Một Số Vấn Đề Về Quản Lý Hoạt Động Tự Học Của Học Sinh Ở Trường Thpt

phải thực hiện chuyển từ phương pháp dạy học theo lối “truyền thụ một chiều” sang dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kỹ năng, hình thành năng lực và phẩm chất. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ giáo viên - học sinh theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập tích hợp liên môn nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.

Theo hướng đổi mới này, một điều tất yếu là phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin…), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. Có thể chọn lựa một cách linh hoạt các phương pháp chung và phương pháp đặc thù của môn học để thực hiện. Tuy nhiên dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc, học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn và KTĐG của giáo viên.

Việc sử dụng phương pháp dạy học gắn chặt với các hình thức tổ chức dạy học. Tuỳ theo mục tiêu, nội dung, đối tượng và điều kiện cụ thể mà có những hình thức tổ chức thích hợp như học cá nhân, học nhóm; học trong lớp, học ở ngoài lớp… Cần chuẩn bị tốt về phương pháp đối với các giờ thực hành để đảm bảo yêu cầu rèn luyện kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hứng thú cho người học.

Như vậy có thể khẳng định việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh hiện nay gắn liền với hoạt động tự học của học sinh thể hiện qua bốn đặc trưng cơ bản sau:

Một là, dạy học thông qua tổ chức liên tiếp các hoạt động học tập, giúp học sinh tự khám phá những điều chưa biết chứ không thụ động tiếp thu những tri thức được sắp đặt sẵn. Giáo viên là người tổ chức và chỉ đạo học sinh tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực tiễn…

Hai là, chú trọng rèn luyện cho học sinh biết khai thác sách giáo khoa và các tài liệu học tập, biết cách tự tìm lại những kiến thức đã có, suy luận để tìm tòi và phát

hiện kiến thức mới… Định hướng cho học sinh cách tư duy như phân tích, tổng hợp, đặc biệt hoá, khái quát hoá, tương tự, quy lạ về quen… để dần hình thành và phát triển tiềm năng sáng tạo.

Ba là, tăng cường phối hợp học tập cá thể với học tập hợp tác, lớp học trở thành môi trường giao tiếp giáo viên - học sinh và học sinh - học sinh nhằm vận dụng sự hiểu biết và kinh nghiệm của từng cá nhân, của tập thể trong giải quyết các nhiệm vụ học tập chung.

Bốn là, chú trọng đánh giá kết quả học tập theo mục tiêu bài học trong suốt tiến trình dạy học thông qua hệ thống câu hỏi, bài tập (đánh giá lớp học). Chú trọng phát triển kỹ năng tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau của học sinh với nhiều hình thức như theo lời giải/đáp án mẫu, theo hướng dẫn, hoặc tự xác định tiêu chí để có thể phê phán, tìm được nguyên nhân và nêu cách sửa chữa các sai sót.

Vấn đề tự học ở học sinh là một vấn đề không hề đơn giản. Muốn hoạt động học tập đạt kết quả cao, đòi hỏi học sinh phải tự giác, không ngừng tìm tòi học hỏi. Ngoài ra, sự định hướng và KTĐG của người thầy đóng vai trò quyết định thúc đẩy sự thành công trong việc chiếm lĩnh tri thức của người học, góp phần hình thành, phát triển năng lực, tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 129 trang tài liệu này.

1.5. Một số vấn đề về quản lý hoạt động tự học của học sinh ở trường THPT

1.5.1. Xây dựng kế hoạch tự học cho học sinh

- Kế hoạch xây dựng kế hoạch dạy học môn học, bài học (phần tự học của học sinh) trong chương trình giáo dục.

Kế hoạch môn học, bài học bắt đầu từ mục tiêu chi tiết của môn học, bài học đã được xây dựng từ đầu. Đây là điểm trung tâm, quyết định toàn bộ các khâu còn lại của qui trình dạy - học: nội dung dạy - học, hình thức tổ chức dạy - học (trong đó có phần tự học), phương pháp dạy - học, hình thức kiểm tra đánh giá kết quả dạy - học.

