Những Nội Dung Cơ Bản Về Phát Triển Bền Vững Du Lịch

Môi trường bền vững: Khía cạnh môi trường trong PTBV đòi hỏi chúng ta duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ môi trường tự nhiên với sự khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên phục vụ lợi ích con người nhằm mục đích duy trì mức độ khai thác những nguồn tài nguyên ở một giới hạn nhất định cho phép môi trường tiếp tục hỗ trợ điều kiện sống cho con người và các sinh vật sống trên trái đất.

Hình 2.1: Mô hình phát triển bền vững

b, Khái niệm về phát triển bền vững du lịch

Khái niệm phát triển bền vững du lịch không tách rời khái niệm PTBV. Du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp, sự phát triển của DL phụ thuộc rất nhiều vào tài nguyên và môi trường, sự phát triển DL và sự PTBV chung của xã hội có sự tác động biện chứng lẫn nhau. Vì trên thực tế phát triển bền vững du lịch và PTBV đều có liên quan đến môi trường, môi trường về tự nhiên, kinh tế, văn hóa, chính trị, xã hội... Du lịch bền vững là một xu thế phát triển tất yếu.

PTBV là việc quản lý toàn bộ các thành phần cấu thành ngành du lịch đảm bảo phát triển cân bằng để có thể mang lại những kết quả có lợi về kinh tế, xã hội mang tính lâu dài mà không gây ra những tổn hại cho môi trường tự nhiên và bản sắc văn hoá của du lịch. Quá trình phát triển du lịch phải kết hợp hài hoà nhu cầu của hiện tại và tương lai, nhằm mục đích bảo tồn và tái tạo nguồn tài nguyên thiên nhiên, giữ gìn và phát huy bảo sắc văn hoá dân tộc.

Khái niệm “du lịch bền vững” (Sustainable Tourism) xuất hiện được đưa ra bởi IUCN (1996)., được nhiều quốc gia và hiệp hội du lịch lớn trên thế giới ủng hộ. “Du lịch bền vững là việc di chuyển và tham quan đến các vùng tự nhiên một cách có trách nhiệm với môi trường để tận hưởng và đánh giá cao tự nhiên, các đặc điểm văn hóa kèm theo (có thể là cả trong quá khứ và hiện tại) theo cách khuyến cáo về bảo tồn, có tác động thấp từ du khách và mang lại những lợi ích cho sự tham gia chủ động về kinh tế - xã hội của cộng đồng địa phương.” [98]

Còn theo Hens. L (1998) thì:“Du lịch bền vững đòi hỏi phải quản lý tất cả các dạng tài nguyên theo cách nào đó để chúng ta có thể đáp ứng các nhu cầu kinh tế, xã hội và thẩm mỹ trong khi vẫn duy trì được bản sắc văn hoá, các quá trình sinh thái cơ bản, đa dạng sinh học và các hệ đảm bảo sự sống”. Định nghĩa này mới chỉ chú trọng đến công tác quản lý tài nguyên du lịch để cho du lịch được phát triển bền vững”. [94, tr.105]

Một khái niệm khác theo Machado (2003), khái niệm du lịch bền vững là: “Các hình thức du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của khách du lịch, ngành du lịch và cộng đồng địa phương nhưng không ảnh hưởng tới khả năng đáp ứng như cầu của các thế hệ mai sau. Du lịch khả thi về kinh tế nhưng không phá hủy tài nguyên mà tương lai của du lịch phụ thuộc vào đó, đặc biệt là môi trường tư nhiên và kết cấu xã hội của cộng đồng địa phương”. Định nghĩa này tập trung vào tính bền vững của các hình thức du lịch (sản phẩm du lịch).[100, tr.10]

Một khái niệm về phát triển du lịch trên quan điểm phát triển bền vững của tác giả La Nữ Ánh Vân (2012):“Là việc phát triển các hoạt động du lịch có trách nhiệm, có tác dụng giáo dục nhằm phát triển cân đối, hài hòa giữa kinh tế, xã hội và môi trường đáp ứng các nhu cầu hiện tại của khách du lịch và người dân bản địa đồng thời đảm bảo cho sự phát triển du lịch trong tương lai”. [76, tr.31]

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 223 trang tài liệu này.

