Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An

2.1.3. Vai trò, ý nghĩa của việc đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông 41

2.1.4. Một số yêu cầu cơ bản khi đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông 45

2.2. Cơ sở thực tiễn 50

2.2.1. Khảo sát thực tế 50

2.2.2. Đánh giá thực trạng và nguyên nhân của tồn tại 58

CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 63

3.1. Đổi mới nội dung hoạt động ngoại khóa 63

3.1.1. Đa dạng hóa nội dung lịch sử trong đổi mới hoạt động ngoại khoá 65

3.1.2. Chú trọng lựa chọn nội dung lịch sử có ý nghĩa chính trị và giá trị thực tiễn cao trong tổ chức hoạt động ngoại khoá 69

3.1.3. Tăng cường khai thác kiến thức lịch sử địa phương trong đổi mới nội dung của hoạt động ngoại khoá 72

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 224 trang tài liệu này.

3.2. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa 75

3.2.1. Đổi mới trong các hình thức ngoại khóa truyền thống 76

3.2.2. Vận dụng hiệu quả các hình thức mới trong tổ chức hoạt động ngoại khóa lịch sử 84

3.3. Một số biện pháp tiến hành đổi mới hoạt động ngoại khóa 88

3.3.1. Quán triệt quan điểm dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong đổi mới hoạt động ngoại khoá 88

3.3.2. Khai thác triệt để ưu thế của các phương tiện truyền thông hiện đại trong tổ chức các hoạt động ngoại khóa 107

3.3.3. Chú trọng và nâng cao hiệu quả hoạt động xã hội trong đổi mới hoạt động ngoại khóa của bộ môn lịch sử 112

CHƯƠNG 4: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 118

4.1. Mục đích thực nghiệm 118

4.2. Đối tượng, địa bàn thực nghiệm 118

4.3. Phương pháp tiến hành và nội dung thực nghiệm 119

4.3.1. Phương pháp tiến hành 119

4.3.2. Nội dung thực nghiệm 120

4.4. Kết quả thực nghiệm 135

4.4.1. Phương pháp đánh giá 135

4.4.2. Kết quả thực nghiệm 139

4.5. Nhận xét chung về thực nghiệm sư phạm 145

KẾT LUẬN 148

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 151

TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

PHỤ LỤC .............................................................................................................PL-1

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Giáo dục thế hệ trẻ luôn là mối quan tâm đặc biệt của mỗi quốc gia, dân tộc cũng như của toàn nhân loại. Đảng và Nhà nước ta luôn khẳng định, giáo dục - đào tạo cùng với khoa học - công nghệ là quốc sách hàng đầu, nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và là yếu tố cơ bản để phát triển xã hội. Để thực hiện nhiệm vụ có tầm chiến lược trên đây, vấn đề đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, đã được đặt ra như một nhu cầu vừa cấp thiết trước mắt, vừa cơ bản lâu dài. Đề cập đến vấn đề này, Nghị quyết đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ XI (2011) nhấn mạnh quan điểm cần phải phát triển nhanh nguồn nhân lực, đặc biệt nguồn nhân lực chất lượng cao, tập trung vào việc đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục quốc dân. Còn Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã coi việc đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, đào tạo xây dựng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao là một trong những khâu đột phá chiến lược trong các nhiệm vụ trọng tâm của cách mạng nước ta trong thời kỳ đổi mới. Tinh thần và quan điểm cơ bản đó đã được cụ thể hoá trong Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013 của BCHTW Đảng (khóa XI): “Phát triển giáo dục đào tạo là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”. Luật Giáo dục của nước CHXHVN (Điều 2, sửa đổi bổ sung 2009 và Điều 28, sửa đổi bổ sung 2010), cũng nhấn mạnh:“Mục tiêu của giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mĩ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập và xã hội chủ nghĩa, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”, hoặc “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hướng thú học tập cho học sinh” [31,30].

1.2. Là một môn học có ưu thế và trọng trách lớn trong việc giáo dục truyền thống, tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc cho thế hệ trẻ, hoạt động dạy học lịch sử (DHLS) ở trường phổ thông luôn nhận được sự quan tâm đặc biệt của toàn xã hội. Thời gian qua, chất lượng DHLS, bên cạnh những tiến bộ và đổi mới, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Hứng thú của học sinh (HS) đối với bộ môn lịch sử, kết quả học tập lịch sử cũng như nhận thức của thế hệ trẻ đối với lịch sử dân tộc, còn để lại không ít băn khoăn, lo lắng và chưa đáp ứng được kỳ vọng của xã hội. Cũng chính vì thế, cùng với dạy học nói chung, vấn đề đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông, cũng được đặt ra như một trong những yêu cầu cấp thiết.

