức hoạt động tham quan, tìm hiểu thực tế, viết báo cáo và cho học sinh trình bày kết quả thu được.

- Tùy theo hình thức mà lựa chọn địa điểm dạy học tự chon cho phù hợp: Phòng học, Phòng học, phòng truyền thống, phòng học bộ môn, phòng thí nghiệm, thư viện, phòng nghe nhìn (phòng đa năng) và phòng máy vi tính; Xưởng trường, vườn trường, nhà tập đa chức năng và sân bãi tập; Công trường, nhà máy, danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, di tích văn hoá, câu lạc bộ, thư viện, sân vận động, nhà thi đấu, bảo tàng,…

1.3.2.6. Một số quy định cụ thể của dạy học tự chọn

- Về số tiết: Ban Cơ bản là 4 tiết/ tuần.

- Ban Cơ bản khi dạy chủ đề tự chọn: Sử dụng tài liệu tự chọn chủ đề bám sát của các môn học có trong Kế hoạch giáo dục; Chọn các chủ đề nâng cao, bám sát thuộc các môn học có trong Kế hoạch giáo dục. Học sinh có thể căn cứ năng lực học tập, nguyện vọng và hướng dẫn của nhà trường để đăng ký lựa các môn học và chủ đề tự chọn nhằm đảm bảo thời lượng dạy học tự chọn theo quy định đối với từng lớp.

- Giáo viên dạy môn học và chủ đề tự chọn:

+ Giáo viên các trường THPT có trách nhiệm tham gia dạy các chủ đề tự chọn theo sự phân công của nhà trường.

+ Có thể mời giáo viên thỉnh giảng là các nhà quản lý, nhà giáo, nhà khoa học, cán bộ kỹ thuật có đủ phẩm chất, năng lực, sức khoẻ đáp ứng yêu cầu dạy học tự chọn. Giáo viên dạy vượt giờ quy định (trong đó có giờ dạy tự chọn), được chi trả tiền thù lao vượt giờ tiêu chuẩn theo chế độ hiện hành.

- Việc kiểm tra đánh giá kết quả dạy học tự chọn thực hiện theo Quy chế mới về đánh giá, xếp loại hạnh kiểm, học lực của học sinh THCS và THPT của Bộ GD&ĐT áp dụng từ năm học 2005 - 2006.

1.4. Những yêu cầu về năng lực dạy học các môn tự chọn của giáo viên trường THPT

1.4.1. Năng lực xây dựng kế hoạch dạy học

Kế hoạch dạy học là chuỗi những dự định, dự kiến các bài học, các công việc mà người giáo viên dựa trên những quy định cụ thể với những mục tiêu, cách thức, trình tự, thời gian tiến hành nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ năm học.

Năng lực xây dựng kế hoạch DH của GV là năng lực dự kiến về những công việc sẽ làm trong năm học, với mục tiêu, cách thức, trình tự, thời hạn tiến hành cụ thể, nhằm thực hiện những ý đồ phát triển của cá nhân phù hợp với mục tiêu phát triển của TCM, của nhà trường và được thể hiện bằng bản kế hoạch DH.

Từ đó, năng lực xây dựng kế hoạch DH bao gồm:

- Năng lực xác định các nguồn lực cần thiết cho việc xây dựng kế hoạch dạy học.

- Năng lực xác định mục tiêu dạy học.

- Năng lực lựa chọn, sắp xếp, bổ sung nội dung DH từ SGK và các nguồn tài liệu.

- Năng lực xác định, lựa chọn, phối hợp PPDH phù hợp.

- Năng lực sắp xếp nội dung, thời gian cho kế hoạch dạy học trong HK, năm học.

- Năng lực thiết kế kế hoạch dạy học môn học, kế hoạch bài dạy (giáo án).

- Năng lực xây dựng, bảo quản, sử dụng hồ sơ dạy học.

1.4.2. Năng lực triển khai các hoạt động dạy học tự chọn

Năng lực triển khai các hoạt động DH tự chọn là năng lực áp dụng các hình thức tổ chức DH, sử dụng kĩ thuật DH, PPDH tích cực phù hợp với đặc trưng bộ môn, với từng bài dạy và trên từng đối tượng HS.