Trong Luật Du lịch Việt Nam 2017 đã đưa ra khái niệm:“Phát triển du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong tương lai.” [46,tr.02]

Tác giả Nguyễn Anh Dũng (2018) cũng đưa ra một khái niệm về Phát triển bền vững du lịch: “Là sự phát triển du lịch đáp ứng được các nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch của các thế hệ tương lai.” [22, tr.33]

Qua các nghiên cứu của nhiều tác giả nêu trên có thể thấy xuất hiện các khái niệm về “Du lịch bền vững”; “Phát triển du lịch trên quan điểm phát triển bền vững”; “Phát triển du lịch bền vững” và “Phát triển bền vững du lịch”. Mặc dù, chưa có sự thống nhất về khái niệm, nhưng có chỉ ra nội hàm của các khái niệm đều có điểm chung là: Quá trình phát triển có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý, hài hòa giữa

ba mặt của sự phát triển, bền vững về kinh tế, bền vững về môi trường và bền vững về văn hóa xã hội.

Đồng quan điểm và kế thừa những nghiên cứu trên, tác giả đề xuất một khái niệm về “Phát triển bền vững du lịch” như sau:“Là việc phát triển một cách bền vững ngành du lịch. Hoạt động du lịch phải phát triển về số lượng, qui mô, chất lượng đáp ứng được các nhu cầu hiện tại mà đồng thời phải tối ưu hóa được lợi ích kinh tế tại địa phương; bảo vệ môi trường tự nhiên và bản sắc văn hoá; cân bằng được kết cấu xã hội của cộng đồng địa phương”. Khái niệm trên sẽ được tác giả sử dụng xuyên suốt trong toàn bộ luận án.

2.1.2. Mục tiêu phát triển bền vững du lịch

Để PTBVDL trước hết cần phải xác định được các mục tiêu cơ bản. Những mục tiêu cơ bản của PTBVDL như sau:‌

Hiệu quả kinh tế: Đảm bảo tính hiệu quả kinh tế và tính cạnh tranh để các doanh nghiệp và các điểm du lịch có khả năng tiếp tục phát triển phồn thịnh và đạt lợi nhuận lâu dài.

Phát triển cho địa phương: Tăng tối đa đóng góp của du khách đối với sự phát triển thịnh vượng của nền kinh tế địa phương tại các điểm du lịch, khu du lịch, bao gồm phần tiêu dùng của khách du lịch được giữ lại tại địa phương.

Tạo ra việc làm và nâng cao mức thu nhập: Tăng cường số lượng và chất lượng việc làm tại địa phương do ngành du lịch tạo ra và được ngành du lịch hỗ trợ.

Công bằng xã hội: Cần có sự phân phối lại lợi ích kinh tế và xã hội thu được từ hoạt động du lịch một cách công bằng và rộng rãi cho tất cả những người trong cộng đồng đáng được hưởng. Không có sự phân biệt đối xử về giới và các mặt khác.

Đáp ứng sự thoả mãn của khách du lịch: Cung cấp phong phú những dịch vụ an toàn, chất lượng thoả mãn tối đa các nhu cầu của du khách.

Nâng cao vai trò chức năng của đơn vị tổ chức du lịch: Thu hút và trao quyền cho cộng đồng địa phương xây dựng kế hoạch và đề ra các quyết định về quản lý và phát triển du lịch, có sự tham khảo tư vấn của các bên liên quan.

An sinh xã hội: Duy trì và tăng cường chất lượng cuộc sống của người dân địa phương, bao gồm cơ cấu tổ chức xã hội và cách tiếp cận các nguồn tài nguyên, hệ thống hỗ trợ đời sống, tránh làm suy thoái và khai thác quá mức môi trường cũng như xã hội dưới mọi hình thức.

