Các tội xâm phạm trật tự công cộng trong luật hình sự Việt Nam trên cơ sở thực tiễn địa bàn tỉnh Hà Giang

trường hợp nhiều quan hệ xã hội cùng bị gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại thì quan hệ xã hội được coi là khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội mà sự gây thiệt hại cho quan hệ xã hội đó khi căn cứ vào tất cả các yếu tố khác nhau như: tính chất quan trọng của quan hệ xã hội, mức độ bị gây thiệt hại, mục đích chủ quan của người phạm tội… thể hiện được đầy đủ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi.

Tội xâm phạm TTCC xâm phạm trực tiếp đến những quy tắc, luật lệ, điều lệ, nội quy… về TTCC, vi phạm nếp sống văn minh, quy tắc cuộc sống, gây ảnh hưởng đến cuộc sống bình thường của mọi người ở nơi công cộng.

Ngoài ra, các tội xâm phạm TTCC tùy vào từng tội danh còn có thể xâm phạm các khách thể gián tiếp như phong tục, tập quán, truyền thống của dân tộc Việt Nam như tội xâm phạm thi thể, mồ mả hoặc sự phát triển bình thường của trẻ vị thành niên như tội mua dâm người chưa thành niên hoặc gây khó khăn, trở ngại cho hoạt động của những người trong cơ quan Nhà nước và xã hội làm nhiệm vụ bảo vệ TTCC…

* Mặt khách quan của tội phạm

Là mặt bên ngoài của tội phạm hay là những dấu hiệu của tội phạm biểu hiện ra ngoài thế giới khách quan. Mặt khách quan của tội phạm được biểu hiện thông qua:

+ Hành vi khách quan nguy hiểm cho xã hội: Hành động hoặc không hành động.

+ Hậu quả nguy hiểm cho xã hội cũng như mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả; Người phạm tội chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về hậu quả do mình gây ra nếu giữa hành vi và hậu quả có mối quan hệ nhân quả, tức là hành vi phạm tội là nguyên nhân trực tiếp của hậu quả.

+ Các điều kiện bên ngoài của việc thực hiện hành vi phạm tội bao gồm: Công cụ, phương tiện, phương pháp, thời gian, địa điểm phạm tội…

Hành vi khách quan của các tội phạm xâm phạm TTCC là những hành vi nguy hiểm cho xã hội có thể được thực hiện bằng hình thức hành động phạm tội.

Các tội phạm xâm phạm TTCC đều có cấu thành tội phạm vật chất, tức là có dấu hiệu hậu quả tác hại cho xã hội xảy ra, nếu chưa có dấu hiệu hậu quả thì xử lý hành chính. Bên cạnh đó, cũng có những tội danh trong cấu thành tội

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 127 trang tài liệu này.

phạm cơ bản có giả định nếu hành vi đó tuy chưa gây ra hậu quả tác hại (nghiêm trọng) nhưng đã bị xử lý hành chính hoặc đã bị kết án về tội này chưa được xóa án tích mà vi phạm thì bị xử lý hình sự như tội gây rối TTCC, tội hành nghề mê tín dị đoan, tội đánh bạc, tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc.

* Mặt chủ quan của tội phạm

Mặt chủ quan của tội phạm là hoạt động tâm lý bên trong của con người phạm tội, là trạng thái tâm lý của chủ thể khi thực hiện tội phạm.Mặt chủ quan của tội phạm được thể hiện thông qua lỗi, động cơ, mục đích phạm tội. Trong đó, lỗi là dấu hiệu không thể thiếu trong mọi cấu thành tội phạm.

Lỗi là thái độ tâm lý của con người đối với hành vi nguy hiểm cho xã hội của mình và đối với hậu quả do hành vi đó gây ra được biểu hiện dưới hình thức cố ý hoặc vô ý [63, tr. 128]. Điều 9 BLHS năm 1999 đã quy định cụ thể trường hợp được coi là cố ý phạm tội với tư cách là lỗi của người phạm tội:

1. Người phạm tội nhận thức rõ những hành vi của mình nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn cho hậu quả xảy ra;

2. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.

