Phân Loại Rủi Ro Tín Dụng Trong Cho Vay Khách Hàng Cá Nhân

đã cam kết. Rủi ro tín dụng đối với ngân hàng là sự vỡ nợ của người giao ước trong hợp đồng, trong đó sự vỡ nợ được xác định là bất kỳ sự vi phạm nghiêm trọng nào đối với nghĩa vụ hợp đồng khi hoàn trả nợ và lãi.

1.2.2. Phân loại rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

Căn cứ vào nguyên nhân phát sinh rủi ro, rủi ro tín dụng trong cho vay KHCN được chia thành: rủi ro danh mục và rủi ro giao dịch

- Rủi ro danh mục: Là loại rủi ro tín dụng phát sinh trong việc quản lý danh mục cho vay của ngân hàng. Đây là loại rủi ro vừa mang tính chủ quan, lại vừa tác động của các yếu tố khách quan, bao gồm: rủi ro nội tại và rủi ro tập trung.

+ Rủi ro nội tại: Xuất phát từ các yếu tố, các đặc điểm riêng có, mang tính riêng biệt bên trong của mỗi chủ thể đi vay hoặc ngành, lĩnh vực kinh tế. Nó xuất phát từ đặc điểm hoạt động, hoặc đặc điểm sử dụng vốn của khách hàng vay vốn, ngành nghề kinh doanh, lĩnh vực hoạt động

+ Rủi ro tập trung: Rủi ro tập trung là rủi ro phát sinh trong trường hợp ngân hàng tập trung vốn cho vay quá nhiều đối với một số khách hàng, cho vay quá nhiều khách hàng hoạt động trong cùng một ngành, lĩnh vực kinh tế; hoặc trong cùng một vùng địa lý nhất định, hoặc cùng một loại hình cho vay có rủi ro cao

- Rủi ro giao dịch: là một hình thức của rủi ro tín dụng mà nguyên nhân phát sinh là do những hạn chế trong quá trình giao dịch và xét duyệt cho vay, đánh giá khách hàng. Rủi ro giao dịch có ba bộ phận chính là: Rủi ro lựa chọn, rủi ro bảo đảm và rủi ro nghiệp vụ

+ Rủi ro lựa chọn: Rủi ro có liên quan đến quá trình đánh giá và phân tích tín dụng, phương án vay vốn để quyết định tài trợ của ngân hàng

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 128 trang tài liệu này.

+ Rủi ro bảo đảm: Rủi ro phát sinh từ các tiêu chuẩn đảm bảo như mức cho vay, loại tài sản đảm bảo, chủ thể đảm bảo, …

+ Rủi ro nghiệp vụ: Rủi ro liên quan đến công tác quản lý khoản vay và hoạt động cho vay, bao gồm cả việc sử dụng hệ thống xếp hạng rủi ro và kỹ thuật xử lý các khoản vay có vấn đề

Căn cứ vào tính chất tác động, rủi ro tín dụng được chia thành: rủi ro khách quan và rủi ro chủ quan.

- Rủi ro khách quan: Là rủi ro do các nguyên nhân khách quan như thiên tai, địch họa, người vay bị chết, mất tích và các biến động ngoài dự kiến khác, làm thất thoát vốn vay trong khi người vay đã thực hiện nghiêm túc các chế độ chính sách

- Rủi ro chủ quan: Là rủi ro do nguyên nhân chủ quan thuộc về người vay và người cho vay vô tình hoặc cố ý làm thất thoát vốn vay, hay vì những lý do chủ quan khác

1.2.3. Tác động của rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

Khi rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân xảy ra, ngân hàng không thu được vốn và lãi vay đầy đủ đúng hạn, ảnh hưởng xấu đến khả năng luân chuyển vốn của ngân hàng, làm giảm hiệu quả sinh lời của ngân hàng: giảm thu nhập do không thu hồi được lãi, tăng chi phí do tăng trích lập dự phòng rủi ro. Nếu rủi ro tín dụng ở mức độ nghiêm trọng, nguy cơ phá sản của ngân hàng là rất lớn.

