Chưa Chú Trọng Tổ Chức Tin Bài Mang Tính Chỉ Dẫn Và Thông Tin Cụ Thể Tại

nước phải làm, khai thông nguồn lực cho người dân, các thành phần kinh tế ngoài nhà nước tiếp nhận, để thúc đẩy phát triển sản xuất kinh doanh.

“Báo chí là công cụ cách mạng phải làm rò được điều đó, còn thông tin trái với quan điểm, chủ trương rò ràng là chệch chuẩn”- ông Tiến nhận định.

3.1.2.3. Chưa chú trọng tổ chức tin bài mang tính chỉ dẫn và thông tin cụ thể tại doanh nghiệp

TCC DNNN kể từ khi dự thảo cho đến khi chính thức được phê duyệt đã có rất nhiều các văn bản, chính sách pháp luật liên quan được ban hành. Trong 02 năm 2012 và 2013, đã có 31 văn bản mới (Nghị định, Quyết định, Thông tư) được ban hành (Phụ lục 1.1), chưa kể đến các văn bản đang dự thảo, các văn bản sự vụ cụ thể khác, cũng như văn bản liên bộ, văn bản các bộ khác trong vấn đề triển khai TCC DNNN.

Vì là chính sách mới, nên các văn bản chính sách mới liên quan đến vấn đề này cũng là một trong những thông tin mà đông đảo bạn đọc là giới nghiệp nhân, doanh nghiên cứu, giới học sinh sinh viên và cán bộ công nhân viên chức quan tâm, tìm hiểu.

Một vấn đề đáng lưu tâm đó là thoái vốn đầu tư trái ngành, như trên đã nói, trong lúc DN đều kêu vướng lẽ ra các cơ quan báo chí nên đăng dạng tư vấn, hướng dẫn: Trong đó đã đề cập trường hợp giá thị trường thấp hơn giá trị trị sổ sách thì quy trình như thế nào? Ai là người quyết định?... Thế nhưng, báo chí đã chưa làm tốt việc đó.

Từ đó cho thấy, cùng với việc đưa thông tin chung, đưa thông tin mang tính phân tích, diễn giải, thì các báo cũng nên phát huy lợi thế, tổ chức khai thác và giới thiệu chỉ dẫn cho độc giả các cách thức tiếp cận thông tin văn bản mới một cách dễ dàng thuận tiện, từ đó mở rộng thêm khả năng phục vụ công chúng, thu hút thêm độc giả cho mình.

Đồng thời, để phát huy uy tín của mình, các cơ quan báo chí cần mở các chuyên mục hỏi đáp về TCC, hay giải thích một số thuật ngữ mới về TCC.

3.1.2.4. Thiếu thông tin thực sự hấp dẫn

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 164 trang tài liệu này.

Nhận xét hạn chế trên báo mình và các cơ quan báo chí nói chung về chủ đề TCC DNNN, Nhà báo Hoàng Tư Giang - TBKTSG cho rằng: “Không có nhiều thông tin thực sự hấp dẫn, thu hút bạn đọc. Chẳng hạn, không có mấy tin bài về việc một số nhân vật giàu lên một cách bất thường nhờ “lộc” từ CPH DN” [Phụ lục 3.3.2]. Ông Giang phân tích tiếp: Bên cạnh đó, báo chí không đưa được thông tin “đắt” về một DN cụ thể, chẳng hạn như: Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) sắp CPH, vậy DN này có đất nhiều ở vị trí vàng không? Điều này không những bạn đọc mà cả những nhà đầu tư mới thực sự quan tâm.

Nhà báo Lê Thanh – BTT cũng nhận xét: “Vấn đề cốt yếu nhất là thông tin tờ báo phải đem đến cái mới, hấp dẫn bạn đọc. Nhưng hầu hết các báo nói chung và Tuổi trẻ nói riêng chưa làm được. Ví dụ, bạn đọc rất thích thông tin cụ thể như tập đoàn A, B định giá trị DN thiếu hàng ngàn tỷ đồng… trong quá trình CPH , nhưng các báo chưa đáp ứng được”.[Phụ lục 3.6.5]

