Nghiên cứu tác động của kiểm soát nội bộ đến hiệu quả tài chính của các doanh nghiệp may mặc Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

----------------

ĐỖ THỊ THẢNH

NGHIÊN CỨU TÁC ĐỘNG CỦA KIỂM SOÁT

NỘI BỘ ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY MẶC VIỆT NAM

Chuyên ngành: KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN VÀ PHÂN TÍCH

Mã số: 9340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Người hướng dẫn khoa học:

1. PGS.TS TRẦN MẠNH DŨNG

2. TS. NGUYỄN THỊ THÚY HỒNG

HÀ NỘI - 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng sự nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.

Hà Nội, ngày tháng năm 2021

Nghiên cứu sinh

Đỗ Thị Thảnh

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

MỤC LỤC ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT vi

DANH MỤC BẢNG viii

DANH MỤC HÌNH x

MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU 7

1.1. Nghiên cứu về hoàn thiện kiểm soát nội bộ 7

1.1.1. Nghiên cứu quốc tế 7

1.1.2. Nghiên cứu trong nước 8

1.2. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến hữu hiệu của kiểm soát nội bộ 11

1.2.1. Nghiên cứu quốc tế 11

1.2.2. Nghiên cứu trong nước 13

1.3. Nghiên cứu về các nhân tố tác động đến hiệu quả tài chính 15

1.3.1. Nghiên cứu quốc tế 15

1.3.2. Nghiên cứu trong nước 16

1.4. Nghiên cứu về tác động của kiểm soát nội bộ đến hiệu quả tài chính 17

1.4.1. Nghiên cứu quốc tế 17

1.4.2. Nghiên cứu trong nước 24

1.5. Kết quả từ các nghiên cứu trước 25

1.5.1. Đối với các nghiên cứu có liên quan hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ 25

1.5.2. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến nhân tố tác động đến hữu hiệu của kiểm soát nội bộ 26

1.5.3. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến nhân tố tác động đến hiệu quả tài chính 27

1.5.4. Đối với các nghiên cứu có liên quan đến tác động của kiểm soát nội bộ đến hiệu quả tài chính 27

1.6. Khoảng trống nghiên cứu và hướng nghiên cứu của tác giả 28

1.6.1. Khoảng trống nghiên cứu 28

iii

1.6.2. Hướng nghiên cứu của tác giả 30

TÓM TẮT CHƯƠNG 1 31

CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU VỀ TÁC

ĐỘNG CỦA KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH 32

2.1. Kiểm soát nội bộ 32

2.1.1. Bản chất của kiểm soát nội bộ 32

2.1.2. Các khung về kiểm soát nội bộ 36

2.1.3. Các yếu tố cấu thành kiểm soát nội bộ 39

2.2. Hiệu quả tài chính 50

2.2.1. Khái niệm 50

2.2.2. Đo lường hiệu quả tài chính 51

2.3. Mối quan hệ giữa kiểm soát nội bộ với hiệu quả tài chính của doanh nghiệp ...54 2.4. Các lý thuyết có liên quan 57

2.4.1. Lý thuyết đại diện (agency theory) 58

2.4.2. Lý thuyết bất định (contingency theory) 59

2.4.3. Lý thuyết hành vi 60

2.4.4. Lý thuyết phân tích lợi ích - chi phí (cost – benefit analysis theory) 61

2.5. Mô hình nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 62

2.5.1. Mô hình nghiên cứu lý thuyết 62

2.5.2. Giả thuyết nghiên cứu 67

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 71

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 72

3.1. Phương pháp nghiên cứu và quy trình nghiên cứu 72

3.1.1. Phương pháp nghiên cứu 72

3.1.2. Quy trình nghiên cứu 73

3.2. Nghiên cứu định tính 76

3.2.1. Nguồn dữ liệu 76

3.2.2. Đối tượng khảo sát trong nghiên cứu định tính 77

3.2.3. Kết quả nghiên cứu định tính 78

3.3. Nghiên cứu định lượng 85

3.3.1. Nghiên cứu định lượng sơ bộ 85

3.3.2. Mô hình nghiên cứu, nhân tố và thang đo chính thức 86

3.3.3. Khảo sát định lượng chính thức 91

3.3.4. Phân tích dữ liệu định lượng 93

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 95

CHƯƠNG 4. THỰC TRẠNG VỀ KIỂM SOÁT NỘI BỘ, HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH TRONG CÁC DOANH NGHIỆP MAY MẶC VIỆT NAM 96

4.1. Tổng quan về các doanh nghiệp may Việt Nam 96

4.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của ngành Dệt May tại Việt Nam 96

4.1.2. Đặc điểm hoạt động của ngành may mặc Việt Nam ảnh hưởng đến kiểm soát nội bộ 99

4.1.3. Chọn mẫu các doanh nghiệp may mặc Việt Nam để nghiên cứu 102

4.2. Thực trạng kiểm soát nội bộ trong các doanh nghiệp may mặc Việt Nam 103

4.2.1. Thực trạng môi trường kiểm soát 103

4.2.2. Thực trạng hoạt động đánh giá rủi ro 110

4.2.3. Thực trạng hoạt động kiểm soát 115

4.2.4. Thực trạng hệ thống thông tin và truyền thông 120

4.2.5. Thực trạng hoạt động giám sát 124

4.3. Đánh giá thực trạng kiểm soát nội bộ của các doanh nghiệp may mặc Việt Nam 127