Các tội phạm xâm phạm TTCC có hình thức lỗi cố ý, người phạm tội nhận thức được tính chất nguy hiểm của hành vi nhưng mong muốn hoặc có ý thức bỏ mặc cho hậu quả xảy ra.

Động cơ, mục đích phạm tội rất đa dạng nhưng không phải là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm của nhóm tội phạm xâm phạm TTCC.

* Chủ thể của tội phạm

Chủ thể của tội phạm là người có năng lực TNHS, đạt độ tuổi luật định và đã thực hiện hành vi phạm tội cụ thể. Năng lực TNHS và độ tuổi là những dấu hiệu pháp lý bắt buộc của chủ thể tội phạm. Tuy nhiên, đối với một số tội phạm yêu cầu người thực hiện tội phạm phải có thêm một số dấu hiệu bổ sung như giới tính, nghề nghiệp, độ tuổi, chức vụ, quyền hạn… gọi chung là chủ thể

đặc biệt của tội phạm.

Cơ sở pháp lý để xác định chủ thể của tội phạm là Điều 12 BLHS năm 1999. Điều 12 BLHS năm 1999 quy định về tuổi chịu TNHS như sau:

1. Người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu TNHS về mọi tội phạm.

2. Người từ đủ 14 tuổi trở lên, nhưng chưa đủ 16 tuổi phải chịu TNHS về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng [48, Điều 12].

Các tội xâm phạm TTCC có chủ thể không phải chủ thể đặc biệt, chỉ cần đến một độ tuổi nhất định và có năng lực TNHS. Người đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi phải chịu TNHS về tội phạm quy định tại khoản 2 Điều luật; người đủ 16 tuổi trở lên phải chịu TNHS về tội phạm không phân biệt trường hợp quy định tại khoản nào của Điều luật. Mặc dù BLHS năm 2015 vừa qua có quy định chủ thể của tội phạm là pháp nhân thương mại, nhưng riêng đối với nhóm tội phạm này, chủ thể của tội phạm vẫn là cá nhân đáp ứng các điều kiện về độ tuổi và năng lực TNHS.

* Hình phạt

Hình phạt là thái độ của Nhà nước đối với hành vi phạm tội và người phạm tội. Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất trong hệ thống các biện pháp cưỡng chế của Nhà nước. Hình phạt được nhà nước sử dụng như là công cụ hữu hiệu trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm để bảo vệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội và các lợi ích khác của công dân. Mức độ hình phạt nặng hay nhẹ thể hiện việc đánh giá của Nhà nước về mức độ xâm hại của hành vi phạm tội vào các quan hệ xã hội do luật hình sự bảo vệ.

BLHS năm 1999 lần đầu tiên đã nêu khái niệm hình phạt tại Điều 26: “Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội. Hình phạt được quy định trong BLHS và do Tòa án quyết định” [48, Điều 26].

- Về hình phạt chính

Theo quy định các tội trong nhóm xâm phạm TTCC hình phạt chính không có tử hình. Hình phạt tù có thời hạn được áp dụng đối với tất cả các tội và nhóm tội xâm phạm TTCC liên quan đến tệ nạn xã hội chịu những biện pháp

răn đe nghiêm khắc, có khung hình phạt tương đối cao, đặc biệt tội liên quan đến mại dâm. Điều này rất cần thiết khi trong bối cảnh căn bệnh nan y HIV- AIDS ngày càng nghiêm trọng. Cụ thể: Tội chứa mại dâm có mức cao nhất của khung hình phạt (khoản 4) từ 20 năm đến chung thân (tội đặc biệt nghiêm trọng). Tội môi giới mại dâm có mức cao nhất của khung hình phạt đến 15 năm tù. Tội rửa tiền, tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có, tội truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, tội mua dâm người chưa thành niên có mức cao nhất của khung hình phạt đến 15 năm tù. Các tội phạm khác có mức cao nhất của khung hình phạt đến năm, bảy hoặc mười năm tù.

