Giải Pháp Về Cơ Chế Vận Hành, Quản Trị Hệ Thống

CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HOẠT ĐỘNG PHÒNG, CHỐNG RỬA

TIỀN QUA HỆ THỐNG NGÂN HÀNG VIỆT NAM

Dù cho các hoạt động rửa tiền có biến đổi tinh vi dưới hình thức nào thì ngân hàng vẫn là nơi được ưu tiên lựa chọn để tiến hành rửa tiền. Để chống lại hoạt động rửa tiền một cách cơ bản và hiệu quả, chúng ta cần có những giải pháp thiết thực để chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng và về lâu dài hơn nữa, đó là những giải pháp phòng ngừa nhằm ngăn chặn ngay từ sự phát sinh các nguồn tiền “bẩn”, thiết lập hệ thống kiểm soát chặt chẽ nhằm sớm phát hiện sự thâm nhập của các khoản tiền bất hợp pháp vào hệ thống tài chính ngân hàng.

Trước thực trạng hoạt động rửa tiền qua hệ thống ngân hàng ngày càng đa dạng, phức tạp và tinh vi thì công tác phòng, chống rửa tiền ngày càng trở nên cấp bách và đang là mối quan tâm hàng đầu của lãnh đạo các cấp, các ngành

3.1 Giải pháp về phía Nhà nước

Thời gian qua, Nhà nước ta đã có nhiều nỗ lực trong xây dựng pháp luật về PCRT và từng bước triển khai hoạt động PCRT. Để nâng cao hiệu quả của hoạt động này, cần thực hiện đồng bộ các biện pháp cụ thể sau:

- Hoàn thiện khung pháp lý liên quan đến hệ thống pháp luật về chống rửa tiền theo tiêu chuẩn quốc tế

Khung pháp lý này cần tập trung vào một số lĩnh vực như: Triển khai các biện pháp ngăn chặn có hiệu lực; tăng cường yêu cầu về thu thập và quản lý thông tin khách hàng; gia tăng hiệu lực của các báo cáo về giao dịch đáng ngờ; quy định về hệ thống chuyển tiền “ngầm”.

Đối với pháp luật hình sự, cần quy định rửa tiền là tội phạm riêng để nâng cao hiệu quả áp dụng trong quá trình phòng chống tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia nói chung và phòng chống rửa tiền nói riêng. Bộ Luật hình sự cũng cần hình sự hoá những hành vi đã được quy định trong các điều ước quốc tế liên quan đến hoạt động rửa tiền như: tội làm giàu bất minh, để buộc các cá nhân có tài sản tăng đáng kể so với thu nhập của mình mà không giải thích được nguồn gốc của nó phải chịu trách nhiệm trước pháp

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 90 trang tài liệu này.

luật. Bên cạnh đó cần xây dựng các quy định về biện pháp phong tỏa, tịch thu tiền và tài sản do phạm tội mà có. Các biện pháp tịch thu là sự nối tiếp tất yếu của các biện pháp trấn áp tội phạm rửa tiền.

Về pháp luật tài chính ngân hàng: nội dung của hệ thống pháp luật trong lĩnh vực này đã đáp ứng được yêu cầu trong việc phòng chống rửa tiền thông qua tổ chức tín dụng, ngân hàng. NHNN và các cơ quan có thẩm quyền liên quan cần ban hành các văn bản quy định một cách chặt chẽ về sử dụng ngoại tệ trong giao dịch và thanh toán.

Bên cạnh những văn bản pháp luật đóng vai trò chủ đạo trên, cần sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện văn bản pháp luật liên quan mang tính chất bổ trợ như: Luật thuế thu nhập cá nhân, Luật quản lý thuế, Luật thuế tài sản, pháp luật về đăng ký giao dịch,… cần đưa ra những quy định hợp lý góp phần kiểm soát thu nhập và tài sản của cá nhân. Nghĩa là phải có sự khai báo rõ ràng về thu nhập cá nhân, về khối tài sản cá nhân, khi chuyển một lượng tiền lớn thì ngay cả người chuyển và người nhận phải khai báo rõ ràng về nguồn tiền, lý do chuyển hay được nhận để tránh hiện tượng cá nhân có tài sản tăng lên một cách bất hợp pháp nhưng không được kiểm soát và không chịu trách nhiệm trước pháp luật.