Qua khảo sát cho thấy, với thông tin chỉ đạo định hướng TCC DNNN thì Tuổi trẻ đưa rất ngắn, chỉ là mang tính chất thông tin, không có những tuyến bài dài về chủ đề này. Tuổi trẻ thường đưa thông tin thời sự như CPH của Vinatex, Vietnam Airline… hay kế hoạch phát hành cổ phần lần đầu ra công chúng của BIDV, Tổng công ty thép… Thông tin về hạn chế khi triển khai quá trình CPH, thoái vốn nhà nước mà các Tập đoàn tổng công ty thực hiện chậm hoặc chưa đúng với chỉ đạo của Chính phủ. Số lượng tin bài TCC DNNN của Tuổi trẻ cũng rất ít, trong 01 năm khảo sát, Tuổi trẻ chỉ có 10/22.239 tin bài về TCC DNNN, chiếm khoảng 0,04%. Đây là một tỷ lệ rất nhỏ đối với một chủ trương lớn như TCC DNNN, cứ 35,3 số báo mới có một tin bài về vấn đề này.

“Nhiều thông tin TCC DNNN trên báo chí nói chung thường chỉ phán ánh, thông báo hoặc cao hơn một chút là phản biện của các chuyên gia chứ chưa có ý kiến, phản hồi của các cơ quan chức năng” [Phụ lục 3.6]. Do vậy, bạn đọc chưa thỏa mãn và chưa có nhu cầu theo dòi thông tin đến cùng.

Nhà báo Tạ Thị Thu Hằng – TCTCDN cũng chia sẻ: “Do đặc thù là tạp chí khoa học, 1 số/tháng nên tính thời sự của thông tin chưa cao. Cùng với đó các thông tin hầu như chỉ mang tinh chất một chiều, phản ánh quan điểm của các nhà hoạch định chính sách, chưa có những bài viết sâu phản ánh thực tế TCC tại DN. Ngoài ra, hình thức trình bày còn theo khuôn mẫu, chưa thực sự bắt mắt”.

Một điểm chung của cả mấy tờ báo còn thiếu nữa là việc thiếu vắng thể loại phóng sự điều tra về chủ đề TCC DNNN. Điều này có thể dễ hiểu với TCTCDN hay TBKTSG bởi báo tháng báo tuần không thực sự thích hợp. Tuy nhiên với BĐT và nhất là BTT thì rất thích hợp. Bởi thực tế cho thấy thời gian qua bộc lộ quá nhiều điểm yếu kém, liên quan đến tham ô, thất thoát vốn nhà nước, gây lãng phí ở một số DNNN. Với thực trạng yếu kém như thời gian qua và pháp luật vẫn chưa hoàn chỉnh thì các hành vi tiêu cực nảy sinh tại các DNNN chắc chắn vẫn chưa được phát hiện hết. Đây chính là thể loại thực sự cần báo chí dấn thân hơn, để qua đó giúp bạn đọc có thêm thông tin và khẳng định uy tín của tờ báo, góp phần vào công tác chống tham nhũng của Đảng và nhà nước.

3.2. Nguyên nhân của những hạn chế

3.2.1. Nguyên nhân khách quan

3.2.1.1. Thiếu thông tin

Thiếu thông tin ở khối DNNN là chuyện đã được đề cập từ lâu nay. Ngay cả những bài báo thuộc đối tượng khảo sát của đề tài cũng thể hiện rò điều đó. Trên BĐT: “Khó đánh giá Thông tin DNNN” [7, (142), tr3]; “DNNN muốn tiếp nhận khoản hỗ trợ từ ADB: Phải minh bạch thông tin” [7, (148), tr6]; Trên TBKTSG: “Đầu tư ngoài ngành mỗi cơ quan một con số” [7, (34), tr3]; “Khó tiếp cận số liệu nợ công” [7, (34), tr48]; “Vì sao DNNN khó minh bạch thông tin” [8, (25), tr16-17]; “Có ép được DNNN minh bạch thông tin” [8, (28), tr18-19]; Trên TCTCDN : “Minh bạch thông tin về nợ: Xưa như diễm” [51, (11), tr34-35]… Việc thiếu minh bạch thông tin về DNNN vốn có nhiều nguyên nhân. Ở khía cạnh tích cực người ta giải thích là: Liên quan an ninh quốc phòng, bí mật quốc gia, sợ lộ bí mật kinh

doanh của DN. Ở chiều ngược lại nhiều người cho rằng do có lợi ích nhóm nên bưng bít thông tin, tù mù để trục lợi…

Đây được xem là một nguyên nhân căn bản khiến báo chí thiếu đi những thông tin hấp dẫn, độc đáo.

Ông Bùi Đức Hải nói: “Các DNNN trong giai đoạn TCC hiện nay phần lớn là các DN quy mô lớn, nên có những phức tạp trong thực hiện TCC. Việc tiếp cận thông tin không dễ”, [Phụ lục 3.4.5].

