Vai Trò Xhhhđgd Đối Với Việc Phát Triển Sự Nghiệp Giáo Dục

tảng cho sự tăng trưởng, phát triển về mọi mặt, có cùng quan điểm giáo dục liên tục, giáo dục suốt đời, giáo dục cộng đồng là hướng chủ đạo chi phối xu thế phát triển. Tuy cách làm XHHHĐGD các nước có khác nhau nhưng đều được biểu hiện qua các điểm chính: quy mô giáo dục mở rộng liên tục, chuyển hướng giáo dục đại chúng phục vụ cho mọi người, hoạt động giáo dục từ chỗ chỉ tập trung trong ngành giáo dục, do nhà nước đảm trách đến chỗ cho cộng đồng, tập thể, mọi tầng lớp nhân dân cùng tham gia. Nhiều nước trên thế giới bước vào giai đoạn phát triển đã và đang gặp phải hiện tượng giáo dục không phù hợp với sự phát triển của nền kinh tế-xã hội, đây cũng là một vấn đề gay cấn của nền giáo dục nước ta hiện nay. Vì vậy xã hội hóa hoạt động giáo dục là việc hết sức cần thiết, và vấn đề này cũng cần được trao đổi, học hỏi, đúc rút kinh nghiệm giữa các nước với nhau trong quá trình giao lưu, hợp tác quốc tế về giáo dục.

1.2. Cơ chế XHHHĐGD‌

Cơ chế là sự vận hành của mối quan hệ giữa các thành tố (bộ phận) trong một cấu trúc (tổ chức) nhằm đạt hiệu quả của hoạt động. Nói đến cơ chế XHHHĐGD là nói đến tổ chức sự phối hợp vì thực chất xã hội hóa hoạt động giáo dục là "tổ chức sự phối hợp chặt chẽ và thường xuyên giữa các cơ quan quản lý Nhà nước về giáo dục và đào tạo với Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể quần chúng để vận động nhân dân tham gia có hiệu quả vào sự nghiệp giáo dục" [ 3 ; 51].

Để tạo được cơ chế thì phải coi trọng việc lựa chọn, việc hoàn thiện từng bộ phận, từng thành tố của cấu trúc liên kết, tạo được một tập hợp phù hợp với công việc. Đồng thời hình thành được một hệ thống các mối quan hệ giữa các bộ phận, các lực lượng xã hội. Hệ thống quan hệ này có nhiều mức độ: Có thể chỉ ở mức độ tham gia, ở mức độ góp phần của họ vào một hoạt động, một tổ chức chung nào đó, chưa thể hiện được chiều sâu của việc "cùng làm giáo dục"; Có thể là sự cộng tác tức là cùng góp sức làm chung một công việc, nhưng có thể không thực hiện chung một trách nhiệm, sự cộng tác đôi khi có tính nhất thời, tùy từng vụ việc. Cũng có thể là sự hợp tác, là cùng chung sức, hỗ trợ lẫn nhau trong một công việc, một lĩnh vực hoạt động, nhằm một mục đích chung. Tóm lại quan hệ ở đây là quan hệ phối hợp với nhiều mức độ khác nhau do vai trò của từng lực lượng trong quan hệ phối hợp, cần lưu ý: nhà trường

luôn luôn phải giữ vai trò trung tâm, nòng cốt, là đầu mối tiếp hợp, quan hệ nhà trường và gia đình là quan hệ cơ bản nhất (đây là biểu hiện của xã hội hóa trong hoạt động giáo dục ở đơn vị cơ sở và ở tầm vi mô).