- Xây dựng cơ chế quản lý nhà nước chặt chẽ

Trước hết là kiểm soát các giao dịch liên quan đến các tổ chức tài chính: Tiền được rút ra từ hệ thống các tổ chức tín dụng luôn được coi là hợp pháp, thế nên, hoạt động rửa tiền của bọn tội phạm cũng tập trung vào các tổ chức tín dụng. Xây dựng các cơ chế kiểm soát khách hàng và các giao dịch thông qua tổ chức tín dụng đóng vai trò quan trọng. Hoạt động kiểm soát này liên quan đến việc nhận biết khách hàng, thu thập và kiểm soát thông tin về khách hàng. Các nhân viên ngân hàng thực hiện nghiệp vụ phải báo cáo cơ quan có thẩm quyền các thông tin về khách hàng có dấu hiệu của hoạt động rửa tiền và giao dịch đáng ngờ. Đồng thời cũng quy định bắt buộc đối với một số giao dịch nhất định được phải báo cáo.

Các giao dịch liên quan đến động sản và tài sản có giá trị lớn: những tài sản mà Nhà

nước quy định phải đăng ký quyền sở hữu, trong quá trình sử dụng, chuyển nhượng

cần phải khai báo với cơ quan nhà nước, thanh toán qua tổ chức tín dụng. Có thể xây dựng các chính sách thuế với thuế suất hợp lý mà đối tượng đánh thuế là tài sản để kiểm soát được thực trạng và chủ sở hữu của tài sản này, đồng thời có biện pháp xử phạt thích đáng cho các cá nhân tổ chức tiến hành các giao dịch ngầm.

Hoạt động tẩy rửa tiền cũng liên quan đến hải quan, thuế vụ, do đó cũng cần xây dựng cơ chế kiểm soát, quản lý nhà nước trong lĩnh vực này một cách chặt chẽ và có hiệu quả. Xây dựng cơ quan phòng chống rửa tiền trong các cơ quan hải quan, thuế vụ và trong hệ thống ngân hàng.

- Xây dựng cơ quan tình báo tài chính với chức năng và vai trò theo khuyến nghị số 26 của FATF. Hiện nay, Cục PCRT chưa có vị trí độc lập như của các quốc gia khác. Cục PCRT thuộc NHNN, phía Bộ Công an cũng đã thành lập lực lượng chuyên sâu về công tác phòng chống rửa tiền, nhưng đội ngũ nhân lực cũng như trang thiết bị còn mỏng và yếu. Đầu tư nhiều hơn cho các lực lượng này là điều cần thiết trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả của công tác phòng chống rửa tiền. Vì thế, thiết nghĩ, cần phải có một lực lượng Cảnh sát điều tra về tội phạm rửa tiền mạnh hơn, chuyên trách hơn, được trang bị đầy đủ các kiến thức về loại tội phạm này cũng như các trang thiết bị công nghệ tốt, hiện đại. Như thế, mới có thể đương đầu, tiến tới đẩy lùi tội phạm rửa tiền đang có nguy cơ “tấn công” Việt Nam.

- Tăng cường hợp tác quốc tế tương trợ tư pháp trong phòng chống hoạt động rửa tiền

Trong hoạt động phòng chống tội phạm rửa tiền, hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng vì đây là loại tội phạm thường được thực hiện ở nhiều quốc quốc gia và liên quan đến tội phạm có tổ chức, xuyên quốc gia. Đấu tranh phòng chống loại tội phạm này phải có sự hợp tác, phối hợp giữa các quốc gia trong khu vực và trên thế giới.

Hợp tác quốc tế về phòng chống tội phạm rửa tiền thể hiện trước hết ở việc tham gia, ký kết các điều ước quốc tế là những văn bản pháp lý có hiệu lực chung giữa các quốc gia thành viên. Từ đó, hợp tác trên những lĩnh vực cụ thể như trao đổi thông tin, dẫn độ tội phạm, tịch thu tài sản, xây dựng đội ngũ cán bộ, cơ sở vật chất… Thông qua việc

trao đổi này, cơ quan điều tra của các quốc gia liên quan giúp nhau phát hiện và hoàn thiện hồ sơ để xử lý các băng nhóm tội phạm xuyên quốc gia.