Hình phạt tiền là hình phạt chính được áp dụng cho 6/12 tội phạm: Tội gây rối TTCC, hành nghề mê tín dị đoan, đánh bạc, tổ chức đánh bạc, truyền bá văn hóa phẩm đồi trụy, chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có.

- Về hình phạt bổ sung

Việc áp dụng các hình phạt bổ sung được quy định hầu hết đối với các tội xâm phạm TTCC. Hình phạt bổ sung với mục đích mở thêm các khả năng pháp lý cho Tòa án lựa chọn hình phạt phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi, nhân thân người phạm tội, đặc biệt với các tội xâm phạm TTCC thì tính phòng ngừa, răn đe càng được đề cao. Khi quyết định hình phạt tiền với tư cách là hình phạt bổ sung, Tòa án sẽ căn cứ vào tính chất, mức độ nghiêm trọng của tội phạm, tình hình tài sản của người phạm tội, sự biến động giá cả… để đưa ra mức phạt trong giới hạn quy định của điều luật. Tiền phạt có thể nộp một lần hoặc nhiều lần trong thời hạn do Tòa án quyết định.

Đối với nhóm tội xâm phạm TTCC các hình phạt bổ sung được áp dụng: Phạt tiền, tịch thu toàn bộ hoặc một phần tài sản, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định, quản chế.

Hình phạt tiền là hình phạt bổ sung được áp dụng cho 10/12 tội phạm trong nhóm (trừ tội gây rối TTCC và xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt).

Áp dụng tịch thu toàn bộ hoặc một phần tài sản của người phạm tội được áp dụng với 4 tội là: Tổ chức đánh bạc, chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có, rửa tiền, chứa mại dâm.

Hình phạt bổ sung cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc công việc nhất định được áp dụng với tội rửa tiền.

Quản chế được áp dụng đối với tội dụ dỗ, ép buộc, chứa chấp người chưa thành niên phạm pháp và tội chứa mại dâm.

Như vậy, việc làm rõ khái niệm và phân tích các dấu hiệu pháp lý hình sự của tội xâm phạm TTCC qua các yếu tố cấu thành tội phạm có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. Qua việc nắm bắt các yếu tố cấu thành tội phạm mới có thể xác định tội danh và lượng hình phạt chính xác.

Với thực tế thụ lý giải quyết, điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan bảo vệ pháp luật trên địa bàn tỉnh Hà Giang đối với các tội xâm phạm TTCC, tác giả đi sâu phân tích dấu hiệu pháp lý hình sự của một số tội trong nhóm tội xâm phạm TTCC trên địa bàn tỉnh Hà Giang để từ đó nhận diện chính xác các tội phạm này đồng thời có cơ sở để đề xuất, đưa ra một số kiến nghị cho việc sửa đổi, bổ sung pháp luật hình sự và BLHS năm 1999 hiệu quả, đáp ứng yêu cầu của quá trình cải cách tư pháp của toàn đảng, toàn dân ta.

2.1.2. Các tội phạm cụ thể

* Tội đánh bạc

Cơ sở pháp lý Điều 248 BLHS năm 1999, sửa đổi năm 2009:

- Khách thể của tội phạm:

Tội đánh bạc trực tiếp xâm phạm TTCC. Việc quy định tội phạm này nhằm đấu tranh ngăn chặn tệ nạn trong xã hội, giữ gìn TTCC, bảo vệ tính mạng, sức khỏe và tài sản của công dân.

- Mặt khách quan của tội phạm:

Đánh bạc được hiểu là tham gia trò chơi có được thua bằng tiền hoặc tài sản dưới bất kỳ hình thức nào. Đặc thù của tội đánh bạc là người đánh bạc không thể thực hiện hành vi đánh bạc một mình mà mỗi lần đánh bạc phải có nhiều người (ít nhất từ hai người trở lên) cùng tham gia đánh bạc với nhau hoặc đánh bạc với nhiều người khác nhau (Công văn số 105/2003/KHXX của TANDTC về việc áp dụng Điều 248).