Trường hợp rủi ro xảy ra mang tính hệ thống, hàng loạt các khoản vay đến hạn không có khả năng hoàn trả, nếu ngân hàng không có biện pháp dự phòng sẽ dẫn đến suy giảm khả năng thanh toán, năng lực tài chính, thu hẹp quy mô kinh doanh. Điều đó làm cho uy tín của ngân hàng giảm sút, nhà đầu tư không lựa chọn ngân hàng làm nơi bảo quản tài sản của mình và đồng loạt rút tiền khỏi ngânhàng.

1.3. Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân của ngân hàng thương mại

1.3.1. Khái niệm quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân của ngân hàng thương mại

Khi rủi ro xảy ra trong hoạt động kinh doanh sẽ kéo theo nó những ảnh hưởng và hậu quả không dễ dàng khắc phục, với rủi ro trong hoạt động tín dụng cũng vậy. Chính vì thế, quản trị rủi ro được coi là hoạt động trọng tâm trong các tổ chức tài chính - ngân hàng, bởi kiểm soát và quản lý rủi ro chặt chẽ đồng nghĩa với việc sử dụng một cách có hiệu quả nguồn vốn huy động. Mặt khác, nền kinh tế thị trường nếu không chấp nhận rủi ro thì không thể tạo ra các cơ hội đầu tư và kinh doanh mới. Vậy quản trị rủi ro là một nhu cầu tất yếu đặt ra trong quá trình tồn tại và phát triển của NHTM.

Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân là hoạt động trong đó những nghĩa vụ, biện pháp, phương pháp quản trị có quan hệ lẫn nhau được thực hiện nhằm đảm bảo rủi ro tín dụng trong phạm vi ngân hàng có thể chấp nhận được. (Nguyễn Văn Tiến, 2009)

Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân là quá trình xây dựng và thực thi các chính sách và biện pháp quản lý tín dụng nhằm đạt mục tiêu an toàn, hiệu quả và phát triển bền vững, tuy nhiên đó cũng là công việc rất khó khăn và phức tạp. (Phan Thu Hà, Đàm Văn Huệ, 2010)

Như vậy, quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân là quá trình xây dựng và thực thi các chính sách và biện pháp quản lý tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân nhằm đạt mục tiêu an toàn, hiệu quả và phát triển bền vững cho ngân hàng.

Nội dung quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân bao gồm:

(1) Xây dựng chính sách tín dụng định hướng cho quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân; (2) Xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân; (3) Xây dựng và thực hiện chính sách quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân.

Quy trình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân bao gồm những bước sau: (1) Nhận diện rủi ro tín dụng; (2) Đo lường rủi ro tín dụng; (3) Phòng ngừa và kiểm soát rủi ro tín dụng; (4) Xử lý và tài trợ tổn thất rủi ro tín dụng.

1.3.2. Mục tiêu, nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

Mục đích chung nhất của Quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân là đảm bảo rủi ro tín dụng trong phạm vi ngân hàng có thể chấp nhận được thông qua các chính sách, biện pháp quản lý, giám sát hoạt động tín dụng hiệu quả, khoa học.

Hoạt động quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân bao gồm những hoạt động nhằm mục đích xây dựng hệ thống định mức để xác định rủi ro tín dụng và đưa ra các biện pháp cần thiết để khắc phục, giảm thiểu rủi ro tín dụng. Hiệp ước vốn Basel II ra đời đã giúp các ngân hàng có được nguyên tắc, tiêu

chuẩn và phương pháp xác định, đo lường rủi ro, làm cơ sở để thực hiện tốt hoạt động quản lý rủi ro, hướng tới phát triển ổn định và bền vững Qua đó, các Ngân hàng có thể xây dựng nguyên tắc nhận diện rủi ro, từ đó đo lường được những rủi ro có thể mang lại khi xác định cho vay, tiếp đó Ngân hàng có thể có những biện pháp ứng xử, kiểm soát được hoạt động cho vay của mình, kịp thời xử lý những phát sinh không mong muốn.

Hoạt động quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân phải tuân thủ những nguyên tắc nhất định như:

Nhận diện và đưa ra các công cụ: xác định được rủi ro có thể xảy ra, khung giải pháp đối với các rủi ro trong hoạt động cho vay.