Sự vận hành của cơ chế luôn đảm bảo nguyên tắc "Đảng lãnh đạo - chính quyền quản lý -nhân dân làm chủ". Quán triệt đúng tinh thần :"Xã hội hóa là xây dựng cộng đồng trách nhiệm của các tầng lớp nhân dân đối với việc tạo lập và cải thiện môi trường kinh tế-xã hội lành mạnh và thuận lợi cho các hoạt động giáo dục, y tế, văn hóa"[ 7;5]. Và cụ thể hóa sự vận hành của cơ chế phối hợp này cần có một tổ chức điều hành chung tồn tại lâu dài hoặc nhất thời ở địa phương đó là Ban chỉ đạo. Ngoài ra, để phục vụ cho sự điều hành chung còn có các tổ chức hỗ trợ như Hội đồng giáo dục, Hội cha mẹ học sinh. Cùng với việc vận dụng và hoàn thiện cơ chế cần phải có các biện pháp duy trì và củng cố sự phối hợp đó là: Cùng tham gia xây dựng kế hoạch hoạt động dựa trên cơ sở những chủ trương chung, xuất phát từ thực tế địa phương để cụ thể hóa thành chủ trương của địa phương về giáo dục. XHHHĐGD cần có sự thông tin kịp thời, đầy đủ để phối hợp chặt chẽ và đồng bộ tránh rơi vào tình trạng: "Trống đánh xuôi, kèn thổi ngược". Cùng nhau tổ chức thực hiện các giải pháp đã được kế hoạch hóa, phân công phân nhiệm hợp lý rõ ràng trong việc động viên, đôn đốc, theo dõi, giám sát, kiểm tra, đánh giá rút kinh nghiệm.

Để duy trì, củng cố, phát triển cơ chế XHHHĐGD cần có những điều kiện như : Tính lợi ích của chương trình đối với từng lực lượng xã hội và cả xã hội nói chung. Tính hợp lý trong việc xây dựng tổ chức, làm công tác nhân sự, sự uyển chuyển, linh hoạt của cơ chế, vấn đề tài chính, phương tiện... để hoạt động và quan trọng nhất là yếu tố con người, là sự thống nhất về nhận thức và hành động theo đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước đối với công tác XHHHĐGD.

1.3. Vai trò XHHHĐGD đối với việc phát triển sự nghiệp giáo dục - đào tạo nói chung và đối vời việc hình thành nhân cách con người mới‌

Đối diện với những thách thức lớn của tương lai, đặc biệt là của sự toàn cầu hóa, giáo dục đứng ở trung tâm của sự phát triển vừa của cá nhân, vừa của cộng đồng, được xem như con chủ bài cần thiết để nhân loại tiến lên đi tìm một thế giới công bằng hơn, tốt đẹp hơn.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 115 trang tài liệu này.

Ngay từ đầu cuộc Cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: "Một dân tộc dốt là một dân tộc yếu", Người kêu gọi "Toàn dân tham gia diệt dốt" và vạch rõ phương thức làm: "Dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần, dân liệu cũng xong". Đến Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII (tháng 12/1996) lại khẳng định: "Phát triển giáo dục là sự nghiệp của toàn xã hội, của Nhà nước và mỗi cộng đồng, của từng gia đình và mỗi công dân. Kết hợp tốt giáo dục học đường với giáo dục gia đình, giáo dục xã hội. Xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh; người lớn làm gương cho con trẻ noi theo. Phát động phong trào rộng khắp toàn dân học tập, người người đi học, học ở trường, lớp và tự học suốt đời, người biết dạy người chưa biết, người biết nhiều dạy người biết ít, mỗi người phải không ngừng tự nâng cao trình độ học vấn, chuyên môn, nghiệp vụ. Tiếp tục đa dạng hóa các hình thức giáo dục và các loại hình trường lớp phù hợp với đòi hỏi của tình hình mới với nhu cầu học tập của tuổi trẻ và toàn xã hội" [3; 11]

Thực tiễn XHHHĐGD vừa là kinh nghiệm truyền thống vừa là một tư tưởng chiến lược, đường lối chỉ đạo đúng đắn của Đảng -Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay và là xu thế chung của khu vực và toàn thế giới để phát triển giáo dục, ở nước ta, XHHHĐGD đã và đang có vai trò rất quan trọng đối với việc phát triển sự nghiệp giáo dục -đào tạo nói chung và đối với việc hình thành nhân cách con người mới bởi lẽ:

XHHHĐGD làm cho xã hội nhận thức đúng đắn về vị trí vai trò của giáo dục - là một nhân tô" đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của xã hội, về thực trạng của giáo dục từng địa phương, đơn vị đồng thời nhận thức rõ hơn về trách nhiệm của xã hội đối với giáo dục. Chỉ có sự tham gia của toàn xã hội mới đảm bảo cho giáo dục trong mọi thời kỳ phát triển có chất lượng và hiệu quả.