Muốn hoạt động tự học của học sinh đạt kết quả thì người giáo viên phải xây dựng kế hoạch quản lý hoạt động tự học một cách cụ thể, chi tiết, tỉ mỉ dựa trên mục

tiêu môn học, bài học từ đó xác định nội dung dạy học tự học, hình thức tổ chức hoạt động tự học của học sinh và phương pháp tự học.

Phải giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh khi học trên lớp và khi học ở nhà.

Công việc đó phải được cụ thể hóa trong kế hoạch dạy học.

Cần hướng dẫn cho học sinh cách xây dựng kế hoạch học tập từ ban đầu. Ngay từ tiết học đầu tiên của môn học, giáo viên không cần phải dạy ngay mà cần giới thiệu sơ lược về chương trình, nội dung và phương pháp học một cách khái quát nhất để học sinh hiểu và từ đó, tự xây dựng cho mình kế hoạch học tập phù hợp. Giáo viên phải làm cho học sinh hiểu rõ: mọi kế hoạch phải được xây dựng dựa trên mục tiêu chung và mục tiêu cụ thể và học sinh hoàn toàn có thể phấn đấu thực hiện được từng mục tiêu nếu có kế hoạch thời gian được xây dựng chi tiết.

Giáo viên phải có kế hoạch KTĐG phần tự học của học sinh và thông báo chi tiết kế hoạch này. Chẳng hạn, trong quá trình giảng dạy mỗi chương, giáo viên sẽ cung cấp nội dung và thời gian học và kiểm tra để học sinh nắm rõ. Đồng thời, giáo viên có thể cho học sinh đánh dấu vào trong sách bài nào học ngày nào, đến tiết nào sẽ kiểm tra..

1.5.2. Tổ chức các hoạt động dạy học sinh tự học của giáo viên

- Giáo viên bồi dưỡng động cơ tự học của học sinh

Tự học phải được xác định bắt đầu từ mục đích, động cơ học tập đúng đắn, qua đó hình thành cách học, biện pháp học, kỹ thuật học .v.v. mà có thể gọi là kỹ năng tự học. Do vậy, người học cần phải được hướng dẫn, bồi dưỡng và rèn luyện kỹ năng tự học ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường phổ thông, từ đó mới có thể xây dựng được phương pháp tự học. Xây dựng phương pháp tự học của bản thân theo một kế hoạch hợp lý, là điều kiện đảm bảo giúp cho người học đạt hiệu quả học tập cao hơn. Mỗi học sinh cần phải xác định và chọn cho mình phương pháp tự học phù hợp.

Giáo viên cần phải hướng dẫn và tạo điều kiện đảm bảo để học sinh xây dựng kế hoạch tự học và lựa chọn phương pháp tự học phù hợp. Vì vậy việc tập huấn cho giáo viên phương pháp hướng dẫn học sinh tự học là việc các nhà quản lý phải quan tâm và thực hiện một cách triệt để giúp giáo viên nắm chắc quy trình hướng dẫn học sinh tự học và có phương pháp hướng dẫn tự học hợp lý, hiệu quả.

Kiểm tra đánh giá kết quả tự học là chức năng nhiệm vụ của giáo viên và cán bộ quản lý thông qua hiệu suất đào tạo của giáo viên và chất lượng học tập của học sinh. Vì vậy phải tăng cường công tác bồi dưỡng kỹ năng, cách thức và hình thức kiểm tra đánh giá tự học của học sinh cho đội ngũ giáo viên và các lực lượng giáo dục khác

- Giáo viên tổ chức bồi dưỡng nội dung, phương pháp, ý thức tự học cho học sinh

Mọi hoạt động của con người đều có mục đích. Hoạt động tự học của người học nhằm mục đích hoàn thành các nhiệm vụ học tập đã được xác định. Như vậy, phải giáo dục cho học sinh thấy được tầm quan trọng của tự học đối với bản thân từ đó giáo dục ý thức tự học cho các em, giúp các em có những hành động tự học đúng đắn nhằm hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập, nhà trường phải thường xuyên đồng thời phải tiến hành nhiều biện pháp và hình thức giáo dục truyền thống, giáo dục nâng cao nhận thức về mục tiêu, yêu cầu đào tạo, các chế độ, quy chế, quy định về giáo dục - đào tạo, xây dựng bầu không khí học tập tích cực trong tập thể học sinh. Hoạt động tự học của học sinh bình đẳng như các hoạt động khác, song nó có tính độc lập cao và mang đậm sắc thái cá nhân, điều này càng khẳng định nó phải được thúc đẩy bởi hệ thống động cơ học tập nói chung và động cơ tự học nói riêng. Thường xuyên giáo dục nâng cao nhận thức về vai trò to lớn của hoạt động tự học sẽ trực tiếp góp phần xây dựng và thúc đẩy động cơ tự học của học sinh.

