Thực trạng và giải pháp cho các tình huống Marketing đa cấp tại Việt Nam

II. GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC

1. Xây dựng khung hành lang pháp lý chặt chẽ hơn

Khi tiến hành phương thức kinh doanh đa cấp, bên cạnh những lợi ích to lớn mà kinh doanh đa cấp mang lại. Việt Nam cũng vấp phải những thách thức khó khăn. Nếu cấm hoàn toàn là điều không thể, trái với quy luật tự nhiên của nền kinh tế và trước xu thế hội nhập, đóng cửa hoạt động này không phải là các ứng xử hợp lý. Do đó, khi cho phép phương thức kinh doanh này tồn tại, các chính sách pháp luật của nhà nước vừa phải tạo điều kiện cho marketing chân chính phát triển đồng thời đảm bảo ổn định kinh tế, chính trị và lợi ích của các đối tượng tham gia vào marketing đa cấp.

Nhà nước ta đã ban hành các quy phạm điều chỉnh lĩnh vực này nhưng vẫn còn nằm trong các văn bản khác nhau:

- Luật cạnh tranh ban hành ngày 3/12/2004.

- Nghị định 110/2005/ND – CP ngày 30/9/2005 về xử lý vi phạm cuả chính phủ trong lĩnh vực cạnh tranh.

- Thông tư của bộ Thương mại số 19/TT – BTM ngày 8/11/2005 hướng dẫn một số nội dung quy định tại nghị định số 110/2005/NĐ - CP về quản lý hoạt động bán hàng đa cấp.

Tuy nhiên trong tình hình hiện nay, những quy phạm hiện có là một nỗ lực lớn, thể hiện sự quan tâm của Nhà nước trong lĩnh vực về lĩnh vực

khá mới mẻ này, góp phần hạn chế những rủi ro khi hoạt động này thực hiện tự phát và thiểu sự kiểm soát của nhà nước.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 103 trang tài liệu này.

 Pháp luật về kinh doanh đa cấp ở Việt Nam cần mở rộng phạm vi áp dụng.

Luật cạnh tranh mới chỉ đưa ra khái niệm về bán hàng đa cấp. Tuy đã khá đầy đủ nhưng mới bó gọn trong hoạt động mua bán hàng hoá đa cấp. Tuy nhiên, chúng ta nên mở rộng phạm vi áp dụng với cả hoạt động marketing, cung ứng dịch vụ bởi hoạt động này cũng có thể tiến hành theo hình thức đa cấp.

Việc đối tượng kinh doanh của doanh nghiệp là hàng hoá hay dịch vụ tùy thuộc vào thực tiễn kinh doanh, chiến lược và nhu cầu kinh doanh của họ. Cho nên, nhu cầu kinh doanh, cung cấp sản phẩm dịch vụ theo hình thức đa cấp là có thực. Hiện nay đã có một số doanh nghiệp áp dụng marketing đa cấp cho loại hình dịch vụ như GSO - Media với sản phẩm là quảng cáo qua e-mail (email marketing). Trong tương lai, nhu cầu cung cấp những dịch vụ ví dụ như những khoá học trực tiếp và từ xa, dựa vào việc người học trước giới thiệu cho người học sau… Như vậy, với những nhu cầu có thực, pháp luật nên có sự điều chỉnh để mở rộng khái niệm cho hợp lý, tránh tình trạng do không có hàng lang pháp lý điều chỉnh, nguy cơ tiềm ẩn với hoạt động marketing đa cấp bất chính có thể diễn ra.

Cũng cần lưu ý rằng một số dịch vụ đặc thù như bảo hiểm, cần được tách riêng dù có một số các đặc điểm của kinh doanh đa cấp. Các sản phẩm dịch vụ đặc thù này cần được điều chỉnh theo các quy định pháp luật về kinh doanh sản phẩm dịch vụ đó.

Thêm vào đó, khái niệm “bán hàng đa cấp” hay gặp trong các văn bản pháp luật hay các tài liệu của các cơ quan chức năng là một khái niệm

khá hẹp, nên được mở rộng thành “kinh doanh đa cấp”. Bán hàng đa cấp mới chỉ đề cập đến hành vi của nhà phân phối, trong khi đó, kinh doanh đa cấp đề cập đến toàn bộ quá trình, từ khi sản phẩm ở doanh nghiệp, qua nhà phân phối rồi đến tay người tiêu dùng và bao hàm trong đó nội dung marketing đa cấp.