XHHHĐGD làm cho giáo dục ngày càng đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế-xã hội, phục vụ đắc lực cho sự phát triển của từng địa phương. Đây cũng là cơ sở để giáo dục được đầu tư, phát triển đúng mức.

Giáo dục và kinh tế- xã hội có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, mối quan hệ mang tính qui luật - tức là mang tính khoa học, tính tất yếu và tính phổ biến. Kinh tế -xã hội hay là toàn bộ các yếu tố xã hội (hiểu theo nghĩa rộng) chi phối, quy định sự phát triển của giáo dục về qui mô, tốc độ, số lượng, chất lượng và trình độ. Ngược lại, giáo dục

với tư cách là một bộ phận của xã hội có quan hệ chặt chẽ với từng bộ phận kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội phục vụ cho sự phát triển toàn bộ xã hội (hay gọi là kinh tế - xã hội).

Ở từng địa phương, chiến lược phát triển kinh tế-xã hội của địa phương sẽ qui định phương hướng và mục tiêu phát triển giáo dục ở địa phương đó. Kế hoạch do đó cũng nằm trong và phục vụ kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội địa phương. Việc hoạch định cơ cấu kinh tế, cơ cấu ngành nghề và nhất là cơ cấu lao động, thị trường lao động sẽ qui định cơ cấu đào tạo, quy định những yêu cầu về phẩm chất và năng lực của con người mà giáo dục cần đào tạo ra.

Giáo dục gắn với xã hội là gắn ngay từng địa phương với những đặc điểm riêng của địa phương. Khi nói làm giáo dục bằng sức mạnh của địa phương, của cộng đồng thì sức mạnh đó không phải chỉ có các lực lượng Đảng, chính quyền, các ban ngành, các tổ chức đoàn thể, các gia đình và cá nhân trong cộng đồng, sức mạnh đó còn là kinh tế, chính trị, văn hóa địa phương tác động trực tiếp đến nhân cách con người địa phương, kể cả tính chất vùng, miền, địa phương cũng sẽ được phản ánh bằng con người được đào tạo.

XHHHĐGD khai thác sức mạnh địa phương sẽ tạo nên nguồn nhân lực phù hợp, có chất lượng, có ý thức cao trong việc phát triển kinh tế xã hội của địa phương và ngày càng làm giàu đẹp quê hương.

 XHHHĐGD tạo ra nhiều nguồn lực để làm giáo dục, tạo nền vững chắc để giáo dục phát triển về qui mô, nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo...qua việc cung cấp nhân lực, vật lực, tài lực và đặt hàng cho giáo dục. Mặt khác, nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN sẽ mở rộng và việc liên thông với thị trường bên ngoài sẽ được thúc đẩy hơn, để đào tạo những con người thích ứng với nền kinh tế thị trường sôi động đó vừa đảm bảo cả số lượng lẫn kiến thức nhiều mặt như kinh tế; thị trường, kỹ năng tiếp thị, tin học, ngoại ngữ.... XHHHĐGD sẽ phát huy được sự hợp tác hỗ trợ của nhiều ngành chuyên môn với ngành giáo dục -đào tạo, tạo điều kiện cho giáo dục mở rộng phạm vi hoạt động, quan hệ, có môi trường thuận lợi để phát triển vững chắc, đúng hướng.