Động cơ tự học cũng có nhiều cấp độ khác nhau, bắt đầu từ sự thoả mãn nhu cầu phải hoàn thành nhiệm vụ tự học, tự khẳng định mình, mong muốn thành nghề trong tương lai,… cho tới cấp độ cao là thảo mãn nhu cầu hiểu biết, lòng khát khao tri thức. Mọi động cơ đều có nguồn gốc, được hình thành từ những tác động bên ngoài và được cá nhân hoá thành hứng thú, tâm thế, niềm tin,… của mỗi cá nhân. Hình thành động cơ hoạt động phải bắt đầu từ xây dựng các điều kiện bên ngoài cho phù hợp với nhận thức, tình cảm của cá nhân.

Phương pháp tự học của học sinh là cách thức, con đường mà người học tự chọn cho mình trong quá trình học tập để đạt được những nhiệm vụ học tập đề ra. Phương pháp tự học có vai trò rất quan trọng đối với kết quả học tập của học sinh. Vì vậy phải thường xuyên hướng dẫn học sinh xác định các phương pháp tự học phù hợp với từng môn học, bài học.

- Giáo viên tích hợp các hoạt động ngoài giờ lên lớp vào giáo dục phương pháp tự học cho học sinh

Hoạt động ngoài giờ lên lớp có vài trò rất lớn trong việc hình thành nhân cách cho học sinh và giúp các em phát huy được sở trường của mình. Thông qua các hoạt động ngoài giờ lên lớp các em được giao lưu, trao đổi học hỏi lẫn nhau và đây là môi trường tốt để giáo dục phương pháp tự học cho học sinh.

1.5.3. Chỉ đạo, hướng dẫn triển khai hoạt động tự học của học sinh

- Chủ thể quản lý trong nhà trường là hiệu trưởng, chủ thể trực tiếp quản lý hoạt động tự học là giáo viên.

- Hướng dẫn cán bộ, giáo viên, thực hiện các hoạt động hướng dẫn học sinh tự học theo kế hoạch nhà trường.

- Chỉ đạo thực hiện hoạt động bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ giáo viên.

- Động viên, khích lệ giáo viên, tham gia đổi mới PPDH theo hướng tích cực hóa hoạt động tự học của học sinh.

- Khuyến khích tinh thần tự học, sáng kiến kinh nghiệm và các ý kiến đóng góp của đội ngũ giáo viên, về hoạt động tự học của học sinh

1.5.4. Quản lý điều kiện đảm bảo cho hoạt động tự học

Quản lý cơ sở vật chất phục vụ cho việc học tập trên lớp, thời gian dành cho tự học; sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, thiết bị đồ dùng để thầy và trò cùng tích cực trong đổi mới phương pháp dạy học.

Trong quản lý hoạt động tự học của học sinh cần phải phối hợp quản lý chặt chẽ tất cả các nội dung trong mối quan hệ thống nhất. Đồng thời cần phối hợp chặt chẽ các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường để quản lý hoạt động tự học trong và ngoài giờ lên lớp nhằm đảm bảo thời gian tự học của học sinh.

1.5.5. Quản lý việc kiểm tra, đánh giá kết quả tự học của học sinh

Kiểm tra việc xây dựng kế hoạch tự học của học sinh hằng ngày, hàng tuần, hàng tháng, học kỳ, năm học và thực hiện kế hoạch tự học theo những mục tiêu, yêu cầu, nhiệm vụ học tập nhằm phát hiện những sai lệch giúp học sinh điều chỉnh kế hoạch tự học. Kiểm tra, đánh giá kết quả tự học là chức năng, nhiệm vụ của giáo viên, CBQL thông qua chất lương giảng dạy, giáo dục.

Kiểm tra, đánh giá việc tự học sẽ giúp cho học sinh hệ thống, khái quát hóa những tri thức đã có, giúp phát triển tư duy và trí nhớ, nâng cao tinh thần trách nhiệm với hoạt động tự học. Như vậy, việc quản lý, theo dõi, chỉ đạo, đánh giá kết quả tự học của học sinh không thể thiếu được trong nhà trường. Tuy nhiên đây là công việc khó khăn, đòi hỏi người quản lý phải kết hợp nhiều yếu tố, nhiều hình thức mềm dẻo, linh hoạt mới đánh giá đúng, chính xác kết quả tự học.

1.5.6. Phối hợp các lực lượng giáo dục trong hoạt động tự học của học sinh

Trong công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh, sự phối hợp của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường là nhà trường, gia đình và xã hội thể hiện ở:

- Hợp tác và liên lạc với gia đình trong việc phổ biến hướng dẫn học sinh tự học ở nhà để họ có biện pháp giáo dục ý thức học tập, đánh giá đúng năng lực, trình độ của con em mình từ đó cùng với nhà trường định hướng phương pháp học tập, rèn luyện tự học hiệu quả. Tránh hiện tượng tiêu cực trong học tập, chán nản, thờ ơ với việc học. Hiệu trưởng coi cha mẹ học sinh là lực lượng quan trọng cùng với nhà trường thực hiện quản lý hoạt động tự học của học sinh.

- Huy động sự giúp đỡ của các tổ chức chính quyền trên địa bàn đóng góp vào sự phát triển cơ sở vật chất, nguồn lực nhằm đảm bảo cho công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh đạt hiệu quả, chất lượng.

1.6. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc Quản lý hoạt động tự học của học sinh THPT

1.6.1. Nhóm yếu tố khách quan

a. Những yếu tố về quản lý nhà nước

Nghị quyết của Đại hội Đảng toàn quốc đã định hướng cho việc đổi mới phát huy năng lực tự học của học sinh; các văn bản, chỉ thị của Ngành được các cấp quản lý cụ thể hóa và hướng dẫn thực hiện. Đó là môi trường pháp lý thuận lợi cho việc thực hiện hoạt động tự học trong nhà trường phổ thông hiện nay.

Bên cạnh đó, chính sách phân cấp quản lý giáo dục ngày càng được thể hiện rõ bằng việc tăng cường tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của nhà trường đứng đầu là Hiệu trưởng đòi hỏi họ phải nắm bắt và vận dụng hài hòa chỉ đạo đổi mới vào thực tiễn nhà trường nhằm đạt mục tiêu giáo dục cao nhất.

b. Những yếu tố về kinh tế - xã hội

Thực hiện đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường hiện nay trong đó có tự học không thể xem nhẹ yếu tố kinh tế, bởi lẽ nó gắn liền với những yêu cầu về phương tiện kỹ thuật hiện đại, cơ sở vật chất phục vụ cho công tác. Hiệu trưởng cần có kế hoạch xây dựng, bổ sung, hoàn thiện hệ thống cơ sở vật chất, huy động lực lượng hỗ trợ kinh phí để trang bị đồng bộ, từng bước chuẩn hóa cơ sở vật chất theo đúng yêu cầu đổi mới. Các vấn đề phong tục tập quán, truyền thống cộng đồng, thói quen, chuẩn mực đạo đức, giá trị, tâm lý, ý thức xã hội đều có ảnh hưởng tác động đến tất cả hoạt động của nhà trường, trong đó có hoạt động học tập của học sinh. Làm thay đổi nhận thức của xã hội, gia đình học sinh và cộng đồng về ý thức tự học, tự nghiên cứu của người học, xóa bỏ thói quen, suy nghĩ chạy điểm, chạy bằng cấp là việc làm đòi hỏi thời gian, tâm huyết của nhà quản lý. Chỉ có thể giải quyết tốt bài toán bên trong và bên ngoài nhà trường mới đảm bảo cho công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh đạt chất lượng mong đợi.

1.6.2. Nhóm yếu tố chủ quan

a) Nhận thức, trình độ năng lực và phẩm chất của CBQL

Là nhà quản lý trường học, Hiệu trưởng vận dụng linh hoạt chức năng quản lý trong việc xây dựng, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra đánh giá hoạt động tự học của học sinh. Bên cạnh đó những kỹ năng về công nghệ thông tin và ngoại ngữ rất cần thiết phục vụ cho công tác quản lý. Uy tín của Hiệu trưởng trong tập thể sư phạm là tấm gương sáng có ảnh hưởng đến đội ngũ giáo viên, CBQL, thúc đẩy sự phát triển của nhà trường. Tiêu điểm hội tụ của những yếu tố trên chính là nhận thức của người Hiệu trưởng, có nhận thức đúng mới dẫn đến hành động, vạch ra con đường đi đúng. Hiệu trưởng phải hiểu rằng hoạt động tự học của học sinh là xu thế tất yếu khách quan, phù hợp với định hướng đổi mới của Ngành, Nhà nước và xã hội. Đây là nhân tố vừa có tác động trực tiếp và gián tiếp đến công tác quản lý hoạt động dạy học và giáo dục của học sinh trong trường THPT.

b) Nhận thức và năng lực hướng dẫn, quản lý hoạt động tự học của đội ngũ GV

Nguyên tắc cơ bản của dạy tự học là sự hướng dẫn tỉ mỉ, chi tiết theo từng bước (từ dễ đến khó) và sự kiểm tra, đánh giá thường xuyên của giáo viên. Vì vậy giáo viên có tác động rất lớn đến kết quả hoạt động tự học của học sinh.

Tuy vậy hiện nay trong các trường phổ thông còn có một bộ phận không nhỏ giáo viên chưa đáp ứng được yêu cầu của dạy tự học điều đó thể hiện trên những phương diện sau:

- Chưa xác định đúng vị trí, vai trò và tầm quan trọng của tự học trong quá trình dạy học;

- Chưa xác định đúng mục tiêu môn học, bài học;

- Chưa biết cách dạy học sinh tự học;

- Chưa kiểm tra đánh giá các hoạt động tự học.

Trình độ năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm, phẩm chất người giáo viên quyết định chất lượng dạy học. Họ là người trực tiếp thực hiện dạy học sinh tự học trong phạm vi môn học giảng dạy. Mỗi giáo viên phải ý thức được rằng, mục đích của dạy học không chỉ trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng, thái độ mà còn dạy học sinh biết cách chuyển hóa kiến thức, kỹ năng đó thành phẩm chất trí tuệ, nhân cách của bản thân và thực chất nó là phương pháp dạy học. Nếu người giáo viên vẫn duy trì lối dạy học theo kiểu truyền thống, theo lối dạy học một chiều thì mọi nỗ lực đổi mới của nhà trường sẽ không thành công, bởi họ là những người truyền lửa cho học sinh có hứng thú, động cơ, thấy được giá trị của việc tự học từ đó chủ động, tích cực, độc lập trong việc học của mình. Hiện nay, việc đánh giá, xếp loại giáo viên theo chuẩn nghề nghiệp đã và đang được nhà trường phổ thông triển khai và một trong những yếu tố để đánh giá giáo viên là thực hiện hoạt động dạy học học sinh như thế nào? Trong đó xem xét yêu tố dạy học sinh phương pháp tự học, tự nghiên cứu. Thiết nghĩ đây là nhân tố trung tâm, có ảnh hưởng quyết định đến công tác quản lý hoạt động tự học của học sinh trường THPT.

c) Ý thức, thái độ, động cơ học tập của học sinh

Phẩm chất và năng lực học sinh có ảnh hưởng quan trọng đến việc quản lý hoạt động tự học. Sự đồng đều hay mức độ chênh lệch về kiến thức, kỹ năng, tỉ lệ học sinh xếp loại giỏi, khá, trung hình hay yếu, kém…và mọi hoạt động học tập của học sinh đều ảnh hưởng đến một phần từ quá trình tự học và kết quả của tự học.

Việc xác nhận phẩm chất và năng lực học sinh là công việc phức tạp, bên cạnh những yếu tố chủ quan như lượng tri thức truyền đạt trong sách giáo khoa, các hoạt động giáo dục của nhà trường, trình độ của người thầy, còn phụ thuộc vào nhiều yếu