Thiết lập môi trường tín dụng có mức rủi ro hợp lý. Nguyên tắc này yêu cầu ngân hàng định kỳ phải đưa ra chính sách rủi ro tín dụng như tỷ lệ nợ xấu, tỷ lệ nợ quá hạn, tỷ lệ nợ cơ cấu, ...

Thực hiện cho vay lành mạnh. Ngân hàng cần xác định rõ ràng các tiêu chí cấp tín dụng lành mạnh về thị trường mục tiêu, đối tượng khách hàng, điều khoản và điều kiện cấp tín dụng...

Duy trì quá trình quản lý, đo lường đánh giá theo tiêu chuẩn, quy trình cụ thể và được công khai minh bạch. Ngân hàng cần có hệ thống quản lý một cách cập nhật đối với các khoản vay, bao gồm cập nhật hồ sơ tín dụng, thu thập thông tin tài chính hiện hành, dự thảo các văn bản như hợp đồng vay… theo quy mô và mức độ phức tạp của khoản vay. Đồng thời, hệ thống này phải có khả năng nắm bắt và kiểm soát tình hình tài chính, sự tuân thủ các giao kèo của khách hàng … để phát hiện kịp thời những khoản vay có vấn đề.

Đảm bảo kiểm soát đầy đủ. Quản trị rủi ro tín dụng bao gồm: đánh giá độc lập các đề xuất tín dụng, phê duyệt rủi ro tín dụng và kiểm tra các hội đồng tín dụng, xây dựng và khuyến nghị các thông lệ và quy trình quản lý tín dụng cho các sản phẩm và hoạt động ngân hàng, xem xét các báo cáo ngoại lệ.

Đưa ra các biện pháp ứng xử phù hợp đối với các phản ứng tiêu cực, không mong đợi từ khoản vay đảm bảo việc xử lý các trường hợp ngoại lệ, giám sát tính trung thực của cơ sở dữ liệu tín dụng được đầy đủ khách quan, minh bạch.

1.3.3. Mô hình và quy trình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

1.3.3.1. Xây dựng mô hình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

gồm:

Các mô hình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân bao

Mô hình quản trị RRTD phân tán

Mô hình này chưa có sự tách bạch giữa chức năng quản trị rủi ro, kinh doanh

và tác nghiệp. Trong mô hình quản trị RRTD trong cho vay KHCN phân tán, phòng tín dụng KHCN của ngân hàng thực hiện đầy đủ 3 chức năng và chịu trách nhiệm đối với mọi khâu chuẩn bị cho một khoản vay. Khác với mô hình quản trị RRTD tập trung, cơ cấu tổ chức của mô hình quản trị RRTD phân tán gọn nhẹ, đơn giản hơn. Do đó, hồ sơ được giải quyết nhanh chóng, tiết kiệm thời gian cho khách hàng. Với những đặc điểm này mà mô hình phân tán thường phù hợp với ngân hàng có quy mô nhỏ.

Thực tế triển khai mô hình quản trị RRTD phân tán cũng bộc lộ nhiều nhược điểm như nhiều công việc tập trung hết một nơi, thiếu sự chuyên sâu; việc quản trị hoạt động tín dụng đều theo phương thức từ xa dựa trên số liệu chi nhánh báo cáo lên hoặc quản lý gián tiếp thông qua chính sách tín dụng.

Mô hình quản trị RRTD tập trung

Mô hình này có sự tách biệt một cách độc lập giữa 3 chức năng: quản trị rủi ro, kinh doanh và tác nghiệp nhằm mục tiêu hàng đầu là giảm thiểu RR ở mức thấp nhất. Theo đó, về tổ chức, phòng Tín dụng KHCN được thành lập thành 03 phòng hoặc 03 bộ phận khác nhau thể hiện 03 chức năng: kinh doanh, QTRR và tác nghiệp. Mô hình quản trị RRTD tập trung giúp quản trị rủi ro một cách có hệ thống trên quy mô toàn ngân hàng, thiết lập và duy trì môi trường quản trị rủi ro đồng bộ, nâng cao năng lực đo lường và giám sát rủi ro. Việc xây dựng và triển khai mô hình quản trị tập trung này đòi hỏi phải đầu tư nhiều công sức và thời gian. Thêm vào đó, đội ngũ cán bộ tín dụng KHCN phải có kiến thức cần thiết và biết áp dụng lý thuyết quản trị rủi ro vào thực tiễn. Chính vì vậy, mô hình này thích hợp với ngân hàng