Mặt khách quan của tội đánh bạc thể hiện ở hành vi chơi được, thua bằng tiền hoặc hiện vật dưới bất cứ hình thức nào. Tiền có thể là tiền Việt Nam

hoặc ngoài tệ. Các hình thức đánh bạc hiện nay rất đa dạng ngoài các hình thức đánh bạc truyền thống như xóc đĩa, tổ tôm, hiện nay các hình thức đánh bạc khác như số đề, cá độ bóng đá, chọi gà, cá độ đua ngựa, đua xe, đánh bạc trên mạng Internet…

Tuy nhiên, trong BLHS hiện hành có quy định rõ hành vi “đánh bạc trái phép” mới bị cấm, mới đặt ra trách nhiệm pháp lý. Theo các quy định trước đây về tội đánh bạc, mọi hành vi đánh bạc đều bị coi là vi phạm pháp luật để phân biệt các hành vi đánh bạc của người nước ngoài ở các CASINO. Đây là điểm mới của BLHS năm 1999 thể hiện sự chặt chẽ trong kỹ thuật lập pháp và sự phù hợp với mặt thực tiễn.

Theo hướng dẫn tại Nghị quyết 01/2010 ngày 22/10/2010 của Hội đồng thẩm phán TANDTC hướng dẫn áp dụng một số quy định tại điều 248, 249 BLHS: “Đánh bạc trái phép” là hành vi đánh bạc được thực hiện dưới bất kỳ hình thức nào với mục đích được thua bằng tiền hay hiện vật mà không được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép hoặc được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép nhưng thực hiện không đúng với quy định trong giấy phép được cấp.

Cấu thành tội phạm tội đánh bạc là cấu thành vật chất do đó để định tội danh cần xác định được lượng tiền hoặc hiện vật dùng để đánh bạc. Tiền hoặc vật dùng để đánh bạc bao gồm:

+ Tiền hoặc hiện vật dùng để đánh bạc thu giữ được trực tiếp tại chiếu bạc;

+ Tiền hoặc hiện vật thu giữ được trong người các con bạc mà có căn cứ xác định đã được hoặc sẽ được dùng để đánh bạc;

+ Tiền hoặc hiện vật thu giữ ở những nơi khác mà có đủ căn cứ xác định đã được hoặc sẽ được dùng để đánh bạc.

Khi xác định tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc cần phân biệt:

a) Trường hợp nhiều người cùng tham gia đánh bạc với nhau thì việc xác định tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc đối với từng người đánh bạc là tổng số tiền, giá trị hiện vật của những người cùng đánh bạc;

b) Trường hợp đánh bạc dưới hình thức chơi số đề, cá độ bóng đá, cá độ đua ngựa... thì một lần chơi số đề, một lần cá độ bóng đá, một lần cá độ đua

ngựa... (để tính là một lần đánh bạc) được hiểu là tham gia chơi trong một lô đề, tham gia cá độ trong một trận bóng đá, tham gia cá độ trong một kỳ đua ngựa... trong đó người chơi có thể chơi làm nhiều đợt. TNHS được xác định đối với người chơi một lần đánh bạc trong các trường hợp này là tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng để chơi trong các đợt đó.

Ngoài ra, Nghị quyết số 01/NQ nói trên đã hướng dẫn cụ thể việc xác định số tiền hoặc giá trị hiện vật của người chơi đề, cá độ và của chủ đề, chủ cá độ dùng đánh bạc dưới hình thức chơi số đề, cá độ bóng đá, cá độ đua ngựa...