Đồng tình quan điểm này, Nhà báo Hoàng Tư Giang – TBKTSG cho biết: “Nguyên nhân chính là việc khó tiếp cận thông tin. Chẳng hạn, một sự kiện lớn về DNNN thường do Ban Đổi mới sắp xếp DN (thuộc Văn phòng Chính phủ) đứng ra tổ chức. Và Ban này thông thường cũng chỉ mời 3-5 báo. Còn lại các phóng viên báo khác không được vào, không có cơ hội tiếp cận thông tin thì không thể viết hay được” [Phụ lục 3.3.3]. Với những thông tin cụ thể từ DN, ông Giang cho biết thêm: “Đây là mối chằng chịt thông tin, mù mờ khó tiếp cận. Có tiếp cận được cũng không kiểm chứng được nên không dám đăng”.

Nhà báo Tạ Thị Thu Hằng cũng chia sẻ: “Hiện tôi được giao nhiệm vụ theo dòi mảng nợ DNNN trong quá trình TCC, khó khăn lớn nhất là tiếp cận với DN. Kể từ khi triển khai Quyết định 929/2012/QĐ-TTg, việc công bố thông tin về các khoản nợ của DNNN đã được cải thiện. Tuy nhiên, để có được báo cáo cơ cấu nợ của DN cụ thể nào đó là vô cùng khó khăn. Mặt khác, mặc dù số lượng các DN đã được DATC xử lý nợ TCC tương đối lớn, nhưng việc tiếp xúc để làm rò quá trình đơn vị này tham gia xử lý nợ cũng rất hạn chế.” [Phụ lục 3.5.3].

Trên thực tế, Chính phủ đã có nhiều văn bản chỉ đạo tăng cường cung cấp thông tin cho báo chí. Tuy nhiên, trên thực tế việc chấp hành các văn bản này chưa thực sự tốt.

Ngay cả một số cơ quan hành chính nhà nước, địa phương, hiểu về Quy chế phát ngôn và cung cấp thông tin cho bao chí cũng chưa đầy đủ, thực hiện chưa nghiêm túc nên đã gây khó khăn cho phóng viên khi tác nghiệp. Nhiều trường hợp

thông tin cung cấp cho báo chí chậm, thiếu sự định hướng, thậm chí có trường hợp cung cấp thông tin nửa vời, tạo ra sự nhiễu loạn thông tin. Bên cạnh đó, nhiều DNNN còn gây khó khăn trong việc tác nghiệp của phóng viên khi không cấp đầy đủ thông tin, hoặc những người có trách nhiệm của đơn vị tránh mặt báo chí, không ra mặt phát ngôn hoặc không có thái độ hợp tác với báo chí.

Lý giải về tình trạng đói thông tin của phóng viên, ông Đặng Quyết Tiến cho biết: “Có thể cơ quan nhà nước và DN lo ngại việc thông tin của báo chí không chuẩn xác gây mất uy tín và tạo ra sự bất lợi cho DN.” [Phụ lục 3.2.3]. Do vậy, các phóng viên chuyển tải thông tin cần thận trọng để đảm bảo thông tin chuẩn xác, tránh mất lòng tin lẫn nhau.

3.2.1.2. Đề tài khó, vĩ mô, nhiều quan điểm khác nhau

Đây có lẽ nguyên nhân khiến nhiều tòa soạn né tránh, ít phóng viên dám đương đầu. Độ khó của TCC DNNN đã được đề cập từ lâu và ở một số nước cũng không thành công. Một số nước sau đó tư nhân hóa rất nhanh như Nga.

Ở nước ta, quan điểm ngay tại Hiến pháp - đạo luật gốc nói về kinh tế nhà nước (trong đó DNNN là chủ lực) vốn gĩ đã có nhiều ý kiến trái ngược nhau, thậm chí tranh cãi rất gay gắt. Hiến pháp hiến định “kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo”. Trong lúc đó, rất nhiều chuyên gia, nhân sĩ, thậm chí cả nhiều nhà quản lý nhà nước cũng không đồng tình quan điểm này. Lập luận phản biện lại quan điểm này là vì trải qua thời gian dài DNNN không thể hiện được điều đó dù được ưu ái nhiều nguồn lực.