 Điều kiện tham gia mạng lưới

Khoản 1, khoản 2, khoản 3, khoản 7 Nghị định 110/2005/NĐ - CP, doanh nghiệp không được yêu cầu người muốn tham gia đặt cọc, mua hàng hoặc trả tiền để tham gia mạng lưới. Rõ ràng, như vậy thì dễ hơn cho các cơ quan quản lý nhưng quy định này chưa thực sự hợp lý. Theo ông Trần Hữu Hậu, đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh “Một người làm đại lý cho doanh nghiệp nếu không có những quan hệ đặc biệt thì trước hết phải đặt cọc hoặc mua một số lượng hàng nhất định theo giá bán buôn. Đó là giao dịch bình thường, nhằm ràng buộc nhau về trách nhiệm và quyền lợi”5. Như vậy, chỉ khi nào mức tiền đặt cọc, phí tham gia quá cao hay doanh nghiệp bắt nhà phân phối phải mua lượng sản phẩm với giá bất hợp lý, thực tế cao hơn thị trường rất nhiều mới là dấu hiệu của kinh doanh đa cấp bất chính, hay mô hình kim tự tháp. Tuy nhiên, mức phí là bao nhiêu thì hợp lý vẫn cần phải có sự thoả thuận và nghiên cứu kỹ lưỡng cho phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam.

Việc doanh nghiệp bắt nhà phân phối mới phải trả một khoản lệ phí nhỏ để mua sản phẩm mẫu là hợp lý vì doanh nghiệp cũng phải bỏ tiền sản xuất những tài liệu hỗ trợ bán hàng, những cuộc hội thảo và nhà phân phối mới cũng nên có những tài liệu, mẫu sản phẩm thì việc kinh doanh mới hiệu quả và thuyết phục.

5 Trích báo điện tử Vietnamnet ngày 03/06/2004

 Quy định về mức kí quỹ.

Kí quỹ là một biện pháp đảm bảo thực hiện nghĩa vụ của doanh nghiệp kinh doanh đa cấp. Theo Nghị định 110/2005/NĐ - CP, mỗi doanh nghiệp phải kí quỹ 5% vốn điều lệ nhưng không được thấp hơn 1tỷ đồng. Điều này chưa thực sự hợp lý vì mức 1 tỷ đồng là quá cao. Nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ muốn tận dụng ưu đãi của marketing đa cấp nhằm tiết kiệm chi phí trung gian, lại phải bỏ ra một khoản tiền lớn như vậy là không khả thi. Doanh nghiệp sẽ phải huy động một lượng vốn lớn ngay khi mới bắt đầu thành lập. Mức kí quỹ cao có khả năng sẽ loại bỏ các doanh nghiệp Việt Nam có tiềm lực tài chính yếu ra khỏi sân chơi. những doanh nghiệp kinh doanh đa cấp lâu năm như Avon, Amyway, Mary Kay…sẽ tràn vào theo làn sóng hội nhập và sẽ có lợi thế nhất định trong cuộc chạy đua này.

Nhà nước nên quy định doanh nghiệp trước khi nộp các khoản thuế cho Nhà nước. Doanh nghiệp trích lại một phần thu nhập của phân phối viên và Doanh thu của Doanh nghiệp gửi vào một tài khoản phong toả tại một ngân hàng thương mại. Như vậy, doanh nghiệp sẽ tránh khỏi các khoản đầu tư khá lớn ban đầu. Quy mô doanh nghiệp càng lớn, mạng lưới phân phối viên càng rộng thì trách nhiệm càng cao. Cách giải quyết này thuận lợi hơn ở chỗ phản ánh được sự phát triển của quy mô doanh nghiệp, bảo vệ được quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng và phân phối viên, đồng thời nâng cao ý thức của chủ thể trong hoạt động kinh doanh.

 Bồi thường thiệt hại.

Vấn đề chủ thể nào sẽ chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại khi có sai phạm xảy ra cũng là một vấn đề gây ra tranh cãi. Điều 12 Nghị định 110/2005/NĐ - CP có quy định về ràng buộc trách nhiệm giữa doanh nghiệp kinh doanh đa cấp và phân phối viên. Theo điều này, Doanh nghiệp

sẽ phải bồi thường cho nhà phân phối viên hoặc người tiêu dùng nếu phân phối viên gây ra thiệt hại khi thực hiện theo quy chế hoạt động và chương trình bán hàng của doanh nghiệp hoặc không được thông tin đầy đủ về hàng hoá. Phân phối viên sẽ chịu trách nhiệm nếu thực hiện những hành vi bị cấm, không hoàn thành trách nhiệm và gây thiệt hại cho người tiêu dùng và phân phối viên khác.