Hành vi đánh bạc chỉ bị truy cứu TNHS khi số tiền hay hiện vật dùng để đánh bạc có giá trị từ 2 triệu đồng trở lên. Hành vi đánh bạc bằng tiền hoặc tại sản có giá trị dưới 2 triệu đồng không cấu thành tội đánh bạc và chỉ bị xử lý về hành chính trừ trường hợp người vi phạm trước đó đã bị kết án về tội đánh bạc hoặc tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Tuy nhiên, nếu người đánh bạc nhiều lần thì tùy trường hợp sẽ được tính như sau:

+ Trường hợp tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc của từng lần đánh bạc đều dưới mức tối thiểu để truy cứu TNHS (dưới 2.000.000 đồng) và không thuộc một trong các trường hợp khác để truy cứu TNHS (đã bị kết án về tội này hoặc tội quy định tại Điều 249 của BLHS, chưa được xoá án tích mà còn vi phạm) thì người đánh bạc không phải chịu TNHS về tội đánh bạc;

+ Trường hợp tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc của lần đánh bạc nào bằng hoặc trên mức tối thiểu để truy cứu TNHS (từ 2.000.000 đồng trở lên) thì người đánh bạc phải bị truy cứu TNHS về tội đánh bạc đối với lần đánh bạc đó;

+ Trường hợp đánh bạc từ hai lần trở lên mà tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc của từng lần đánh bạc bằng hoặc trên mức tối thiểu để truy cứu TNHS (từ 2.000.000 đồng trở lên) thì người đánh bạc phải bị truy cứu TNHS về tội đánh bạc với tình tiết tăng nặng “phạm tội nhiều lần” quy định tại điểm g khoản 1 Điều 48 của BLHS;

+ Trường hợp đánh bạc từ năm lần trở lên mà tổng số tiền, giá trị hiện vật dùng đánh bạc của từng lần đánh bạc bằng hoặc trên mức tối thiểu để truy cứu TNHS (từ 2.000.000 đồng trở lên) và lấy tiền, hiện vật do đánh bạc mà có

làm nguồn sống chính thì người đánh bạc phải bị truy cứu TNHS về tội đánh bạc với tình tiết định khung “có tính chất chuyên nghiệp” quy định tại điểm a khoản 2 Điều 248 của BLHS.

Hậu quả của hành vi đánh bạc không phải là dấu hiệu bắt buộc và cũng không phải là yếu tố định khung hình phạt. Nếu hành vi đánh bạc mà dẫn đến những hành vi phạm tội khác thì người phạm tội còn bị truy cứu về các tội phạm tương ứng.

- Chủ thể của tội phạm là người đủ 16 tuổi trở lên và có năng lực TNHS mới phải chịu TNHS về tội phạm này vì tội phạm này là tội phạm do cố ý và không có trường hợp nào là tội phạm rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng.

Nếu số tiền hay hiện vật dùng để đánh bạc có giá trị dưới hai triệu đồng thì người có hành vi đánh bạc bị xử lý hình sự khi trước đó đã bị kết án về tội đánh bạc hoặc tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc chưa được xoá án tích.

- Mặt chủ quan của tội phạm

Người phạm tội thực hiện hành vi đánh bạc là do cố ý nhằm thu lời bất chính.

- Hình phạt

Điều luật có cấu thành cơ bản và 01 cấu thành tăng nặng.

+ Cấu thành cơ bản: Người phạm tội bị phạt tiền từ năm triệu đồng đến năm mươi triệu đồng, cải tạo không giam giữ đến ba năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến ba năm.

+ Cấu thành tăng nặng: Bị phạt tù từ 2 năm đến 7 năm khi có một trong các tình tiết:

a) Có tính chất chuyên nghiệp: người phạm tội coi đánh bạc như một nghề nghiệp và lấy nguồn thu từ đánh bạc làm nguồn sống chính.

b) Tiền hoặc hiện vật dùng đánh bạc có giá trị từ năm mươi triệu đồng trở lên;

c) Tái phạm nguy hiểm:

Ngoài ra người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung: Bị phạt tiền từ ba triệu đồng đến ba mươi triệu đồng.

* Tội tổ chức đánh bạc hoặc gá bạc

Cơ sở pháp lý Điều 249 BLHS năm 1999, sửa đổi năm 2009, thực chất đây là hai tội là tội đánh bạc và tội gá bạc nhưng chúng có những điểm tương đồng: