Việc tham gia nhóm phi chính thức và hành vi sai lệch của học sinh THPT tại thành phố Hà Nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

------------

PHẠM TRẦN THĂNG LONG

VIỆC THAM GIA NHÓM PHI CHÍNH THỨC VÀ HÀNH VI SAI LỆCH CỦA HỌC SINH THPT TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI

LUẬN ÁN TIẾN SĨ XÃ HỘI HỌC

VIỆN HÀN LÂM

KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

------------

PHẠM TRẦN THĂNG LONG

VIỆC THAM GIA NHÓM PHI CHÍNH THỨC VÀ HÀNH VI SAI LỆCH CỦA HỌC SINH THPT TẠI THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Ngành: Xã hội học Mã số: 9.31.03.01

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Đặng Cảnh Khanh

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án với tiêu đề “Việc tham gia nhóm phi chính thức và hành vi sai lệch của học sinh THPT tại thành phố Hà Nội” hoàn toàn là kết quả nghiên cứu của riêng cá nhân tôi và chưa được công bố trong bất cứ một công trình nghiên cứu nào của người khác. Các kết quả trình bày trong luận án là trung thực. Trong quá trình thực hiện luận án, tôi đã thực hiện nghiêm túc các quy tắc đạo đức nghiên cứu; tất cả các tham khảo sử dụng trong luận án đều được trích dẫn tường minh, theo đúng quy định.

Tác giả luận án

PHẠM TRẦN THĂNG LONG

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành khóa đào tạo tiến sĩ ngành Xã hội học.

Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể các giảng viên, các nhà khoa học công tác tại Học viện Khoa học xã hội, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đã nhiệt tình chia sẻ và giúp đỡ tôi hoàn thành các nội dung trong chương trình đào tạo tiến sĩ của Học viện.

Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy hướng dẫn là GS. TS. Đặng Cảnh Khanh đã luôn động viên, nhiệt tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận án này.

Tôi cũng xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc tới các thầy cô, các bạn đồng nghiệp, gia đình, bạn bè và các cán bộ, giáo viên đang công tác tại các nhà trường THPT tại Hà Nội, gồm trường THPT Phan Đình Phùng (quận Ba Đình), trường THPT Nhân Chính (quận Thanh Xuân), trường THPT Trần Hưng Đạo (quận Thanh Xuân), trường THPT Phan Huy Chú (quận Đống Đa), trường THPT Quang Trung (quận Đống Đa) đã hỗ trợ, hợp tác, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình tổ chức hoạt động nghiên cứu của luận án.

Và trên hết, xin chân thành cảm ơn gia đình thân yêu, những người bạn thân tín và đồng nghiệp chân tình đã luôn bền bỉ là chỗ dựa chắc chắc cho tôi để có thể vững tin vượt qua mọi thách thức, khó khăn trong hành trình này.

Mặc dù đã rất cố gắng, nhưng chắc chắn luận án này không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự đóng góp của các nhà khoa học, các nhà quản lý, các bạn đồng nghiệp và những người quan tâm để tác giả có thể hoàn thiện nghiên cứu của mình.

Chân thành cảm ơn!

Tác giả luận án

PHẠM TRẦN THĂNG LONG

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài 1

2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 3

3. Đối tượng nghiên cứu và Phạm vi nghiên cứu của luận án 4

4. Phương pháp luận của luận án 8

5. Đóng góp mới về khoa học của luận án 9

6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 9

7. Cấu trúc của luận án 12

CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 14

1.1. Nhận diện nhóm phi chính thức trong thanh thiếu niên 14

1.2. Ảnh hưởng của nhóm phi chính thức đối với thanh thiếu niên 21

1.3. Hành vi sai lệch của thanh thiếu niên 26

1.3.1. Các biểu hiện hành vi sai lệch của thanh thiếu niên 27

1.3.2. Các yếu tố ảnh hưởng hành vi sai lệch của thanh thiếu niên 30

1.4. Nhận định chung 37

Tiểu kết chương 1 41

CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 43

2.1. Khái niệm cơ bản sử dụng trong luận án 43

2.1.2. Khái niệm Nhóm phi chính thức 44

2.1.3. Khái niệm Việc tham gia nhóm phi chính thức trong học sinh trung học phổ thông 48

2.1.4. Khái niệm Hành vi sai lệch 49

2.2. Các lý thuyết áp dụng trong nghiên cứu 53

2.2.1. Lý thuyết sinh thái xã hội 53

2.2.2. Lý thuyết kết giao khác biệt 56

2.2.3. Lý thuyết tương tác xã hội 59

2.3. Đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước về giáo dục đạo đức – pháp luật cho học sinh trung học phổ thông 62

2.4. Phương pháp nghiên cứu của luận án 65

2.4.1. Phương pháp chọn mẫu và mô tả không gian mẫu 65

2.4.2. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin 67

Tiểu kết chương 2 73

CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG THAM GIA NHÓM PHI CHÍNH THỨC CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG 74

3.1. Một số đặc điểm của học sinh trung học phổ thông tham gia nghiên cứu 74

3.2. Việc tham gia nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 76

3.2.1. Kiểu nhóm phi chính thức, Mục đích tham gia nhóm của học sinh trung học phổ thông 77

3.2.2. Vai trò tham gia, Cách thức tham gia và Quy định trong nhóm phi chính thức 83

3.2.3. Tương tác trong và ngoài nhóm phi chính thức 87

3.3. Mối quan tâm được chia sẻ và những hoạt động thông thường của nhóm phi chính thức 89

3.3.1. Mối quan tâm được chia sẻ giữa các thành viên nhóm phi chính thức... 89

3.3.2. Hoạt động thông thường của nhóm phi chính thức 96

Tiểu kết chương 3 99

CHƯƠNG 4 THỰC TRẠNG HÀNH VI SAI LỆCH CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THAM GIA CÙNG NHÓM PHI CHÍNH THỨC 100

4.1. Mô tả chung về hành vi sai lệch cùng nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 100

4.2. Một số dạng hành vi sai lệch của nhóm phi chính thức trong học sinh trung học phổ thông 106

4.2.1. Hành vi nguy cơ khi tham gia giao thông đường bộ cùng nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 107

4.2.2. Hành vi nguy cơ đối với trật tự xã hội cùng nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 110

4.2.3. Hành vi bạo lực học đường cùng nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 114

4.3. Ứng xử của nhóm phi chính thức với thành viên có hành vi sai lệch 119

4.4. Mô hình hồi quy logistic về hành vi sai lệch cùng nhóm phi chính thức của học sinh trung học phổ thông 122

Tiểu kết chương 4 131

KẾT LUẬN 132

1. Một số nhận định chính của đề tài 132

2. Một số quan điểm định hướng rút ra từ kết quả nghiên cứu 134

3. Một số khuyến nghị nhằm phát huy vai trò của nhóm phi chính thức đối với phòng ngừa nguy cơ có hành vi sai lệch trong học sinh trung học phổ thông 137

4. Kết luận 139

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 142

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 143

PHỤ LỤC 1 152

PHỤ LỤC 2 157

PHỤ LỤC 3 158

PHỤ LỤC 4 160

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

BLHĐ

: Bạo lực học đường
FB	: Facebook
GV	: Giáo viên
HS	: Học sinh
HVSL	: Hành vi sai lệch
MQH	: Mối quan hệ
PCT	: Phi chính thức
PH	: Phụ huynh
PVS	: Phỏng vấn sâu
TGGT	: Tham gia giao thông đường bộ
THPT	: Trung học phổ thông
TTXH	: Trật tự xã hội