XHHHĐGD còn tạo ra động lực một cách thường xuyên, lâu dài về sự đóng góp tài chính của các cơ quan, tổ chức, các dòng tộc, gia đình và cá nhân tự nguyện tuy theo điều kiện có thể cho giáo dục, đó là tiền của, thực lực đễ gây quỹ hỗ trợ, là đất đai, vật liệu để xây dựng trường lớp, làm ký túc xá, nhà ỏ giáo viên, sân chơi, bãi tập, các thiết bị phục vụ cho dạy và học và các hoạt động khác. Tuy nhiên XHHHĐGD không phải là chia xẻ gánh nặng tài chính với Nhà nước, không phải chỉ biết huy động thêm nguồn tài chính cho giáo dục hàng năm, mà còn tạo nên những điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức quá trình giáo dục của nhà trường để thực hiện mục tiêu giáo dục, cải tiến nội dung, phương pháp giáo dục,...chú ý đầu tư xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, ngày càng tốt đẹp hơn. Thực tiễn những năm gần đây xã hội đã và đang đóng góp nhiều ý kiến bổ ích về vấn đề này qua các phương tiện thông tin đại chúng, các cuộc họp, hội nghị, các hoạt động điển hình ở một số địa phương.

 XHHHĐGD là cách thức thực hiện công bằng xã hội trong giáo dục tạo điều kiện và cơ hội cho mọi người được hưởng thụ lợi ích giáo dục, thực hiện nghĩa vụ giáo dục đối với bản thân, cộng đồng, xã hội. Trong thời kỳ CNH-HĐH đất nước, với cơ chế thị trường, mở cửa hội nhập với thế giới...sinh ra nhu cầu học tập ở nhiều lứa tuổi, đối tượng. Đa dạng hóa các hình thức học tập sẽ giúp cho mọi người tuy theo hứng thú, nhu cầu, lợi ích, điều kiện, hoàn cảnh cá nhân mình mà lựa chọn hình thức học tập phù hợp (học tập trung, tại chức, học thường xuyên, học từ xa, học theo tín chỉ...). Nó tạo cơ hội cho mọi người nâng cao trình độ, tiếp cận với những vấn đề mới, áp dụng được tiến bộ khoa học kỹ thuật vào đời sống hàng ngày. Nói cách khác XHHHĐGD có thể tạo ra một "xã hội học tập" sẽ góp phần nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho cộng đồng, có đóng góp không nhỏ trong việc hỗ trợ ngành GD-ĐT cung cấp nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp CNH-HĐH đất nước.

XHHHĐGD là con đường thực hiện dân chủ hóa giáo dục. Dân chủ hóa giáo dục là nội dung rất cơ bản của sự nghiệp đổi mới giáo dục bao gồm dân chủ hóa nhà trường, dân chủ hóa quản lý giáo dục, dân chủ hóa quá trình đào tạo. Nó biến hệ thống giáo dục và trường học thành một thiết chế hoàn toàn của dân, do dân và vì dân, xóa bỏ tính khép kín của hệ thống giáo dục và trường học để mọi người có cơ hội học tập theo nhu cầu chính đáng của mình, có quyền bình đẳng trước giáo dục. Đồng thời tạo

điều kiện để mọi cá nhân, gia đình, mọi cơ quan, mọi ngành tham gia quản lý, kiểm tra các hoạt động giáo dục...thực hiện quyền làm chủ của mình đối với sự nghiệp giáo dục.

Xã hội hóa giáo dục và dân chủ hóa giáo dục có mối liên hệ mật thiết và biện chứng: Nhờ dân chủ hóa giáo dục mà các thành phần tham gia XHHHĐGD trở nên đông đảo, cởi mở, rộng khắp ở mỗi địa phương, trường học. Ngược lại XHHHĐGD là con đường thực hiện dân chủ hóa giáo dục thuận lợi, hiệu quả cao, góp phần không nhỏ trong việc nâng cao chất lượng giáo dục - đào tạo.

Yêu cầu phát triển nhân cách con người một cách hài hòa và nhiều mặt là mục tiêu của giáo dục hiện nay của nước ta nói riêng và trong khu vực cũng như toàn thế giới nói chung nhằm đáp ứng xu thế hội nhập, toàn cầu hóa.

