Một Số Khái Niệm Về Quản Lý Và Quản Lý Hoạt Động Dạy Học

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN HỌC TIN HỌC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG CHƯƠNG TRÌNH GIÁO DỤC PHỔ THÔNG MỚI

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề

Giáo dục là một chức năng rất quan trọng của xã hội, nó giúp định hình hệ tư tưởng của một xã hội, nó cũng khẳng định mức độ phát triển của xã hội.

Giáo dục là cách thức tổ chức việc truyền thụ những kinh nghiệm lịch sử xã hội loài người cho một cá nhân hoặc một nhóm nhằm mục đích tạo ra một người, nhóm người chuẩn bị tham gia vào đời sống xã hội, đời sống lao động sản xuất.

Sự ra đời của hình thức giáo dục "nhà trường" đòi hỏi là một bước tiến lớn trong xã hội loài người nói chung và cùng với đó là sự ra đời của Quản lý giáo dục, nhằm giúp nhà trường đạt được mục tiêu chung của giáo dục [23].

Quản lý giáo dục là một vấn đề lớn đòi hỏi nhiều nguồn lực để thực hiện. Quản lý giáo dục hiện nay với nhiều khó khăn, phức tạp diễn ra trong bối cảnh nền kinh tế thị trường và toàn xã hội đang chuyển đổi mạnh mẽ. Quản lý giáo dục được hình thành và phát triển tương đương với sự phát triển của giáo dục và đào tạo trong xã hội loài người. Nó gắn với các hoạt động giáo dục của người giáo viên và việc hoạt của người học sinh.

Năm 1537, một học giả thời phục hưng tên là Johonn Sturm (Đức) đã cho ra đời tác phẩm "Phương thức tốt nhất của việc mở của các thiết chế học tập". Tuy nhiên, đến năm 1923, người ta mới nhận ra giá trị của chúng. Trong tác phẩm đó đã cho "Chúng ta thấy trong công trình của Sturm những vấn đề rất hiện đại của giáo dục như: các nguyên lý giáo dục, việc tổ chức của nhà trường, các giá trị giáo dục, lương giáo viên, mối quan hệ của cha mẹ với nhà trường, kỷ luật và hành vi của học sinh, vấn đề tiếp cận giáo dục của trẻ em

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 145 trang tài liệu này.

nghèo, việc dạy học theo lớp thay vì dạy học cho từng cá thể, trách nhiệm của giáo viên và nhiều vấn đề khác" [23].

Nhà sư phạm lỗi lạc Cô-men-xki (1592-1670) khi đặt nền móng cho hệ thống các nhà trường mà đã tồn tại cho đến ngày nay. Ông đã cho ra đời vấn đề quan trọng trong quản lý giáo dục ngày nay là "Tổ chức hệ thống giáo dục" trên quy mô toàn xã hội [23].

Nhà sư phạm vĩ đại người Nga U-sin-xki (1824-1870) ông đã viết nhiều tác phẩm về giáo dục trong đó có nhiều quan điểm quản lý giáo dục được phát triển trong thế kỷ XX này. Cũng có thể nhắc đến John Dewey (Mỹ, 1859-1952) với những quan điểm thực dụng của mình về giáo dục, tuy nhiên, John cũng có những đóng góp để hình thành nên quan niệm về mối quan hệ giữa nhà trường và xã hội cũng như những nhận định về một nền giáo dục hướng tới một kết quả cụ thể [23].

Trong những năm gần đây, Quản lý giáo dục tiếp tục là nền móng của giáo dục không chỉ riêng ở Việt Nam mà trên toàn thế giới. Quản lý giáo dục

Đổi mới chương trình giáo dục phổ thông mới hiện nay là vấn đề không chỉ của riêng ngành giáo dục, mà là sự quan tâm của toàn xã hội.

Trước sự phát triển như vũ bão của công nghệ, Tin học đóng vai trò là môn học trung tâm đã và đang ngày càng đóng vai trò quan trọng. Kỹ năng sử dụng CNTT đang ngày càng trở thành kỹ năng thiết yếu cho mọi công dân trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, kỹ năng cho công dân thời 4.0.