Như vậy, theo luật, lỗi thuộc về ai người đó chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Nhưng nếu có quy định như vậy dễ dẫn đến tình trạng đùn đẩy, quy kết trách nhiệm cho nhau, và sẽ rất khó xử lý trong trường hợp này. Trong kinh doanh đa cấp, phân phối viên là một cá nhân hoạt động độc lập với doanh nghiệp (trong một số doanh nghiệp, phân phối viên được gọi là đại diện bán hàng độc lập hay tư vấn viên độc lập..)và phải chịu trách nhiệm do những sai phạm do mình gây ra. Do vậy, nhà nước cần quy định rõ và cụ thể hơn những trường hợp nào doanh nghiệp chịu trách nhiệm, trường hợp nào phân phối viên chịu trách nhiệm và trường hợp nào phân phối viên và doanh nghiệp cùng liên đới chịu trách nhiệm.

2. Kiểm soát tốt quy trình, thủ tục đăng ký và quá trình tổ chức hoạt động bán hàng đa cấp của Doanh nghiệp

Theo điều 14 Nghị định 110 của Chính phủ: Doanh nghiệp được cấp Giấy đăng ký tổ chức bán hàng đa cấp khi đáp ứng đủ những điều kiện sau đây:

 Đã thực hiện ký quỹ theo quy định tại Điều 17 của Nghị định này.

 Kinh doanh hàng hóa phù hợp với ngành nghề ghi trong Giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh của doanh nghiệp.

 Có đủ điều kiện kinh doanh hoặc được cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh theo quy định của pháp luật trong trường hợp kinh

doanh hàng hóa thuộc Danh mục hàng hóa kinh doanh có điều kiện.

 Có Chương trình bán hàng minh bạch và không trái pháp luật.

 Có Chương trình đào tạo người tham gia rõ ràng.

Ranh giới giữa marketing đa cấp chân chính và kinh doanh đa cấp bất chính là rất mong manh. Thậm chí, ngay cả ở Mỹ, quốc gia khởi nguồn và cũng có sự phát triển mạnh của phương thức bán hàng này, luật pháp Liên bang cũng chưa cung cấp đầy đủ cơ sở để phân biệt rõ đâu là kinh doanh đa cấp chân chính, đâu là kinh doanh đa cấp theo kiểu "kim tự tháp". Điều này có nghĩa là các công ty kinh doanh đa cấp ở Việt Nam sẽ có khả năng dùng mọi thủ đoạn, mánh khoé để lách luật. Do đó, để thực hiện các quy phạm pháp luật như đã nêu trên được nghiêm túc, các cơ quan ban ngành chức năng phải tăng cường giám sát, kiểm tra chặt chẽ các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp và các cá nhân hoạt động trong mạng lưới đảm bảo việc tuân thủ pháp luật của cá nhân và doanh nghiệp đó.

Tăng cường hoạt động kinh doanh đa cấp ở Việt Nam là việc nâng cao trách nhiệm và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, các cơ quan, chức năng có liên quan như Bộ Công thương, Bộ Y tế, Tổng cục thuế,…. nhằm giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực của hoạt động kinh doanh này đến thị trường Việt Nam.

 Bộ Công thương có trách nhiệm kiểm tra, giám sát và cấp giấy phép kinh doanh cho các doanh nghiệp đa cấp bằng một số biện pháp sau:

- Hướng dẫn Sở Thương mại các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thực hiện chức năng quản lý hoạt động marketing đa cấp trên cơ sở khuôn khổ pháp luật hiện hành.

- Phối hợp với các phương tiên thông tin đại chúng (báo chí, truyền hình, mạng Internet,…) tuyên truyền, cảnh báo cho nhân dân biết về việc

một số tổ chức, cá nhân lợi dụng phương thức kinh doanh đa cấp để thủ lợi bất chính nhằm hạn chế những thiệt hại đáng tiếc có thể xảy ra.

- Bộ Công thương nên mở những diễn đàn chính thống bàn về Marketing đa cấp ở Việt Nam để lắng nghe ý kiến của các doanh nghiệp, của người tham gia, bởi hơn ai hết họ là người hiểu rõ hoạt động Marketing đa cấp. Những ý kiến đóng góp ấy là nguồn tài liệu quý báu góp phần hoàn thiện dần khung pháp lý về kinh doanh đa cấp ở Việt Nam.

- Bộ Công thương cũng nên thành lập bộ phận khảo sát và thẩm định giá sản phẩm của các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp trước khi cho kinh doanh, nhằm kiểm soát và ngăn chặn những hiện tượng tiêu cực có thể xảy ra trong việc các công ty kinh doanh đa cấp cố tình nâng giá sản phẩm để móc túi người tiêu dùng. Bộ phận này là tập hợp những người có chuyên môn về kinh tế và luật thương mại thế giới, những người có thâm niên về kinh doanh đa cấp ở nước ngoài và tại Việt Nam…. có trách nhiệm thường trực giải quyết các vấn đề liên quan đến tiêu chí sản phẩm, chính sách kinh doanh, quyền lợi và nghĩa vụ của những người làm doanh nghiệp.

 Bộ Y tế có trách nhiệm kiểm tra chất lượng của các sản phẩm, đặc biệt là sản phẩm bổ sung dinh dưỡng và hoá mỹ phẩm, cấp giấy phép lưu hành cho loại mặt hàng này, công bố rộng rãi danh mục đó để người tiêu dùng nắm bắt đầy đủ thông tin.

 Tổng cục thuế theo dõi, kiểm tra việc đóng thuế đầy đủ của doanh nghiệp, đồng thời đưa ra quy định nhằm thu thuế của cá nhân, tham gia kinh doanh đa cấp, nhằm hạn chế tối thiểu việc trốn thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao.

 Tổng cục Hải quan theo dõi tình hình nhập khẩu của các mặt hàng kinh doanh đa cấp, nắm rõ giá nhập khẩu thực tế, trên cơ sở đó tính giá bán

lẻ trong nước. Đặc điểm của loại hình kinh doanh này là hàng hoá được bán trực tiếp từ nhà phân phối sang người tiêu dùng cuối cùng, không qua các cửa hàng nên khả năng thất thu thuế thu nhập của người tham gia là rất lớn.

3. Xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm

Hiện nay theo điều 23 Nghị định 110/2005/NĐ - CP, việc xử phạt vi phạm trong hoạt động Marketing mới chỉ dừng lại ở mức độ bồi thường thiệt hại hoặc xử lý vi phạm hành chính. Rõ ràng, mức độ thiệt hại mà xã hội phải gánh chịu là rất lớn nếu một mạng lưới bị sụp đổ. Mức độ xử phạt hành chính không thể đủ sức răn đe với những doanh nghiệp làm giàu một cách bất chính, Nhà nước cần có thêm biện pháp xử lý hình sự đối với Hoạt động Marketing đa cấp để có tính răn đe mạnh hơn, trừng phạt nghiêm khắc hơn. Ví dụ, trong trường hợp công ty Thế Giới mới, các bị cáo phải thụ án với khung hình phạt từ 12 đến 20 năm. Tuy nhiên, các bị cáo không bị truy tố trực tiếp về hành vi kinh doanh đa cấp mà về việc lừa đảo, chiếm đoạt tài sản công dân.

Nghị định 120/2005/NĐ-CP ngày 30/09/2005 của Chính phủ quy định về xử lý vi phạm trong lĩnh vực cạnh tranh thì hành vi kinh doanh đa cấp bất chính có thể bị phạt tiền từ 50 đến 70 triệu, sai phạm ở quy mô lớn có thể bị phạt tới 100 triệu VNĐ. Ngoài ra, doanh nghiệp còn bị buộc phải cải chính công khai hay bồi thường thiệt hại. Tuy nhiên, mức phạt tiền như thế vẫn chưa đủ tính răn đe, bởi lợi nhuận đem lại từ hành vi kinh doanh bất chính còn lớn hơn nhiều. Nhưng sai phạm trong hoạt động Marketing đa cấp như lừa dối khách hàng, quảng cáo gian dối…. cũng đã được quy định trong bộ Luật hình sự năm 1999. Vấn đề là ở chỗ, cần quy định rõ khi nào truy cứu trách nhiệm hình sự, khi nào chỉ áp dụng những biện pháp xử lý hành chính.

Marketing đa cấp bất chính, hay mô hình kim tự tháp ảo, cần phải nhận thức là một hành vi nguy hiểm cho xã hội và tuỳ theo mức độ vi phạm có thể áp dụng những mức hình phạt khác nhau như cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, phạt tù. Hình phạt tù mà nhiều nước đang áp dụng với hành vi này là không quá 5 năm. Việt Nam có thể áp dụng mức hình phạt này, đối với sai phạm trong hoạt động marketing đa cấp.

Căn cứ vào quy định của pháp luật hiện hành về quản lý hoạt động BHĐC, các Sở Thương mại, Sở TMDL đã thực hiện kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong hoạt động BHĐC trong năm 2006, kịp thời chấn chỉnh loại hình kinh doanh này, bảo vệ quyền lợi của những người tham gia và người tiêu dùng.

Bên cạnh việc thường xuyên đôn đốc, nhắc nhở các doanh nghiệp BHĐC tuân thủ đầy đủ các quy định của pháp luật có liên quan, trong thời gian vừa qua, các cơ quan hữu quan còn kịp thời phát hiện và xử lý một số vi phạm trong hoạt động BHĐC, được các dư luận ủng hộ rộng rãi, trong số đó có thể kể đến:

 Vụ việc xử lý vi phạm Công ty Cổ phần Sinh Lợi

Trong tháng 3/2006, Sở Thương mại TP.HCM đã thành lập Đoàn Thanh tra bao gồm đại diện Sở Thương mại, Sở Y tế, Chi cục Quản lý thị trường, Công an, Cục Thuế TP.HCM tiến hành xem xét hoạt động kinh doanh của Công ty CP Sinh Lợi và xác định những vi phạm pháp luật của công ty này trong hoạt động BHĐC như không cung cấp tài liệu cho người có dự định tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp; yêu cầu người muốn tham gia mạng lưới phải đặt cọc; không mua lại hàng hoá của người tham gia khi chấm dứt hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp... Bên cạnh đó, công ty này còn gian đối trong hồ sơ xin cấp giấy đăng ký tổ chức bán hàng đa cấp tại

Sở Thương mại: Chương trình bán hàng đăng ký tại Sở bao gồm 18 điểm nhưng khi áp dụng trên thực tế 21 điểm gây bất lợi cho người tham gia. Ngoài ra, cũng theo kết luận của Đoàn Thanh tra công ty này còn có dấu hiệu vi phạm trong lĩnh vực thuế, thương mại (khuyến mãi, nhãn hàng hoá, tem nhập khẩu...), lao động và lĩnh vực đo lường, chất lượng sản phẩm, hàng hóa. Căn cứ vào kết quả thanh tra, Sở TM TP HCM đã có quyết định số 263/QĐ-TM-TTr ngày 26/06/2006 thu hồi Giấy Đăng ký tổ chức BHĐC của Công ty CP Sinh Lợi do vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Tiếp theo, Cục Quản lý cạnh tranh đã có công văn gửi các Sở Thương mại, Sở TMDL yêu cầu chấm dứt hoạt động BHĐC của Sinh Lợi tại các địa phương.

 Vụ việc xử lý vi phạm Công ty TNHH Lô Hội

Tháng 12/2006, Sở Thương mại TP.HCM đã thanh tra và kết luận vi phạm của Công ty TNHH Lô Hội trong đó có hành vi nhập khẩu, kinh doanh hàng kém chất lượng, tuyển dụng và chi trả hoa hồng cho người tham gia là người nước ngoài trái pháp luật. Sở Thương mại đã kiến nghị UBND TP. HCM xử phạt hành chính về thương mại 7,5 triệu đồng, xử phạt hành chính về lao động 9,75 triệu đồng. Sở Thương mại cũng ra quyết định xử phạt đối với người tham gia là người nước ngoài với số tiền 15 triệu đồng. Tiếp theo đó, Chi cục Thuế TP HCM cũng ra quyết định phạt hành chính Công ty Lô Hội và truy thu thuế 7,7 tỷ đồng.

 Vụ việc xử lý vi phạm Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy:

Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy đã được Sở Thương mại Hà Nội cấp Giấy phép bán hàng đa cấp ngày 25/7/2006 cho 02 mặt hàng Nồi áp suất và bếp điện từ. Sở Thương mại và Chi Cục Quản lý thị trường Hà Nội đã tiến hành kiểm tra Công ty TNHH Thiên Ngọc Minh Uy vào các ngày 09/08/2006, ngày 18/8/2006, ngày 25/9/2006 và lập biên bản một số vi

phạm của Công ty như: không niêm yết công khai chương trình bán hàng - vi phạm Điều 6, Nghị định 110; Chương trình khuyến mại vi phạm khoản 6, Điều 7, Nghị định 110; Nhân viên của Công ty yêu cầu khách hàng muốn tham gia mạng lưới kinh doanh phải tích lũy được 2 triệu PV mới được ký hợp đồng, vi phạm khoản 2, Điều 7, Nghị định 110; Chuyên viên kinh doanh của Công ty Thiên Ngọc Minh Uy đeo thẻ của Công ty cổ phần Sinh Lợi vi phạm Điều 8, Nghị định 110; Tổ chức bán hàng đa cấp đối với một số sản phẩm chưa được cấp phép bán hàng đa cấp, vi phạm khoản 1, Điều 23, Nghị định 110. Ngày 5/10/2006, Chi Cục Quản lý thị trường Hà Nội đã có Quyết định xử phạt hành chính 15 triệu đồng.

 Vụ việc xử lý vi phạm Công ty TNHH Tân Hy Vọng

Công ty TNHH Tân Hy Vọng đã được Sở Thương mại TP Hồ Chí Minh cấp Giấy phép bán hàng đa cấp ngày 16/01/2006 cho 06 mặt hàng điện gia dụng, thực phẩm dinh dưỡng, máy massage, bếp ga. Ngày 15/03/2006 đội Quản lý thị trường số 2 thuộc chi Cục Quản lý thị trường Nghệ An đã tiến hành kiểm tra hộ kinh doanh Trần Thanh Hinh là đại lý của Công ty TNHH Tân Hy Vọng và lập biên bản một số vi phạm như: Kinh doanh hàng hóa nhập khẩu không có nhãn phụ bằng tiếng Việt theo quy định tại quy chế ghi nhãn hàng hóa; tổ chức kinh doanh bán hàng đa cấp không có giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh – vi phạm Nghị định 110/2005/NĐ-CP của Chính phủ. Chi Cục Quản lý thị trường Nghệ An quyết định xử phạt hành chính với tổng mức phạt là 13 triệu đồng.

 Vụ việc gần đây nhất: Công ty Cổ phần Quốc tế Kiệt Vinh Lục Cốc Căn cứ theo các quy định của pháp luật cạnh tranh, vừa qua Cục Quản lý

cạnh tranh (QLCT) đã tiến hành điều tra và xử phạt một số doanh nghiệp bán hàng đa cấp về hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Cụ thể, Công ty Cổ

phần Liên kết tri thức có trụ sở tại địa chỉ số 8, ngách 162/17 phố Nguyễn Tuân, Quận Thanh Xuân, Hà Nội, bị xử phạt 85.000.000 đồng, Công ty Cổ phần Quốc tế Kiệt Vinh Lục Cốc có trụ sở tại Tầng 3, tòa nhà Detech, số 15 đường Phạm Hùng, Mỹ Đình, Từ Liêm, Hà Nội bị xử phạt 60.000.000 đồng.11/03/2008

Các vụ việc này đã được Cục Quản lý cạnh tranh thụ lý và tiến hành điều tra từ cuối năm 2007 căn cứ theo một số dấu hiệu ban đầu do Chi cục Quản lý thị trường Hà Nội cung cấp. Trong quá trình điều tra, Cục QLCT đã phát hiện các doanh nghiệp nói trên đã tự in và phát hành nhiều tờ rơi quảng cáo về tính năng, công dụng một cách khó tin của một số sản phẩm thực phẩm chức năng do các doanh nghiệp này đang kinh doanh theo phương thức bán hàng đa cấp. Qua quá trình điều tra, các cơ quan chức năng đã xác minh được là các sản phẩm thực phẩm chức năng này không hề có tác dụng như thông tin được quảng cáo trong tờ rơi.

Căn cứ quy định tại khoản 4 Điều 48 của Luật Cạnh tranh và khoản 2 Điều 38 của Nghị định 120/2005/NĐ-CP, hành vi “cung cấp thông tin sai lệch về tính chất, công dụng của hàng hóa để dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp” là hành vi bán hàng đa cấp bất chính với mức phạt có thể đến 100.000.000 VNĐ. Trong quá trình điều tra, hai doanh nghiệp đã có thái độ hợp tác đúng mức, nhận thức được sai phạm và cam kết khắc phục hậu quả.

Theo quy định của pháp luật y tế hiện hành, thực phẩm chức năng được xếp vào danh mục “thực phẩm có nguy cơ cao” và việc kinh doanh loại sản phẩm này phải được quản lý với mức độ chặt chẽ chỉ sau thuốc chữa bệnh. Các vụ việc nêu trên cho thấy bên cạnh những doanh nghiệp kinh doanh chân chính theo quy định của pháp luật đã xuất hiện hiện tượng

doanh nghiệp lợi dụng việc tổ chức bán lẻ “thực phẩm chức năng” tận tay người tiêu dùng theo phương thức “bán hàng đa cấp” để thực hiện hành vi bán hàng đa cấp bất chính. Vì vậy, Cục Quản lý cạnh tranh đề nghị doanh nghiệp tiếp tục tuân thủ nghiêm chỉnh quy định của pháp luật và hoan nghênh cá nhân, tổ chức chủ động phát hiện và cung cấp kịp thời thông tin về hành vi bán hàng đa cấp bất chính hoặc những hành vi khác vi phạm luật canh tranh để Cục xử lý kịp thời nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng như quyền, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác.‌

Như vậy, bước đầu, các nhà quản lý đã dần đưa ngành nghề mới mẻ này vào khuôn khổ Pháp luật, góp phần cảnh tỉnh các doanh nghiệp làm việc chưa đúng Pháp luật và tạo nên một môi trường kinh doanh cạnh tranh lành mạnh hơn.

III. GIẢI PHÁP ĐỐI VỚI CÁC DOANH NGHIỆP

1. Nâng cao kiến thức về marketing đa cấp cho các phân phối viên mới

Mạng lưới phân phối viên có tồn tại bên vững hay không chính là nhờ đào tạo, cần có những chương trình huấn luyện chuyên nghiệp để tạo ra mạng lưới phân phối viên có thể đại diện cho doanh nghiệp để phục vụ thật tốt khách hàng.

 Đào tạo người mới hiểu về marketing đa cấp và những nội dung liên quan. Bán hàng là ngành nghề đòi hỏi tinh thần rất lớn. Phương thức marketing đa cấp như đã nói tại Việt Nam gây ra khá nhiều dư luận không tốt. Chính vì thế mà rất nhiều người nghe đến đa cấp, biết đến đa cấp nhưng không thực sự hiểu marketing đa cấp là gì. Vì vậy, nếu không hiểu rõ marketing đa cấp là như thế nào, khi gặp những dư luận đó tinh thần của các phân phối viên rất dễ dao động và bỏ cuộc, đồng thời nghĩ rằng mình đã

bị lừa và bỏ dở công việc của mình với một thành kiến về ngành nghề này. Việc này sẽ ảnh hưởng không nhỏ tới quá trình kinh doanh của công ty.

 Đào tạo người mới về sản phẩm dịch vụ họ đang kinh doanh và doanh nghiệp họ đang cùng hợp tác, chính sách trả thưởng và quyền lợi của họ. Điều này vô cùng quan trọng bởi nếu không hiểu gì về công ty mình đang hợp tác, về sản phẩm dịch vụ mà mình đang kinh doanh sẽ không thể chia sẻ và truyền tải thông tin một cách chính xác cho người tiêu dùng khác được. Việc hiểu rõ về công ty, về các công năng tác dụng của sản phẩm cũng giúp các phân phối viên bán tốt sản phẩm của mình mà không bị ngộ nhận về công dụng thật của chúng.

 Đào tạo người mới hiểu về phương thức làm việc hiệu quả. Marketing đa cấp là một ngành nghề rất mới, chưa có một trường lớp nào tại Việt Nam đào tạo các phân phối viên bán hàng cho các doanh nghiệp marketing đa cấp, vì vậy các phân phối viên kể cả những người có học vấn về kinh tế cũng chưa thể nào có cách làm việc hiệu quả trong ngành nghề này. Hầu hết việc đào tạo tại các công ty marketing đa cấp đều dựa vào kinh nghiệm của những người đi trước. Việc đào tạo như vậy sẽ dạy phân phối viên cách nào làm việc hiệu quả nhất trong ngành nghề này. Trong tương lai, các công ty marketing đa cấp cần đào tạo các phân phối viên bài bản hơn, cụ thể và hiệu quả cao hơn trong công việc.

2. Chấp hành nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật

Theo điều 7 Nghị định 110 của Chính phủ thì những doanh nghiệp bán hàng đa cấp bị cấm có những hành vi sau:

 Yêu cầu người muốn tham gia phải đặt cọc để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp.

 Yêu cầu người muốn tham gia phải mua một số lượng hàng hoá ban

đầu để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp.

 Yêu cầu người muốn tham gia phải trả tiền hoặc trả bất kỳ khoản phí nào dưới hình thức khoá học, khoá đào tạo, hội thảo, hoạt động xã hội, hay các hoạt động tương tự khác để được quyền tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp trừ tiền mua tài liệu theo quy định tại khoản 2 Điều 6 của Nghị định này.

 Không cam kết cho người tham gia trả lại hàng hoá và nhận lại khoản tiền đã chuyển cho doanh nghiệp theo quy định tại Điều 11 của Nghị định này.

 Cản trở người tham gia trả lại hàng hoá phát sinh từ việc chấm dứt hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp.

 Cho người tham gia nhận tiền hoa hồng, tiền thưởng, lợi ích kinh tế khác từ việc dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp.

 Từ chối chi trả không có lý do chính đáng các khoản hoa hồng, tiền thưởng hay các lợi ích kinh tế khác mà người tham gia có quyền hưởng.

 Cung cấp thông tin gian dối về lợi ích của việc tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp để dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp.

 Cung cấp thông tin sai lệch về tính chất, công dụng của hàng hoá để dụ dỗ người khác tham gia bán hàng đa cấp.

Các doanh nghiệp phải chấp hành nghiêm túc các quy định của pháp luật. Ngoài việc đọc hiểu thật kỹ và làm theo các văn bản pháp lý quy định về ngành nghề như Nghị định 110 Chính phủ về hoạt động bán hàng đa cấp, Thông tư 19/2005/TT-BMT ngày 08/01/2005 hướng dẫn một số nội dung quy định tại Nghị định 110, doanh nghiệp cần nghiêm chỉnh thực hiện nghĩa vụ của mình đối với xã hội và với người tiêu dùng. Ngày nay marketing đa cấp đang dần dần được chấp nhận trong xã hội, mỗi công ty cần nâng cao

trách nhiệm của mình đối với ngành nghề, nhằm đưa công ty và ngành nghề phát triển lên một tầm cao mới, phù hợp với Pháp luật, và phát triển bền vững trong tương lai hơn.