Vấn đề thứ hai là xác định vai trò, vị trí của DN trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Ông Nguyễn Duy Long – Thành viên Ban soạn thảo Đề án TCC DNNN cho biết: Đây là vấn đề nhận được nhiều ý kiến nhất trong quá trình thảo luận. Chính phủ, Bộ Tài chính luôn nhấn mạnh quan điểm: "Phải quán triệt chức năng của Nhà nước là điều tiết vĩ mô nền kinh tế thông qua sử dụng các công cụ điều tiết, trong đó công cụ quan trọng là DNNN”. Thế nhưng, không ít chuyên gia đề xuất thay đổi quan điểm này. Vì theo TS. Trần Đình Thiên: Kinh nghiệm thế giới cho thấy các nhà nước đều có đầy đủ quyền lực như thuế, chính

sách xuất nhập khẩu, thậm chí ra luật cấm một số hành vi kinh doanh... để tác động đến thị trường.Nếu chính sách tốt, DN nào cũng có thể là công cụ điều tiết của nhà nước.

Tiếp đến là cơ quan quản lý, giám sát DNNN. Một số ý kiến đề xuất thành lập cơ quan ngang bộ, làm đầu mối, quản lý giám sát toàn bộ DNNN. Số khác lại cho rằng phải bộ quản lý ngành mới có đủ chuyên sâu; cũng có ý kiến cho là tài chính của DN là vấn đề số một, do vậy để tránh thất thoát, lãng phí cơ quan quản lý phải là cấp Tổng cục thuộc Bộ Tài chính.

Hay vấn đề minh bạch, công bố thông tin cũng vậy, đến nay, Chính phủ vẫn áp dụng mức công bố thông tin có “vùng cấm”. Tuy nhiên, dư luận vẫn cho rằng chính đó là nguyên nhân làm DNNN kém phát triển. DNNN phải công khai toàn bộ mọi hoạt động, và minh bạch tài chính như DN trên sàn chứng khoán để tạo động lực phát triển…vv

Các vấn đề đó đều ở tầm vĩ mô, ngay cả các chuyên gia cũng đau đầu và khó thống nhất. Khi vấn đề này được đặt ra vẫn còn nhiều quan điểm, ý tưởng khác nhau, chưa thống nhất về mặt tư tưởng, lý luận nên dẫn đến hành động cụ thể chưa rò ràng. Và báo chí cũng cũng nằm trong tình trạng đó. Rất khó để ban biên tập xác định được đâu là hướng đúng để định hướng thông tin, dư luận. Mặt khác do đây là vấn đề “đao to, búa lớn” nên về mặt bằng chung người dân cũng chưa thể đón nhận được hết, hiểu hết. Do vậy, họ không mặn mà tiếp cận bằng các thông tin rất gần cuộc sống của mình như: giá xăng tăng, giá điện tăng, giá sữa tăng… Đây cũng là lý do để báo chí né đề tài này.

Nhà báo Lê Thanh cho biết: “Đây là vấn đề khá vĩ mô, bạn đọc ở Tuổi trẻ không quan tâm nhiều so với những thông tin về thị trường. Đấy là một trong những lý do chính mà Tuổi trẻ khó làm đậm chủ đề TCC DNNN” [Phụ lục 3.6.1]

Ở BĐT, ông Bùi Đức Hải cũng thừa nhận: “Đây là vấn đề phức tạp, liên quan đến cả quan điểm, tư duy từ các cấp lãnh đạo. Trong 3 năm thực hiện đề án TCC nền kinh tế, TCC DNNN, có không ít nội dung có sự thay đổi mạnh mẽ, như liên

quan đến thoái vốn trong DNNN, cách thức tiến hành CPH … Thêm vào đó, năng lực của phóng viên trên các lĩnh vực chưa đồng đều, chưa phối hợp tốt…”

Nhà báo Hoàng Tư Giang cũng đồng quan điểm này: “Đây là đề tài khó, dễ nhàm chán. Còn vấn đề thu hút, hấp dẫn thì không làm được vì không có thông tin” [Phụ lục 3.3.5].