1.2. Một số khái niệm cơ bản

1.2.1. Một số khái niệm về quản lý và Quản lý hoạt động dạy học

1.2.1.1. Quản lý

Quản lý là một khái niệm rất chung và mang tính tổng quát cho toàn xã hội; khái niệm quản lý được dùng cho cả các quá trình quản lý xã hội. Có nhiều khái niệm quản lý khác nhau nhưng các khái niệm đều thể hiện ở ba yếu tố chính:

Một là: chủ thể quản lý: Đây là tác nhân tạo ra các tác động lên đối tượng được quản lý, tác nhân này có thể là cá nhân hay một tổ chức nào đó. Các tác động lên chủ thể có thể là các công cụ quản lý, hình thức quản lý và với các phương pháp quản lý khác nhau.

Hai là: đối tượng quản lý: Đây là đối tượng nhận các tác động quản lý của chủ thể quản lý.

Ba là: mục tiêu của quản lý: Đây là đích tới của quá trình quản lý, tối tượng quản lý sẽ dùng các công cụ khác nhau để đạt được mục đích của quá trình quản lý.

Vậy, "Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm chỉ huy, điều hành, hướng dẫn các quá trình xã hội và hành vi hoạt động của cá nhân hướng đến mục đích hoạt động chung và phù hợp với quy luật khách quan" [16].

1.2.1.2. Quản lý giáo dục

Có nhiều khái niệm liên quan đến quản lý giáo dục như:

Hay, theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang: "Quản lý giáo dục là hệ thống những tác động có mục đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành, hợp quy luật của chủ thể quản lý nhằm làm cho hệ vận hành theo đường lối và nguyên lý giáo dục của Đảng, thực hiện được các tính chất của nhà trường xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mà tiêu điểm hội tụ là quá trình dạy học – giáo dục thế hệ trẻ, đưa hệ giáo dục tới mục tiêu dự kiến, tiến lên trạng thái mới về chất"[23]

Vậy, "Quản lý giáo dục là quá trình tác động có kế hoạch, có tổ chức của các cơ quan QLGD các cấp tới các thành tố của quá trình dạy học – giáo dục nhằm làm cho hệ giáo dục vận hành có hiệu quả và đạt tới mục tiêu giáo dục nhà nước đề ra".

1.2.1.3. Quản lý hoạt động dạy học

Hoạt động dạy học là hoạt động trung tâm của nhà trường, là một trong

những hoạt động giữ vai trò chủ đạo. Mặt khác, hoạt động dạy học còn là nền tảng cho tất cả các hoạt động giáo dục khác trong nhà trường thực hiện theo. Có thể nói rằng: dạy học là hoạt động giáo dục cơ bản nhất, có vị trí nền tảng và chức năng chủ đạo trong quá trình giáo dục ở nhà trường.

Quản lý hoạt động dạy học thực chất là những tác động của chủ thể quản lý vào quá trình dạy học ở các nhà trường (được tiến hành bởi giáo viên và học sinh, với sự hỗ trợ đắc lực của các lực lượng xã hội) nhằm góp phần hình thành và phát triển toàn diện nhân cách học sinh theo mục tiêu đào tạo của nhà trường.

1.2.2. Quá trình dạy học

Dạy học là hoạt động đặc trưng, chủ yếu nhất của mỗi nhà trường, và nó diễn ra theo một quá trình nhất định từ 1 n được gọi là quá trình dạy học [32].

Quá trình dạy học là quá trình hoạt động tương tác hai chiều giữa giáo viên và học sinh. Giáo viên đóng vai trò tổ chức, điều khiển các hoạt động học còn học sinh vừa là đối tượng bị tác động, vừa là đối tượng nằm trong các hoạt động đó nên cần tự giác, tích cực, tự tham gia, tự điều khiển các hoạt động học nhằm hoàn thành các nhiệm vụ dạy và học mà chương trình, kế hoạch đề ra. Quan trọng hơn là cả hai đều đạt được mục tiêu của bài học.

Như vậy, có thể thấy quá trình dạy học là quá trình hình thành tri thức, phát triển năng lực tư duy cho người học thông qua các môn học cơ bản, đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển nhân cách toàn diện cho mỗi cá nhân. Hoạt động dạy học là một trong những hoạt động giao tiếp sư phạm mang ý nghĩa xã hội. Các chủ thể của hoạt động này tiến hành các hoạt động khác nhau nhưng không đối lập với nhau mà song song tồn tại và thúc đẩy nhau cùng phát triển.