3. Chính sách sản phẩm

Về chất lượng: Doanh nghiệp phải cung cấp sản phẩm đa dạng về chủng loại, đảm bảo về chất lượng để đảm bảo uy tín đối với người tiêu dùng, có như vậy doanh nghiệp mới tạo được uy tín trên thị trường, mới có thể phát triển lâu dài và bền vững. Sản phẩm của doanh nghiệp phải được ghi rõ ngày tháng sản xuất, các chỉ tiêu chất lượng, hướng dẫn sử dụng. Đồng thời phải được công khai về các đặc tính và công dụng để người tiêu dùng nắm được các thông tin cần thiết trong việc lựa chọn sản phẩm. Ngoài ra, các doanh nghiệp phải thành lập một đội ngũ các chuyên gia để nghiên cứu và phát triển sản phẩm theo thị hiếu của người tiêu dùng, đồng thời xây dựng chính sách hậu mãi tốt để chăm sóc khách hàng.

Kinh doanh đa cấp là loại hình kinh doanh siêu quảng cáo chứ không có quảng cáo, nó sử dụng chính hình ảnh người tiêu dùng làm người quảng cáo, người này sử dụng thấy tốt sẽ giới thiệu cho người khác. Vì vậy, để tồn tại và phát triển lâu dài, các doanh nghiệp kinh doanh đa cấp phải nâng cao chất lượng sản phẩm để những phân phối viên cũng như những người không phải là phân phối viên cũng thích mua chúng, để từ đó xây dựng niềm tin với người tiêu dùng khác.

Về giá cả: Doanh nghiệp phải căn cứ vào giá gốc (nhập khẩu hoặc sản xuất) để xác định được giá bán lẻ hợp lý và tỷ lệ hoa hồng trả cho mạng lưới. Giá cả hợp lý, tương xứng với chất lượng sản phẩm là yêu cầu quan trọng với một doanh nghiệp kinh doanh đa cấp chân chính, quyết định khả năng thành bại của một doanh nghiệp có áp dụng marketing đa cấp. Nếu

doanh nghiệp làm được điều đó, cả các phân phối viên cũng dễ làm việc, phát triển mạng lưới mà doanh nghiệp cũng có thu lại được phần lợi nhuận hợp lý không nhỏ.‌

4. Xây dựng chính sách trả thưởng hợp lý

Chính sách trả thưởng hợp lý, đảm bảo sự tồn tại lâu dài của doanh nghiệp cũng như thu nhập cho phân phối viên.

Doanh nghiệp cần quy định cấu trúc, phương pháp tính hoa hồng, tiền thưởng và các lợi ích kinh tế khác của phân phối viên hợp lý. Nếu hoa hồng trả thưởng thấp thì sẽ không hấp dẫn nhà phân phối tham gia hoạt động marketing đa cấp. Nếu hoa hồng trả thưởng cao, đội giá sản phẩm lên, số lượng người tiêu dùng sẽ ít đi và doanh nghiệp không mở rộng được quy mô.

Doanh nghiệp cần hạn chế việc rập khuôn theo mô hình trả thưởng của công ty nước ngoài. Khi mang sản phẩm vào kinh doanh tại Việt Nam, cần xây dựng chính sách trả thưởng dựa vào quy mô doanh nghiệp, đặc điểm sản phẩm và điều kiện của Việt Nam.

5. Thành lập Hiệp hội các doanh nghiệp marketing đa cấp Việt Nam

Để tạo được sự đồng thuận của xã hội, các doanh nghiệp kinh doanh đã cấp trước hết phải thoả thuận với nhau để cùng đưa ra những bằng chứng thuyết phục về mức độ tin cậy của phương thức kinh doanh và của doanh nghiệp. Để làm được điều này, các doanh nghiệp thực hiện Marketing đa cấp phải hợp tác để cùng phát triển, tránh trường hợp tiêu cực như cạnh tranh không lành mạnh, lôi kéo mạng lưới của nhau, gây cản trở cho sự phát triển chung của ngành marketing đa cấp. Các doanh nghiệp cần sớm liên kết với nhau để thành lập hiệp hội kinh doanh đa cấp nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp, người tham gia và người tiêu dùng. Đồng

thời, cần hỗ trợ các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền trong việc quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp, sớm phát hiện và xử lý những doanh nghiệp kinh doanh đa cấp bắt chính, lành mạnh hoá môi trường cho hoạt động kinh doanh đa cấp ở Việt Nam. Hiệp hội sẽ tạo ra tiếng nói chung cho tất cả các doanh nghiệp sử dụng phương thức Marketing đa cấp.‌