quy mô lớn. Mặc dù việc triển khai mô hình quản trị RRTD tập trung thường đòi hỏi thời gian dài hơn và chi phí cao hơn, đồng thời khi triển khai có thể vấp phải những trở lực từ các cấp quản trị trung gian và các cán bộ thừa hành, nhưng theo khuyến cáo của ủy ban Basel và tuân thủ thông lệ quốc tế, căn cứ vào các điều kiện chung về pháp lý, thị trường, công nghệ, con người, mô hình mà các NHTM nên định hướng áp dụng là mô hình quản trị RRTD tập trung.

1.3.3.2. Quy trình quản trị rủi ro tín dụng trong cho vay khách hàng cá nhân

a. Nhận diện rủi ro tín dụng

Nhận diện rủi ro là quá trình xác định liên tục và có hệ thống các hoạt động kinh doanh của ngân hàng, bao gồm việc theo dõi, xem xét, nghiên cứu môi trường hoạt động của ngân hàng nhằm thống kê được tất cả các loại rủi ro, kể cả dự báo những loại rủi ro mới có thể xuất hiện trong tương lai, để từ đó có các biện pháp kiểm soát, tài trợ cho từng loại rủi ro phù hợp.

Nhận diện rủi ro bao gồm các bước: theo dõi, xem xét, nghiên cứu môi trường hoạt động và quy trình cho vay, từ đó thống kê các dạng rủi ro tín dụng, nguyên nhân từng thời kỳ và dự báo được nguyên nhân tiềm ẩn có thể gây ra rủi ro tín dụng.

Để nhận diện rủi ro, nhà quản trị phải lập được bảng liệt kê tất cả các dạng rủi ro đã, đang và sẽ có thể xuất hiện bằng các phương pháp: lập bảng câu hỏi nghiên cứu, tiến hành điều tra, phân tích các hồ sơ tín dụng, đặc biệt quan tâm điều tra các hồ sơ đã có vấn đề. Kết quả phân tích cho ra những dấu hiệu, biểu hiện, nguyên nhân rủi ro tín dụng, từ đó nhằm tìm ra biện pháp hữu hiệu nhất để phòng chống rủi ro.

Ngân hàng thực hiện các bước nhận dạng rủi ro: theo dõi, xem xét, nghiên cứu môi trường hoạt động và quy trình cho vay để thống kê các dạng rủi ro tín dụng, nguyên nhân từng thời kỳ và dự báo được những nguyên nhân tiềm ẩn có thể gây ra rủi ro tín dụng.

Để nhận dạng rủi ro tín dụng cá nhân, nhà quản trị phải lập được bảng liệt kê các dạng rủi ro tín dụng cá nhân đa dạng và có thể xuất hiện. Kết quả phân tích cho ra những dấu hiệu, biểu hiện, nguyên nhân rủi ro tín dụng, từ đó có thể tìm ra các biện pháp hữu hiệu để phòng ngừa rủi ro.

Trước khi khoản vay phát sinh, việc nhận diện RRTD bằng cách: NH cần phải phân loại, phân nhóm KH theo từng đối tượng KHCN cụ thể để định hướng chính sách cho vay riêng theo từng nhóm đối tượng KH nhằm giải quyết đồng ý hoặc từ chối cấp tín dụng. Sau khi khoản vay phát sinh nhân viên tín dụng luôn phải theo dõi, giám sát khoản vay để nhận diện rủi ro thông qua các dấu hiệu cảnh báo sau:

- Nhóm các dấu hiệu phát sinh rủi ro từ phía KH

- Trì hoãn hoặc gây khó khăn, trở ngại đối với NH trong quá trình kiểm tra theo định kỳ hoặc đột xuất tình hình sử dụng vốn vay

- Đề nghị gia hạn, điều chỉnh kỳ hạn nợ nhiều lần

- Chậm thanh toán các khoản nợ gốc và lãi khi đến hạn

- Mức độ vay thường xuyên gia tăng

- Tài sản đảm bảo không đủ tiêu chuẩn

- Có chênh lệch lớn giữa doanh thu hay dòng tiền thực tế so với mức dự kiến khi KH đề nghị cấp tín dụng.