- Các biện pháp liên quan đến cán bộ, công chức

Đối với người có chức vụ, quyền hạn có khả năng thực hiện các hành vi tham nhũng - một trong những tội phạm nguồn quan trọng liên quan đến hoạt động rửa tiền - cần có cơ chế quản lý chặt chẽ. Quy định và hướng dẫn cụ thể về việc công khai, minh bạch tài sản của các đối tượng này, thực hiện chế độ thanh tra, kiểm tra chặt chẽ đối với việc sử dụng tài sản Nhà nước.

- Phát triển hệ thống thanh toán không dùng tiền mặt. Bởi khi sử dụng thanh toán bằng tiền điện tử, mọi hoạt động tài chính của mỗi người sẽ được quản lý chặt chẽ và dễ dàng hơn. Việc sử dụng tiền mặt quá lớn trong thanh toán ở nước ta hiện nay là điều kiện lý tưởng cho tham nhũng, trốn thuế và các gian lận tài chính khác. Đó cũng là "cái nôi" để các hành vi rửa tiền của tội phạm trong nước và quốc tế thực hiện mà không bị phát hiện. Sẽ rất khó quy định những biện pháp cụ thể, trực tiếp và có hiệu quả để "quản lý thị trường ngầm" nhằm phòng, chống rửa tiền. Vì vậy, cần có biện pháp mạnh để ngăn chặn từ gốc như:

 Quy định về việc thanh toán không dùng tiền mặt trong một số lĩnh vực như thanh toán tiền mua, bán hàng hoá trong xuất khẩu, nhập khẩu; chuyển nhượng vốn; mua bán bất động sản, ô tô;...Nếu không, nhà nước sẽ không công nhận quyền sở hữu đối với giao dịch tiền mặt này.

 Ban hành chính sách ưu đãi về thuế, phí đối với các tổ chức sử dụng dịch vụ thanh toán cũng như đơn vị cung cấp dịch vụ thanh toán.

Phòng, chống rửa tiền có ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển kinh tế, xã hội của mỗi quốc gia. Các nước phát triển đặc biệt quan tâm đến công tác này. Ở nước ta, phòng, chống rửa tiền còn là công cụ quan trọng để đấu tranh chống tham nhũng. Vì vậy, cùng với việc ban hành Luật Phòng, chống rửa tiền, cần có những biện pháp có hiệu quả và được thực thi trong thực tế. Không nên để Luật chỉ đi vào cuộc sống một cách nửa vời như Luật Phòng, chống tham nhũng trong những năm vừa qua

3.2 Các giải pháp về phía NHNN:

- NHNN cần tăng cường phối hợp, hợp tác, giúp đỡ các ngân hàng trong việc phát hiện, xử lý các hành vi rửa tiền; làm đầu mối để các ngân hàng nên thường xuyên trao đổi thông tin về tình hình tội phạm rửa tiền tại ngân hàng mình và cần có sự đồng thuận khi triển khai các biện pháp PCRT.

- Tổ chức nghiên cứu, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và sử dụng hiệu quả các phần mềm phát hiện và ngăn chặn các giao dịch đáng ngờ.

- Nghiên cứu và có giải pháp hạn chế thanh toán bằng tiền mặt trên lãnh thổ Việt Nam.

- Mở rộng và nâng cao chất lượng đào tạo nghiệp vụ cho các lực lượng chuyên trách chống rửa tiền, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ thông tin đơn vị và phát động các chiến dịch gia tăng sự hiểu biết của cộng đồng về PCRT.

- Xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về rửa tiền: Tổ chức tiếp nhận, tổng hợp, phân tích, xử lý, lưu giữ, cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến rửa tiền đồng thời chuyển cho cơ quan có thẩm quyền để thanh tra, điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật.

- Ban hành các quy chế giám sát, thường xuyên kiểm tra việc tuân thủ các quy định về PCRT: Theo đề xuất của Basel II thì NHNN phải thực hiện kiểm toán bắt buộc hàng năm và hệ thống thanh tra hoạt động quy củ chặt chẽ để NHNN kiểm soát được các hoạt động tài chính bất hợp pháp, các thông tin nội bộ bị tiết lộ hoặc các hoạt động lợi dụng hệ thống ngân hàng để rửa tiền. Việc ban hành quy chế giám sát giúp cho các cơ quan thuộc NHNN chủ động hơn trong việc thanh tra giám sát các NHTM, tránh trường hợp làm cho có của các NHTM.