+ Hoạt động dạy học

Hoạt động dạy học gồm có: hoạt động dạy của thầy và hoạt động học của trò. Mỗi hoạt động đều có mục đích thực hiện, chức năng, nội dung và

phương pháp riêng, nhưng mỗi hoạt động của thầy không phải là các hoạt động song song, độc lập mà nó gắn bó mật thiết với nhau, quy định lẫn nhau, bổ sung cho nhau do hai chủ thể thực hiện đó là thầy và trò; mục đích của các hoạt động này là nhằm truyền thụ và lĩnh hội tri thức khoa học, những kỹ năng và kỹ xảo, hoạt động nhận thức và thực tiễn, để trên cơ sở đó hình thành thế giới quan, phát triển năng lực sáng tạo và xây dựng các phẩm chất nhân cách cho học sinh.

Hoạt động dạy học là hoạt động lãnh đạo, tổ chức, điều khiển hoạt động nhận thức - học tập của học sinh, giúp học sinh tìm tòi khám phá tri thức, qua đó thực hiện có hiệu quả chức năng học của bản thân. Hoạt động dạy học là hoạt động lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của người giáo viên đối với hoạt động nhận thức, lĩnh hội tri thức, cơ hội học tập của học sinh.

+ Hoạt động học

Là hoạt động mà người học phải tự giác, tích cực, chủ động, tự điều khiển hoạt động nhận thức - học tập của bản thân nhằm thu nhận, xử lí và biến đổi thông tin bên ngoài thành tri thức của bản thân, qua đó người học thể hiện mình, biến đổi mình, tự làm phong phú những giá trị của mình. Tính tự giác nhận thức trong quá trình dạy học thể hiện ở chỗ người học nhận thức đầy đủ mục đích, yêu cầu của nhiệm vụ học tập, nỗ lực nắm vững tri thức trong việc lĩnh hội tri thức.

Hoạt động học có hai chức năng thống nhất với nhau là: Lĩnh hội thông tin (thu nhận thông tin) và tự điều khiển quá trình chiếm lĩnh, xử lý (thông tin) của mình một cách tích cực, tự giác, chủ động. Nội dung của hoạt động học bao gồm toàn bộ hệ thống khái niệm của môn học mà chương trình quy định, phương pháp đặc trưng của môn học, của khoa học đó với phương pháp nhận thức độc đáo, phương pháp chiếm lĩnh khoa học để biến kiến thức của nhân loại thành học vấn của bản thân.

+ Mối quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học

Từ hai hoạt động trên, ta thấy hoạt động dạy học do giáo viên làm chủ thể

có hai chức năng chính là truyền đạt thông tin và điều khiển quá trình nhận thức, lĩnh hội tri thức cho học sinh; còn hoạt động học do học sinh làm chủ thể có hai chức năng chính là lĩnh hội thông tin và tự điều khiển quá trình nhận thức của mình. Sự tương tác của các chức năng này làm cho hoạt động dạy và hoạt động học có mối quan hệ tác động qua lại với nhau trong một hệ toàn vẹn, thống nhất và làm xuất hiện khái niệm dạy học: Dạy học là quá trình cộng tác giữa thầy và trò luôn tác động qua lại, bổ sung cho nhau để truyền đạt – điều khiển và lĩnh hội

- tự điều khiển tri thức nhằm tạo cho người học khả năng phát triển trí tuệ, hoàn thiện nhân cách của bản thân. Sơ đồ sau thể hiện mối quan hệ về các chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học như sau:

Hình 1.1: Mối quan hệ của dạy và học

Các quan niệm dạy học có sự khác nhau ở chỗ nhấn mạnh hơn yếu tố chức năng nào trong hai chức năng của hoạt động dạy và hoạt động học. Theo quan niệm truyền thống về dạy học, đã nhấn mạnh chức năng truyền đạt của hoạt động dạy và chức năng lĩnh hội của hoạt động học mà chưa chú ý thích đáng chức năng điều khiển và chức năng tự điều khiển. Ngược lại, theo quan niệm mới về dạy học tích cực, người ta rất coi trọng chức năng điều khiển sư phạm của giáo viên, coi trọng môi trường cộng tác giữa việc dạy và việc học, học sinh phải biết tự điều khiển quá trình nhận thức của mình thông qua việc tích cực, chủ động, tự lực chiếm lĩnh nội dung học với sự hỗ trợ của giáo viên.