3.2.2. Nguyên nhân chủ quan 3.2.2.1.Quan điểm của Ban Biên tập

Công tác chỉ đạo, quản lý thông tin của lãnh đạo một số cơ quan báo chí đôi lúc còn chưa thật chủ động, thiếu nhạy bén, lúng túng chạy theo sự vụ, chưa đáp ứng yêu cầu định hướng chính trị trong nội dung thông tin… nên để xảy ra trường hợp nặng nhẹ trong việc tuyên truyền về các vấn đề TCC nền kinh tế, một chủ đề được nhìn nhận là có nhiều dư địa để các cơ quan báo chí tổ chức được những tuyến bài phong phú về nội dung và đang dạng về hình thức thể hiện. Một số cơ quan báo chí chưa chủ trương nhân tố tích cực, điển hình tiên tiến, cào bằng trong cách trả nhuận bút theo lượng chữ, hoặc tin/bài…

Như trên đã phân tích, do đây là vấn đề khó, vĩ mô, nên có báo chủ trương không đi sâu vào lĩnh vực này. “Ban Biên tập BTT không phân công phóng viên theo dòi riêng cho mảng này. Mỗi phóng viên phụ trách thông tin của ngành, địa phương sẽ theo dòi và đưa thông tin về lĩnh vực mà mình phụ trách”, [Phụ lục 3.6.1]. Theo đó, phóng viên theo dòi Bộ Giao thông Vận tải sẽ nắm thông tin TCC DNNN ngành giao thông; Phóng viên theo Bộ Xây dựng, Nông nghiệp Phát triển Nông thôn cũng vậy. Điều này có thể có lợi cho việc thông tin tuyên truyền về các lĩnh vực cụ thể, nhưng với chủ trương khó này thì phóng viên lại rất có được chuyên sâu, rất khó có được thông tin (vốn gĩ đã rất khó tiếp cận) nên tin bài hoặc ít, hoặc không hấp dẫn là điều dễ hiểu.

BTT chủ yếu đi vào các tin dân sinh, không khuyến khích đưa tin vĩ mô, do vậy kén đề tài này và không có chủ trương thực sự thúc đẩy phóng viên viết lĩnh vực này.

Ban Biên tập TBKTSG cũng không phân công cụ thể cho phóng viên theo dòi riêng vấn đề TCC DNNN. Bên cạnh đó, đáng quan tâm hơn là quan điểm của Ban Biên tập báo trong việc tuyên truyền được cố định: “Thúc đẩy cải cải cách DNNN theo hướng CPH để tạo điều kiện thúc đẩy kinh tế tư nhân” [Phụ lục 3.3.1]. Quan điểm này không sai với đường lối chủ trương của Đảng, Nhà nước. Chủ trương này đã được Chính phủ cụ thể hóa bằng việc xác lập lộ trình cụ thể mốc thời gian DN phải CPH , thoái vốn… Tuy nhiên, việc “cố định” quan điểm “thúc đẩy” sẽ khiến phóng viên chỉ theo đuổi mục tiêu này. Thời gian vừa qua do thị trường chứng khoán ảm đạm, việc bán vốn rất khó. Vì nóng vội thực hiện mà nhiều bài báo đã kêu gọi việc bán rẻ, bán tháo… Điều này nếu được thực hiện sẽ dẫn tới thất thoát tài sản nhà nước, nhân dân, đồng thời bán “nhầm” cho các cổ đông chiến lược mà thực chất đó là đối thủ đang chờ cơ hội thâu tóm DN, thương hiệu Việt như đã phân trích ở trên.

Ở BĐT, thông tin về chủ đề này được quan tâm, thể hiện rò ở tin bài khá nhiều. Thế nhưng, qua khảo sát BĐT trong một thời gian dài cho thấy, Ban Biên tập dường như không có chủ trương hoặc hạn chế thông tin mặt sai trái, vi phạm pháp luật… Điều này thể hiện ở việc vắng bóng các bái phóng sự điều tra về tình hình hoạt động của các DN, đặc biệt là DNNN, một thể loại vốn gĩ rất hấp dẫn bạn đọc. Đây cũng là quan điểm chung của các báo.

3.2.2.2. Trình độ biên tập viên, phóng viên còn hạn chế

Nhận xét về trình độ phóng viên ông Bùi Đức Hải cho rằng: “Năng lực của phóng viên trên các lĩnh vực chưa đồng đều, chưa phối hợp tốt…” [Phụ lục 3.4.5]

Thực tế cho thấy, hầu hết các phóng viên kinh tế hiện nay được đào tạo chuyên ngành báo chí, nên kiến thức kinh tế chuyên sâu còn yếu, hoặc ngược lại, được đào tạo chuyên về kinh tế lại non kém về nghiệp vụ báo chí. Công tác đào tạo, bồi dưỡng nâng cao nhận thức chính trị cho phóng viên, biên tập viên của các cơ quan báo chí chưa được quan tâm đúng mức. Khảo sát tại TCTCDN cho thấy, cơ quan có 09 người, nhưng duy nhất chỉ có 01 người học báo chí còn lại học trái ngành như kế toán, văn học, chính trị học.