- NHNN cần chủ trì và phối hợp với Bộ Công an và các cơ quan hữu quan xây dựng và thực hiện chiến lược, chủ trương, chính sách, kế hoạch, công tác phòng ngừa, đấu tranh chống rửa tiền trên lãnh thổ Việt Nam. Sau đây là một vài giải pháp nhằm tăng cường phối hợp hiệu quả:

 Bộ Công an phải có sự phản hồi về kết quả điều tra các giao dịch đáng ngờ

mà Cục PCRT chuyển đến.

 Cục PCRT cần thường xuyên cập nhật “danh sách đen” từ Bộ Công an để

cung cấp thông tin cho các ngân hàng.

 Cộng tác với nhau để nghiên cứu các loại hình rửa tiền để từ đó đưa ra phương pháp điều tra cũng như ngăn chặn thích hợp.

- Tiếp tục tăng cường hợp tác và hỗ trợ quốc tế về PCRT: phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng như Interpol, an ninh kinh tế trong việc thực hiện các biện pháp PCRT theo quy định của pháp luật cũng như yêu cầu các cơ quan này hỗ trợ khi cần thiết.

3.3 Các giải pháp về phía NHTM

3.3.1 Các giải pháp liên quan đến nguồn nhân lực

Nguồn nhân lực là nguồn lực quan trọng và là yếu tố quyết định hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp. Trong thực tế hoạt động của ngân hàng cho thấy, cho dù quy trình, quy định được ban hành chặt chẽ đến đâu nhưng con người cố tình vi phạm, làm trái thì hậu quả thật khó lường. Ngoài rủi ro trong hoạt động ngân hàng xảy ra do trình độ nhận thức của nhân viên yếu kém, không nắm bắt được bản chất của vấn đề thì cũng cần phải kể đến trình độ quản lý con người của cấp lãnh đạo. Do đó, một số biện pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cần được các NHTM quan tâm, cụ thể như sau:

- Công tác tuyển dụng cần căn cứ trên đạo đức, chuyên môn, kinh nghiệm và năng lực tư duy. Trong đó, đạo đức và năng lực tư duy là hai yếu tố quan trọng hơn cả. Đạo đức tốt quyết định hành vi và mục đích hành động. Năng lực tư duy có khả năng đáp ứng sự thích nghi với hoạt động đa dạng và luôn phát triển của hệ thống ngân hàng trong điều kiện cạnh tranh và hội nhập.

- Cần đặc biệt quan tâm đào tạo và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, không

ngừng đào tạo đội ngũ cán bộ giỏi chuyên môn nghiệp vụ, có đạo đức nghề nghiệp.

- Thu nhập thấp sẽ dần làm triệt tiêu lòng nhiệt huyết của nhân viên đối với công việc, dễ khiến họ đánh mất phẩm chất vì sức cám dỗ của đồng tiền. Do đó, chế độ lương thưởng hợp lý đảm bảo cho nhân viên đáp ứng được nhu cầu cuộc sống sẽ giúp

hạn chế việc bị mua chuộc hay những hành vi tham nhũng dẫn đến tiếp tay cho bọn tội

phạm thực hiện các hành vi rửa tiền.

- Chế độ khen thưởng, động viên, khuyến khích kịp thời về vật chất và tinh thần đối với các cá nhân, tập thể hoàn thành tốt nhiệm vụ cũng là động lực thúc đẩy sự cống hiến, sáng tạo của người lao động cho sự nghiệp phát triển của ngân hàng.

- Thường xuyên quan tâm, xem xét những chuyển biến về tâm lý, cách thức làm việc để có thể kịp thời giúp đỡ, xử lý.

- Nghiêm khắc xử lý các trường hợp cố tình làm sai trái so với quy trình, quy

định.