1.2.3. Phương pháp dạy học và đổi mới phương pháp dạy học

1.2.3.1. Phương pháp dạy học

Trước hết có thể thấy phương pháp dạy học là con đường, là cách thức mà người giáo viên dùng để đạt những mục đích giảng dạy nhất định.

Phương pháp dạy học liên hệ mật thiết với quá trình dạy học, trong đó việc dạy (hoạt động và ứng xử của thầy) có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp điều khiển việc học (hoạt động và giao lưu của trò). Những hoạt động và ứng xử nào đó thể hiện một cách thức làm việc của thầy trong quá trình dạy học.

"Phương pháp dạy học là cách thức hoạt động và ứng xử của thầy gây nên những hoạt động và giao lưu cần thiết của trò nhằm đạt được các mục đích dạy học" [19].

Phương pháp dạy học có các đặc điểm sau:

- Vai trò của hoạt động của thầy và của trò: Đây không phải là hai hoạt động song song độc lập mà hoạt động của thầy gây nên (tác động lên bằng hình thức nào đó) hoạt động của trò. Các tác động không chỉ là các hoạt động mà còn cả sự ứng xử (thái độ) của người thầy.

- Tính khái quát của phương pháp: Đó là những hành động thể hiện tính chung nhất của phương pháp dạy học, nó những phản ánh những thành tựu khoa học của giáo dục và những khoa học khác thông qua khoa học giáo dục.

- Phương pháp dạy học là phương tiện tư tưởng: Phương pháp dạy học là phương tiện để đạt mục đích dạy học, chúng là phương tiện tư tưởng mà không phải là phương tiện vật chất.

1.2.3.1. Đổi mới phương pháp dạy học

Sự phát triển của khoa học công nghệ trên thế giới đã kéo theo sự phát triển chung của toàn xã hội. Sự phát triển của xã hội ngày nay trên thế giới và công cuộc đổi mới đất nước đang đòi hỏi cấp bách phải nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo. Một trong những cách thức để nâng cao chất lượng dạy và học là đổi mới phương pháp dạy học, khi mục tiêu dạy học thay đổi thì cách thức dạy học cũng phải thay đổi theo để đáp ứng được mục tiêu đó.

"Đổi mới phương pháp dạy học là tổ chức cho người học học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực và sáng tạo (hoạt động hóa người học)" [19].

Hoạt động này mang những đặc trưng như sau:

- Người học là chủ thể của hoạt động dạy và học, vậy, người học phải có tính tự giác, tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập. Tính tự giác, tích cực là đức tính mà người học cần phải có để đáp ứng được yêu cầu và nhiệm vụ học tập.

- Dạy học là quá trình truyền thụ kiến thức mới cho học sinh và quá trình nhận thức của học sinh dựa trên những kiến thức sẵn có của mình để tiếp thu, vận dụng trong cuộc sống.

- Dạy việc học là truyền dạy kiến thức, kĩ năng môn học cho học sinh, dạy cách học là cho học sinh thấy mình cần phải làm gì để nhận thức được tri thức và biến tri thức thành kiến thức, kĩ năng, kĩ xảo của mình. Hai việc này được thông qua toàn bộ quá trình dạy học.

- Dạy tự học trong quá trình dạy học, tự học là khả năng tự tìm tòi tri thức thông qua các hoạt động mà bản thân học sinh phải tự thực hiện như: đọc sách, báo, tự thực hiện hay học hỏi về một sản phẩm hay chủ đề nào đó. Tri thức nhân loại thay đổi liên tục, dạy học một lần không thể đủ tri thức cho con người có thể sống và làm việc được. Do vậy, mỗi người đều phải tự học suốt đời. Tự học là cách duy nhất để có được những kỹ năng phục vụ cho cuộc sống của mỗi con người.

- Người thầy với vai trò mới, là người thiết kế nên các kế hoạch dạy học, chuẩn bị nội dung các hoạt động học, chuẩn bị các phương pháp sẽ thực hiện trong mỗi hoạt động học, chuẩn bị các thiết bị dạy học sẽ được dùng trong từng nội dung bài học và chuẩn bị cả hình thức dạy học cho phù hợp (dạy trong lớp, ngoài trời…) trong quá trình dạy học; là người uỷ thác các hoạt động học thành từng nhiệm vụ học tập mà học sinh cần hoàn thiện trong mỗi nội dung bài học, học sinh phải chủ động thực hiện và tích luỹ kiến thức cho bản thân mình; là