Bảo tồn các giá trị văn hoá: Tôn trọng và tăng cường giá trị các di sản lịch sử, bản sắc văn hoá dân tộc, truyền thống và những bản sắc đặc biệt của cộng đồng dân cư địa phương tại các điểm du lịch

Bảo vệ tự nhiên: Duy trì và nâng cao chất lượng của cảnh vật, kể cả ở nông thôn cũng như thành thị, tránh để môi trường xuống cấp.

Sử dụng hiệu quả của các nguồn lực: Giảm thiểu mức sử dụng những nguồn tài nguyên quý hiếm và không thể tái tạo được trong việc phát triển và triển khai các cơ sở, phương tiện và dịch vụ du lịch.

Bảo vệ môi trường: Giảm thiểu ô nhiễm không khí, nước, đất và rác thải từ du khách và các hãng du lịch.

Từ đó, có thể tổng kết mục tiêu của phát triển bền vững du lịch là:

- Phát triển bền vững về kinh tế: Tức là thu nhập phải lớn hơn chi phí, đạt được sự tăng trưởng cao, ổn định trong thời gian dài, tối ưu hoá đóng góp của ngành du lịch cho thu nhập quốc dân góp phần thúc đẩy các ngành kinh tế khác phát triển.

- Phát triển bền vững về môi trường: Phải sử dụng, bảo vệ tài nguyên và môi trường theo hướng tiết kiệm, bền vững, đảm bảo sự tái tạo và phục hồi của tài nguyên, nâng cao chất lượng của tài nguyên và môi trường, thu hút cộng đồng và du khách vào các hoạt động bảo tồn, tôn tạo tài nguyên.

- Phát triển bền vững về xã hội: Thu hút cộng đồng tham gia vào các hoạt động du lịch, tạo nhiều việc làm góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của cộng đồng địa phương, tăng cường tính công bằng xã hội, đa dạng hoá, nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch, đáp ứng tối đa nhu cầu của du khách.

2.2. Những nội dung cơ bản về phát triển bền vững du lịch

PTBVDL bao hàm 3 nội dung (trụ cột) chính: Phát triển bền vững kinh tế - xã hội, thúc đẩy tiến bộ, công bằng xã hội ngày càng cao và gắn liền với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa bản địa; đồng thời phát triển bền vững về môi trường, phát triển du lịch phải gắn liền với bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, phát triển các tài nguyên có khả năng tái sinh, bảo vệ môi trường sinh thái.‌

2.2.1. Phát triển bền vững du lịch về kinh tế

Tăng trưởng kinh tế kinh tế bền vững của ngành du lịch là sự tăng lên về giá trị tăng thêm của ngành du lịch một cách hợp lý, ổn định dài hạn và có chất lượng trên cơ sở khai thác hiệu quả, hợp lý tài nguyên du lịch và các nguồn lực khác của‌

địa phương nhằm thỏa mãn các nhu cầu đa dạng của khách du lịch. Nội dung này được thể hiện qua những khía cạnh sau:

- Một là tốc độ phát triển du lịch phải tăng thêm và ổn định trong dài hạn: Tốc độ phát triển là mục tiêu quan trọng hàng đầu đối với mỗi địa phương và quốc gia. Đây cũng là điều kiện cơ bản để thực hiện các mục tiêu khác của PTBV. Tuy nhiên, đối với mỗi ngành kinh tế ở mỗi địa phương và ở những giai đoạn phát triển khác nhau, mức tăng trưởng được xác định là hợp lý không giống nhau. Với ngành du lịch, các địa phương cần căn cứ vào các điều kiện cụ thể về nguồn lực phát triển đặc biệt là nguồn tài nguyên du lịch để xác định mục tiêu về tốc độ tăng trưởng của ngành du lịch cho phù hợp. Sự phù hợp được hiểu là giới hạn mà mục tiêu định ra nằm trong mức độ vừa đáp ứng yêu cầu gia tăng thêm được nguồn lực cần thiết cho việc thực hiện các mục tiêu khác của phát triển bền vững du lịch, vừa không quá cao đến mức tạo nên áp lực đòi hỏi phải đánh đổi tài nguyên và môi trường du lịch cho tăng trưởng, vừa không quá thấp ảnh hưởng tới tính phát triển của du lịch. Tốc độ phát triển du lịch được biểu hiện trên các chỉ số cơ bản như: Tổng doanh thu du lịch, tổng lượng khách...