4.3.1. Kết quả đạt được 127

4.3.2. Hạn chế và nguyên nhân 129

4.4. Thực trạng hiệu quả tài chính tại các doanh nghiệp May mặc Việt Nam .132 TÓM TẮT CHƯƠNG 4 136

CHƯƠNG 5. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA KIỂM SOÁT NỘI BỘ ĐẾN HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY MẶC VIỆT NAM 137

5.1. Kết quả thống kê mô tả 137

5.1.1. Mô tả mẫu khảo sát 137

5.1.2. Mô tả các biến 138

5.2. Kết quả kiểm định độ tin cậy của thang đo 143

5.3. Kết quả phân tích nhân tố khám phá 146

5.4. Kết quả phân tích nhân tố khẳng định 149

5.5. Kiểm định mô hình cấu trúc tuyến tính 151

5.5.1. Kiểm định mô hình lý thuyết 151

5.5.2. Kiểm định các giả thuyết của mô hình 153

5.5.3. Kết quả kiểm định các giả thuyết của mô hình 154

TÓM TẮT CHƯƠNG 5 155

CHƯƠNG 6. THẢO LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT NỘI BỘ THEO HƯỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ TÀI CHÍNH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP MAY MẶC VIỆT NAM 156

6.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu 156

6.1.1. Ảnh hưởng của môi trường kiểm soát đến hiệu quả tài chính 157

6.1.2. Ảnh hưởng của đánh giá rủi ro đến hiệu quả tài chính 158

6.1.3. Ảnh hưởng của hoạt động kiểm soát đến hiệu quả tài chính 158

6.1.4. Ảnh hưởng của thông tin và truyền thông đến hiệu quả tài chính 159

6.1.5. Ảnh hưởng của giám sát đến hiệu quả tài chính 159

6.2. Khuyến nghị từ kết quả nghiên cứu 160

6.2.1. Khuyến nghị về môi trường kiểm soát 160

6.2.2. Khuyến nghị về đánh giá rủi ro 164

6.2.3. Khuyến nghị về hoạt động kiểm soát 166

6.2.4. Khuyến nghị về thông tin và truyền thông 171

6.2.5. Khuyến nghị về hoạt động giám sát 174

6.3. Điều kiện thực hiện 177

6.3.1. Đối với cơ quan quản lý nhà nước 177

6.3.2. Đối với hiệp hội dệt may Việt Nam 177

6.3.3. Đối với doanh nghiệp may mặc 178

TÓM TẮT CHƯƠNG 6 179

KẾT LUẬN 180

DANH SÁCH CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ 181

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................

PHỤ LỤC 195

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT

Ký hiệu

Giải thích thuật ngữ
AICPA	Hiệp hội Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ (American Institute of Certified Public Accountants)
AR	Augmented Reality
BSCI	Business Social Compliance Initiative
CFA	Phân tích nhân tố khẳng định (Confirmatory factor analysis)
CMT	Cut Make Trim - gia công thuần túy
COBIT	Control Objectives for Information and Related Technology (Các mục tiêu kiểm soát trong công nghệ thông tin và các lĩnh vực có liên quan)
COSO	Hiệp hội các tổ chức tài trợ (Committe of Sponsoring Organizations)
CPBH	Chi phí bán hàng
CPQLDN	Chi phí quản lý doanh nghiệp
DN	Doanh nghiệp
ĐGRR	Đánh giá rủi ro
EFA	Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis)
ERM	Hệ thống quản trị rủi ro (Enterprise Risk Management)
ERP	Hoạch định nguồn lực (Enterprise resource planning systems)
FOB	Free on Broad - mua nguyên liệu, bán thành phẩm
HĐGS	Hoạt động giám sát
HĐKS	Hoạt động kiểm soát
HQTC	Hiệu quả tài chính
HTKSNB	Hệ thống kiểm soát nội bộ
IIA	Hiệp hội kiểm toán viên nội bộ
ISACA	Information system audit and control association

Giải thích thuật ngữ
ITGI	Information technology governance institute
KSNB	Kiểm soát nội bộ
OBM	Original Brand Manufacturing - phương thức hãng sản xuất tự thiết kế và ký các hợp đồng thương mại trong và ngoài nước theo thương hiệu riêng của mình
ODM	Original Design Manufacturing - chủ động từ nguyên liệu, thiết kế, sản xuất thành phẩm
OEM	Original Equipment Manufacturer
ROA	Tỷ suất lợi nhuận trên tài sản (Return on Assets)
ROE	Tỷ suất lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (Return On Equity)
ROS	Tỷ suất lợi nhuận trên doanh thu (Return on Sales)
SAS	Tuyên bố về các chuẩn mực kiểm toán (Statement on Auditing Standards)
SEM	Mô hình cấu trúc tuyến tính (Structural Equation Modeling)