- Nhóm dấu hiệu xuất phát từ phía NH

- Sự đánh giá và phân loại KHCN không chính xác

- Cấp tín dụng dựa trên các cam kết không chắc chắn

- Chính sách tín dụng quá cứng nhắc hoặc lỏng lẻo

- Có khuynh hướng cạnh tranh thái quá

- Nhóm dấu hiệu do ảnh hưởng từ bên ngoài đến doanh nghiệp: sự thay đổi về chính sách của Nhà nước, các điều kiện thương mại của nước ngoài, thiên tai dịch bệnh… có những tác động ảnh hưởng đến ngành sản xuất kinh doanh, nơi làm của khách hàng đang làm.

b. Đo lường rủi ro tín dụng

Đo lường rủi ro tín dụng trong cho vay KHCN là xác định mức độ rủi ro trên cơ sở các chỉ tiêu định tính và định lượng, làm căn cứ để xác định giới hạn tín dụng. Nói cách khác, đo lường rủi ro cho vay KHCN là việc xây dựng mô hình thích hợp để xác định mức độ rủi ro mang lại từ phía KHCN, từ đó xác định phần bù rủi ro và giới hạn tín dụng an toàn tối đa đối với một doanh nghiệp cũng như để trích lập dự

phòng rủi ro. Ngân hàng có thể sử dụng nhiều mô hình khác để đo lường rủi ro cho vay.

Để đo lường RRTD, NH cần thu thập số liệu và phân tích đánh giá mức độ rủi ro dựa trên các tiêu chuẩn được đặt ra. Có hai xu hướng cơ bản để phân tích, đo lường RRTD là dùng mô hình định tính và mô hình định lượng.

- Mô hình 1 (mô hình định tính): Mô hình Tiêu chuẩn 6C

Khi phân tích định tính, hiện nay có rất nhiều mô hình có thể được áp dụng nhưng một trong những mô hình phổ biến được sử dụng hiện này là mô hình chất lượng dựa trên yếu tố 6C:

+ Character - Tư cách của người vay: Tiêu chuẩn này thể hiện tinh thần trách nhiệm, tính trung thực, mục đích rõ ràng và thiện chí trả nợ của người vay. Khi quyết định cho vay, cán bộ tín dụng phải chắc chắn tin rằng người xin vay có mục đích tín dụng rõ ràng và có thiện chí nghiêm chỉnh trả nợ khi đến hạn.

+ Capacity - Năng lực của người vay: Cán bộ tín dụng phải chắc chắn rằng người xin vay phải có đủ năng lực hành vi và năng lực pháp lý để ký kết HĐTD. Tương tự, cán bộ tín dụng phải chắc chắn rằng người đại diện cho công ty ký kết HĐTD phải là người được ủy quyền hợp pháp của công ty. Một hợp đồng tín dụng được ký kết bởi người không được ủy quyền có thể sẽ không thu hồi được nợ, tiềm ẩn rủi ro cho ngân hàng.

+ Cash flow - Thu nhập của người vay: Thể hiện thu nhập, khả năng điều hành hoạt động sản xuất kinh doanh và hoàn trả khoản vay của khách hàng. Tiêu chuẩn thu nhập của người vay tập trung vào câu hỏi: Người vay có khả năng tạo ra đủ tiền để trả nợ hay không? Nhìn chung, người vay có ba khả năng tạo ra tiền đó là: dòng tiền ròng từ doanh thu bán hàng, dòng tiền từ phát hành chứng khoán và dòng tiền từ bán thanh lý tài sản. Bất kì nguồn thu nào từ ba khả năng trên đều có thể sử dụng để trả nợ vay cho ngân hàng. Và đây là một nội dung quan trọng đối với một yêu cầu xin vay vốn nhằm xác định khả năng tạo đủ tiền để đáp ứng yêu cầu hoàn trả khoản vay cho NH

+ Collateral – Tài sản đảm bảo: Hình thức đảm bảo tiền vốn của NH nếu lượng tiền của KH không đủ trả nợ thì NH vẫn được đảm bảo từ các nguồn thanh toán khác. Đây là điều kiện để NH cấp tín dụng và là nguồn thu thứ hai để trả nợ