- Hai là phát triển hệ thống các cở sở kinh doanh du lịch phù hợp với tốc độ phát triển chung của du lịch: Sự phát triển cơ sở kinh doanh du lịch thể hiện ở tốc độ tăng trưởng số lượng, quy mô cơ sở kinh doanh du lịch. Nếu như tốc độ phát triển du lịch tăng lên mà số lượng và quy mô các cơ sở kinh doanh du lịch không cùng phát triển thì đồng nghĩa với việc hoạt động kinh doanh của các cơ sở đang quá tải từ đó ảnh hưởng tới chất lượng dịch vụ, khả năng cung ứng tức thời và nếu tính trạng cung thấp hơn cầu thì còn ảnh hưởng tới giá của sản phẩm, dịch vụ du lịch. Do đó phát triển hệ thống các cở sở kinh doanh du lịch phù hợp với tốc độ phát triển chung của du lịch là nội dung về khía cạnh kinh tế trong PTBVDL.

- Ba là hiệu quả từ hoạt động du lịch ngày càng cao: Ngành du lịch hiện nay đem lại doanh thu rất lớn cho các địa phương, các quốc gia. Tuy nhiên, nó đòi hỏi sự đầu tư đồng bộ, có tính liên ngành, thời gian thu hồi vốn tương đối dài vì vậy hiệu quả trong hoạt động du lịch luôn mục tiêu của doanh nghiệp tại các địa phương, quốc gia. Các đặc điểm riêng của du lịch như sản phẩm chủ yêu là dịch vụ, mang tính vô hình, khó lượng hoá. Sản phẩm dịch vụ có đặc điểm được sản xuất và tiêu dùng đồng thời, không lưu kho và thay đổi theo nhu cầu của thị trường. Hiệu quả của hoạt động du lịch thường được đánh giá qua các chỉ số hoạt động kinh doanh như: Công suất sử dụng phòng, thời gian lưu trú của khách, mức chi tiêu bình

quân của khách,… Hiệu quả từ hoạt động du lịch nội dung của phát triển biền vững du lịch bởi vì nó phản ảnh trình độ quản lý, hiệu quả về kinh tế, chất lượng du lịch, rút ngắn thời gian thu hồi vố và tăng nguồn kinh phí cho các hoạt động xã hội và bảo vệ môi trường,

- Bốn là phát triển sản phẩm, dịch vụ du lịch đạt chất lượng cao và đáp ứng tối đa nhu cầu khách du lịch: Sản phẩm du lịch là các dịch vụ hàng hóa cung cấp cho người du lịch, được tạo nên bởi sự kết hợp của việc khai thác các yếu tố tự nhiên xã hội với việc sử dụng các nguồn lực: cơ sở vật chất kỹ thuật và lao động tại một cơ sở, một vùng hay một quốc gia nào đó. Với xu hướng phát triển của du lịch trên thế giới cùng với nhu cầu ngày càng cao của khách du lịch thì việc phát triển sản phẩm du lịch mới đạt chất lượng cao và đáp ứng tối đa nhu cầu khách du lịch là nội dung tất yếu trong việc PTBVDL. Sản phẩm du lịch thỏa mãn và làm hài lòng du khách. Tăng trưởng kinh tế đạt được trên cơ sở chiến lược thu hút và đáp ứng nhu cầu của khách du lịch được xây dựng và thực hiện theo hướng giành ưu tiên cho việc nâng chất lượng nguồn khách hơn là theo đuổi thuần túy số lượng khách du lịch để có được tăng trưởng. Thực hiện nội dung này sẽ giúp các địa phương, quốc gia thu hút được khách du lịch quay trở lại, thu hút được thị trường khách du lịch mới, tăng doanh thu từ việc chi tiêu của khách du lịch và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hiện nay.