3.3.2 Giải pháp về cơ chế vận hành, quản trị hệ thống

- Hoàn thiện, phát triển dịch vụ ngân hàng và thúc đẩy phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt: ngân hàng cần nỗ lực đẩy mạnh công tác thanh toán không dùng tiền mặt thông qua việc hoàn thiện, phát triển dịch vụ thẻ. Cụ thể:

 Tăng tiện ích của thẻ thanh toán nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng phong phú của khách hàng.

 Khuyến khích các tổ chức kinh tế cá nhân thanh toán qua thẻ, mở tài khoản miễn phí cho các cá nhân, tổ chức kinh tế.

 Tăng về số lượng đơn vị chấp nhận thẻ, áp dụng rộng rãi ở các cửa hàng, cửa hiệu buôn bán ở khắp các tỉnh thành chứ không riêng gì các trung tâm thương mại, thành phố lớn.

 Mở rộng mạng lưới máy rút tiền, đảm bảo sự tiện lợi và an toàn cho người

rút tiền.

- Lựa chọn các ngân hàng (ngân hàng phát hành, ngân hàng xác nhận…) có uy tín, có tình hình tài chính lành mạnh, tuân thủ các quy định quốc tế về rửa tiền làm đối tác trong hoạt động thanh toán quốc tế để tránh việc lợi dụng mở L/C và các phương thức tài trợ thương mại khác nhằm chuyển tiền giữa các quốc gia. Đặc biệt, khi lựa chọn đối tác cần xem xét xem có nằm trong các nước và vùng lãnh thổ không tuân thủ

theo đánh giá của FATF hay không. Nếu đối tác năm trong danh sách cảnh báo của

FATF thì cần phải có những xem xét kỹ lưỡng

- Hiểu được những vấn đề mấu chốt của khách hàng là nguyên tắc hàng đầu trong kinh doanh của ngân hàng để vừa phòng chống rủi ro cũng như để phục vụ khách hàng tốt nhất. Vì vậy, ngân hàng cần thu thập thông tin và tìm hiểu khách hàng kỹ lưỡng trên tất cả các hoạt động nghiệp vụ then chốt của ngân hàng, từ nghiệp vụ tín dụng, bảo lãnh, nhận tiền gửi, thanh toán,...Ngân hàng cần liên hệ chặt chẽ với các cơ quan chức năng như: trung tâm thông tin tín dụng CIC của NHNN, cơ quan Interpol để chủ động nắm bắt thông tin về khách hàng. Hiện nay, một số NHTM Việt Nam đã hoàn thiện Module CIF quản lý hồ sơ khách hàng để bất kỳ lúc nào truy cập vào hệ thống sẽ có bức tranh toàn diện về khách hàng với những thông tin đầy đủ, chi tiết và thường xuyên được cập nhật.

- Hiểu được mục đích của khách hàng khi đến ngân hàng: ở các nước, các NHTM luôn có phòng dịch vụ khách hàng để khách hàng bày tỏ những nguyện vọng của mình khi giao dịch với ngân hàng. Theo đó, ngân hàng có thể kiểm tra chặt chẽ mục đích sử dụng các giao dịch của ngân hàng. Ví dụ, đối với hoạt động tín dụng, cần giám sát các khoản vay khách hàng thông qua việc theo dõi sát sao hoạt động đầu tư kinh tế của doanh nghiệp trong từng giai đoạn trước, trong và sau khi cho vay. Từ đó, ngân hàng có thể kiểm soát được các khoản cho vay của ngân hàng, hạn chế việc sử dụng vốn vay vào các mục đích bất hợp pháp. Đối với các khoản tiền gửi, trong quá trình tư vấn, ngân hàng sẽ hiểu rõ được nguồn gốc khoản tiền đó cũng như hình thức đầu tư của khoản tiền để tiện theo dõi, quản lý.

- Xây dựng chính sách, quy định, quy trình nội bộ về PCRT hướng dẫn cách thức thực hiện công tác PCRT tại các khâu: mở và sử dụng tài khoản; quy định về nhận biết khách hàng, nhận biết khách hàng giản đơn và tăng cường, hiểu rõ khách hàng để xác định những giao dịch bất thường. Tiếp đó, quy định nội bộ về PCRT phải được phổ biến đến tất cả cán bộ, nhân viên có liên quan chú ý xem xét, nếu có vấn đề gì phát sinh