Nói đến phát triển nhân cách là nói đến việc giáo dục để phát triển Đức - Tài cho con người. Ngay từ thế kỷ thứ 18, khi bàn về vấn đề hình thành nhân cách, các nhà tư tưởng tư sản cách mạng Pháp kết luận rằng: "Con người là sản phẩm của hoàn cảnh" (xã hội và thiên nhiên). Đến giữa thế kỷ thứ 19 các nhà Kinh điển của chủ nghĩa Mác, trên nền tảng tổng kết những thành tựu khoa học đương thời, đã soi sáng thêm vấn đề hình thành nhân cách bằng những luận điểm phản ảnh đúng đắn mối quan hệ giữa con người và hoàn cảnh. Trong tác phẩm "Cương lĩnh về Phoi Bắc" viết năm 1845, C.Mác nói rõ: "Bản chất con người không phải là cái gì trừu tượng vốn có trong cá nhân riêng rẽ, về mặt hiện thực, bản chất con người là tổng hòa của tất cả các quan hệ xã hội".

Rõ ràng chất liệu để tạo thành nhân cách chính là tất cả các quan hệ xã hội mà nhân cách ấy đã sống trong đó, đã có tác động trực tiếp vào chúng và đã tiếp nhận, chuyển hóa chúng. Một hoàn cảnh phong phú, tốt đẹp sẽ tạo điều kiện cho nhân cách phát triển phong phú, tốt đẹp. Chỉ nói liêng về giáo dục đạo đức, một mình nhà trường không thể hoàn thành nhiệm vụ này. Những bài giảng về đạo đức có hay đến đâu nhưng đứa trẻ lại sống trong một gia đình thiếu lối sống lành mạnh, ra đường lại gặp đầy rẫy tệ nạn xã hội, bật ti vi xem thấy nhan nhãn những chuyện về bạo lực, kích dâm, nổi loạn...thì nội dung giáo dục ở trường học sẽ tiêu tan nhanh chóng. Ảnh hưởng môi trường xã hội là ảnh hưởng nhiều mặt, phức tạp,....đòi hỏi ngoài sự nổ lực của cá nhân với tư cách là người quyết định lấy nhân cách của mình bằng cách tác

động vào hoàn cảnh làm cho nó phát triển đúng qui luật, cần thiết phải có sự XHHHĐGD để người người, nhà nhà, mọi cơ quan, tổ chức, đoàn thể, mọi ngành, mọi cấp được cùng nhau làm giáo dục, giáo dục lẫn nhau,... tạo lập được môi trường giáo dục lành mạnh, trong sáng để phát triển được nhân cách con người mới có đủ Đức -Tài xây dựng thành công CNXH. Mặt khác, XHHHĐGD còn góp phần phát triển sự nghiệp giáo dục - đào tạo -yếu tố thứ ba có ảnh hưởng đến sự phát triển nhân cách (ngoài yếu tố bẩm sinh - di truyền và môi trường). Cũng như ảnh hưởng của môi trường, giáo dục là tác động từ bên ngoài tới, song xét về mặt tác dụng làm phát triển nhân cách thì tác động của giáo dục có ý nghĩa to lớn hơn nhiều so với ảnh hưởng của môi trường. Nếu ảnh hưởng của môi trường là ảnh hưởng tự phát thì tác động của giáo dục là ảnh hưởng có mục đích, có tổ chức, có kế hoạch nhằm làm cho nhân cách phát triển đúng hướng. Trong quá trình tác động làm phát triển nhân cách, giáo dục có khả năng phát huy những yếu tố thuận lợi và hạn chế những ảnh hưởng không thuận lợi, kể cả những yếu tố bẩm sinh di truyền như mù, câm, điếc...Chính nhờ sự góp phần của XHHHĐGD mà giáo dục có điều kiện thuận lợi giúp cho những người không may bị khuyết tật có cơ hội phát triển nhân cách hài hòa và tốt đẹp, dễ dàng hòa nhập với cộng đồng. Ngành khoa học giáo dục những trẻ khuyết tật là một trong những ngành khoa học đã góp phần rất lớn chẳng những vào việc hoàn thành nhiệm vụ phổ cập giáo dục, mà còn vào việc chuẩn bị những con người mới xã hội chủ nghĩa có cuộc sống phong phú, đa dạng.