- Năm là thu hút đầu tư phát triển du lịch: Du lịch là ngành kinh tế dịch vụ tổng hợp do đó hoạt động du lịch là ngành liên quan tới rất nhiều ngành khác. Đầu tư vào các ngành liên đới nói chung và đầu tư vào hoạt động du lịch là hoạt động cần rất nhiều vốn và thời gian thu hồi vốn rất lâu. Vì vậy cần phải có nhiều thành phần kinh tế tham gia vào quá trình đầu tư. Thêm vào đó doanh thu từ mỗi ngành có hiệu quả kinh tế khác nhau, nguồn thu được từ chi tiêu của khách du lịch mỗi lĩnh vực khác nhau dẫn đến một số lĩnh vực sức hút đầu tư thấp. Khiến phát triển du lịch không đạt được sự đồng bộ. Cần phải thấy rằng doanh nghiệp thường chỉ đầu tư vào hoạt động du lịch sau khi chính quyền địa phương có các chủ trương và đầu tư vào cơ sở hạ tầng. Mặt khác chính quyền địa phương có các nguồn thu về thuế từ các doanh nghiệp, và cư dân địa phương nhằm tiếp tục đầu tư cho các nội dung khác. Ngoài đầu tư cho hạ tầng du lịch, đầu tư phát triển du lịch còn bao gồm nhiều nội dung khách như: Quy hoạch phát triển, thực hiện các dự án tôn tạo, cải thiện môi trường, xúc tiến du lịch, phát triển nguồn nhân lực,...

2.2.2. Phát triển bền vững du lịch gắn với các vấn đề xã hội

- Một là phát triển du lịch phải tạo cơ hội việc làm, tăng thu nhập cho người lao động và người dân, góp phần tích cực xóa đói giảm nghèo ở địa phương: Trên bình diện chung, hoạt động du lịch có tác dụng làm biến đổi cán cân thu chi của đất nước. Du khách quốc tế mang ngoại tệ vào đất nước có địa điểm du lịch, làm tăng thêm nguồn thu ngoại tệ của đất nước đó. Ngược lại, phần chi ngoại tệ sẽ tăng lên đối với những quốc gia có nhiều người đi du lịch ở nước ngoài. Trong phạm vi một quốc gia, hoạt động du lịch làm cho hoạt động luân chuyển tiền tệ, hàng hoá, điều hoà nguồn vốn từ vùng kinh tế phát triển sang vùng kinh tế kém phát triển hơn, kích thích sự tăng trưởng kinh tế ở các vùng sâu, vùng xa…. Phát triển bền vững du lịch thu hút và ưu tiên tạo việc làm cho lao động địa phương trong các dự án kinh doanh du lịch, tăng thu nhập cho các chủ thể tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch. Không những vậy nó còn tạo tác động lan tỏa, thúc đẩy các ngành, lĩnh vực kinh tế khác phát triển, tạo ra nhiều cơ hội việc làm và đòi hỏi chất lượng của nhiều sản phẩm tăng theo. Từ đó góp phần giảm thiểu sự tan rã của cộng đồng, giảm bớt tình trạng cư dân địa phương đi nơi khác tìm việc làm, tăng thu nhập cho các chủ thể tham gia trực tiếp vào các hoạt động du lịch. Nhờ đó thu nhập bình quân của người lao động và người dân địa phương cũng tăng lên đồng thời với xu hướng tăng doanh thu và giá trị tăng thêm của ngành du lịch. Bên cạnh đó, các nguồn thu từ du lịch góp phần quan trọng thực hiện các chương trình, dự án xóa đói giảm nghèo ở địa phương. PTBVDL tạo điều kiện nâng cao đời sống vật chất cho mọi thành viên trong cộng đồng địa phương.‌