Năng lực triển khai các hoạt động DH bao gồm:

- Năng lực tổ chức được các hình thức hoạt động phù hợp với mục tiêu bài học và hướng dẫn HS thực hiện, thông qua đó chiếm lĩnh mục tiêu DH;

- Năng lực sử dụng hợp lí, linh hoạt các hình thức tổ chức DH, PP, phương tiện, công cụ DH đã lựa chọn trong kế hoạch DH nhằm giúp HS đạt mục tiêu DH một cách hứng thú;

- Năng lực sử dụng các nguồn lực khác nhau, trong đó có các phương tiện công nghệ để học tập, nâng cao trình độ chuyên môn và nghiệp vụ, năng lực tự làm và sử dụng phương tiện DH;

- Năng lực QL lớp học, thu hút được HS tham gia tích cực vào các hoạt động trên lớp.

1.4.3. Năng lực kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh hoạt động dạy học tự chọn

Năng lực kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh hoạt động DH tự chọn là năng lực quan sát, nhận xét các hoạt động học tập, xác định kết quả học tập của HS trên cơ sở đối chiếu với chuẩn kiến thức, kĩ năng và yêu cầu về thái độ của người học quy định tại chương trình GD phổ thông, giúp cho việc điều chỉnh kịp thời các hoạt động dạy, hoạt động học một cách hiệu quả. Kiểm tra và đánh giá là hai khâu không thể tách rời và thống nhất trong hoạt động DH.

Năng lực kiểm tra, đánh giá điều chỉnh hoạt động DH tự chọn bao gồm:

- Năng lực xây dựng kế hoạch kiểm tra đánh giá cho cả môn học, từng học kì, từng tuần học;

- Năng lực tổ chức các hoạt động tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của HS;

- Năng lực sử dụng các hình thức đánh giá thường xuyên như một PPDH, duy trì động lực HS trong suốt quá trình học môn học;

- Năng lực lập sổ theo dõi sự tiến bộ của HS sau mỗi đơn vị nội dung học tập, mỗi kì kiểm tra, có các biện pháp động viên kịp thời mỗi tiến bộ, hướng dẫn HS vượt qua khó khăn để liên tục tiến bộ trong suốt quá trình học.

Từ đó ta thấy NLDH các môn tự chọn của người giáo viên là một yếu tố quan trọng đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục hiện nay.

1.5. Bồi dưỡng năng lực dạy học tự chọn cho giáo viên THPT

1.5.1. Nội dung bồi dưỡng năng lực dạy học tự chọn cho giáo viên

NLDH cho GV được hình thành và phát triển trong thời gian đào tạo tại các trường Sư phạm và tiếp tục được phát triển thông qua quá trình rèn luyện, BD theo những nội dung xác định. Nội dung BD NLDH có ảnh hưởng quyết định đến chất lượng giảng dạy, phải thể hiện được tính toàn diện trong quá trình thực hiện mục tiêu BDGV, cụ thể là NL xây dựng kế hoạch dạy học, NL triển khai các hoạt động DH, NL kiểm tra, đánh giá điều chỉnh quá trình DH.

Với việc xác định nội dung BD như vậy, chúng ta thực hiện chương tr nh bồi dưỡng NLDH ở trường THPT tập trung vào nội dung cụ thể như sau:

- Nội dung bồi dưỡng năng lực xây dựng kế hoạch dạy học. Để nâng cao năng lực xây dựng kế hoạch DH cần BDGV những kiến thức về mục tiêu DH; nội dung DH; PP, phương tiện DH; hình thức tổ chức DH; tiến trình DH; các nguồn lực phục vụ DH; các tình huống có thể xảy ra trong tiến trình DH và cách giải quyết chúng;... BDGV các kĩ năng cần thiết: Kĩ năng phân tích bối cảnh DH bằng công cụ thích hợp; Kỹ thuật xác định và diễn đạt mục tiêu DH; kỹ năng lựa chọn nội dung, PP, phương tiện, kỹ thuật và qui trình DH, kỹ năng phát hiện và giải quyết vấn đề trong dạy học; kỹ năng thiết kế công cụ kiểm tra đánh giá HS... Về thái độ: Cần BDGV có thái độ chủ động, nghiêm túc, cẩn thận, tỉ mỉ trong xây dựng kế hoạch DH.