1.4. Nội dung chính của xã hội hóa hoạt động giáo dục‌

Qua các phần trình bày trên đã khẳng định bản chất và tầm quan trọng của XHHHĐGD trong quá trình phát triển giáo dục, hình thành nhân cách con người mới XHCN. Để công tác XHHHĐGD đạt kết quả tốt đẹp cần phải thực hiện có hiệu quả một số nội dung cơ bản sau:

1.4.1.Giáo dục hóa xã hội‌

Khi đề cập đến XHHHĐGD chúng ta dễ có tình trạng chỉ nghĩ đến việc khai thác sự đóng góp của các lực lượng xã hội để làm giáo dục, mà không thấy một mặt khác là vận động toàn xã hội tham gia vào việc học tập, việc hưởng thụ lợi ích giáo dục - hiểu

như một quyền lợi và đồng thời cũng là nghĩa vụ, trách nhiệm đối với bản thân, với cộng đồng và đất nước.

Giáo dục hóa xã hội là tạo lập phong trào học tập sâu rộng trong toàn xã hội, vận động toàn dân, trước hết là thế hệ trẻ và những người trong độ tuổi lao động, thực hiện học tập thường xuyên, học liên tục, học suốt đời, làm cho xã hội trở thành một "xã hội học tập" để mọi người làm việc tốt hơn, đáp ứng sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nghề nghiệp trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước theo cơ chế kinh tế thị trường dưới định hướng XHCN.

Một khi mọi người trong xã hội đều nổ lực học tập nâng cao trình độ về mọi mặt họ sẽ có những động thái tích cực hơn trong việc XHHHĐGD, sẽ biết cách học theo 4 trụ cột của giáo dục: học để biết, học để làm, học để sống cùng nhau và học để làm người; biết giáo dục lẫn nhau; giáo dục cho mọi người, vấn đề này khuyến khích sự phát triển đầy đủ nhất tiềm năng sáng tạo của mỗi người, là một "hành trình nội tại" dẫn đến việc hình thành và phát triển nhân cách con người mới.

1.4.2.Cộng đồng hóa trách nhiệm đối với hoạt động giáo dục "Con người vừa là mục đích vừa là tác nhân của sự phát triển", "con người đứng ở trung tâm của sự phát triển" đã được UNESSO nêu lên vào giữa thập kỷ 70. Nhân lực luôn là tài sản quý giá và để giáo dục đạt được mục tiêu "Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài", phải huy động toàn xã hội trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào hoạt động giáo dục với một ý thức ừách nhiệm cao, không phó mặc, không khoán trắng cho ngành giáo dục về sự nghiệp "trồng người". Điều này nói lên được một trong những nội dung cơ bản của XHHHĐGD là cộng đồng hóa trách nhiệm đội với hoạt động giáo dục qua việc lôi cuốn các lực lượng xã hội và cá nhân trong cộng đồng mang hết tâm huyết và khả năng của mình tham gia tuyên truyền phổ biến chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về giáo dục, công tác xóa mù chữ, phổ cập giáo dục, ngăn chặn hiện tượng bỏ học, tình trạng học sinh vi phạm tệ nạn xã hội, kể cả tham gia xây dựng mục tiêu giáo dục, phần mềm của nội dung giáo dục hoặc giảng dạy, thuyết trình các bài học...Mặt khác, cộng đồng hóa trách nhiệm còn thường xuyên vận động mọi người, mọi ngành, mọi giới luôn quan tâm chăm sóc thế hệ trẻ, biết phôi hợp chặt chẽ 3 lực lượng giáo dục: Nhà trường, gia đình, xã hội, trong đó coi trọng vai trò gia đình với