- Hai là giải quyết các vấn đề xã hội, giảm thiểu các tệ nạn xã hội: Sự gia tăng đột biến lượng khách tại một địa phương trong một thời gian nhất định sẽ làm nhiều dịch vụ khác hình thành và phát triển để phục vụ du khách, đó cũng là nguồn tạo việc làm lớn, trong đó có một số công việc có thể dành cho lao động phổ thông, phụ nữ… Không chỉ vậy, du lịch phát triển còn kéo theo các ngành kinh tế khác phát triển theo, do đó nhu cầu về lao động trong các ngành kinh tế khác cũng có xu hướng tăng lên. Cư dân địa phương nhờ đó có thêm thu nhập từ các hoạt động phục vụ khách du lịch. Tuy nhiên, du khách khi đi đến một điểm xa địa bàn sinh sống của mình có thể nảy sinh những hành vi, nhu cầu mà họ không thực hiện ở địa bàn sinh sống do những rào cản về mặt đạo đức, do đó một số tệ nạn xã hội như mại dâm, cờ bạc, đua xe, say rượu… có thể xuất hiện ở nơi phát triển du lịch nhiều hơn những

địa bàn khác. Ngoài ra, một số hiện tượng tiêu cực đã làm xấu đi bộ mặt của điểm đến, để lại những ấn tượng không tốt về văn hóa địa phương, hay chất lượng dịch vụ như: tranh dành, lôi kéo khách, “chặt chém” khách hay những hoạt động buôn bán, lừa đảo tại các lễ hội. Hay kinh doanh các loại hình không lành mạnh trong nhà hàng khách sạn… gây nên những tác động tiêu cực về hình ảnh cho các điểm đến, đồng thời để lại tác hại cho xã hội, địa phương. Vì vậy, PTBVDL cần phải giải quyết các vấn đề xã hôi, giảm thiểu các tệ nạn xã hội.

- Ba là phát triển du lịch phải hài hòa và đảm bảo lợi ích của cộng đồng địa phương: Đó là việc dung hoà giữa phát triển kinh tế với những mối quan tâm khác của cộng đồng địa phương với những tác động tiềm ẩn của sự phát triển. Cộng đồng địa phương cần được biết các thông tin về chủ trương dự án du lịch để đưa ra quan điểm của mình hay có sự chuẩn bị cho sinh kế, kế hoạch hoạt động khi có dự án du lịch. Họ cần được tham gia vào quá trình phát triển, ý kiến của họ cần được lắng nghe trước trong và sau dự án du lịch và kết quả của sự phát triển bền vững phải được thể sự hài lòng của cộng đồng địa phương. Bản thân của sự phát triển bền vững là sự cân đối trong khai thác tài nguyên đảm bảo các nhu cầu hiện tại, tương lai và quyền lợi của cộng đồng cần dựa trên sự lựa chọn và hiểu biết về những chi phí phát triển môi trường, xã hội. Thực tế cho thấy, luôn tồn tại những mâu thuẫn xung đột về quyền lợi ở những mức độ khác nhau trong khai thác tài nguyên phục vụ phát triển giữa du lịch với cộng đồng địa phương, giữa du lịch với các ngành kinh tế khác. Chính ví vậy, thường xuyên trao đổi ý kiến với cộng đồng địa phương và các đối tượng có liên quan để cùng nhau giải quyết hài hòa các mâu thuẫn nảy sinh trong quá trình phát triển là hết sức cần thiết. Điều này sẽ đảm bảo sự gắn kết và có trách nhiệm của cộng đồng góp phần tích cực cho sự phát triển bền vững.

- Bốn là phát triển du lịch phải gắn liền với bảo tồn các giá trị văn hóa của địa phương: Du lịch là hoạt động khai thác trực tiếp các giá trị di sản văn hóa của mỗi địa phương. di sản văn hóa tạo sức hấp dẫn vô cùng tận cho điểm đến du lịch. Di sản văn hóa là động cơ, là duyên cớ thôi thúc chuyến đi, là môi trường tương tác và là những trải nghiệm đáng giá cho du khách, qua đó trở thành tài nguyên, nguồn lực chiến lược cho phát triển du lịch. Cũng chính sức cuốn hút ấy của di sản văn hóa đã tạo nên những làn sóng đầu tư vào du lịch di sản, những dòng khách du lịch tấp nập đổ về; người người, nhà nhà làm du lịch...Điều đó mang lại không chỉ những kết quả tăng trưởng lan tỏa nhiều mặt về kinh tế-xã hội, mà còn bảo tồn chính di sản