Cũng như dạy học nói chung, đổi mới DHLS ở trường phổ thông là cuộc đổi mới toàn diện và đồng bộ, từ nội dung, chương trình, SGK đến phương pháp, phương tiện và cách thức tổ chức dạy học, trong đó việc chuyển từ định hướng tiếp cận nội dung sang định hướng phát triển năng lực, cùng với việc tăng cường các hoạt động trải nghiệm, ngoại khóa lịch sử cũng như các hoạt động gắn với thực tiễn của đời sống xã hội, được coi là những điểm nhấn quan trọng của quá trình đổi mới.

1.3. Nghệ An là vùng đất có truyền thống lịch sử lâu đời. Thời dựng nước, Nghệ An là trung tâm cực nam của văn minh Đông Sơn. Trên đôi bờ sông Cả đã hình thành nên những điểm tụ cư đông đúc với một trình độ phát triển cao về đời sống vật chất và tinh thần. Trong mọi thời đại, nhân dân Nghệ An luôn cùng với nhân dân cả nước sát cánh bên nhau trong các đấu tranh chống thù trong giặc ngoài. Mỗi bước đi của lịch sử dân tộc luôn có những dấu ấn đậm nét của đất và người xứ Nghệ. Nghệ An cũng là quê hương của nhiều anh hùng dân tộc, danh nhân văn hóa của Việt Nam và thế giới. Mỗi mảnh đất nơi đây đều in đậm những chứng tích của lịch sử. Đó là mảnh đất Nam Đàn - nơi nuôi dưỡng những tâm hồn vĩ đại như Phan Bội Châu, Nguyễn Ái Quốc; mảnh đất Hưng Nguyên cùng với thành Vinh - Bến Thủy, những địa danh đã đi vào lịch sử của “cuộc đấu tranh giai cấp long trời, lở đất”; vẫn còn đó những Anh Sơn, Nghi Lộc, Nam Đàn, những nơi hình thành sớm nhất chính quyền Xô Viết đầu tiên trên cả nước… Bên cạnh những

chứng tích của lịch sử, Nghệ An còn là quê hương của những câu hò ví dặm, những làn điệu dân ca đằm thắm, mượt mà. Tất cả đã làm nên một vùng văn hóa - lịch sử xứ Nghệ, có giá trị to lớn trong DHLS nói riêng cũng như giáo dục thế hệ trẻ hôm nay nói chung.

Truyền thống lịch sử oai hùng và bản sắc văn hoá đặc sắc của vùng đất “địa linh, nhân kiệt” chính là nguồn cội sức mạnh và tài sản vô giá của các hoạt động giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, trong đó có các HĐNK nói chung và ngoại khoá của bộ môn Lịch sử nói riêng.

HĐNK của bộ môn Lịch sử có vai trò và vị trí như thế nào trước yêu cầu đổi mới hiện nay và theo đó, việc đổi mới HĐNK của bộ môn Lịch sử phải tiến hành như thế nào, cả về nội dung, hình thức và các biện pháp cụ thể ở trường THPT nói chung và các trường THPT tỉnh Nghệ An nói riêng?. Đó là những vấn đề lớn, có ý nghĩa quan trọng không chỉ trong lí luận mà còn tác động trực tiếp tới thực tiễn DHLS ở ở trường phổ thông hiện nay.

Với cách tiếp cận như thế, chúng tôi đã chọn vấn đề: Đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông (Vận dụng qua dạy học ở tỉnh Nghệ An) làm đề tài luận án của mình và mong muốn những kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay.

2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là quá trình đổi mới HĐNK ở trường THPT, trong đó tập trung chủ yếu vào nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới.

2.2. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài tập trung chủ yếu vào việc nghiên cứu việc đổi mới HĐNK lịch sử ở trường THPT, từ cơ sở lí luận, thực tiễn đến nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới cụ thể. Kết quả nghiên cứu lý thuyết của đề tài sẽ được vận dụng thực tế và triển khai thực nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An.

3. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

3.1. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu cơ bản của đề tài là việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, từ cơ sở lí luận, thực tiễn và các giải pháp tiến hành. Các kết quả nghiên cứu của đề tài, sau khi được vận dụng và thử nghiệm tại các trường THPT tỉnh Nghệ An, sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích trong nhiên cứu, giảng dạy, học tập lịch sử và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường phổ thông hiện nay.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được những mục đích trên, trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thực hiện những nhiệm vụ cụ thể sau:

- Tìm hiểu các tài liệu, các công trình nghiên cứu của Tâm lý học, Giáo dục học, Giáo dục lịch sử liên quan đến HĐNK trong dạy học và DHLS ở trường THPT.

- Tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT: xem xét lý thuyết, khảo sát thực trạng, xác định vai trò, ý nghĩa và sự cần thiết khách quan của đề tài nghiên cứu.

- Đề xuất nội dung, hình thức và các giải pháp đổi mới hoạt động HĐNK trong dạy học lịch sử ở trường THPT.

- TNSP để khẳng định tính đúng đắn và khả thi về những kết luận khoa học của đề tài.

4. CƠ SỞ PHƯƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

4.1. Cơ sở phương pháp luận

Cơ sở phương pháp luận của đề tài nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về nhận thức, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối cùa Đảng và Nhà nước về giáo dục và giáo dục lịch sử.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

4.2.1. Nghiên cứu lí thuyết

Nghiên cứu quan điểm của các tác gia kinh điển, các tài liệu Giáo dục học, Tâm lý học, Giáo dục lịch sử... có liên quan tới đề tài.

Nghiên cứu chương trình, sách giáo khoa ở trường THPT để xác định những nội dung cần kế thừa và đổi mới trong tổ chức HĐNK Lịch sử ở trường THPT.

4.2.2. Nghiên cứu thực tiễn

Điều tra khảo sát thực tiễn về phía GV và HS ở các trường THPT trên địa bàn tỉnh Nghệ An để có cơ sở rút ra các kết luận về thực trạng tổ chức HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay.

Soạn các kế hoạch, nội dung tổ chức HĐNK để tiến hành thử nghiệm, TNSP từng phần, toàn phần nhằm kiểm tra tính khả thi của các đề xuất đã đưa ra trong đề tài Sử dụng phương pháp thống kê toán học, phần mềm xử lý, phân tích số liệu

SPSS để xử lí kết quả điều tra, khảo sát và thực nghiệm sư phạm (TNSP).

5. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC VÀ ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN

5.1. Giả thuyết khoa học

HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay, bên cạnh những ưu điểm cần kế thừa và phát huy, vẫn còn không ít những hạn chế và bất cập. Nếu vận dụng các kết quả nghiên cứu của đề tài, liên quan đến các giải pháp tiến hành nhằm đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT, thì sẽ khắc phục được những hạn chế và bất cập nói trên và góp phần nhất định vào quá trình đổi mới và nâng cao chất lượng DHLS ở trường THPT hiện nay.

5.2. Đóng góp của luận án

- Khẳng định vị trí, ý nghĩa của việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường phổ thông.

- Phác họa bức tranh chung về thực trạng của HĐNK trong DHLS ở trường THPT hiện nay.

- Đề xuất các giải pháp về nội dung, hình thức, biện pháp tiến hành việc đổi mới HĐNK trong DHLS ở trường THPT.

6. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN

Kết quả nghiên cứu đề tài có ý nghĩa hết sức quan trọng về lí luận và thực tiễn:

6.1. Về lí luận

Góp phần bổ sung và làm phong phú thêm lí luận về phương pháp DHLS ở trường phổ thông liên quan đến HĐNK của bộ môn.

6.2.Về thực tiễn

Kết quả nghiên cứu của đề tài là những gợi ý và tài liệu tham khảo đối với GV lịch sử phổ thông, các nhà nghiên cứu, các nghiên cứu sinh, học viên cao học và sinh viên các trường đại học, cao đẳng trong nghiên cứu, giảng dạy và học tập liên quan đến giáo dục lịch sử.

7. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo và Phụ lục, nội dung chính của luận án gồm bốn chương như sau:

Chương 1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài.

Chương 2. Vấn đề đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông – cơ sở lí luận và thực tiễn

Chương 3. Các giải pháp đổi mới hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử ở trường trung học phổ thông.

Chương 4. Thực nghiệm sư phạm.