- Nội dung bồi dưỡng năng lực triển khai các hoạt động dạy học. Để nâng cao NL triển khai các hoạt động dạy học cần BDGV những kiến thức về: yêu cầu của sử dụng KTDH, PPDH tích cực phù hợp với đặc trưng bộ môn; đặc điểm và nội dung của các HTDH, định hướng cải tiến và cách sử dụng phương tiện dạy học; Phát hiện và giải quyết vấn đề phát sinh trong thực tiễn dạy học. GV cần được BD những kĩ năng về sử dụng KTDH, PPDH và triển khai phối hợp các hình thức tổ chức DH, kỹ

năng vận dụng qui trình hợp lý trong giải quyết các vấn đề nảy sinh trong quá trình DH; Bên cạnh đó phải BDGV các kĩ năng hỗ trợ như: kĩ năng quản lí thời gian, kĩ năng quản lí nhóm làm việc, kĩ năng giao tiếp ứng xử, kĩ năng tạo động lực, kĩ năng giải quyết xung đột...

- Nội dung bồi dưỡng năng lực kiểm tra đánh giá, điều chỉnh quá trình dạy học. Để nâng cao năng lực kiểm tra, đánh giá, điều chỉnh quá trình DH cần BDGV những kiến thức về vai trò, mục tiêu, chuẩn đánh giá; nội dung và yêu cầu của các PP đánh giá, các công cụ đánh giá; qui trình kiểm tra, đánh giá, xử lý thông tin trong kiểm tra, đánh giá. BDGV những kĩ năng lựa chọn và xác định mục tiêu kiểm tra đánh giá HS theo từng bài dạy, môn học, liên môn học; vận dụng qui trình kiểm tra đánh giá; khả năng đánh giá định tính, định lượng kết quả học tập của HS, cách xử lí và sử dụng thông tin trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS để điều chỉnh việc dạy, việc học... Về thái độ, cần BD cho GV có thái độ khách quan, khoa học, dân chủ, thân thiện trong đánh giá HS.

1.5.2. Hình thức bồi dưỡng năng lực dạy học tự chọn cho giáo viên

Việc bồi dưỡng NLDH cho GV cần đa dạng để giúp mọi GV tiếp cận tốt với hoạt động BD. Có thể kể đến các hình thức sau:

- BD qua các lớp tập huấn do cấp trên tổ chức. Thời gian BD tập trung thường không quá dài. Để hoạt động BD theo hình thức này có hiệu quả phải chuẩn bị tài liệu BD đầy đủ, cung cấp cho GV trước thời gian tập trung để GV nghiên cứu tìm hiểu. Thông qua thời gian khóa BD, xác định các vấn đề trọng tâm, hướng dẫn GV vận dụng thông qua tổ chức hoạt động thực hành hay giải đáp các thắc mắc cho GV.

- Sinh hoạt chuyên môn tại TCM: SHCM là cách thức hiệu quả để bồi đắp kiến thức và phương pháp DH cho GV, xây dựng tinh thần đồng đội và thói quen làm việc theo nhóm của TCM, cùng nhau hướng đến mục tiêu đã định.

- Dự giờ đồng nghiệp, trao đổi kinh nghiệm giảng dạy. Hoạt động dự giờ là một khâu quan trọng của đổi mới SHCM, là cơ sở để GV có cách nhìn mới, nhận ra các vấn đề liên quan đến công việc của bản thân và của đồng nghiệp.

- Tham gia thao giảng. Trong một năm học, các nhà trường thường tổ chức các đợt thao giảng theo kế hoạch đầu năm hoặc gắn liền với những hoạt động có ý nghĩa